Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Sahibkar — xidmət, ticarət və ya istehsal şəklində qazanc əldə etmək məqsədilə bir iş sahibi olan şəxs. Sahibkar mənfəət əldə etmək üçün bütün məsuliyyəti öz üzərinə götürüb, bütün gücünü sərf etməklə sahibkarlıq fəaliyyətini həyata keçirən şəxsdir.
Sahibkarlıq fəaliyyəti
Sahibkarlığın iqtisadi fəaliyyət növü kimi yaranma tarixi orta əsrlərdən başlanır. Artıq bu dövrlərdə tacirlər, satıcılar, sənətkarlar, habelə xeyriyyəçi missionerlər belə sahibkarlıqla məşğul olmağa başlamışdılar. Kapitalizmin yaranması ilə əlaqədar sərvətin artırılmasına cəhd mənfəətin həcminin də hədsiz dərəcədə artmasına gətirib çıxardı. Məhsuldar qüvvələrin və istehsal münasibətlərinin inkişafı nəticəsində sahibkarlıq fəaliyyəti daha çox bəşəri xarakter almışdır. Sahibkarlığın inkişafı hazırda yüksək bir mərhələyə gəlib çıxmışdır. İndi sahibkar özünəməxsus olan fabrik və zavodda digər işçilərlə bərabər çalışır.
XVIəsrin ortalarından etibarən səhm kapitalı əsasında səhmdar cəmiyyətləri təşkil edilməyə başladı. İlk səhmdar şirkəti beynəlxalq ticarətsferasında yaradılmışdı. 1554-cü ildə Rusiyada ticarət etmək üçün İngiltərə ticarət şirkətinin əsası qoyuldıu. 1600-cü ildə İngiltərənin OST- İndiya, 1602-ci ildə Hollandiyanın OST-İndiya şirkətləri təsis edildi. Kapitalizmin inkişafının sonrakı dövründə təsərrüfatçılığın səhmdar forması iqtisadiyyatın digər sahələrində də geniş yayılmağa başladı. XVII əsrin sonralarından etibarən iqtisadiyyatda ilk dəfə səhmdar bankları yaradılmağa başladı. 1694-cü ildə İngiltərədə və 1695-ci ildə isə Şotlandiyada ilk səhmdar bankının əsası qoyuldu.; XVII əsrin sonu və XVIII əsrin əvvəllərində əksər ölkələrdə bank fəaliyyətinin təşkili ilə bağlı səhmdar cəmiyyətlər geniş spektrdə inkişaf etməyə başladı. Belə bir dövrdə əvvəllər mövcud olmuş ailə firmaları, iri mülkiyyətçilər yüzlərlə xırda əmanətçilərə — səhm sahiblərinə parçalanır. Bu proseslərin inkişafı xırda və iri biznes arasında ziddiyyətlərin dərinləşməsinə gətirib çıxarır. Bu şəraitdə xırda firmaların fəaliyyəti çətinləşir, orta və iri finnalarm inkişafı geniş vüsət alır. Maksimum mənfəət əldə etmək imkanları daha çox reallaşır. Bu zaman yeni peşə və ixtisaslara — menecer-rəhbərlərə və istehsalın təşkilatçılarına ehtiyac yaranır. Əvvəllər sahibkarlıq funksiyası bir nəfərin əlində mərkəzləşmiş,sonralar isə xüsusi istiqamətlərə ayrılmışdır. İstehsal- iqtisadi prosesləri həyata keçirmək üçün maliyyəçi, iqtisadçı, mühasib, hüquqşünas, konstruktor, texnoloqlardan istifadə olunur. Bundan əlavə, istehsalın təşkili və ona rəhbərliyin mərkəzləşdirilməsi məqsədilə bir çox funksiyaları yerinə yetirən menecerlərə getdikcə daha çox tələbat yaranır.
Sahibkar termini ilk dəfə XVIII əsrin əvvəllərində yaşamış fransız iqtisadçısı Risar Kantilon tərəfindən işlənilmişdir. Sahibkar — işin faydalığını qiymətləndirən, yeni müəssisənin təşkili, yaxud yeni ideyanın (məhsulun), yaxud xidmətin işlənib hazırlanması ilə bağlı riski və məsuliyyəti öz üzərinə götürə bilən insandır. Sahibkarlıq ondan ibarətdir ki, işin mənfəətliliyini qiymətləndirməyi və mövcud resursların daha faydalı bölüşdürülməsi qabiliyyəti bacarmaqdır. İqtisadi ədəbiyyatda və praktiki fəaliyyətdə "biznes" "sahibkarlıq" anlayışları sinonim kimi işlədilir. Bu anlayışlar bir-birinə çox yaxın olsalar da kəsb etdiyi mənalara görə bir-birindən əhəmiyyətli dərəcədə fərqlənirlər. Biznes daha geniş məfhumdur. Əslində sahibkarlıq biznesin ayrılmaz tərkib hissəsidir. Biznes bütöv bir sistemdir, onun tərkibinə sahibkarlıq, istehlak, əmək və dövlət biznes növləri daxildir. Sadalanan biznes növləri öz aralarında bir-birilə sıx əlaqədardır və qarşılıqlı fəaliyyət göstərirlər, lakin öz maraqlarını reallaşdıraraq öz rollarını dəqiq yerinə yetirirlər.
