Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Əbu Musa Məhəmməd ibn Harun Ər-Rəşid (ərəb. أبو موسى محمد بن هارون الرشيد) (d. 14 aprel 787 - ö. 27 sentyabr 813) — 6. Abbasi xəlifəsi.
| Əl-Amin | |
|---|---|
 Əl-Mehdi dönəminə aid qızıl dinarlar | |
| Əvvəlki | Ər-Rəşid |
| Sonrakı | Əl-Məmun |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | (26 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Fəaliyyəti | yazıçı, Xəlifə |
| Atası | Ər-Rəşid |
| Anası | Zübeydə bint Cəfər |
| Həyat yoldaşları | Arib bint al-Məmuniyyə Lübanə bint Əli ibn Əl-Mehdi |
| Uşaqları | Musa Abdullah |
| Ailəsi | Abbasilər |
| Dini | islam |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
İlk illəri
787-ci ildə Bağdadda dünyaya gəldi. Atası xəlifə Harun Ər-Rəşid, anası isə onun nigahlı xanımı olan əmisi qızı Zübeydə bint Cəfərdir. Həm anası, həm də atası xəlifə Əl-Mənsur soyundan gəldiyi üçün, anası fars bir kəniz olan yaşca böyük qardaşı Abdullaha nəzərən vəliəhdliyə daha çox layiq görülürdü. Bu səbəblə hələ 5 yaşında ikən Əl-Amin ünvanıyla vəliəhd elan edildi (792). Böyük qardaşı Abdullah isə yalnız 6 il sonra Raqqada Əl-Məmun ünvanıyla ikinci vəliəhdliyə yüksələ bildi. 802-ci ildə həcc ziyarəti edən xəlifə Ər-Rəşid Məkkədə Kəbə divarına asdırdığı əhdnaməylə ölümündən sonra xilafətin 3 oğlu arasında bölüşdürüləcəyini bildirdi. Bu əhdnaməyə görə, oğulları Əl-Amin, Əl-Məmun və bir-birinin ardınca xəlifə olacaq, o günədək İraq daxil olmaqla bütün qərb mülkləri Əl-Aminə, şərqdəki əyalətlər Əl-Məmuna, Əl-Cəzirə, Anadolu və Hindistan sərhəddindəki mülkləri isə ə veriləcəkdi.
Xəlifəliyi və taxt mübarizəsi
Atasının Tus şəhərində vəfatından sonra (24 mart 809) Əl-Amin Bağdadda xəlifə elan edildi və qardaşı Əl-Məmun da daxil olmaq üzrə hər kəs tərəfindən xəlifəliyi tanındı. Ancaq çox keçmədən atasının vəziri Fəzl ibn Rəbinin də təhrikiylə qardaşlarını vəliəhdlik sırasından çıxarmağa cəhd göstərdi. 810-cu ildə qardaşı i bütün vəzifələrindən azad edib Bağdadda yaşamağa məcbur etdi. Ardından oğlu Musanı qardaşı Əl-Məmundan sonrakı ikinci vəliəhd təyin edərək xutbələrdə adının çəkilməsini istədi və qardaşı Əl-Məmunun əmrindəki orduyla birlikdə Bağdada gəlməsini tələb etdi. Ancaq qardaşlarının bu istəklərə tabe olmamasının ardından hər ikisi taxt sırasından uzaqlaşdırıldı (810). İki qardaş arasındakı taxt mübarizəsi bir müddət sonra hakimiyyət və bürokratiyada güclənməyə çalışan ərəb və fars fraksiyalarının mübarizəsinə çevrilmişdi.
Əl-Amin qardaşının müqavimətini sındırmaq üçün onu 24 mart 811-ci ildə vətən xaini elan etdi və qəddarlığıyla tanınan keçmiş Xorasan canişini İbn Mahanı 40 minlik orduyla qardaşı Əl-Məmunun üzərinə göndərdi. Bu əsnada Əl-Məmun özünü xəlifə elan etmişdi (8 may 811) və fars əsilli ordu komandiri Tahir ibn Hüseynin rəhbərliyində 4 min nəfərlik ordu toplamışdı. Sayının az olmasına baxmayaraq, Tahir ibn Hüseynin intizamlı ordusu Rey yaxınlığında baş tutan döyüşdə qalib gəldi və ordusu darmadağın edilən İbn Mahan döyüş meydanında həlak oldu. Həmin ilin sonlarında göndərilən ikinci ordu da Həmədan yaxınlığında məğlub edildi. 812-ci ildə göndərilən üçüncü ordu isə yaxınlığında döyüşmədən geri çəkildi.
