Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Vergi — dövlətin və bələdiyyələrin fəaliyyətinin maliyyə təminatı məqsədilə vergi ödəyicilərinin mülkiyyətində olan pul vəsaitlərinin özgəninkiləşdirilməsi şəklində dövlət büdcəsinə və yerli büdcələrə köçürülən məcburi, fərdi, əvəzsiz ödənişdir.
Məqsədlər və effektlər
Vergilərdən qazanılan vəsaitlər tarix boyunca dövlətlər üçün müxtəlif funksiyaları daşıyırdı. Onlara müharibə xərcləri, qanunun həyata keçirilməsi, ictimai nizam saxlamaq, mülkün müdafiəsi, iqtisadi infrastruktur (yollar, tenderlər, müqavilələri həyata keçirmə), ictimai işlər, sosial mühəndislik və dövlətin saxlanılması daxildir. Dövlətlər vergiləri həm də xalqın rifahına və ictimai xidmətlərə xərclənir. Bu xidmətlərin içərisində təhsil sistemi, səhiyyə, pensiyalar, işsizlik üzrə maddi yardım, ictimai nəqliyyat ola bilər. Enerji, su idarəetmə və tullantılar idarəetmə ictimai xidmətlərə ümumiliklə daxildir.
Dövlətlər müxtəlif vergiləri və vergi səviyyələri işlədirlər. Bu vergi ağırlığı və ya vəsaitləri fərdilər və vergi qoyula bilən fəaliyyətlərdə iştirak edən əhalinin qrupları (müəssisələr, biznes kimi) arasında bölüşdürmək məqsədi daşıyır. Tarixə əsasən, zadəganlıq kasıblara qoyulan vergilər ilə təmin olunurdu, lakin müasir sosial müdafiə sistemləri yoxsullar, əlillər və ya pensiyaçılara hələ işləyənlərdən alınan vergilərlə kömək göstərmək niyyətindədir. Əlavə olaraq, vergilər xarici yardım və hərbi əməliyyatları maliyyəşdirir, makroiqtisadi göstəricilərə təsir göstərmək (bu xəzinə siyasəti adlanır) və ya istehlak və məşğuliyyət səviyyəsinin dəyişməsi üçün istifadə olunurlar. Dövlətin vergi sistemi çox hallarda onun və\və ya hökumətdə olanların ictimai dəyərləri əks etdirir. Vergi sistemi yaratmaq üçün dövlət qərar verməlidir ki, vergi ağırlığı necə bölüşdürülməlidir: kim nə qədər ödəyəcək və qazanılan vəsaitlər nəyə sərf olunacaq. Demokratik ölkələrdə ictimaiyyət vergi sistemini idarə edənləri seçir.
Vergilərdən əldə edilən vəsait həmişə dövlət tərəfindən istifadəyə gedə bilər məbləğdən çox olmalıdır. Bu fərq "riayət qiyməti" adlanır və, misal üçün, əmək haqqını və vergi qanunlarını həyata keçirməyin digər xərclərini əhatə edir.
Bəzi iqtisadçılar, xüsusən neo-klassiklər, mübahisə edir ki, bütün vergilər bazarın əyilməsinə və iqtisadi səmərəsizliyə səbəb ola bilər. Ona görə də onlar bu əyilməni minimallaşdıran vergi sistemini təyin etməyə çalışırlar. Ən qəti vergiyə qarşı baxış anarxo-kapitalizmdir. Ona uyğun olaraq bütün sosial xidmətlər iradi olaraq istifadəçi tərəfindən alına bilər.