Biznesin əsas əlamətləri
- iqtisadiyyat subyektləri arasında fəaliyyətin dəyişməsi, biznesin ayrı-ayrı növlərinin qarşılıqlı fəaliyyətinə tələbat;
- öz maraqlarının reallaşdırılmasına cəhd, öz maraqlarını biznes üzrə tərəfdaşına təkid edilməsi;
- şəxsi və kollektiv təşəbbüskarlığın təzahürü;
- qarşıya qoyulan məqsədə çatmaq üçün riskə getmək qabiliyyəti.
"Sahibkarlıq fəaliyyəti haqqında" Azərbaycan Respublikasının qanununda yazılmışdır: "Sahibkarlıq fəaliyyəti(sahibkarlıq) fiziki şəxslərin, onların birliklərinin, habelə hüquqi şəxslərin mənfəət və ya şəxsi gəlir əldə edilməsi məqsədilə özlərinin cavabdehliyi və əmlak məsuliyyəti ilə, yaxud digər hüquqi və ya fiziki şəxslərin adından qanunvericiliklə qadağan edilməyən təsərrüfat fəaliyyətinin bütün növləri, o cümlədən məhsul istehsalı, satışı və xidmətlər göstərilməsi formasında həyata keçirdikləri müstəqil təşəbbüskarlıq fəaliyyətidir". Bu tərif təkmildir, sahibkarlıq fəaliyyətinin məzmununu dəqiq əks etdirir. İqtisadi ədəbiyyatda "sahibkar" anlayışı haqqında müxtəlif fikirlərə rast gəlinir, ancaq onların hamısında müəyyən oxşarlıq nəzərə çarpır. Sahibkar haqqında çoxsaylı baxışları ümumiləşdirərək, belə bir nəticə çıxarmaq olar: sahibkar — risk şəraitində fəaliyyət göstərən, təşəbbüskar, yaradıcı, sosial-iqtisadi mexanizmi təşkil edən insandır. Düzdür, "sahibkar və sahibkarlıq" anlayışlarında yaxınlaşma hiss olunur. Əslində sahibkar — sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olan insandır. Azərbaycan Respublikasının ərazisində sahibkarlıq fəaliyyəti ilə aşağıdakılar məşğul ola bilərlər:
- fəaliyyət qabiliyyəti olan respublikanın hər bir vətəndaşı;
- mülkiyyət formasından asılı olmayaraq hüquqi şəxslər; hər bir xarici vətəndaş və ya vətəndaşlığı olmayan şəxs:
- xarici hüquqi şəxslər.
Sahibkarlığın subyektləri həm fərdi adamlar və ya həm də partnyorların birliyi ola bilər. Sahibkarlığın subyekti kimi fərdi adamlar şəxsi, yaxud ailə müəssisəsi təşkil etmək yolu ilə çıxış edirlər. Bu cür sahibkarlar öz əmək məsrəfləri ilə məhdudlaşa bilər, yaxud isə qəbul etdiyi adamların əməyindən istifadə edə bilər. Sahibkarlığın obyekti kimi tərəfdaşların birlikləri müxtəlif təsərrüfat assosiasiyaları; icarə kollektivləri, səhmdar cəmiyyətləri, yoldaşlıq formasında çıxış edə bilərlər. Sahibkarlıq fəaliyyətinin ən mühüm cəhətlərinə aid etmək olar; Təsərrüfat subyektlərinin sərbəst və müstəqil olması. Hər bir sahibkar istənilən məsələ üzrə qərar qəbul edərkən sərbəstdir.
- Əlbəttə, hüquqi norma çərçivəsində;
- İqtisadi maraq. Sahibkarın başlıca məqsədi yüksək mənfəət əldə etməkdir. Bununla bərabər, sahibkar öz şəxsi məqsədinə çatmaq üçün ictimai mənafeyə nail olunmasına da səbəb olur;
- Təsərrüfat riski və məsuliyyət, istənilən hər hansı dəqiq hesablamalarda, əsaslandırılmış, düşünülmüş proqnozlarda, idarəetmə qərarlarında qeyri-müəyyənlik, risk qalır.