İki qardaş arasında davam edən taxt mübarizəsi əsnasında özünün Əməvi sülaləsinin varisi olduğunü iddia edən Əli ibn Abdullah Suriyada ayaqlandı. Qısa zamanda genişləyən üsyan nəticəsində Dəməşq və ətraf bölgələr işğal olunmuş, Bağdadda öz vəziyyətinin pis olması səbəbilə Əl-Amin bölgəyə böyük bir ordu göndərə bilməmişdi. Bütün bu iğtişaşlara son qoymaq məqsədilə Suriya birliklərinin rəhbəri Hüseyn ibn Əli tərtiblədiyi saray çevrilişiylə Əl-Amini həbs etdirdi. Ancaq sadiq adamlarının köməyilə Əl-Amin həbsdən qaçırıldı və yenidən xəlifə elan edildi. Hüseyn ibn Əli isə öldürüldü (aprel 812).
Ölümü
Əl-Məmunun göndərdiyi Tahir ibn Hüseyn rəhbərliyindəki ordu 812-ci ilin avqustunda Bağdadı mühasirəyə aldı. O əsnada Bağdad istisna olmaqla, bütün xilafət Əl-Məmunun xəlifəliyini tanımışdı. Bir il davam edən mühasirənin ardından bir çox ordu və saray mənsubu Əl-Məmunun tərəfinə keçməyə başlamışdı. Nəhayət, 813-cü ilin sentyabrında ordu Bağdada daxil oldu. Qaça bilməyəcəyini anlayan Əl-Amin, öldürülməməsi şərtilə atasının sadiq komandirlərindən Hərsəmə ibn Ayənə məktub yazaraq təslim olacağını bildirdi. Ancaq bundan xəbər tutan Tahir ibn Hüseyn dərhal saraya daxil olaraq xəlifəni həbs etdi və 27 sentyabr 813 günü gecə saatlarında onu edam etdirdi. Kəsilən başı Əl-Məmuna göndərildi. Bağdadın qərbində dəfnedilən cəsədi daha sonralar Kazımeyn türbəsinə dəfn edildi.
Mənbə
- Rekaya, M. (1991). "al-Maʾmūn". In Bosworth, C. E.; van Donzel, E. & Pellat, Ch. (eds.). The Encyclopaedia of Islam, New Edition, Volume VI: Mahk–Mid. Leiden: E. J. Brill. pp. 331–339.
- El-Hibri, Tayeb (2010). "The empire in Iraq, 763–861". In Robinson, Chase F. (ed.). The New Cambridge History of Islam, Volume 1: The Formation of the Islamic World, Sixth to Eleventh Centuries. Cambridge: Cambridge University Press. pp. 269–304.
- Kennedy, Hugh (2004). The Prophet and the Age of the Caliphates: The Islamic Near East from the 6th to the 11th Century (Second ed.). Harlow: Longman.
İstinadlar
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Ebu Musa Mehemmed ibn Harun Er Resid ereb أبو موسى محمد بن هارون الرشيد d 14 aprel 787 o 27 sentyabr 813 6 Abbasi xelifesi El AminEl Mehdi donemine aid qizil dinarlar6 Abbasi xelifesiEvvelkiEr ResidSonrakiEl MemunSexsi melumatlarDogum tarixi 14 aprel 787Dogum yeri BagdadVefat tarixi 27 sentyabr 813 26 yasinda Vefat yeri BagdadFealiyyeti yazici XelifeAtasi Er ResidAnasi Zubeyde bint CeferHeyat yoldaslari Arib bint al Memuniyye Lubane bint Eli ibn El MehdiUsaqlari Musa AbdullahAilesi AbbasilerDini islam Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiIlk illeri 787 ci ilde Bagdadda dunyaya geldi Atasi xelife Harun Er Resid anasi ise onun nigahli xanimi olan emisi qizi Zubeyde bint Ceferdir Hem anasi hem de atasi xelife El Mensur soyundan geldiyi ucun anasi fars bir keniz olan yasca boyuk qardasi Abdullaha nezeren veliehdliye daha cox layiq gorulurdu Bu sebeble hele 5 yasinda iken El Amin unvaniyla veliehd elan edildi 792 Boyuk qardasi Abdullah ise yalniz 6 il sonra Raqqada El Memun unvaniyla ikinci veliehdliye yuksele bildi 802 ci ilde hecc ziyareti eden xelife Er Resid Mekkede Kebe divarina asdirdigi ehdnameyle olumunden sonra xilafetin 3 oglu arasinda bolusduruleceyini bildirdi Bu ehdnameye gore ogullari El Amin El Memun ve bir birinin ardinca xelife olacaq o gunedek Iraq daxil olmaqla butun qerb mulkleri El Amine serqdeki eyaletler El Memuna El Cezire Anadolu ve Hindistan serheddindeki mulkleri ise e verilecekdi Xelifeliyi ve taxt