Vergilərin tarixi
İlk tanınan vergi sistemi Qədim Misir olub, təxminən e.ə. 30-cu əsr aralığında Qədim Krallığın birinci sülaləsi dövründədir. Yazılara müvafiq olaraq, firon ildə iki dəfə krallığı gəzərək əhalidən vergiləri yığırdı. Digər mənbələr isə taxıl anbarların əhəngdaşı və papirus üstündəki hesablarıdır. İlk vergilər həm də Bibliyada təsvir olunub. Tövratda (fəsil 47, şer 24) yazılır: "Məhsul çıxanda, beşinci hissəni ver firona. Qalan beşdə dördü çölləri toxumlamaq və özünü, ailəni və uşaqlarını yedizdirmək üçün saxlaya bilərsən." Yusif peyğəmbər (Yosef) Misirin əhalisinə onların məhsulu necə bölüşdürməli və hansı hissəni firona verməli olduqları haqqında danışırdı. Məhsula 20% vergi tətbiq edilirdi.
Sonra Fars İmperiyası dövründə, e.ə. 500-ci ildə I Böyük Dara tərəfindən nizamda olan sabit vergi sistemi həyata keçirilmişdir. Fars vergi sistemi hər bir Satrapiya (Satrap hökm etdiyi ərazi) üçün xüsusi şəkildə təyin olunurdu. Müxtəlif vaxtlarda imperiyada 20-dən 30-a qədər satrapiyalar var idi, və hər biri onun gözlənilən məhsuldarlığa əsasən qiymətləndirilirdi. Vergiləri yığmaq və öz xərcləri çıxıb imperatora göndərmək satrapların öhdəliyi olub. Müxtəlif vilayətlərdən tələb olunan məbləğlər onların iqtisadi potensialı haqqında xəbər verə bilər. Misal üçün Babil məhsulların geniş çeşidi üçün ən böyük məbləğə müəyyən olunub: 1000 gümüş talent və ordu üçün 4 aylıq ərzaq təchizatı.
Hindistan öz qızıl əfsanələrinə görə çox böyük olan 4680 gümüş talent məbləğində qızıl tozu təchiz etməli idi. Misir öz torpağının məhsuldarlığına görə məşhur idi. O, Fars imperiyasının (sonra isə Roma imperiyasının) taxıl anbarı kimi istifadə olunurdu və 700 gümüş talent ilə 120,000 vahidində taxıl təmin etməli idi. Həmin vergilər xüsusi insanlara qoyulurdu. Farslar və midiyalılar vergilərdən azad olublar, lakin onlar hər vaxt fars ordusunda xidmət göstərməli idi. Hindistanda 11-ci əsrdə islam hökmdarları cizyə vergisini tələb edirdilər. Bu tərəfindən ləğv olunub.
Ən azı XVII əsrdən Avropadaki vergi sistemini təsvir edən ancaq bir neçə yazılar qalıb. Amma vergi dərəcələri iqtisadiyyatın həcmi ilə müqayisə etmək çətin məsələdir, çünki istehsalın göstəriciləri o qədər də mövcüd deyil. 17-ci əsrdə Fransada dövlət xərcləri və gəlirləri 1600–1610 illərində 24.30 million livra, 1650–1659 illərində 126.86 million livra, 1700–1710-cu illərində dövlət borcu 1.6 milliard livra olan zaman 117.99 million livra təşkil edirdi. Məhsulun hissəsi olan vergilər 17-ci əsrdə Fransa, Niderland, Skandinaviyada 15–20%a çata bilirdi. Müharibələr ilə dolu 18–19-cu əsrlərdə vergi dərəcələri çox yüksəlib, çünki müharibə dövlət üçün çox bahalı çıxırdı, ona görə də vergi sistemi mərkəzləşdirilib və daha peşəkar olub. İngiltərədə bu yüksəliş daha aşkar idi: və Patrik Obrayn müəyyən etdilər ki, o 85%-a çatıb. Digər araşdırma da bu rəqəmi sübut etdi və göstərib ki, vergidən adambaşına düşən gəlir 18-ci əsrə nisbətən 6 qat artıb, lakin sənayə inqilabından əvvəl sabit iqtisadi inkişaf hər bir insan üçün vergi ağırlığının ancaq iki qat artmasına səbəb olub.