Sahibkarlığın sözü gedən mühüm əlamətləri bir-birilə sıx qarşılıqlı əlaqədardır və eyni vaxtda fəaliyyətdə olurlar. Xüsusi sahibkarlığın başlıca məqsədi qazanc, mənfəət götürməkdir. Lakin cəmiyyətin ümumi İqtisadi tərəqqisi baxımından xüsusi sahibkarlığa başqa meyarla da baxmaq lazımdır. A.Smit bunu açıqlayaraq yazmışdır ki, xüsusi sahibkar bilavasitə mənfəət götürmək naminə fəaliyyət göstərsə də o, eyni zamanda həm də qeyri-şüurlu olaraq, bilavasitə öz əmlakına aid olmayan başqa bir zəruri, vacib amala, cəmiyyətin ümumi mənafeyinə (məsələn, məhsul istehsalının artmasına və keyfiyyətinin yüksəldilməsinə, səmərəli fəaliyyətə, mədəni ticarət xidmətinə, istehsalın modernləşdirilməsinə, iqtisadiyyatın demokratikləşməsinə və s.) də xidmət etmiş olur. Deməli, xüsusi sahibkarlıq yalnız şəxsi mənafe məsələsi deyil, eyni zamanda ictimai məsələdir.
Sahibkarlığın iqtisadi mahiyyəti
Sahibkarlıq fəaliyyəti sahibkarlığın prinsiplərini, sahibkarlıq fəaliyyəti subyektlərinin hüquqlarını və vəzifələrini, onun dövlət tərəfindən müdafiə üsullarını, sahibkarın dövlət orqanları ilə qarşılıqlı münasibətlərini müəyyənləşdirir.Mülkiyyətin bütün formalarının bərabərliyi prinsipinin həyata keçirilməsi, müstəqil olaraq fəaliyyət sahələrinin seçilməsi və iqtisadi qərarların qəbul edilməsi əsasında iqtisadi təşəbbüsün və işgüzarlığın geniş təzahür etməsi üçün şərait yaradılması sahibkarlıq fəaliyyətini xarakterizə edən cəhətlərdəndir. Sahibkarlıq fəaliyyəti fiziki şəxslərin, onların birliklərinin, habelə hüquqi şəxslərin mənfəət və ya şəxsi gəlir əldə edilməsi məqsədilə özlərinin cavabdehliyi və əmlak məsuliyyəti ilə vaxud digər hüquqi və ya fiziki şəxslərin adından qanunvericiliklə qadağan edilməyən təsərrüfat fəaliyyətinin bütün növləri, o cumlədəıı iftəhsüi istehsalı, satışı və xidmətlər göstərilməsi formasında həyata keçirdikləri müstəqil təşəbbüskarlıq fəaliyyətidir. Sahibkarlıqla bağlı münasibətlər mülkiyyət formasından, fəaliyyət növündən və sahəsindən asılı olmayaraq beynəlxalq hüquqi öhdəlikləri ilə tənzimlənir.
Sahibkarlıq subyektləri
- fəaliyyət qabiliyyəti olan Azərbaycan Respublikasının hər bir vətəndaşı;
- mülkiyyət formasından asılı olmayaraq hüquqi şəxslər;
- hər bir xarici vətəndaş və ya vətəndaşlığı olmayan şəxs;
- xarici hüquqi şəxslər.
Sahibkarlıq fəaliyyəti ilə bağlı məsələlərin həllinə nəzarəti həyata keçirən dövlət orqanlarının vəzifəli şəxslərinə və mütəxəssislərinə sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olmaq qadağandır. Sahibkarlığın qanun çərçivəsində həyata keçirilən bütün formalarına icazə verilir. Mülkiyyət və təşkilati-hüquqi formasından asılı olmayaraq sahibkarlığın bütün formaları bərabər hüquqa malikdirlər. Sahibkarlıq fəaliyyətinin məhdudlaşdınimasına aşağıdakı hallarda, yəni qanunçuluğun gözlənilməsi, ölkənin və vətəndaşların təhlükəsizliyi və müdafiəsi, vergi, qiymət və antiinhisar tənzimlənməsi, sosial təminatlar verilməsi, ekologiya, sanitariya, yanğından qorunma və arxitektura normalarının gözlənilməsi və tarixi abidələrin mühafizəsi üzrə yol verilir.
