Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Hüquqi şəxs —
Hüquqi şəxs konstruksiyasının genezisi — əmələ gəlməsinin tarixi kökləri qədim zamanlarla bağlıdır. Hələ Roma xüsusi hüququ dövründə əmlak münasibətlərində fiziki şəxslərdən başqa, onların birlikləri və qrupları da subyekt rolunda çıxış edirdilər. Amma hüquqi şəxslərin Romanın iqtisadi həyatındakı əhəmiyyəti böyük deyildi. Hətta Roma təsərüfatının nisbətən inkişaf etdiyi, beynəlxalq ticarətin inkişaf etdiyi, canlandığı bir dövrdə hüquqi şəxslər mühüm rol oynaya bilməmişdir. Əsasən natural xarakter daşıyan təsərüfat şəraitində ayrı cür də ola bilməzdi. Hətta Roma xüsusi hüququna "hüquqi şəxs" termininin özü də məlum deyildi.
Roma hüquqşünasları tərəfindən hüquqi şəxs anlayışı işlənib hazırlanmamışdı. Onlar yalnız hüququn fiziki şəxslərin yaratdıqları birliklərə məxsus olması faktını etiraf etməklə kifayətlənirdilər. Lakin buna baxmayaraq, necə olursa-olsun şəxs ideyasının və konstruksiyasının yaradılması Roma xüsusi hüququnun mühüm xidmətlərindən biridir. Hüquqi şəxs anlayışı ilk dəfə olaraqməhz Roma hüququ tərəfindən yaradılmış və yeni tərəfindən qəbul edilmişdi. Latın dilində hüquqi şəxs anlayışı yoxdur. Hüquqi şəxsin ilkin əsası Romada qoyulmuşdur. Hüquqi şəxsin mahiyyəti barədə əsas bir sıra nəzəriyyələr var.
Azərbaycanda
Azərbaycan Respublikasının və ya xarici dövlətin qanunvericiliyinə uyğun olaraq hüquqi şəxs statusunda yaradılmış müəssisə və təşkilatlar.
Fiziki şəxs anlayışı ilə mülki hüququn insan kateqoriyasına, insan cinsindən olan subyekti əhatə olunur. Hüquqi şəxslər isə bundan fərqli olaraq mülki hüququn psixoloji, bioloji və ictimai varlıq hesab edilməyən subyektlərindəndir. Elə subyektlərdən ki, onlar fiziki şəxslərin malik olduqları nitqdən, iradədən, düşüncədən və şüurdan məhrumdur. Hüquqi şəxslər fiziki şəxslərin birləşməsinə əsaslanan və spesifik qaydada yaradılan xüsusi qurumudur.
Hüquqi şəxs anlayışı iki mənada işlədilir:
- mülki hüquq institutu mənasında
- konstruksiya mənasında
Hüquq institutu mənasında hüquqi şəxs dedikdə, hüquqi şəxslərin hüquq subyektliliyini, bu subyektliyin həyata keçirilməsi üsullarını və qaydasını, hüquqi şəxslərin yaradılmasını, yenidən təşkil olunmasını və ləğv olunmasını, habelə onların ayrı-ayrı təşkilati-hüquqi formalarının xüsusiyyətlərini müəyyənləşdirən mülki hüquq normalarının məcmusu başa düşülür. Bu, Azərbaycan Respublikasının mülki hüququnun əsas və başlıca institutlarından biri hesab olunur. Hüquqi şəxs institutuna daxil olan hüquq normaları əsasən 4-cü fəslində (43–119-cu maddələrində) əks olunmuşdur. Həmin maddələrdə hüquqi şəxslərin anlayışı və növləri, onun mülki hüquq subyektliliyi (hüquq qabiliyyəti, fəaliyyət qabiliyyəti və delikt qabiliyyəti), hüquqi şəxsin yaradılması, ləğv edilməsi və yenidən təşkil edilməsi haqqında, habelə digər məsələlər barədə müddəalar ifadə olunmuşdur.
Hüquqi şəxslər barədə normalar digər normativ aktlarda da əks olunmuşdur. Söhbət hər şeydən əvvəl, Azərbaycan Respublikasının qanunlarından gedir. "Dini etiqad azadlığı haqqında"(1992), "Əmtəə birjası haqqında"(1994), "Hüquqi şəxslərin dövlət qeydiyyatı və dövlət reyestri haqqında"(2003) və digər qanunlarda hüquqi şəxslərə aid edilən kifayət qədər mülki hüquq normaları ifadə olunmuşdur. Hüquqi şəxslərə bilavasitə aid olan normalara qanun qüvvəli aktlara da rast gəlmək olar. Məsələn, prezidentin 19 may 1998-ci il tarixli fərmanı ilə təsdiq edilmiş Əsasnamə hüquqi şəxslərin bir növü olan səhmdar cəmiyyətlərinə aiddir.
Konstruksiya mənasında hüquqi şəxs fiziki şəxslərin mülki dövriyyədə kollektiv surətdə iştirakını təmin edən hüquqi forma başa düşülür. Elə bir hüquqi forma ki, o, fiziki şəxslərə birləşərək öz təsərüfat fəaliyyətini kollektiv surətdə təşkil etməyə imkan verir. Bu baxımdan hüquqi şəxslər fiziki şəxslərin kollektiv qurumlarıdır. Bu qurumlar fiziki şəxslərin həm şəxsi səylərinin, həm də onların əmlakının, maddi vəsaitlərinin və kapitallarının birləşməsini ifadə edir.
Mülki hüququn bu subyektinin nəyə görə "hüquqi şəxs" adlanması sual doğurur. Bu onunla izah olunur ki, onlar təbiət tərəfindən yaradılmır. Yalnız fiziki şəxsləri təbiət yaradır. Hüquqi şəxslər isə qeyri-təbii qurumlar olub, hüquq qaydası, hüquq normaları və hüquqi göstərişlər əsasında xüsusi qaydada əmələ gəlir, yenidən təşkil olunur və ləğv olununur. Onlar hüquq əsasında yaranan konstruksiyadır. Hüquqi şəxslərin qeyri-təbii, suni qurumlar olması bəzi xarici ölkələrin qanunvericiliyində birbaşa göstərilmişdir.
Əsas anlayışlar
Mənbə
- Xarici hüquqi şəxs — Azərbaycan Respublikasının hüdudlarından kənarda yaradılmış hüquqi şəxsdir.
- Hüquqi şəxs statusu almaq istəyən qurum — hüquqi şəxs kimi dövlət qeydiyyatına alınması və dövlət reyestrinə daxil edilməsi üçün qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada Azərbaycan Respublikasının müvafiq orqanına müraciət edən şəxs və ya şəxslər qrupudur.
- Nümayəndəlik — Azərbaycan Respublikasının Mülki Məcəlləsi ilə bu cür müəyyən edilmiş qurumdur.
- Filial — ilə bu cür müəyyən edilmiş qurumdur.
- Təsis sənədləri — hüquqi şəxsin və bu Qanunda göstərilən digər müvafiq qurumların yaradılmasının və fəaliyyətinin hüquqi əsaslarını təşkil edən sənədlərdir.
Hüquqi şəxslərin dövlət qeydiyyatı — Azərbaycan Respublikasının ərazisində hüquqi şəxs statusu almaq istəyən qurumların, habelə xarici hüquqi şəxslərin Azərbaycan Respublikasının ərazisində yaratdıqları nümayəndəlik və ya filialların hüquq qabiliyyətinin təsdiq edilməsi, hüquqi statusunun müəyyənləşdirilməsi və onlar barəsində məlumatların (qeydlərin) hüquqi şəxslərin vahid dövlət reyestrinə daxil edilməsidir.
- Hüquqi şəxslərin dövlət reyestri — Azərbaycan Respublikasının ərazisində qeydiyyata alınmış hüquqi şəxslər, xarici hüquqi şəxslərin nümayəndəlik və ya filialları, eləcə də Azərbaycan Respublikasının ərazisində dövlət qeydiyyatına alınmış hüquqi şəxslərin nümayəndəlik və filialları və digər qurumları barəsində vahid məlumatlar (qeydlər) məcmusudur.
- Kommersiya və qeyri-kommersiya hüquqi şəxsləri — Azərbaycan Respublikasının Mülki Məcəlləsi ilə bu cür müəyyən edilmiş qurumlardır.
Həmçinin bax
İstinadlar
- . 2010-05-30 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-09-30.
- "HÜQUQİ ŞƏXSLƏRİN DÖVLƏT QEYDİYYATI VƏ DÖVLƏT REYESTRİ HAQQINDA"AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASININ QANUNU, Maddə 2. Əsas anlayışlar [ölü keçid]
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Huquqi sexs Huquqi sexs konstruksiyasinin genezisi emele gelmesinin tarixi kokleri qedim zamanlarla baglidir Hele Roma xususi huququ dovrunde emlak munasibetlerinde fiziki sexslerden basqa onlarin birlikleri ve qruplari da subyekt rolunda cixis edirdiler Amma huquqi sexslerin Romanin iqtisadi heyatindaki ehemiyyeti boyuk deyildi Hetta Roma teserufatinin nisbeten inkisaf etdiyi beynelxalq ticaretin inkisaf etdiyi canlandigi bir dovrde huquqi sexsler muhum rol oynaya bilmemisdir Esasen natural xarakter dasiyan teserufat seraitinde ayri cur de ola bilmezdi Hetta Roma xususi huququna huquqi sexs termininin ozu de melum deyildi Roma huquqsunaslari terefinden huquqi sexs anlayisi islenib hazirlanmamisdi Onlar yalniz huququn fiziki sexslerin yaratdiqlari birliklere mexsus olmasi faktini etiraf etmekle kifayetlenirdiler Lakin buna baxmayaraq nece olursa olsun sexs ideyasinin ve konstruksiyasinin yaradilmasi Roma xususi huququnun muhum xidmetlerinden biridir Huquqi sexs anlayisi ilk defe olaraqmehz Roma huququ terefinden yaradilmis ve yeni terefinden qebul edilmisdi Latin dilinde huquqi sexs anlayisi yoxdur Huquqi sexsin ilkin esasi Romada qoyulmusdur Huquqi sexsin mahiyyeti barede esas bir sira nezeriyyeler var AzerbaycandaAzerbaycan Respublikasinin ve ya xarici dovletin qanunvericiliyine uygun olaraq huquqi sexs statusunda yaradilmis muessise ve teskilatlar Fiziki sexs anlayisi ile mulki huququn insan kateqoriyasina insan cinsinden olan subyekti ehate olunur Huquqi sexsler ise bundan ferqli olaraq mulki huququn psixoloji bioloji ve ictimai varliq hesab edilmeyen subyektlerindendir Ele subyektlerden ki onlar fiziki sexslerin malik olduqlari nitqden iradeden dusunceden ve suurdan mehrumdur Huquqi sexsler fiziki sexslerin birlesmesine esaslanan ve spesifik qaydada yaradilan xususi qurumudur Huquqi sexs anlayisi iki menada isledilir mulki huquq institutu menasinda konstruksiya menasinda Huquq institutu menasinda huquqi sexs dedikde huquqi sexslerin huquq subyektliliyini bu subyektliyin heyata kecirilmesi usullarini ve qaydasini huquqi sexslerin yaradilmasini yeniden teskil olunmasini ve legv olunmasini habele onlarin ayri ayri teskilati huquqi formalarinin xususiyyetlerini mueyyenlesdiren mulki huquq normalarinin mecmusu basa dusulur Bu Azerbaycan Respublikasinin mulki huququnun esas ve baslica institutlarindan biri hesab olunur Huquqi sexs institutuna daxil olan huquq normalari esasen 4 cu feslinde 43 119 cu maddelerinde eks olunmusdur Hemin maddelerde huquqi sexslerin anlayisi ve novleri onun mulki huquq subyektliliyi huquq qabiliyyeti fealiyyet qabiliyyeti ve delikt qabiliyyeti huquqi sexsin yaradilmasi legv edilmesi ve yeniden teskil edilmesi haqqinda habele diger meseleler barede muddealar ifade olunmusdur Huquqi sexsler barede normalar diger normativ aktlarda da eks olunmusdur Sohbet her seyden evvel Azerbaycan Respublikasinin qanunlarindan gedir Dini etiqad azadligi haqqinda 1992 Emtee birjasi haqqinda 1994 Huquqi sexslerin dovlet qeydiyyati ve dovlet reyestri haqqinda 2003 ve diger qanunlarda huquqi sexslere aid edilen kifayet qeder mulki huquq normalari ifade olunmusdur Huquqi sexslere bilavasite aid olan normalara qanun quvveli aktlara da rast gelmek olar Meselen prezidentin 19 may 1998 ci il tarixli fermani ile tesdiq edilmis Esasname huquqi sexslerin bir novu olan sehmdar cemiyyetlerine aiddir Konstruksiya menasinda huquqi sexs fiziki sexslerin mulki dovriyyede kollektiv suretde istirakini temin eden huquqi forma basa dusulur Ele bir huquqi forma ki o fiziki sexslere birleserek oz teserufat fealiyyetini kollektiv suretde teskil etmeye imkan verir Bu baximdan huquqi sexsler fiziki sexslerin kollektiv qurumlaridir Bu qurumlar fiziki sexslerin hem sexsi seylerinin hem de onlarin emlakinin maddi vesaitlerinin ve kapitallarinin birlesmesini ifade edir Mulki huququn bu subyektinin neye gore huquqi sexs adlanmasi sual dogurur Bu onunla izah olunur ki onlar tebiet terefinden yaradilmir Yalniz fiziki sexsleri tebiet yaradir Huquqi sexsler ise qeyri tebii qurumlar olub huquq qaydasi huquq normalari ve huquqi gosterisler esasinda xususi qaydada emele gelir yeniden teskil olunur ve legv olununur Onlar huquq esasinda yaranan konstruksiyadir Huquqi sexslerin qeyri tebii suni qurumlar olmasi bezi xarici olkelerin qanunvericiliyinde birbasa gosterilmisdir Esas anlayislar Menbe Xarici huquqi sexs Azerbaycan Respublikasinin hududlarindan kenarda yaradilmis huquqi sexsdir Huquqi sexs statusu almaq isteyen qurum huquqi sexs kimi dovlet qeydiyyatina alinmasi ve dovlet reyestrine daxil edilmesi ucun qanunvericilikle mueyyen edilmis qaydada Azerbaycan Respublikasinin muvafiq orqanina muraciet eden sexs ve ya sexsler qrupudur Numayendelik Azerbaycan Respublikasinin Mulki Mecellesi ile bu cur mueyyen edilmis qurumdur Filial ile bu cur mueyyen edilmis qurumdur Tesis senedleri huquqi sexsin ve bu Qanunda gosterilen diger muvafiq qurumlarin yaradilmasinin ve fealiyyetinin huquqi esaslarini teskil eden senedlerdir Huquqi sexslerin dovlet qeydiyyati Azerbaycan Respublikasinin erazisinde huquqi sexs statusu almaq isteyen qurumlarin habele xarici huquqi sexslerin Azerbaycan Respublikasinin erazisinde yaratdiqlari numayendelik ve ya filiallarin huquq qabiliyyetinin tesdiq edilmesi huquqi statusunun mueyyenlesdirilmesi ve onlar baresinde melumatlarin qeydlerin huquqi sexslerin vahid dovlet reyestrine daxil edilmesidir Huquqi sexslerin dovlet reyestri Azerbaycan Respublikasinin erazisinde qeydiyyata alinmis huquqi sexsler xarici huquqi sexslerin numayendelik ve ya filiallari elece de Azerbaycan Respublikasinin erazisinde dovlet qeydiyyatina alinmis huquqi sexslerin numayendelik ve filiallari ve diger qurumlari baresinde vahid melumatlar qeydler mecmusudur Kommersiya ve qeyri kommersiya huquqi sexsleri Azerbaycan Respublikasinin Mulki Mecellesi ile bu cur mueyyen edilmis qurumlardir Hemcinin baxFiziki sexsIstinadlar 2010 05 30 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2010 09 30 HUQUQI SEXSLERIN DOVLET QEYDIYYATI VE DOVLET REYESTRI HAQQINDA AZERBAYCAN RESPUBLIKASININ QANUNU Madde 2 Esas anlayislar olu kecid