Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Əbu Əl-Abbas Abdullah ibn Harun Ər-Rəşid (ərəb. أبو العباس عبد الله بن هارون الرشيد) (13 sentyabr 786, Bağdad – 9 avqust 833, Tarsus) — 7. Abbasi xəlifəsi.
| Əl-Məmun | |
|---|---|
| ərəb. عبدالله المأمون | |
 Əl-Məmun dönəminə aid qızıl dinarlar | |
| Əvvəlki | Əl-Amin |
| Sonrakı | Əl-Mötəsim |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 13 sentyabr 786 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 9 avqust 833 (46 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Fəaliyyəti | Xəlifə |
| Atası | Ər-Rəşid |
| Anası | Mərəcil |
| Ailəsi | Abbasilər |
| Dini | islam |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Harun ər-Rəşidin oğlu Məmun (813–833) atasının siyasətlərini davam etdirdi.
Məmunun türklərdən ibarət ordu qurmasının ən böyük səbəblərindən biri dövlətdəki Fars (İran) təsirini qırmaqdı.
Mərvdə ikən baş verən olaylar Məmunun farslara və ərəblərə olan güvənini sarsdı. Məmun sadəcə İran ünsürünə dayanmanın yanlışlığını anlamışdı. Atası Harun dönəmindəki Bərməkilər olayında İran əhlinə olan güvəni azalmışdı. Ərəblərin Əmini dəstəkləməsiylə də onlara güvəni qalmamışdı. O qardaşı Əmin ilə xilafət mübarizəsində — xəzinənin və ordunun Əminin tərəfində qalmasından çəkinərək- dayıları olan Türk xaqanlarına sığınmaq istəmişdi. Fəqət vəzir Fəzl bin Səhl buna əngəl olaraq dayılarına sığınmamasını, amma onlardan yardım alaraq Əminə qarşı mübarizə etməsini tövsiyə etmişdi. Buna görə Məmun şərq sərhəd-sınırları qonşusu olan xaqanla yaxın münasibət qurmuşdu. Məmunun yeni bir qüvvəyə və təcrübəli sərkərdələrə ehtiyacı vardı. Ordudakı ərəb və fars ünsürünü türklər əvəz edə bilərdilər. Xorasandaykən yaxından tanıdığı və qabiliyətlərini gördüyü türkləri orduya alıb, özünə etibarlı bir dəstək-dayaq etməyi düşündü. Bundan dolayı xilafət ordusuna bu yeni qüvvəni qatdı. Xüsusilə son illərdə türkləri orduya almağı bir dövlət siyasəti halına gətirdi. Beləcə Məmun dönəmində az da olsa, türklərdən bir qüvvə təşkil oldu. Bunların içində Kavus Afşin, Əşnas, Buğa əl-Kəbir, Urtuc kimi sərkərdələr vardı. Məmun türklərə qarşı çox yumuşaq davranırdı. Türklərdən vergisini verməyən Kavusu yaxaladınca, cəza əvəzinə ona ikram etdi. Onu Orta Asiyadakı Türk ellərinə vali olaraq göndərdi. Uşruşanalı olan bu şəxsin oğulları Heydər, Fəzl və Rəşid xilafətin böyük sərkərdələri arasına girdilər.
Məmun dönəmindəki türkləri toplama və ordu təşkilatı işini qardaşı Mötəsim həyata keçirdi. Mötəsim Məmun zamanında Səmərqəndə Nuh bin Əsədin yanına Cəfər əl- Huşşəkini göndərdi. Bu şəxs oradan hər il bir miqdar türkü Bağdada gətirdi. Beləcə Məmun dönəmində orduda bəlli bir sayda Türk döyüşçüsü vardı. Bu türklər içində daha sonra Misirdə Tolonilər dövlətini quracaq olan Əhməd bin Tolunun atası Tolun da vardı. Məmunun bu birlikləri Fərqanə, Uşruşana, Şaş, və Soğdiana kimi bölgələrdən gətirildi. İlk nizami şəkildə türklərdən təşkil olan ordu bu şəkildə qurulmuş oldu. Mötəsim Avasım bölgəsində vali ikən belə Bizansla vuruşmaq üçün, topladığı türklərdən yaxşı bir süvari və oxçu bir birlik təşkil etmişdi.