Öz fəaliyyətini həyata keçirmək üçün sahibkar aşağıdakı hüquqlara malikdir:
- istənilən müəssisələr yaratmaq, idarəetmə orqanlarında vəzifə tutmaq və bu orqanların işində iştirak etmək;
- təsərrüfat-maliyyə fəaliyyətini müstəqil həyata keçirmək;
- işçiləri işə qəbul etmək və işdən azad etmək, onların əməyinin ödənilməsinin formasını müəyyənləşdirmək;
- öz məhsulları (işləri, xidmətləri) üçün qiymətlər (tariflər) müəyyənləşdirmək;
- sahibkarlıq fəaliyyətində əldə edilən mənfəətdən vergilər və digər.
İcbari ödənişlər çıxıldıqdan sonra onun qalan hissəsindən sərbəst istifadə etmək. Bundan başqa, sahibkar hüquqi şəxslərə aid olan digər hüquqlardan da istifadə edə bilər. Sahibkarın əsas vəzifələri aşağıdakılardan ibarətdir:
- qüvvədə olan qanunvericilikdən və bağladığı müqavilələrdən irəli gələn bütün vəzifələri yerinə yetirmək;
- işçinin əmək haqqını Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyi ilə müəyyən olunmuş minimum məbləğindən az olmayan səviyyədə ödəmək;
- qanunvericilikdə müəyyən edilmiş vergiləri, dövlət sığorta, sosial müdafiə və digər fondlara ayırmaları ödəmək;
- qüvvədə olan normativ aktları rəhbər tutaraq ekoloji təhlükəsizliyin, əməyin mühafizəsinin, təhlükəsizlik texnikasının, istehsal gigiyenasının və sanitariyasının təmin edilməsi, arxitektura abidələrinin və digər tarixi abidələrin mühafizəsi sahəsində tədbirlər görmək;
- işçilərə qüvvədə olan qanunvericiliyə və müqavilələrə uyğun əmək şəraiti yaratmaq;
- antiinhisar qanunvericiliyinə riayət etmək, haqsız rəqabət metodlarından istifadə olunmasına yol verməmək;
- öz fəaliyyəti haqqında dövlət, statistika, maliyyə orqanlarına müəyyən edilmiş formada hesabatlar vermək.
Sahibkarlıq fəaliyyətinin həyata keçirilməsi
Sahibkarlığın iqtisadi fəaliyyət növü kimi formalaşdırılmasında müəyyən şərtlərin olması tələb olunur.Bu şərtlərə ilk növbədə iqtisadi, sosial, hüquqi və digər faktorları göstərmək olar.Sahibkarlıq fəaliyyətinin iqtisadi şərtlərinə ilk növbədə əmtəə təklifi və həmin əmtəələrə olan tələb, əmtəələrin növləri (hansı ki, alıcı tərəfindən əldə edilir), pul vəsaitinin həcmi (hansı ki, lazım olan əmtəənin əldə edilməsinə sərf edilir), işçi qüvvəsinin və iş yerlərinin artıqlığı və çatışmazlığı, işçilərin əmək haqqının səviyyəsinə təsir edən amillər və s. aid edilir. İqtisadi vəziyyətə pul resurslarının həcmi, gəlirlərin səviyyəsi, investisiyaya yönəldilən kapitalın həcmi, həmçinin işgüzar əməliyyatları maliyyələşdirmək üçün istifadə ediləcək borc vəsaitinin məbləği əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərir. Sahibkarlıq fəaliyyəti üçün zəmni olan iqtisadi şərtlərə ən müxtəlif təşkilati strukturlar daxildir. Onun da köməyi ilə sahibkarlar kommersiya əməliyyatlarını həyata keçirirlər. Bu strukturlara misal olaraq aşağıdakıları göstərmək olar:
- banklar — maliyyə xidməti göstərir;
- mal göndərənlər — xammal, materiallar, yarımfabrikatlar, yanacaq, enerji, maşın, avadanlıqlarla təchizatını;
- topdansatış və pərakəndə ticarət strukturları — əmtəənin istehlakçılara çatdırılmasını;
- ixtisaslaşdırılmış firmalar — hüquq, mühasibat, vasitəçilik xidmətlərini;
- işə düzəltmə agentlikləri — işçi qüvvəsinə olan ehtiyaclann təmin edilməsini;
- agentliklər — reklam, nəqliyyat, sığorta, informasiya və rabitə xidmətlərini həyata keçirirlər.