mubarizesi Atasinin Tus seherinde vefatindan sonra 24 mart 809 El Amin Bagdadda xelife elan edildi ve qardasi El Memun da daxil olmaq uzre her kes terefinden xelifeliyi tanindi Ancaq cox kecmeden atasinin veziri Fezl ibn Rebinin de tehrikiyle qardaslarini veliehdlik sirasindan cixarmaga cehd gosterdi 810 cu ilde qardasi i butun vezifelerinden azad edib Bagdadda yasamaga mecbur etdi Ardindan oglu Musani qardasi El Memundan sonraki ikinci veliehd teyin ederek xutbelerde adinin cekilmesini istedi ve qardasi El Memunun emrindeki orduyla birlikde Bagdada gelmesini teleb etdi Ancaq qardaslarinin bu isteklere tabe olmamasinin ardindan her ikisi taxt sirasindan uzaqlasdirildi 810 Iki qardas arasindaki taxt mubarizesi bir muddet sonra hakimiyyet ve burokratiyada guclenmeye calisan ereb ve fars fraksiyalarinin mubarizesine cevrilmisdi El Amin qardasinin muqavimetini sindirmaq ucun onu 24 mart 811 ci ilde veten xaini elan etdi ve qeddarligiyla taninan kecmis Xorasan canisini Ibn Mahani 40 minlik orduyla qardasi El Memunun uzerine gonderdi Bu esnada El Memun ozunu xelife elan etmisdi 8 may 811 ve fars esilli ordu komandiri Tahir ibn Huseynin rehberliyinde 4 min neferlik ordu toplamisdi Sayinin az olmasina baxmayaraq Tahir ibn Huseynin intizamli ordusu Rey yaxinliginda bas tutan doyusde qalib geldi ve ordusu darmadagin edilen Ibn Mahan doyus meydaninda helak oldu Hemin ilin sonlarinda gonderilen ikinci ordu da Hemedan yaxinliginda meglub edildi 812 ci ilde gonderilen ucuncu ordu ise yaxinliginda doyusmeden geri cekildi Iki qardas arasinda davam eden taxt mubarizesi esnasinda ozunun Emevi sulalesinin varisi oldugunu iddia eden Eli ibn Abdullah Suriyada ayaqlandi Qisa zamanda genisleyen usyan neticesinde Demesq ve etraf bolgeler isgal olunmus Bagdadda oz veziyyetinin pis olmasi sebebile El Amin bolgeye boyuk bir ordu gondere bilmemisdi Butun bu igtisaslara son qoymaq meqsedile Suriya birliklerinin rehberi Huseyn ibn Eli tertiblediyi saray cevrilisiyle El Amini hebs etdirdi Ancaq sadiq adamlarinin komeyile El Amin hebsden qacirildi ve yeniden xelife elan edildi Huseyn ibn Eli ise olduruldu aprel 812 Olumu El Memunun gonderdiyi Tahir ibn Huseyn rehberliyindeki ordu 812 ci ilin avqustunda Bagdadi muhasireye aldi O esnada Bagdad istisna olmaqla butun xilafet El Memunun xelifeliyini tanimisdi Bir il davam eden muhasirenin ardindan bir cox ordu ve saray mensubu El Memunun terefine kecmeye baslamisdi Nehayet 813 cu ilin sentyabrinda ordu Bagdada daxil oldu Qaca bilmeyeceyini anlayan El Amin oldurulmemesi sertile atasinin sadiq komandirlerinden Herseme ibn Ayene mektub yazaraq teslim olacagini bildirdi Ancaq bundan xeber tutan Tahir ibn Huseyn derhal saraya daxil olaraq xelifeni hebs etdi ve 27 sentyabr 813 gunu gece saatlarinda onu edam etdirdi Kesilen basi El Memuna gonderildi Bagdadin qerbinde defnedilen cesedi daha sonralar Kazimeyn turbesine defn edildi MenbeRekaya M 1991 al Maʾmun In Bosworth C E van Donzel E amp Pellat Ch eds The Encyclopaedia of Islam New Edition Volume VI Mahk Mid Leiden E J Brill pp 331 339 ISBN 978 90 04 08112 3 El Hibri Tayeb 2010 The empire in Iraq 763 861 In Robinson Chase F ed The New Cambridge History of Islam Volume 1 The Formation of the Islamic World Sixth to Eleventh Centuries Cambridge Cambridge University Press pp 269 304 ISBN 978 0 521 83823 8 Kennedy Hugh 2004 The Prophet and the Age of the Caliphates The Islamic Near East from the 6th to the 11th Century Second ed Harlow Longman ISBN 978 0 582 40525 7Istinadlar