Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Hənbəli məzhəbi — İslam dünyasında geniş yayılmış hüquq məktəblərindən biri.
Yaranması
Onun qurucusu Əhməd ibn Hənbəl 780-ci ildə Bağdadda anadan olmuş, erkən yaşlarından Quranı, hədisləri, səhabə və tabiunların həyatını dərindən öyrənmiş, ərəb dilinin incəliklərinə yiyələnmişdir. Lakin onu daha çox hədis və hüquq elmləri maraqlandırmışdır. Bu sahələr üzrə müəllimi hüquqşünas, Hənəfi məzhəbinin qazisi Əbu Yusif olmuşdur. Əhməd ibn Hənbəl mötəziliyi rəsmi dövlət ideologiyasına çevirmiş Abbasi xəlifəsi Məmunun hakimiyyəti dövründə yaşamışdır. O zamanlar mötəzilə kəlamçıları ilə sünni ənənəçiləri arasında Quranın yaradılmış olub-olmaması haqqında qızğın diskussiyalar gedirdi. Mötəzilə mənsubları Quranın yaradılmış olduğunu iddia edir, sünnilər isə bununla razılaşmırdılar. Bu durumu görən xəlifə Məmun 841-ci ildə hamıya zorla "Quranın yaradılmış olması" inancını və başqa mötəzilə ehkamlarını qəbul etdirməyə başlamışdır. Bundan sonra müsəlman alimlərinin əksəriyyəti mötəzilə ehkamlarını qəbul etsələr də, bəziləri bundan imtina etməmişlər. Bu səbəbdən təqiblərlə üzləşənlərdən biri də Əhməd ibn Hənbəl olmuşdur.
On dörd il mübarizə əzmi göstərən, yeddi il zindanlarda qalan Əhməd ibn Hənbəl mətinliyi və dönməzliyi sayəsində mötəzilə ehkamını qəbul etməmişdir. Təqiblərə yalnız xəlifə Mütəvəkkilin dövründə son qoyulmuş və mötəzilə ideologiyasından imtina edilmişdir. Alim 855-ci ildə dünyaya göz açdığı şəhərdə vəfat etmişdir.
Sistemi
Əhməd ibn Hənbəlin günümüzədək çatmış ən məşhur əsəri "Müsnəd"dir. Alimin etibarlı ötürücülərdən rəvayət olunmuş otuz min hədisi ehtiva edən bu əsəri onun oğlu Abdulla tərəfindən atasından qalmış əlyazmalar əsasında tərtib edilmişdir.
Əhməd ibn Hənbəl həm hüquqçu, həm də hədisçi olmuşdur. Buna görə də hüquqi mühakimələr irəli sürərkən hədislərə böyük önəm vermiş və onları seçərkən nəql edənlərin silsiləsinə böyük diqqət yetirmişdir. Onun başlıca şərti bu silsilənin Həzrət Peyğəmbərə (s) qədər çatması olmuşdur. Alim bu meyara cavab verməyən, hətta ən etibarlı rəvayətçilər tərəfindən söylənilmiş hədisləri belə zəif hesab edərmiş.
Hədislərdə hər hansı problem haqqında peyğəmbər səhabələrinin çeşidli şərhləri olurdusa, Əhməd ibn Hənbəl onlardan heç birinə üstünlük verməmiş və bu cür olayların problemə müxtəlif yanaşmalardan irəli gəldiyini iddia etmişdir.