Sahibkarlığın formalaşmasının sosial şərtləri hər şeydən əvvəl alıcının əmtəəni əldə edərkən ona təsir edən zövq və moda ilə xarakterizə olunur. Müxtəlif mərhələlərdə bu ehtiyaclar dəyişə bilir. Çox hallarda sosial-mədəni mühitdən asılı olaraq sahibkarlıq fəaliyyətində mənəvi və dini normalar da əhəmiyyətli rol oynayır. Bu normalar istehlakçıların həyatına və onun vasitəsilə əmtəələrə olan tələbə birbaşa təsir edir. Sosial şərtlər eyni zamanda ayrı-ayrı fərdlərin fəaliyyətinə, bu isə öz növbəsində əmək haqqının həcminə və əmək şəraitinə təsir edir. Sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olan sahibkar öz işçilərinin sosial məsələlərinin həllində iştirak etməli, sağlamlığın mühafizəsi və iş yerlərinin saxlanılmasını təmin etməlidir. Sahibkar tərilməsinin təşkili, kadrların təlimi və yenidən öyrədilməsi, inkişaf etmiş ölkələrdə təcrübə keçilməsi,sahibkarlara təlim keçilməsi üzrə müəllimlərin hazırlanması və təşkili,məsləhət mərkəzlərinin yaradılması və s. aid edilir.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Rayzberq B. А., Lozovski L. Ş., Starodubtseva E. B. Müasir iqtisadi lüğət. 2007. — 495 səh. (rus.)
- "Pareto qanunu və ya prinsipi 80–20. (Р. Кох)". 2012-01-06 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-12-13.
- Karl Menqer. Xüsusi Əsərlər. Moskva. 2005.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Sahibkar xidmet ticaret ve ya istehsal seklinde qazanc elde etmek meqsedile bir is sahibi olan sexs Sahibkar menfeet elde etmek ucun butun mesuliyyeti oz uzerine goturub butun gucunu serf etmekle sahibkarliq fealiyyetini heyata keciren sexsdir Sahibkarliq fealiyyetiSahibkarligin iqtisadi fealiyyet novu kimi yaranma tarixi orta esrlerden baslanir Artiq bu dovrlerde tacirler saticilar senetkarlar habele xeyriyyeci missionerler bele sahibkarliqla mesgul olmaga baslamisdilar Kapitalizmin yaranmasi ile elaqedar servetin artirilmasina cehd menfeetin hecminin de hedsiz derecede artmasina getirib cixardi Mehsuldar quvvelerin ve istehsal munasibetlerinin inkisafi neticesinde sahibkarliq fealiyyeti daha cox beseri xarakter almisdir Sahibkarligin inkisafi hazirda yuksek bir merheleye gelib cixmisdir Indi sahibkar ozunemexsus olan fabrik ve zavodda diger iscilerle beraber calisir XVIesrin ortalarindan etibaren sehm kapitali esasinda sehmdar cemiyyetleri teskil edilmeye basladi Ilk sehmdar sirketi beynelxalq ticaretsferasinda yaradilmisdi 1554 cu ilde Rusiyada ticaret etmek ucun Ingiltere ticaret sirketinin esasi qoyuldiu 1600 cu ilde Ingilterenin OST Indiya 1602 ci ilde Hollandiyanin OST Indiya sirketleri tesis edildi Kapitalizmin inkisafinin sonraki dovrunde teserrufatciligin sehmdar formasi iqtisadiyyatin diger sahelerinde de genis yayilmaga basladi XVII esrin sonralarindan etibaren iqtisadiyyatda ilk defe sehmdar banklari yaradilmaga basladi 1694 cu ilde Ingilterede ve 1695 ci ilde ise Sotlandiyada ilk sehmdar bankinin esasi qoyuldu XVII esrin sonu ve XVIII esrin evvellerinde ekser olkelerde bank fealiyyetinin teskili ile bagli sehmdar cemiyyetler genis spektrde inkisaf etmeye basladi Bele bir dovrde evveller movcud olmus aile firmalari iri mulkiyyetciler yuzlerle xirda emanetcilere sehm sahiblerine parcalanir Bu proseslerin inkisafi xirda ve iri biznes arasinda ziddiyyetlerin derinlesmesine getirib cixarir Bu seraitde xirda firmalarin fealiyyeti cetinlesir orta ve iri finnalarm inkisafi genis vuset alir Maksimum menfeet elde etmek imkanlari daha cox reallasir Bu zaman yeni pese ve ixtisaslara menecer rehberlere ve istehsalin teskilatcilarina ehtiyac yaranir Evveller sahibkarliq funksiyasi bir neferin elinde merkezlesmis sonralar ise xususi istiqametlere ayrilmisdir Istehsal iqtisadi prosesleri heyata kecirmek ucun maliyyeci iqtisadci muhasib huquqsunas