Fransa İnqilabından əvvəl orta vergi dərəcələri Britaniyada Fransaya nisbətən aşağı olub, adambaşı ilə sayınca iki qat az, amma onlar əsasən xarici ticarətə qoyulmuşdur. Fransada vergi dərəcəsi aşağı olub, amma öhdəlik əsasən torpaq sahiblərinə, fərdilərə və daxili ticarətə qoyulub, ona görə də xalq qəzəbinə səbəb olurdu.
Ümumi Daxili Məhsulun faizi ilə ölçülən vergilər 2003-cü ildə Danimarkada 56,1% olub, Fransada 54,5%, Avro ərazisində 49,0%, Birləşmiş Krallıqda 42,6%, ABŞdə 35,7%, İrlandiyda 35,2%, və bütün ATƏT üzvlərində orta 40,7%dir.
Azərbaycanda vergilər
Azərbaycan Respublikasının Vergi Məcəlləsinə uyğun olaraq, Azərbaycan Respublikasında aşağıdakı vergilər müəyyən edilir və ödənilir:
- dövlət vergiləri;
- muxtar respublika vergiləri;
- yerli vergilər (bələdiyyə vergiləri).
Dövlətin vergiləri içərisində:
- Dövlət vergilərinə aşağıdakılar aiddir:
- Fiziki şəxslərin gəlir vergisi;
- Hüquqi şəxslərin (bələdiyyə mülkiyyətində olan müəssisə və təşkilatlardan başqa);
- əlavə dəyər vergisi;
- aksizlər;
- Hüquqi şəxslərin əmlak vergisi;
- Hüquqi şəxslərin ;
- ;
- ;
- ;
- Yerli vergilərə aşağıdakılar aiddir:
- fiziki şəxslərin torpaq vergisi;
- fiziki şəxslərin əmlak vergisi;
- yerli əhəmiyyətli tikinti materialları üzrə mədən vergisi;
- bələdiyyə mülkiyyətində olan müəssisə və təşkilatların mənfəət vergisi.
Ədəbiyyat
- Azərbaycanın Statistik göstəriciləri 2010. Bakı, "Səda", 2010, 840 s.
- Allahverdiyev H.B., Qafarov K.S., Əhmədov Ə.M. İqtisadiyyatın dövlət tənzimlənməsi. Bakı, "Nasir", 2002, 447 s.
- Kəlbiyev Y. A. Fiskal siyasət və milli iqtisadiyyatın tənzimlənməsi problemləri. Monoqrafiya. Bakı, "Elm", 2005, 468 s.
- Məmmədov F.Ə. və başqaları. Vergilər və vergitutma. Bakı: 2010, 512 s.
- Rzayev Z.H. Vergi menecmenti. Dərslik. Bakı: 2007, 324 s.
- Бабашкина А.М. Государственное регулирование национальной экономики. М.:Финансы и статистика, 2007, 256 c
- Зверев В.А. Методы государственного регулирования инвестиционной деятельности. – М.: Экономист, 2006. 124 c.
- Мусаев А.Ф., Садыгов М.М., Магеррамов Р.Б., Салаев Р.А. Налоги и налогообложение в Азербайджане. Баку: 2005, 530 c.
- Самедзаде З.А "Этапы большого пути – Экономика Азербайджана за полвека, её новые реалии и перспетивы", Баку: "НУРЛАР", 2004, 936 с.
İstinadlar
- , maddə 11
- Taxes in the Ancient World 2007-01-01 at the Wayback Machine, University of Pennsylvania Almanac, Vol. 48, No. 28, April 2, 2002
- Olmert, Michael (1996). Milton's Teeth and Ovid's Umbrella: Curiouser & Curiouser Adventures in History, p.41. Simon & Schuster, New York. .
- "Arxivlənmiş surət". 2013-03-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2010-10-05.
- "Arxivlənmiş surət". 2013-03-09 tarixində . İstifadə tarixi: 2010-10-05.