Məmun Xorasanda başladığı türkləri orduya toplama işini inkişaf etdirməyi düşünür, dövlətə qarşı qalxan üsyanlarda bunlardan çox faydalanmak istəyirdi. Artıq Bizans hücumlarına da qarşı qardaşı Mötəsimin əmrindəki Afşin, Əşnas, Buğa əl-Kəbir kimi türk sərkərdələr göndərilirdi. Bu Türk sərkərdələrdən Əşnas h.215-ci (M.830-cu) ildə Anadoluya uğurlu basqınlar etmişdi. Eyni sərkərdə ilə birlikdə yenə bir türk olan Sərcun Xaricilər (Xəvariciyyun) üsyanını yatırmışdı. Digər bir sərkərdə Afşin isə Misirdəki üsyanı yatırıb, dövlət işlərini qaydasına qoymuşdu. Artıq türklər orduda önəmli və təqdirə layiq bir güvvə sayılırdı.
Xəlifə Məmun Pozantıda vəfat edəcəyi sırada, könlündə oğlu Abbas olsa da, orduda və idarədə o anda təsirli olan türklərin israrlı istəmələri nəticəsində Mötəsim xəlifə elan edilmişdir.
Həmçinin bax
İstinadlar
Bu məqalədəki istinadlar müvafiq ilə göstərilməlidir. |
- Yıldız, Hakkı Dursun, İslamiyət və Türklər, İstanbul, 2000, səh.94.
- Məqdisi, Kitabul-Bəd vət-Tarix, Beyrut,1899, VI, səh.104.
- İbn Əsir, əl-Kamil, Beyrut 1979, IV, 229–230.
- Yıldız, İslamiyət və Türklər, səh.82.
- Zəkəriyyə Kitapçı, səh. 184.
- V. Bartold, Afşin, İ. A , I, səh. 147;Yıldız, Hakkı Dursun, Afşin, D. İ. A, I, səh. 442.
- İbn Əsir, əl-Kamil, Beyrut 1979, IV, səh. 480.
- İbn Tağriberdi, ən-Nucumuz-Zahirə, Beyrut,1992, II, səh. 301.
- İbn Əsir, VI, səh. 477.
- Yaqut əl-Həməvi, Mücəmul-Buldan, Beyrut, III, səh. 174.
- V. Barthold, Soqdiana, İ. A.. X, səh.736.
- Zettersten, Mötəsim, İ. A, VIII, səh. 749.
- İbn Əsir, VI, 477.
- Təbəri, V,181.
- Təbəri, V,140.
- Təbəri, V,182; İbn Tağribərdi, II,296.
- Dinəvəri, Əxbar üt-Tival, Beyrut, Trz, 367.
Mənbə
- Ənvər Çingizoğlu, , Bakı, "Mütərcim",2015, 408 səh.
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Ebu El Abbas Abdullah ibn Harun Er Resid ereb أبو العباس عبد الله بن هارون الرشيد 13 sentyabr 786 Bagdad 9 avqust 833 Tarsus 7 Abbasi xelifesi El Memunereb عبدالله المأمون El Memun donemine aid qizil dinarlar7 Abbasi xelifesiEvvelkiEl AminSonrakiEl MotesimSexsi melumatlarDogum tarixi 13 sentyabr 786Dogum yeri BagdadVefat tarixi 9 avqust 833 46 yasinda Vefat yeri Tarsus TurkiyeFealiyyeti XelifeAtasi Er ResidAnasi MerecilAilesi AbbasilerDini islam Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiHarun er Residin oglu Memun 813 833 atasinin siyasetlerini davam etdirdi Memunun turklerden ibaret ordu qurmasinin en boyuk sebeblerinden biri dovletdeki Fars Iran tesirini qirmaqdi Mervde iken bas veren olaylar Memunun farslara ve ereblere olan guvenini sarsdi Memun sadece Iran unsurune dayanmanin yanlisligini anlamisdi Atasi Harun donemindeki Bermekiler olayinda Iran ehline olan guveni azalmisdi Ereblerin Emini desteklemesiyle de onlara guveni qalmamisdi O qardasi Emin ile xilafet mubarizesinde xezinenin ve ordunun Eminin terefinde qalmasindan cekinerek dayilari olan Turk xaqanlarina siginmaq istemisdi Feqet vezir Fezl bin Sehl buna engel olaraq dayilarina siginmamasini amma onlardan yardim alaraq Emine qarsi mubarize etmesini tovsiye etmisdi Buna gore Memun serq serhed sinirlari qonsusu olan xaqanla yaxin munasibet qurmusdu Memunun