konstruktor texnoloqlardan istifade olunur Bundan elave istehsalin teskili ve ona rehberliyin merkezlesdirilmesi meqsedile bir cox funksiyalari yerine yetiren menecerlere getdikce daha cox telebat yaranir Sahibkar termini ilk defe XVIII esrin evvellerinde yasamis fransiz iqtisadcisi Risar Kantilon terefinden islenilmisdir Sahibkar isin faydaligini qiymetlendiren yeni muessisenin teskili yaxud yeni ideyanin mehsulun yaxud xidmetin islenib hazirlanmasi ile bagli riski ve mesuliyyeti oz uzerine goture bilen insandir Sahibkarliq ondan ibaretdir ki isin menfeetliliyini qiymetlendirmeyi ve movcud resurslarin daha faydali bolusdurulmesi qabiliyyeti bacarmaqdir Iqtisadi edebiyyatda ve praktiki fealiyyetde biznes sahibkarliq anlayislari sinonim kimi isledilir Bu anlayislar bir birine cox yaxin olsalar da kesb etdiyi menalara gore bir birinden ehemiyyetli derecede ferqlenirler Biznes daha genis mefhumdur Eslinde sahibkarliq biznesin ayrilmaz terkib hissesidir Biznes butov bir sistemdir onun terkibine sahibkarliq istehlak emek ve dovlet biznes novleri daxildir Sadalanan biznes novleri oz aralarinda bir birile six elaqedardir ve qarsiliqli fealiyyet gosterirler lakin oz maraqlarini reallasdiraraq oz rollarini deqiq yerine yetirirler Biznesin esas elametleri iqtisadiyyat subyektleri arasinda fealiyyetin deyismesi biznesin ayri ayri novlerinin qarsiliqli fealiyyetine telebat oz maraqlarinin reallasdirilmasina cehd oz maraqlarini biznes uzre terefdasina tekid edilmesi sexsi ve kollektiv tesebbuskarligin tezahuru qarsiya qoyulan meqsede catmaq ucun riske getmek qabiliyyeti Sahibkarliq fealiyyeti haqqinda Azerbaycan Respublikasinin qanununda yazilmisdir Sahibkarliq fealiyyeti sahibkarliq fiziki sexslerin onlarin birliklerinin habele huquqi sexslerin menfeet ve ya sexsi gelir elde edilmesi meqsedile ozlerinin cavabdehliyi ve emlak mesuliyyeti ile yaxud diger huquqi ve ya fiziki sexslerin adindan qanunvericilikle qadagan edilmeyen teserrufat fealiyyetinin butun novleri o cumleden mehsul istehsali satisi ve xidmetler gosterilmesi formasinda heyata kecirdikleri musteqil tesebbuskarliq fealiyyetidir Bu terif tekmildir sahibkarliq fealiyyetinin mezmununu deqiq eks etdirir Iqtisadi edebiyyatda sahibkar anlayisi haqqinda muxtelif fikirlere rast gelinir ancaq onlarin hamisinda mueyyen oxsarliq nezere carpir Sahibkar haqqinda coxsayli baxislari umumilesdirerek bele bir netice cixarmaq olar sahibkar risk seraitinde fealiyyet gosteren tesebbuskar yaradici sosial iqtisadi mexanizmi teskil eden insandir Duzdur sahibkar ve sahibkarliq anlayislarinda yaxinlasma hiss olunur Eslinde sahibkar sahibkarliq fealiyyeti ile mesgul olan insandir Azerbaycan Respublikasinin erazisinde sahibkarliq fealiyyeti ile asagidakilar mesgul ola bilerler fealiyyet qabiliyyeti olan respublikanin her bir vetendasi mulkiyyet formasindan asili olmayaraq huquqi sexsler her bir xarici vetendas ve ya vetendasligi olmayan sexs xarici huquqi sexsler Sahibkarligin subyektleri hem ferdi adamlar ve ya hem de partnyorlarin birliyi ola biler Sahibkarligin subyekti kimi ferdi adamlar sexsi yaxud aile muessisesi teskil etmek yolu ile cixis edirler Bu cur sahibkarlar oz emek mesrefleri ile mehdudlasa biler yaxud ise qebul etdiyi adamlarin emeyinden istifade ede biler Sahibkarligin obyekti kimi terefdaslarin birlikleri muxtelif teserrufat assosiasiyalari icare kollektivleri sehmdar cemiyyetleri yoldasliq formasinda cixis ede bilerler Sahibkarliq fealiyyetinin en muhum cehetlerine aid etmek olar Teserrufat subyektlerinin serbest ve musteqil olmasi Her bir sahibkar istenilen mesele uzre qerar qebul ederken serbestdir Elbette huquqi norma cercivesinde Iqtisadi maraq Sahibkarin baslica meqsedi yuksek menfeet elde etmekdir Bununla beraber sahibkar oz sexsi meqsedine catmaq ucun ictimai menafeye nail olunmasina da sebeb olur Teserrufat riski ve mesuliyyet istenilen her hansi deqiq hesablamalarda esaslandirilmis dusunulmus proqnozlarda idareetme qerarlarinda qeyri mueyyenlik risk qalir Sahibkarligin sozu geden muhum elametleri bir birile six qarsiliqli elaqedardir ve eyni vaxtda fealiyyetde olurlar Xususi sahibkarligin baslica meqsedi qazanc menfeet goturmekdir Lakin cemiyyetin umumi Iqtisadi tereqqisi baximindan xususi sahibkarliga basqa meyarla da baxmaq lazimdir A Smit bunu aciqlayaraq yazmisdir ki xususi sahibkar bilavasite menfeet goturmek namine fealiyyet gosterse de o eyni zamanda hem de qeyri suurlu olaraq bilavasite oz emlakina aid olmayan basqa bir zeruri vacib amala cemiyyetin umumi menafeyine meselen mehsul istehsalinin artmasina ve keyfiyyetinin yukseldilmesine semereli fealiyyete medeni ticaret xidmetine istehsalin modernlesdirilmesine iqtisadiyyatin demokratiklesmesine ve s de xidmet etmis olur Demeli xususi sahibkarliq yalniz sexsi menafe meselesi deyil eyni zamanda ictimai meseledir Sahibkarligin iqtisadi mahiyyetiSahibkarliq fealiyyeti sahibkarligin prinsiplerini sahibkarliq fealiyyeti subyektlerinin huquqlarini ve vezifelerini onun dovlet terefinden mudafie usullarini sahibkarin dovlet orqanlari ile qarsiliqli munasibetlerini mueyyenlesdirir Mulkiyyetin butun formalarinin beraberliyi prinsipinin heyata kecirilmesi musteqil olaraq fealiyyet sahelerinin secilmesi ve iqtisadi qerarlarin qebul edilmesi esasinda iqtisadi tesebbusun ve isguzarligin genis tezahur etmesi ucun serait yaradilmasi sahibkarliq fealiyyetini xarakterize eden cehetlerdendir Sahibkarliq fealiyyeti fiziki sexslerin onlarin birliklerinin habele huquqi sexslerin menfeet ve ya sexsi gelir elde edilmesi meqsedile ozlerinin cavabdehliyi ve emlak mesuliyyeti ile vaxud diger huquqi ve ya fiziki sexslerin adindan qanunvericilikle qadagan edilmeyen teserrufat fealiyyetinin butun novleri o cumledeii iftehsui istehsali satisi ve xidmetler gosterilmesi formasinda heyata kecirdikleri musteqil tesebbuskarliq fealiyyetidir Sahibkarliqla bagli munasibetler mulkiyyet formasindan fealiyyet novunden ve sahesinden asili olmayaraq beynelxalq huquqi ohdelikleri ile tenzimlenir Sahibkarliq subyektleri fealiyyet qabiliyyeti olan Azerbaycan Respublikasinin her bir vetendasi mulkiyyet formasindan asili olmayaraq huquqi sexsler her bir xarici vetendas ve ya vetendasligi olmayan sexs xarici huquqi sexsler Sahibkarliq fealiyyeti ile bagli meselelerin helline nezareti heyata keciren dovlet orqanlarinin vezifeli sexslerine ve mutexessislerine sahibkarliq fealiyyeti ile mesgul olmaq qadagandir Sahibkarligin qanun cercivesinde heyata kecirilen butun formalarina icaze verilir Mulkiyyet ve teskilati huquqi formasindan asili olmayaraq sahibkarligin butun formalari beraber huquqa malikdirler Sahibkarliq fealiyyetinin mehdudlasdinimasina asagidaki hallarda yeni qanunculugun gozlenilmesi olkenin ve vetendaslarin tehlukesizliyi ve mudafiesi vergi qiymet ve antiinhisar tenzimlenmesi sosial teminatlar verilmesi ekologiya sanitariya yangindan qorunma ve arxitektura normalarinin gozlenilmesi ve tarixi abidelerin muhafizesi uzre yol verilir Oz fealiyyetini heyata kecirmek ucun sahibkar asagidaki huquqlara malikdir istenilen muessiseler yaratmaq idareetme orqanlarinda vezife tutmaq ve bu orqanlarin isinde istirak etmek teserrufat maliyye fealiyyetini musteqil heyata kecirmek iscileri ise qebul etmek ve isden azad etmek onlarin emeyinin odenilmesinin formasini mueyyenlesdirmek oz mehsullari isleri xidmetleri ucun qiymetler tarifler mueyyenlesdirmek sahibkarliq fealiyyetinde elde edilen menfeetden vergiler ve diger Icbari odenisler cixildiqdan sonra onun qalan hissesinden serbest istifade etmek Bundan basqa sahibkar huquqi sexslere aid olan diger huquqlardan da istifade ede biler Sahibkarin esas vezifeleri asagidakilardan ibaretdir quvvede olan qanunvericilikden ve bagladigi muqavilelerden ireli gelen butun vezifeleri yerine yetirmek iscinin emek haqqini Azerbaycan Respublikasinin qanunvericiliyi ile mueyyen olunmus minimum mebleginden az olmayan seviyyede odemek qanunvericilikde mueyyen edilmis vergileri dovlet sigorta sosial mudafie ve diger fondlara ayirmalari odemek quvvede olan normativ aktlari rehber tutaraq ekoloji tehlukesizliyin emeyin muhafizesinin tehlukesizlik texnikasinin istehsal gigiyenasinin ve sanitariyasinin temin edilmesi arxitektura abidelerinin ve diger tarixi abidelerin muhafizesi sahesinde tedbirler gormek iscilere quvvede olan qanunvericiliye ve muqavilelere uygun emek seraiti yaratmaq antiinhisar qanunvericiliyine riayet etmek haqsiz reqabet metodlarindan istifade olunmasina yol vermemek oz fealiyyeti haqqinda dovlet statistika maliyye orqanlarina mueyyen edilmis formada hesabatlar vermek Sahibkarliq fealiyyetinin heyata kecirilmesiSahibkarligin iqtisadi fealiyyet novu kimi formalasdirilmasinda mueyyen sertlerin olmasi teleb olunur Bu sertlere ilk novbede iqtisadi sosial huquqi ve diger faktorlari gostermek olar Sahibkarliq fealiyyetinin iqtisadi sertlerine ilk novbede emtee teklifi ve hemin emteelere olan teleb emteelerin novleri hansi ki alici terefinden elde edilir pul vesaitinin hecmi hansi ki lazim olan emteenin elde edilmesine serf edilir isci quvvesinin ve is yerlerinin artiqligi ve catismazligi iscilerin emek haqqinin seviyyesine tesir eden amiller ve s aid edilir Iqtisadi veziyyete pul resurslarinin hecmi gelirlerin seviyyesi investisiyaya yoneldilen kapitalin hecmi hemcinin isguzar emeliyyatlari maliyyelesdirmek ucun istifade edilecek borc vesaitinin meblegi ehemiyyetli derecede tesir gosterir Sahibkarliq fealiyyeti ucun zemni olan iqtisadi sertlere en muxtelif teskilati strukturlar daxildir Onun da komeyi ile sahibkarlar kommersiya emeliyyatlarini heyata kecirirler Bu strukturlara misal olaraq asagidakilari gostermek olar banklar maliyye xidmeti gosterir mal gonderenler xammal materiallar yarimfabrikatlar yanacaq enerji masin avadanliqlarla techizatini topdansatis ve perakende ticaret strukturlari emteenin istehlakcilara catdirilmasini ixtisaslasdirilmis firmalar huquq muhasibat vasitecilik xidmetlerini ise duzeltme agentlikleri isci quvvesine olan ehtiyaclann temin edilmesini agentlikler reklam neqliyyat sigorta informasiya ve rabite xidmetlerini heyata kecirirler Sahibkarligin formalasmasinin sosial sertleri her seyden evvel alicinin emteeni elde ederken ona tesir eden zovq ve moda ile xarakterize olunur Muxtelif merhelelerde bu ehtiyaclar deyise bilir Cox hallarda sosial medeni muhitden asili olaraq sahibkarliq fealiyyetinde menevi ve dini normalar da ehemiyyetli rol oynayir Bu normalar istehlakcilarin heyatina ve onun vasitesile emteelere olan telebe birbasa tesir edir Sosial sertler eyni zamanda ayri ayri ferdlerin fealiyyetine bu ise oz novbesinde emek haqqinin hecmine ve emek seraitine tesir edir Sahibkarliq fealiyyeti ile mesgul olan sahibkar oz iscilerinin sosial meselelerinin hellinde istirak etmeli saglamligin muhafizesi ve is yerlerinin saxlanilmasini temin etmelidir Sahibkar terilmesinin teskili kadrlarin telimi ve yeniden oyredilmesi inkisaf etmis olkelerde tecrube kecilmesi sahibkarlara telim kecilmesi uzre muellimlerin hazirlanmasi ve teskili meslehet merkezlerinin yaradilmasi ve s aid edilir Hemcinin baxBiznes Is adamiIstinadlarRayzberq B A Lozovski L S Starodubtseva E B Muasir iqtisadi luget 2007 495 seh rus Pareto qanunu ve ya prinsipi 80 20 R Koh 2012 01 06 tarixinde Istifade tarixi 2019 12 13 Karl Menqer Xususi Eserler Moskva 2005