- Hoffman, Phillipe and Kathryn Norberg (1994), Fiscal Crises, Liberty, and Representative Government, 1450–1789, p. 238.
- Hoffman, Phillipe and Kathryn Norberg (1994), Fiscal Crises, Liberty, and Representative Government, 1450–1789, p. 300 .
- "OECD national accounts". 2008-12-21 tarixində . İstifadə tarixi: 2007-03-01.
- Tax/Spending Burden 2022-06-01 at the Wayback Machine, Forbes magazine, 05–24–04
Xarici keçidlər
- Vergi anlayışı ilə bağlı testlər
- Dövlət vergi orqanlarında xidmət haqqında Əsasnamə
- Vergi işçisinin etik davranış Kodeksi
 | İqtisadiyyat haqqında olan bu məqalə halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Vergi dovletin ve belediyyelerin fealiyyetinin maliyye teminati meqsedile vergi odeyicilerinin mulkiyyetinde olan pul vesaitlerinin ozgeninkilesdirilmesi seklinde dovlet budcesine ve yerli budcelere kocurulen mecburi ferdi evezsiz odenisdir Meqsedler ve effektlerVergilerden qazanilan vesaitler tarix boyunca dovletler ucun muxtelif funksiyalari dasiyirdi Onlara muharibe xercleri qanunun heyata kecirilmesi ictimai nizam saxlamaq mulkun mudafiesi iqtisadi infrastruktur yollar tenderler muqavileleri heyata kecirme ictimai isler sosial muhendislik ve dovletin saxlanilmasi daxildir Dovletler vergileri hem de xalqin rifahina ve ictimai xidmetlere xerclenir Bu xidmetlerin icerisinde tehsil sistemi sehiyye pensiyalar issizlik uzre maddi yardim ictimai neqliyyat ola biler Enerji su idareetme ve tullantilar idareetme ictimai xidmetlere umumilikle daxildir Dovletler muxtelif vergileri ve vergi seviyyeleri isledirler Bu vergi agirligi ve ya vesaitleri ferdiler ve vergi qoyula bilen fealiyyetlerde istirak eden ehalinin qruplari muessiseler biznes kimi arasinda bolusdurmek meqsedi dasiyir Tarixe esasen zadeganliq kasiblara qoyulan vergiler ile temin olunurdu lakin muasir sosial mudafie sistemleri yoxsullar eliller ve ya pensiyacilara hele isleyenlerden alinan vergilerle komek gostermek niyyetindedir Elave olaraq vergiler xarici yardim ve herbi emeliyyatlari maliyyesdirir makroiqtisadi gostericilere tesir gostermek bu xezine siyaseti adlanir ve ya istehlak ve mesguliyyet seviyyesinin deyismesi ucun istifade olunurlar Dovletin vergi sistemi cox hallarda onun ve ve ya hokumetde olanlarin ictimai deyerleri eks etdirir Vergi sistemi yaratmaq ucun dovlet qerar vermelidir ki vergi agirligi nece bolusdurulmelidir kim ne qeder odeyecek ve qazanilan vesaitler neye serf olunacaq Demokratik olkelerde ictimaiyyet vergi sistemini idare edenleri secir Vergilerden elde edilen vesait hemise dovlet terefinden istifadeye gede biler meblegden cox olmalidir Bu ferq riayet qiymeti adlanir ve misal ucun emek haqqini ve vergi qanunlarini heyata kecirmeyin diger xerclerini ehate edir Bezi iqtisadcilar xususen neo klassikler mubahise edir ki butun vergiler bazarin eyilmesine ve iqtisadi semeresizliye sebeb ola biler Ona gore de onlar bu eyilmeni minimallasdiran vergi sistemini teyin etmeye calisirlar En qeti vergiye qarsi baxis anarxo kapitalizmdir Ona uygun olaraq butun sosial xidmetler iradi olaraq istifadeci terefinden