Əhməd ibn Hənbəlin hüquq metodu yeddi mənbəyə əsaslanırdı:
- Nasslar. Bunlar Quran və Sünnədə təsbit olunan və Allah tərəfindən endirildiyi heç bir şübhə doğurmayan məlumatlardır. Nasslar olan yerdə başqa qaynaqlara güvənmək olmaz;
- Peyğəmbər səhabələrinin fətvaları;
- Səhabələrin rəyləri. Hansısa problemlə bağlı səhabələr arasında müxtəlif rəylər olurmuşsa, onda Quran və Sünnənin birbaşa göstərişlərinə (nasslara) daha yaxın olana istinad edilməlidir. Bu məsələdə Əhməd ibn Hənbəlin prinsipi analogiya (qiyas) metoduna üstünlük vermiş Şafiidən fərqlənirdi;
- Mürsəl və zəif hədislər. Həzrət Peyğəmbərdən (s) nəql olunan, lakin səhabə ravisi (rəvayətçisi) bilinməyən hədislərə istinad etmək mümkündür. Bunlara "mürsəl" hədislər deyilir. Alim həmçinin zəif olan, lakin saxtalığı sübuta yetirilməyən hədislərə də istinad edilməsini məqbul sayırdı;
- Qiyas. Yuxarıda verilmiş dörd mənbə ilə çözülməyən hüquqi problem, ilk qaynaqların (Quran və Sünnənin) mənalarına bənzərlik (analogiya) yolu ilə çözülə bilər. Bu metodu Həzrət Peyğəmbərin (s) səhabələri də tətbiq etmişlər;
- İcma. Əsrlər boyu hansısa problem haqqında müxtəlif hüquqçuların eyni fikirdə olmaları;
- İstishab. Hər fətvanın hüquqi təsiri onu əvəz edən yeni dəlilin tapılmasınadək qüvvədə qalmaq.
Hənbəli təliminin əsasları alimin davamçıları tərəfindən inkişaf etdirilib, günümüzədək gəlib çatmışdır. Bu məzhəbdə bir-neçə istiqamət vardır. Hənbəlilər ictihadın yekunlaşdığını qəbul etmirlər. Onların fikrincə, dini və hüquqi məsələlərin araşdırılması hər zaman davam etməlidir. Bununla yanaşı, onlar müctəhidin də olmasını vacib bilirlər. Çünki zaman ötdükcə müxtəlif problemlər ortalığa çıxır və bunların çözülməsi üçün bilikli adamlar olmalıdır.
Hənbəli məzhəbində müftilərə qarşı yüksək tələblər irəli sürülür. Onlar fətva vermək üçün Quran və Sünnəni, səhabə və tabiunların fətvalarını, məzhəbin hüquqi metodlarını mükəmməl bilməlidirlər. Müftilərin bu sahələrdə təbii keyfiyyətləri də çox önəmlidir.
Yayılması
Fundamental nəzəri əsasına, müftilərin yaxşı hazırlılığına, ictihadın açıq olmasına və başqa üstünlüklərinə baxmayaraq, Hənbəli hüquq məktəbi geniş yayılmamışdır. Ərəbistanda yalnız Səud sülaləsi hakimiyyətə gələndən sonra Hənbəli məzhəbi rəsmi dövlət statusunu almışdır. Buna qədər hənbəlilər müsəlman dünyasında azlıq təşkil etmişlər.
Hənbəli məzhəbinin az yayılmasının səbəbi onun nisbətən geç yaranması və mühafizəkar olmasıdır. Hənbəlilər başqa məzhəblərin nümayəndələrindən daha çox dinin xarici tərəflərinə diqqət yetirir, öz ardıcıllarından Həzrət Peyğəmbərin (s) və səhabələrinin həyatlarına tam uyğun yaşamağı tələb edirlər. Bəzən bu mövqe, hətta dini ifratçılığa gətirib çıxarır. Lakin hənbəlilərin arasında mötədil mövqeli adamlar da az deyildir.