yeni bir quvveye ve tecrubeli serkerdelere ehtiyaci vardi Ordudaki ereb ve fars unsurunu turkler evez ede bilerdiler Xorasandayken yaxindan tanidigi ve qabiliyetlerini gorduyu turkleri orduya alib ozune etibarli bir destek dayaq etmeyi dusundu Bundan dolayi xilafet ordusuna bu yeni quvveni qatdi Xususile son illerde turkleri orduya almagi bir dovlet siyaseti halina getirdi Belece Memun doneminde az da olsa turklerden bir quvve teskil oldu Bunlarin icinde Kavus Afsin Esnas Buga el Kebir Urtuc kimi serkerdeler vardi Memun turklere qarsi cox yumusaq davranirdi Turklerden vergisini vermeyen Kavusu yaxaladinca ceza evezine ona ikram etdi Onu Orta Asiyadaki Turk ellerine vali olaraq gonderdi Usrusanali olan bu sexsin ogullari Heyder Fezl ve Resid xilafetin boyuk serkerdeleri arasina girdiler Memun donemindeki turkleri toplama ve ordu teskilati isini qardasi Motesim heyata kecirdi Motesim Memun zamaninda Semerqende Nuh bin Esedin yanina Cefer el Hussekini gonderdi Bu sexs oradan her il bir miqdar turku Bagdada getirdi Belece Memun doneminde orduda belli bir sayda Turk doyuscusu vardi Bu turkler icinde daha sonra Misirde Toloniler dovletini quracaq olan Ehmed bin Tolunun atasi Tolun da vardi Memunun bu birlikleri Ferqane Usrusana Sas ve Sogdiana kimi bolgelerden getirildi Ilk nizami sekilde turklerden teskil olan ordu bu sekilde qurulmus oldu Motesim Avasim bolgesinde vali iken bele Bizansla vurusmaq ucun topladigi turklerden yaxsi bir suvari ve oxcu bir birlik teskil etmisdi Memun Xorasanda basladigi turkleri orduya toplama isini inkisaf etdirmeyi dusunur dovlete qarsi qalxan usyanlarda bunlardan cox faydalanmak isteyirdi Artiq Bizans hucumlarina da qarsi qardasi Motesimin emrindeki Afsin Esnas Buga el Kebir kimi turk serkerdeler gonderilirdi Bu Turk serkerdelerden Esnas h 215 ci M 830 cu ilde Anadoluya ugurlu basqinlar etmisdi Eyni serkerde ile birlikde yene bir turk olan Sercun Xariciler Xevariciyyun usyanini yatirmisdi Diger bir serkerde Afsin ise Misirdeki usyani yatirib dovlet islerini qaydasina qoymusdu Artiq turkler orduda onemli ve teqdire layiq bir guvve sayilirdi Xelife Memun Pozantida vefat edeceyi sirada konlunde oglu Abbas olsa da orduda ve idarede o anda tesirli olan turklerin israrli istemeleri neticesinde Motesim xelife elan edilmisdir Hemcinin baxAbbasiler xilafeti Harun ResidIstinadlarBu meqaledeki istinadlar muvafiq istinad sablonlari ile gosterilmelidir Yildiz Hakki Dursun Islamiyet ve Turkler Istanbul 2000 seh 94 Meqdisi Kitabul Bed vet Tarix Beyrut 1899 VI seh 104 Ibn Esir el Kamil Beyrut 1979 IV 229 230 Yildiz Islamiyet ve Turkler seh 82 Zekeriyye Kitapci seh 184 V Bartold Afsin I A I seh 147 Yildiz Hakki Dursun Afsin D I A I seh 442 Ibn Esir el Kamil Beyrut 1979 IV seh 480 Ibn Tagriberdi en Nucumuz Zahire Beyrut 1992 II seh 301 Ibn Esir VI seh 477 Yaqut el Hemevi Mucemul Buldan Beyrut III seh 174 V Barthold Soqdiana I A X seh 736 Zettersten Motesim I A VIII seh 749 Ibn Esir VI 477 Teberi V 181 Teberi V 140 Teberi V 182 Ibn Tagriberdi II 296 Dineveri Exbar ut Tival Beyrut Trz 367 MenbeEnver Cingizoglu Baki Mutercim 2015 408 seh Xarici kecidler