alina biler Vergilerin tarixiMisirli kendliler vergi odememeyine gore yaxalanilib Ilk taninan vergi sistemi Qedim Misir olub texminen e e 30 cu esr araliginda Qedim Kralligin birinci sulalesi dovrundedir Yazilara muvafiq olaraq firon ilde iki defe kralligi gezerek ehaliden vergileri yigirdi Diger menbeler ise taxil anbarlarin ehengdasi ve papirus ustundeki hesablaridir Ilk vergiler hem de Bibliyada tesvir olunub Tovratda fesil 47 ser 24 yazilir Mehsul cixanda besinci hisseni ver firona Qalan besde dordu colleri toxumlamaq ve ozunu aileni ve usaqlarini yedizdirmek ucun saxlaya bilersen Yusif peygember Yosef Misirin ehalisine onlarin mehsulu nece bolusdurmeli ve hansi hisseni firona vermeli olduqlari haqqinda danisirdi Mehsula 20 vergi tetbiq edilirdi Sonra Fars Imperiyasi dovrunde e e 500 ci ilde I Boyuk Dara terefinden nizamda olan sabit vergi sistemi heyata kecirilmisdir Fars vergi sistemi her bir Satrapiya Satrap hokm etdiyi erazi ucun xususi sekilde teyin olunurdu Muxtelif vaxtlarda imperiyada 20 den 30 a qeder satrapiyalar var idi ve her biri onun gozlenilen mehsuldarliga esasen qiymetlendirilirdi Vergileri yigmaq ve oz xercleri cixib imperatora gondermek satraplarin ohdeliyi olub Muxtelif vilayetlerden teleb olunan meblegler onlarin iqtisadi potensiali haqqinda xeber vere biler Misal ucun Babil mehsullarin genis cesidi ucun en boyuk meblege mueyyen olunub 1000 gumus talent ve ordu ucun 4 ayliq erzaq techizati Hindistan oz qizil efsanelerine gore cox boyuk olan 4680 gumus talent mebleginde qizil tozu techiz etmeli idi Misir oz torpaginin mehsuldarligina gore meshur idi O Fars imperiyasinin sonra ise Roma imperiyasinin taxil anbari kimi istifade olunurdu ve 700 gumus talent ile 120 000 vahidinde taxil temin etmeli idi Hemin vergiler xususi insanlara qoyulurdu Farslar ve midiyalilar vergilerden azad olublar lakin onlar her vaxt fars ordusunda xidmet gostermeli idi Hindistanda 11 ci esrde islam hokmdarlari cizye vergisini teleb edirdiler Bu terefinden legv olunub En azi XVII esrden Avropadaki vergi sistemini tesvir eden ancaq bir nece yazilar qalib Amma vergi dereceleri iqtisadiyyatin hecmi ile muqayise etmek cetin meseledir cunki istehsalin gostericileri o qeder de movcud deyil 17 ci esrde Fransada dovlet xercleri ve gelirleri 1600 1610 illerinde 24 30 million livra 1650 1659 illerinde 126 86 million livra 1700 1710 cu illerinde dovlet borcu 1 6 milliard livra olan zaman 117 99 million livra teskil edirdi Mehsulun hissesi olan vergiler 17 ci esrde Fransa Niderland Skandinaviyada 15 20 a cata bilirdi Muharibeler ile dolu 18 19 cu esrlerde vergi dereceleri cox yukselib cunki muharibe dovlet ucun cox bahali cixirdi ona gore de vergi sistemi merkezlesdirilib ve daha pesekar olub Ingilterede bu yukselis daha askar idi ve Patrik Obrayn mueyyen etdiler ki o 85 a catib Diger arasdirma da bu reqemi subut etdi ve gosterib ki vergiden adambasina dusen gelir 18 ci esre nisbeten 6 qat artib lakin senaye inqilabindan evvel sabit iqtisadi inkisaf her bir insan ucun vergi agirliginin ancaq iki qat artmasina sebeb olub Fransa Inqilabindan