Mənbə
- Müəllif: Aydın Əlizadə- "Cəmiyyət və din" qəzeti
İstinadlar
- S. de Laugier de Beaurecueil, Khwādja ‘Abdullāh Anṣārī (396–481 H./1006–1089): Mystique Hanbalite, Beyrut 1965, s. 19–145
- a.mlf., "Le Hanbalisme sous le califat de Bagdad (241–656/856–1258)", REI, XXVII (1959), s. 67–128
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Islam Islam TarixiImanin sertleriTovhid Melekler Kitablar Peygemberler Mead Axiret Qeza ve TalehIslamin bes sertiKelmeyi sehadet Namaz Oruc Hecc ZekatEseriler Maturidiler Qederiler Motezililer Cebriler Murciler Cehmiyye Musebbihiler SelefilerFiqh mezhebleriSunniler Henefiler Malikiler Safiiler Henbeliler Yox olmus mezhebler Zahiriler Auzailer Leysiler Sevriler Ceririler Sieler Imamiler Ceferiler Exbariler Usuliler Seyxiler Eleviler Ensariler Qizilbaslar Zeydiler Ismaililer Qermetiler Xasxasiler Fethiler Xettabiler Vaqifiyye Rafiziler Batiniler Qeysaniler Xurremiler Bazigiyye Qurabiyye Xariciler Muhakkime Ecrediler Meymuniler Seelebiler Ezraqiler Beyhesiler Ibadiler Necdatiler SufrilerHemcinin baxSufiler Yesevilik Neqsibendilik Suhreverdilik Xelvetilik Sefevilik Bayramilik Bektasilik Celvetilik Cerrahilik Cistiyye Ehqaqiye Gulsenilik Hurufilik Kubravilik Melametilik Movlevilik Nemetullahiyye Noqtevilik Qelenderilik Qadiriyye Rahmaniyye Rifailik Rovseniler Senusiler Saziliyye Zahidiyye Nuseyriler Druzlar Islam felsefesi Henbeli mezhebi Islam dunyasinda genis yayilmis huquq mekteblerinden biri YaranmasiOnun qurucusu Ehmed ibn Henbel 780 ci ilde Bagdadda anadan olmus erken yaslarindan Qurani hedisleri sehabe ve tabiunlarin heyatini derinden oyrenmis ereb dilinin inceliklerine yiyelenmisdir Lakin onu daha cox hedis ve huquq elmleri maraqlandirmisdir Bu saheler uzre muellimi huquqsunas Henefi mezhebinin qazisi Ebu Yusif olmusdur Ehmed ibn Henbel moteziliyi resmi dovlet ideologiyasina cevirmis Abbasi xelifesi Memunun hakimiyyeti dovrunde yasamisdir O zamanlar motezile kelamcilari ile sunni enenecileri arasinda Quranin yaradilmis olub olmamasi haqqinda qizgin diskussiyalar gedirdi Motezile mensublari Quranin yaradilmis oldugunu iddia edir sunniler ise bununla razilasmirdilar Bu durumu goren xelife Memun 841 ci ilde hamiya zorla Quranin yaradilmis olmasi inancini ve basqa motezile ehkamlarini qebul etdirmeye baslamisdir Bundan sonra muselman alimlerinin ekseriyyeti motezile ehkamlarini qebul etseler de bezileri bundan imtina etmemisler Bu sebebden teqiblerle uzlesenlerden biri de Ehmed ibn Henbel olmusdur On dord il mubarize ezmi gosteren yeddi il zindanlarda qalan Ehmed ibn Henbel metinliyi ve donmezliyi sayesinde motezile ehkamini qebul etmemisdir Teqiblere yalniz xelife Mutevekkilin dovrunde son qoyulmus ve motezile ideologiyasindan imtina edilmisdir Alim 855 ci ilde dunyaya goz acdigi seherde vefat etmisdir SistemiEhmed ibn Henbelin gunumuzedek catmis en meshur eseri Musned dir Alimin etibarli oturuculerden revayet olunmus otuz min hedisi ehtiva eden bu eseri onun oglu Abdulla terefinden atasindan qalmis elyazmalar esasinda tertib edilmisdir Ehmed ibn Henbel hem huquqcu hem de hedisci olmusdur Buna gore de huquqi muhakimeler ireli surerken hedislere boyuk onem vermis ve onlari secerken neql edenlerin silsilesine boyuk diqqet yetirmisdir Onun baslica serti bu silsilenin Hezret Peygembere s qeder catmasi olmusdur Alim bu meyara cavab vermeyen hetta en etibarli revayetciler terefinden soylenilmis hedisleri bele zeif hesab edermis Hedislerde her hansi problem haqqinda peygember sehabelerinin cesidli serhleri olurdusa Ehmed ibn Henbel onlardan hec birine ustunluk vermemis ve bu cur olaylarin probleme muxtelif yanasmalardan ireli geldiyini iddia etmisdir Ehmed ibn Henbelin huquq metodu yeddi menbeye esaslanirdi Nasslar Bunlar Quran ve Sunnede tesbit olunan ve Allah terefinden endirildiyi hec bir subhe dogurmayan melumatlardir Nasslar olan yerde basqa qaynaqlara guvenmek olmaz Peygember sehabelerinin fetvalari Sehabelerin reyleri Hansisa problemle bagli sehabeler arasinda muxtelif reyler olurmussa onda Quran ve Sunnenin birbasa gosterislerine nasslara daha yaxin olana istinad edilmelidir Bu meselede Ehmed ibn Henbelin prinsipi analogiya qiyas metoduna ustunluk vermis Safiiden ferqlenirdi Mursel ve zeif hedisler Hezret Peygemberden s neql olunan lakin sehabe ravisi revayetcisi bilinmeyen hedislere istinad etmek mumkundur Bunlara mursel hedisler deyilir Alim hemcinin zeif olan lakin saxtaligi subuta yetirilmeyen hedislere de istinad edilmesini meqbul sayirdi Qiyas Yuxarida verilmis dord menbe ile cozulmeyen huquqi problem ilk qaynaqlarin Quran ve Sunnenin menalarina benzerlik analogiya yolu ile cozule biler Bu metodu Hezret Peygemberin s sehabeleri de tetbiq etmisler Icma Esrler boyu hansisa problem haqqinda muxtelif huquqcularin eyni fikirde olmalari Istishab Her fetvanin huquqi tesiri onu evez eden yeni delilin tapilmasinadek quvvede qalmaq Henbeli teliminin esaslari alimin davamcilari terefinden inkisaf etdirilib gunumuzedek gelib catmisdir Bu mezhebde bir nece istiqamet vardir Henbeliler ictihadin yekunlasdigini qebul etmirler Onlarin fikrince dini ve huquqi meselelerin arasdirilmasi her zaman davam etmelidir Bununla yanasi onlar muctehidin de olmasini vacib bilirler Cunki zaman otdukce muxtelif problemler ortaliga cixir ve bunlarin cozulmesi ucun bilikli adamlar olmalidir Henbeli mezhebinde muftilere qarsi yuksek telebler ireli surulur Onlar fetva vermek ucun Quran ve Sunneni sehabe ve tabiunlarin fetvalarini mezhebin huquqi metodlarini mukemmel bilmelidirler Muftilerin bu sahelerde tebii keyfiyyetleri de cox onemlidir YayilmasiFundamental nezeri esasina muftilerin yaxsi hazirliligina ictihadin aciq olmasina ve basqa ustunluklerine baxmayaraq Henbeli huquq mektebi genis yayilmamisdir Erebistanda yalniz Seud sulalesi hakimiyyete gelenden sonra Henbeli mezhebi resmi dovlet statusunu almisdir Buna qeder henbeliler muselman dunyasinda azliq teskil etmisler Henbeli mezhebinin az yayilmasinin sebebi onun nisbeten gec yaranmasi ve muhafizekar olmasidir Henbeliler basqa mezheblerin numayendelerinden daha cox dinin xarici tereflerine diqqet yetirir oz ardicillarindan Hezret Peygemberin s ve sehabelerinin heyatlarina tam uygun yasamagi teleb edirler Bezen bu movqe hetta dini ifratciliga getirib cixarir Lakin henbelilerin arasinda motedil movqeli adamlar da az deyildir MenbeMuellif Aydin Elizade Cemiyyet ve din qezetiIstinadlarS de Laugier de Beaurecueil Khwadja Abdullah Anṣari 396 481 H 1006 1089 Mystique Hanbalite Beyrut 1965 s 19 145 a mlf Le Hanbalisme sous le califat de Bagdad 241 656 856 1258 REI XXVII 1959 s 67 128