evvel orta vergi dereceleri Britaniyada Fransaya nisbeten asagi olub adambasi ile sayinca iki qat az amma onlar esasen xarici ticarete qoyulmusdur Fransada vergi derecesi asagi olub amma ohdelik esasen torpaq sahiblerine ferdilere ve daxili ticarete qoyulub ona gore de xalq qezebine sebeb olurdu Umumi Daxili Mehsulun faizi ile olculen vergiler 2003 cu ilde Danimarkada 56 1 olub Fransada 54 5 Avro erazisinde 49 0 Birlesmis Kralliqda 42 6 ABSde 35 7 Irlandiyda 35 2 ve butun ATET uzvlerinde orta 40 7 dir Azerbaycanda vergilerAzerbaycan Respublikasinin Vergi Mecellesine uygun olaraq Azerbaycan Respublikasinda asagidaki vergiler mueyyen edilir ve odenilir dovlet vergileri muxtar respublika vergileri yerli vergiler belediyye vergileri Dovletin vergileri icerisinde Dovlet vergilerine asagidakilar aiddir Fiziki sexslerin gelir vergisi Huquqi sexslerin belediyye mulkiyyetinde olan muessise ve teskilatlardan basqa elave deyer vergisi aksizler Huquqi sexslerin emlak vergisi Huquqi sexslerin Yerli vergilere asagidakilar aiddir fiziki sexslerin torpaq vergisi fiziki sexslerin emlak vergisi yerli ehemiyyetli tikinti materiallari uzre meden vergisi belediyye mulkiyyetinde olan muessise ve teskilatlarin menfeet vergisi EdebiyyatAzerbaycanin Statistik gostericileri 2010 Baki Seda 2010 840 s Allahverdiyev H B Qafarov K S Ehmedov E M Iqtisadiyyatin dovlet tenzimlenmesi Baki Nasir 2002 447 s Kelbiyev Y A Fiskal siyaset ve milli iqtisadiyyatin tenzimlenmesi problemleri Monoqrafiya Baki Elm 2005 468 s Memmedov F E ve basqalari Vergiler ve vergitutma Baki 2010 512 s Rzayev Z H Vergi menecmenti Derslik Baki 2007 324 s Babashkina A M Gosudarstvennoe regulirovanie nacionalnoj ekonomiki M Finansy i statistika 2007 256 c Zverev V A Metody gosudarstvennogo regulirovaniya investicionnoj deyatelnosti M Ekonomist 2006 124 c Musaev A F Sadygov M M Magerramov R B Salaev R A Nalogi i nalogooblozhenie v Azerbajdzhane Baku 2005 530 c Samedzade Z A Etapy bolshogo puti Ekonomika Azerbajdzhana za polveka eyo novye realii i perspetivy Baku NURLAR 2004 936 s Istinadlar madde 11 Taxes in the Ancient World 2007 01 01 at the Wayback Machine University of Pennsylvania Almanac Vol 48 No 28 April 2 2002 Olmert Michael 1996 Milton s Teeth and Ovid s Umbrella Curiouser amp Curiouser Adventures in History p 41 Simon amp Schuster New York ISBN 0 684 80164 7 Arxivlenmis suret 2013 03 03 tarixinde Istifade tarixi 2010 10 05 Arxivlenmis suret 2013 03 09 tarixinde Istifade tarixi 2010 10 05 Hoffman Phillipe and Kathryn Norberg 1994 Fiscal Crises Liberty and Representative Government 1450 1789 p 238 Hoffman Phillipe and Kathryn Norberg 1994 Fiscal Crises Liberty and Representative Government 1450 1789 p 300 OECD national accounts 2008 12 21 tarixinde Istifade tarixi 2007 03 01 Tax Spending Burden 2022 06 01 at the Wayback Machine Forbes magazine 05 24 04Xarici kecidlerVergi anlayisi ile bagli testler Dovlet vergi orqanlarinda xidmet haqqinda Esasname Vergi iscisinin etik davranis Kodeksi Iqtisadiyyat haqqinda olan bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin