Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Everest (ing. Mount Everest), Comolunqma (tib. ཇོ་མོ་གླང་མ), Saqarmatxa (nep. सगरमाथा) və ya Jumulanqma (çin. (ənən.) 珠穆朗玛, pinyin: Zhumulangma) — Himalay dağlarının Mahalanqur Himal silsiləsində yerləşən, yer kürəsində dəniz səviyyəsindən ən yüksək dağ. Nepal (1 nömrəli əyalət) və Çin (Tibet Muxtar Vilayəti) arasındakı beynəlxalq sərhəd Everestin zirvə nöqtəsindən keçir.
| Everest dağı | |
|---|---|
| ing. Mount Everest, nep. सगरमाथा | |
 Dünyanın ən yüksək nöqtəsi – Comolunqma (Saqarmatxa, Everest) | |
| Ümumi məlumatlar | |
| Dağ sistemi | Himalay |
| Dağ silsiləsi | Mahalanqur Himal |
| Mütləq hündürlüyü | 8848 |
| İlk fəthi | 29 may 1953 (Tensinq Norgey, Edmund Hillari) |
| Marşrutu | Cənub Aşırımı marşrutu |
| Yerləşməsi | |
| Ölkələr | |
| | |
| | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Zirvənin mövcud rəsmi yüksəkliyi 1955-ci ildə Çin və Nepal tərəfindən tanınan bir Hindistan araşdırması tərəfindən 8,848 metr (29,029 ft) olaraq qeyd edilmiş və sonradan 1975-ci ildə bir Çin araşdırması ilə təsdiq edilmişdir. 2005-ci ildə Çin 8844.43 m (29.017 ft.) nəticə ilə dağın qaya hündürlüyünü iddia etdi. Rəsmi hündürlüyün qayanın hündürlüyünün (8,844 m, Çin) və ya qarın hündürlüyünün (8,848 m, Nepal) olub olmaması ilə bağlı Çin və Nepal arasında mübahisə davam etdi. 2010-cu ildə hər iki tərəf Everestin hündürlüyünün 8.848 m olması barədə razılığa gəldilər.
1865-ci ildə, Everest rəsmi ingilis adı Kral Coğrafiya Cəmiyyəti tərəfindən Hindistanın ingilis Generalı Andrev Vaufun tövsiyəsi ilə verildi. Bir neçə fərqli yerli adın olduğu ortaya çıxdığına görə, Vauf Everestin etirazlarına baxmayaraq vəzifədəki sələfi Corc Everestin adını seçdi.
Everest dağı bir çox alpinisti cəlb edir. Bunlardan bəziləri yüksək təcrübəli alpinistlərdir. Nepalın cənub-şərqində ("standart marşrut" kimi tanınır) və şimali Tibetdə iki əsas alpinist marşrutu var. Standart marşrutda ciddi texniki dırmaşma çətinlikləri olmasa da, Everest yüksəklik xəstəlikləri, güclü külək, habelə uçqun kimi təhlükələri təqdim edir. 2017 tarixinə olan məlumatlara əsasən Everestdə təxminən 300 adam ölmüş, onların çoxunun nəşi dağda qalmışdır.
Everest zirvəsinə çatmaq üçün ilk qeydə alınan səyləri İngiltərə alpinistləri etdi. Nepal o vaxt əcnəbilərin ölkəyə gəlməsinə icazə vermədiyi üçün ingilislər Tibet tərəfdən şimal silsiləsi yolunda bir neçə dəfə cəhdlər etdilər. 1921-ci ildə İngilislər tərəfindən edilən ilk kəşf ekspedisiyasında onlar 7,000 metr (22,970 ft) hündürlüyə çatmağı bacardılar. 1922-ci ildə ekspedisiya insanın ilk dəfə 8,000 metr (26,247 ft)-dən yuxarı qalxdığını qeyd edərək şimal silsiləsi yolunu 8,320 metr (27,300 ft)-ə qədər çatdırdılar. Şimal silsiləsindən enən yolda baş verən uçqun nəticəsində 7 alpinist həyatını itirdi. 1924-cü il ekspedisiyası bu günə qədər Everestdəki ən böyük sirlərdən biri ilə nəticələndi: Corc Mallori və Andrev İrvin 8 iyun tarixində son zirvə cəhdini etdilər, lakin bir daha geri qayıtmadılar. Bu hadisə ilk olaraq onların zirvəyə çatıb-çatmaması haqqında mübahisələrə səbəb oldu. O gün onlar dağın yüksəkliyində görüldü, lakin buludlar arasında görünməz oldular və Mallorinin cəsədi 1999-cu ildə 8,155 metr (26,755 ft) yüksəklikdə tapılana qədər də bir daha görünmədilər. Tensing Norgey və Edmund Hilaryi, cənub-şərq silsiləsi marşrutundan istifadə edərək 1953-cü ildə Everest'ə ilk rəsmi yüksəliş etdilər. Norgey əvvəlki il, 1952-ci il İsveçrə ekspedisiyasının üzvü olaraq 8,595 metr (28,199 ft) hündürlüyə çatmışdı. Vang Fuzhou, Qonpo və Qu Yinhua adlı Çin alpinistlər qrupu 25 may 1960-cı ildə şimal silsiləsindən zirvəyə qalxan ilk insanlar oldular.
Erkən müşahidələr
1802-ci ildə ingilislər dünyanın ən yüksək dağlarının yerlərini, yüksəkliklərini və adlarını hazırlamaq üçün Hindistanda Böyük Triqonometrik Tədqiqata başladılar. Hindistanın cənubundan başlayaraq, araşdırma qrupları hər biri 500 kiloqram (1,100 funt) ağırlığında olan nəhəng teodolitlərdən istifadə edərək şimala doğru irəlilədilər. 1830-cu illərə qədər Himalay dağətəyi ərazilərinə çatdılar, lakin Nepal siyasi təcavüz şübhələri səbəbindən ingilislərin ölkəyə girməsinə icazə vermək istəmədi. Tədqiqatçıların Nepala girmək üçün bir neçə tələbi rədd edildi.
İngilislər, Nepalın cənub bölgəsindən Himalaya paralel olan Terai bölgəsindən müşahidələrini davam etdirməyə məcbur oldular. Leysan yağış və malyariya səbəbindən Teraidəki vəziyyət çətin idi. Üç sorğu əməkdaşı malyariyadan öldü, digər iki nəfər isə səhhətləri pozulduğu üçün təqaüdə çıxmalı oldular.
Buna baxmayaraq, 1847-ci ildə İngilislər araşdırmanı davam etdirərək Himalay zirvələrini müşahidə məntəqələrindən 240 kilometr (150 mil) uzağa qədər ətraflı araşdırmalara başladılar. İlin son üç ayında hava şəraiti məhdudlaşdı. Noyabr 1847-ci ildə Hindistanın İngilis Surveyor Generalı Andrev Vauf, Himalayın şərqindəki Savajpore stansiyasından bir neçə araşdırma etdi. Kançencaqra o zaman dünyanın ən yüksək zirvəsi hesab olunurdu. Vauf, Kançencaqradan təxminən 230 kilometr (140 mil) uzaqda bir zirvəni qeyd etdi və Vaufun tabeçiliyindən olan Con Armstronq da zirvəni qərbdən gördü və zirvəni "b" adlandırdı. Daha sonra Vauf yazırdı ki, müşahidələr "b" zirvəsinin Kançencaqradan yüksək olduğunu göstərdi, lakin müşahidələrin çox böyük məsafədən aparılması nəzərə alaraq yoxlama üçün daha yaxın müşahidələr tələb olundu. Növbəti il, Vauf "b" zirvəsini daha yaxından izləmək üçün Teraiyə sorğu göndərdi, lakin buludlar onun cəhdlərini qarşısını aldı.
1849-cu ildə Vauf, Ceyms Nikolsonu ölçmələr etmək üçün bölgəyə göndərdi. Nikolson ən böyük teodoliti götürdü və ən yaxını zirvədən 174 kilometr (108 mil) uzaqda olan beş fərqli yerdən 30-dan çox müşahidə apararaq şərqə doğru irəlilədi.
Nikolson müşahidələrinə əsaslanaraq lazımi hesablamaları aparmaq üçün Qanq çayı yaxınlığındakı Patnaya geri çəkildi. Onun məlumatları "b" zirvəsi üçün orta hesabla 9,200 metr (30,200 ft) yüksəklik verdi, lakin o, yüksəklikləri təhrif edən işıq sınmasını nəzərə almadı. Bununla birlikdə verdiyi məlumat "b" zirvəsinin Kançencaqradan daha yüksək olduğunu açıq şəkildə göstərdi. Nikolson malyariya xəstəliyinə tutuldu və hesablamalarını başa vurmadan evə qayıtdı. Vaufun köməkçilərindən biri olan Mixayel Hennesi Roma rəqəmlərinə əsaslanaraq zirvələri adlandırdı. Artıq "b" zirvəsi XV zirvə adı ilə tanınırdı.
1852-ci ildə, Hindistanlı riyaziyyatçı və benqaldan olan tədqiqatçı Radhanas Sikdar, Nikolsonun ölçmələrinə əsaslanaraq və trigonometrik hesablamalardan istifadə edərək Everesti dünyanın ən yüksək zirvəsi olaraq təyin etdi. XV zirvənin ən yüksək dağ olması haqqında rəsmi bir elan hesablamalar dəfələrlə təsdiqləndiyindən bir neçə il gecikdi. 1854-cü ildə Vauf, Nikolsonun məlumatları üzərində işləməyə başladı və işçiləri ilə birlikdə, təxminən iki il müşahidələrində geniş məsafələrdəki işığı, barometrik təzyiq və temperatur problemlərini nəzərə alaraq hesaplamaları dəqiqləşdirməyə çalışdı. Nəhayət, 1856-cı ilin martında tapıntılarını Kəlküttədəki müavinə bir məktubla elan etdi. Vauf məktubunda Kançencaqranın 28,156 fut (8,582 m), XV zirvənin isə 29,002 fut (8,840 m) hündürlüyündə olduğunu bildiriridi. Vauf XV zirvənin dünyanın ən yüksək zirvəsi olduğu qənaətinə gəlmişdi. Zirvənin hündürlüyü (futla ölçülür) tam 29,000 fut (8,800 m) olaraq hesablandı, lakin bu yuvarlaq ədəd idi, zirvənin hündürlüyü dəqiq rəqəmlə 29,002 fut (8,840 m) olaraq qeyd edilmişdi. Vauf bəzən "Everest dağının başına iki ayaq qoyan ilk adam" olduğuna inanır.
Adı
Müşahidələr, mümkünsə yerli adları qorumaq istəsə də (məsələn, Kançencaqra və Dhaulagiri ), Vauf, ümumiyyətlə istifadə edilən yerli bir ad tapa bilmədiyini qeyd etdi. Vaufun yerli bir ad axtarmasına Nepal və Tibetin xaricilər qarşısında qoyduğu şərtlər mane oldu. 1733-cü ildə Parisdə Fransa coğrafiyaşünası Jan Batiste Danvilin tərtib etdiyi xəritə nəşr edildi və xəritədə zirvə tibet dilindəki Comolunqma kimi adlandırıldı.
Vauf, yerli adların çox olduğu üçün bir adın digərlərinin hamısından üstün olmasının çətin olacağını iddia etdi və buna görə də XV zirvəyə Hindistanın Surveyor Generalı kimi sələfi olan britaniyalı tədqiqatçı Ser Corc Everestin adını verməyə qərar verdi. Everestin özü Vaufun təklif etdiyi ada qarşı çıxdı və 1857-ci ildə Kral Coğrafiya Cəmiyyətinə bildirdi ki, "Everest" sözü hind dilində yazıla və tələffüz oluna bilməz. Vaufun təklif olunan adı etirazlara baxmayaraq üstünlük təşkil etdi və 1865-ci ildə Kral Coğrafiya Cəmiyyəti rəsmi olaraq Everest dağını dünyanın ən yüksək dağının adı olaraq qəbul etdi. Everest sözünün müasir tələffüzü ( /ˈɛvərɪst )Ser Corcun soyadının tələffüzündən (/ˈiːvrɪst/) fərqli idi.
Tibet dilində dağın rəsmi adı "Müqəddəs Ana" mənasını verən Qomolanqma ཇོ་མོ་གླང་མ [ t͡ɕʰòmòlɑ́ŋmɑ̀] olaraq qəbul edilib. Dağ eyni zamanda Comolunqma, Gomo-qlanq-ma və Gomo Lanqma adı ilə də məşhurdur. Rəsmi Çin tərcümələrində dağın adı Zumulanqma Fenq 珠穆朗玛峰 olaraq qeyd edilir. Bu ad bəzən Şenqmu Fenq 聖母峰 (s.圣母峰) olaraq da istifadə edilir. 2002-ci ildə, Çin Xalq Gündəlik qəzeti, yerli rəsmi formaya əsaslanaraq, dağın "Qomolanqma" dağı adlandırılmasını tələb edərək "Everest dağı" nın ingilis dilində istifadəsinə qarşı iddia qaldıran bir məqalə dərc etdi. Məqalədə zirvənin tibetlilərə bəlli olduğu və çinlilər tərəfindən ən azı 1719-cu ildən bəri "Qomolangma" kimi təsvir olunduğu üçün zirvəni ingilis müstəmləkəçilərinin "ilk kəşf etmədikləri" iddia edildi.
1960-cı illərin əvvəllərində Nepal hökuməti dağın Nepalca adını Sagarmatha və ya Sagar-Matha (सागर-मथ्था — "səma ilahəsi") olaraq qəbul etmişdir.
Müşahidələr
Zirvənin 8,848 metr (29,029 ft) kimi verilən hündürlüyünü Nepal və Çin rəsmi olaraq tanıyır. Nepal, 2015-ci ilin aprelində Nepal zəlzələsinin dağın hündürlüyünə təsir edib-etmədiyini təyin etmək üçün 2019-cu ildə yeni bir araşdırma planlaşdırır.
20-ci əsr
8,848 metr (29,029 ft) yüksəkliyi ilk dəfə 1955-ci ildə bir hind tədqiqatı ilə təyin olundu; dağlara yaxınlaşıldı, həmçinin teodolitlərdən istifadə edildi. Daha sonra 1975-ci ildə Çin 8,848.13 metr (29,029.30 ft) yüksəkiliyini qeyd etdi. Hər iki halda qayanın başı deyil, qar qapağı ölçüldü. 1999-cu ilin may ayında Bradford Vaşborn tərəfindən idarə olunan Amerika Everest Ekspedisiyası bir GPS qurğusunu ən yüksək səviyyəyə qaldırdı. Bir qaya başının yüksəkliyi bu cihaz vasitəsilə 8,850 metr (29,035 ft) , qar və buz yüksəkliyi isə 1 metr (3 ft) daha yüksək olaraq qeyd edildi. Nepal tərəfindən rəsmi olaraq tanınmasa da, bu rəqəm geniş sitat gətirilir. Geoid qeyri-müəyyənliyi həm 1999, həm də 2005-ci ildə aparılan araşdırmaların düzgünlüyünə şübhə yaradır.
1955-ci ildə Beynəlxalq Himalay Ekspedisiyasının bir hissəsi olaraq Lhotzenin Kumbu bölgəsinin, o cümlədən Everest dağının cənub tərəfinin də daxil olduğu ətraflı fotoqrammetrik xəritəsi çəkildi. Everest bölgəsinin daha da detallı bir topoqrafik xəritəsi 1980-ci illərin sonlarında geniş hava fotoqrafiyasından istifadə edərək Bradford Vaşbornun rəhbərliyi altında hazırlanmışdır.
21-ci əsr
9 oktyabr 2005-ci ildə, bir neçə ay ölçmə və hesablamalardan sonra Çin Elmlər Akademiyası və Dövlət Tədqiqat və Xəritəçəkmə Bürosu Everestin yüksəkliyini 0.21 metr (8.3 düym) ± dəqiqliyi ilə 8,844.43 metr (29,017.16 ft) olaraq rəsmi elan etdi. Çin iddia etdi ki, bu bu günə qədər ən doğru və dəqiq ölçüdür. Bu hündürlük onu əhatə edən qar və buza deyil qayanın ən yüksək nöqtəsinə əsaslanır. Qar və buzun qalınlığı zaman keçdikcə dəyişir, buna görə də, qar örtüyünün dəqiq hündürlüyünü müəyyənləşdirmək mümkün olmur.
Bölgədə yerləşən tektonik plitələnin hərəkətləri nəticəsində zirvənin daim hündürləşdiyi və şimal-şərqə doğru irəlilədiyi düşünülür. İlk hesaplamalar görə zirvənin ildə 4 millimetr (0.16 düym) yüksəldiyini və 3–6 millimetr (0.12–0.24 düym) şimal-şərqə doğru irəlilədiyini göstərir. Lakin başqa bir hesablamaya görə zirvə şimal-şərqə doğru ildə daha çox: ( 27 millimetr (1.1 düym) irəliləyir. Bu hesaplamaya görə zirvə nəyinki yüksəlir, hətta il ərzində getdikcə kiçilir.
Müqayisələr
Everest zirvəsi yer səthinin dəniz səviyyəsindən ən yüksək məsafəyə çatdığı nöqtədir. Bəzi digər dağların bəzən "yer üzündəki ən yüksək dağlar" olduğu iddia edilir. Havaydakı Mauna Kea, orta okean bazasından ölçülərsə (nisbi hündürlüyü ilə) ən hündür dağdır. Dağ orta okean bazasından ölçüldükdə 10,200 metr (33,465 ft) hündürlüyündədir. Lakin dağın dəniz səviyyəsindən hündürlüyü 4,205 metr (13,796 ft)-dir.
Yerləşdiyi yayladan nisbi hündürlüyü ilə, Alyaskada yerləşən Mak-Kinley dağı kimi də tanınan Denali, Everestdən də hündürdür. Dəniz səviyyəsindən cəmi 6,190 metr (20,308 ft) yüksəklikdə olmasına baxmayaraq, Denali 300–900 metr (980–2,950 ft) yüksəkliyə malik bir maili düzənlikdə yerləşir. Bu da ona yayladan 5,300–5,900 metr (17,400–19,400 ft) aralığında bir nisbi hündürlük verir . Müqayisə üçün Everest üçün yayladan nisbi hündürlük 4,200 metr (13,800 ft) göstərilir. Dağın 5,200 metr (17,100 ft)-i cənub tərəfində, 3,650–4,650 metr (11,980–15,260 ft) hündürlüyü isə Tibet yaylasındadır.
Ekvadordakı Chimboraso zirvəsinin hündürlüyü 2,168 metr (7,113 ft) olsa da yerin mərkəzindən ölçüldüyündə 6,384.4 kilometr (3,967.1 mil) hündürlüyü ilə Everestdən, 6,382.3 kilometr (3,965.8 mil)-dən daha yüksəkdir. Çünki yer ekvatorda böyüyür.
Geologiyası
Geoloqlar Everest dağını əhatə edən relyefdə 3 əsas geoloji formalaşma tapmışdır: "Şimal Aşırımı", "Qomolanqma formalaşması" və "Ronqbuk buzlağı"
Qolmo Lunqama olaraq da bilinən Qomolanqma formalaşması zirvədən aşağıya: təxminən 8,600 metr (28,200 ft) dəniz səviyyəsindən yüksəyə qədər irləliləyən sahədir. Bu zona təmamilə tünd boz və ya ağ rəngli qaya yığınlarından, ordovik əhəng, dolomit , gilli çöküntülər və qumdaşından ibarətdir. Geoloqlar ilk növbədə əhəngdaşı içində mikroskopik dəniz lalələri tapdıqlarının bildirdilər. Daha sonra zirvənin yaxınlığındakı əhəng daşı nümunələrinin petroqrafik təhlili onların karbonat qranullarından və trilobitlərin, krinoidlərin və ostrakodların incə parçalanmış qalıqlarından ibarət olmasını aşkar etdi.
Everest dağının böyük hissəsi, 7000 ilə 8.600 m (23,000 və 28,200 fut) arasında olan "Şimal Aşırımı" formalaşmasından ibarətdir. Bu formalaşmanın 8,200 to 8,600 metr (26,900 to 28,200 ft) yuxarısını "Sarı Band" təşkil edir. Sarı Band sarımtıl qəhvəyi rəngli aşınmış muskovit, biotit, fillit və tərkibində diopsid, epidot olan Orta Kembri dövründən yaranmış mərmər yataqlarından ibarətdir. Qomolanqma sahəsinə bitişik olan sarı bandın üst beş metri pis şəkildə deformasiyaya uğramışdır. 5–40 sm (2.0–15.7 santimetr) qalınlığında bir brekçiya qatı onu Qomolanqma formasiyasından ayırır.
7000 m-dən aşağıda Ronqbuk buzlağı Şimal Aşırımı formalaşmasının əsasını təşkil edir. Bura K və CA çöl şpatalarından, şistdən və 1 sm-dən 1500 m-ə qədər qalınlığı olan qranitin çoxsaylı sillər və dayaqları ilə əhatə olunmuş qneyslərindən ibarətdir. Bu qranit qatı Ali Himalay lökoqraniti kimi də tanınan Oliqozen və Miozen intruziv süxurlarının bir hissəsidir.
Everest dağı Hindistan yarımadasının qondvanadan ayrılaraq Asiya tavası ilə toqquşması zamanı yaranmışdır. Səthi çöküntü və metamorfik qayalardan ibarətdir. Hazırkı şərhlər Qomolanqma və Şimal Aşırımı birləşmələrinin Hindistanın kontinental şelfində toplanan dəniz çöküntülərindən ibarət olduğunu iddia edir. Kaynozoy dövründə Hindistanın Asiya ilə toqquşması sonradan cənuba və yuxarıya doğru irəlilədikcə bu təbəqələri deformasiya etdi və metamorfoza ilə nəticələndi. Ronqbuk formalaşmasında süxurların dəyişməsindən əmələ gələn yüksək dərəcəli metamorfik və qranit süxurların ardıcıllığı mövcuddur. Himalay dağları ildə təxminən 5mm. artır.
Flora və faunası
Everestdə çox az yerli flora və fauna var. Burada fərqli endemik növlərə rast gəlinir. Everest dağının 6,480 metr (21,260 ft) yüksəkliyində mamır bitir. Bu mamır növləri ən yüksəkdə bitə bilən bitki növləri ola bilər.Qumluca bitkisinin 18,000 fut (5,500 m) və bir qədər aşağı bölgələrdə yetişdiyi bilinir.
Euophrys omnisuperstes cinsində bir hörümçək 6,700 metr (21,982 ft) yüksəkliklərdə tapıldı. Bəlkə də bu dünyada ən yüksək bölgədə daimi sakin olan, mikroskopik olmayan tək növdür. Bu növ kiçik çatlaqlarda məskunlaşır və orada küləklə uçmuş donmuş böcəklərlə qidalanır. Daha yüksəkliklərdə isə mikroskopik həyatın yüksək ehtimalı var.
Dağ qazı, və bu kimi quş növlərinin Cənub Aşırımında 7,920 metr (25,980 ft) yüksəklikdə, bəzi növlərin, məsələn: dağqarğalarının isə daha yüksəklərdə uçduğu göründü. Sarı dimdikli Alp qarğaları 26,000 fut (7,900 m) yüksəklikdə göründü və dağ qazları Himalay dağlarına köç edir. 1953-cü ildə Corc Louv (Tensinq və Hillari ekspedisiyasının bir üzvü) Everest zirvəsi üzərində uçan dağ qazlarını gördüyünü söylədi.
Yaklar tez-tez Everest dırmanması üçün mexaniki çarxların daşınmasına görə istifadə olunur. Qalın xəzləri və iri ciyərləri olan bu heyvanlar 100 kq çəkə bilirlər. Yaklar Himalay dağlarında yaşayan əhalinin təsərrüfatını təşkil edir. Bölgədə nəsli kəsilmək üzrə olan qar bəbirləri — İrbislər yaşayır. Qar bəbirlərinin əsas qidasını Himalay dağ keçiləri təşkil edir. Himalay qara ayısı təxminən 14,000 fut (4,300 m) yüksəklilərə qədər yaşaya bilər. Himalay dağlarında yaşayan qırmızı panda öz cinsinin ən kiçik nümunəsidir. Bir ekspedisiya, bölgədə dovşankimilərin kiçik bir nümunəsi olan pika və on yeni qarışqa növü də daxil olmaqla təəccüblü növlər tapdı.
-
![image]()
Qırmızı panda -
![image]()
-
![image]()
İqlim şəraiti
2008-ci ildə təxminən 8,000 metr (26,247 ft) yüksəklikdə yeni bir hava stansiyası internetə çıxdı. Stansiyanın 2008-ci ilin ilk məlumatları hava temperaturu −17 °C (1 °F), nisbi rütubət 41,3 faiz, atmosfer təzyiqi 382.1 hPa (38.21 kPa), küləyin istiqaməti 262,8 °, küləyin sürəti 12.8 m / s (28.6 mil, 46.1 km / saat), qlobal günəş radiasiyası 711.9 vatt /m2, günəş UB radiasiyası 30.4 Vt / m 2 kimi oldu. Layihə 2011-ci ildə Everest dağının veb kamerasını yerləşdirən Ətraf Mühitin Tədqiqatı üçün Yüksək Hündürlükdə Stansiyalar tərəfindən qurulmuşdur. Günəş enerjisi ilə işləyən hava stansiyası Cənub Aşırımında yerləşir.
Alpinistlərin üzləşdiyi məsələlərdən biri də yüksək sürətli küləklərin tez-tez olmasıdır. Everest dağının zirvəsi yuxarı troposferə uzanır və stratosferə nüfuz edir, buna görədə alpinistlər burda donduran küləklərə məruz qala bilər. 2004-cü ilin fevral ayında zirvədə küləyin sürəti saatda 280 kilometr kimi qeydə alındı. Everestdə küləklərin orta sürəti saatda 160 kilometrdir. Bu küləklər Everestdən alpinistlərə güclü zərbə vura bilər. Alpinistlər, adətən Asiya musson mövsümü başlayanda və ya bitdikdə və küləklər daha yüngül olduqda yazda və payızda 7 ilə 10 günlük bir müddətdə dırmanmağı seçirlər. Zirvədəki hava təzyiqi dəniz səviyyəsindəki təyziqin təxminən üçdə birini təşkil edir və Bernoulli'nin prinsipi ilə küləklər təzyiqi daha da aşağı sala bilər və alpinistlərə oksigenin əlavə 14 faiz azalmasına səbəb ola bilər. Oksigen mövcudluğunun azalması oksigenin digər qazlara nisbətinin azalmasından deyil, ümumi təzyiqin azalmasından irəli gəlir.
Yaz aylarında Hind mussonu Hind okeanından Everestin cənub tərəfinə isti nəm hava gətirir. Qış dövründə qərbdən və cənub-qərbdən axan reaktiv hava axını cənuba doğru irəliləyir və zirvəyə zərbələr endirir.
| Müqayisələr | Təyziq (kPa) |
|---|---|
| Olimp dağının zirvəsində | 0.03 |
| Mars (ortalama) | 0.6 |
| Hellas çökəkliyi (Mars) | 1.16 |
| Armstronq sərhədi | 6.25 |
| Everest zirvəsi | 33.7 |
| Dəniz səviyyəsində | 101.3 |
| Ölü dəniz səviyyəsində | 106.7 |
| Veneranın səthində | 9,200 |
Tədqiqatların tarixi
Everest dağı dünyanın ən yüksək dağı olduğu üçün diqqət çəkdi və dırmaşma cəhdlərinə səbəb oldu. Bir neçə onillik ərzində dağa qalxma ekspedisiyalarında bir sıra dırmaşma yolları qurulmuşdur. Qədim zamanlarda insanların dağa qalxıb-çıxmadığı məlum deyil. İlk dəfə 1924-cü ildə buraya çinlilər qalxmış ola bilər.
Baxış
Everest üçün ilk həvəskar ekspedisiya 1953-cü ilə təsadüf etdi və alpinistlər tərəfindən maraq artdı. Ekspedisiyaların səylərinə və diqqətlərinə baxmayaraq, 1987-ci ilə qədər yalnız 200 nəfər toplanmışdı. Ticarət dövrünün 90-cı illərinə qədər norma olan peşəkar alpinistlərin və böyük milli ekspedisiyaların ciddi cəhdləri üçün də Everest on illər boyu çətin bir qalxma olaraq qaldı.
2012-ci ilin mart ayına qədər Everestə 223 ölümlə nəticələnən 5.566 cəhd edildi. Digər dağların daha uzun və dik olmasına baxmayaraq , Everest o qədər yüksəkdir ki, alpinistləri güclü külək vura bilər. Alpinistlər saatda 320 kilometr sürətli küləklərlə üzləşə bilərlər. İlin müəyyən vaxtlarında hava axını şimala doğru hərəkət edir və dağda nisbi sakitlik dövrləri təmin edir. Everest dağında alpinistlərin üzləşdikləri təhlükələrə çovğun və uçqun da daxildir.
2013-cü ilə qədər Himalay Məlumat Bazasında 4.422 fərqli adam tərəfindən 6.871 zirvə cəhdi qeyd edildi.
Erkən cəhdlər
1885-ci ildə Alp Klubunun prezidenti Klinton Tomas Dent, "Qar xəttinin üstündəki" kitabında Everest dağına qalxmağın mümkün olduğunu qeyd etdi.
Dağa Şimali Aşırımı boyunca qalxmaq Corc Mallori və Qay Bullok tərəfindən 1921-ci ildə yenidən başlanan İngiltərə Ekspedisiyasında təklif edildi. Bu dağa qalxmaq üçün ciddi təchiz olunmamış kəşfiyyat ekspedisiyası idi. Mallorinin rəhbərliyi ilə onlar 7,005 metr (22,982 ft) hündürlüyə qədər çıxmağı bacardılar və bununla Everestin 7,005 metr (22,982 ft) hündürlüyünə ayaq basan ilk Avropa oldu. Mallori buradan yuxarıya bir marşrut hazırladı, lakin ekspedisiya üzvləri daha yuxarı çıxmaq üçün böyük vəzifəyə hazır deyildi.
İngilislər 1922-ci il ekspedisiyasında buraya yenidən qayıtdılar. Corc Finç ilk dəfə oksigen istifadə edərək dırmaşdı. O saatda 290 metr kimi inanılmaz sürətlə yuxarı qalxdı və 8,320 metr (27,300 ft) yüksəkliyə çatdı. İlk dəfə bir insanın 8.000 m-dən yüksəkliyə qalxması barədə məlumat verildi. Mallori və Feliks Narton ikinci uğursuz bir cəhd etdi. Şimal Aşırımında baş verən uçqun nəticəsində ekspedisiyanın rəhbəri Mallori günahlandırıldı. Lakin Mallori öldürülmədi. Hadisə günahkarı kimi xidmət edənlərdən 7-si qətlə yetirildi.
Növbəti ekspedisiya 1924-cü ildə baş tutdu. Mallori və Geoffrey Brusun ilk cəhdi hava şəraiti düşərgənin qurulmasına mane olduqda ləğv edildi. Növbəti cəhdi oksigensiz və mükəmməl hava şəraitində Böyük Uçurumun şimalını fəth edən Norton və Somervell etdi. Norton son bir saat ərzində cəmi 30 metr (98 ft) qalxsada, 8,550 metr (28,050 ft) məsafəni fəth etdi. Mallori son bir cəhd üçün oksigen avadanlıqlarını hazırladı. Mallori gənc Andrev İrvineni ortağı olaraq seçdi.
8 iyun 1924-cü ildə Corc Mallori və Andrev İrvine, heç vaxt geri dönməyəcəkləri Şimal Aşırımı-Şimal Silsiləsi-Şimal-şərq silsiləsi marşrutu ilə zirvəyə çıxmağa cəhd etdilər. 1 May 1999-cu ildə Mallori və İrvine Araşdırma Ekspedisiyası Mallorinin cəsədini Şimal Yamacında bir qar hövzəsində və VI Düşərgənin ənənəvi yerinin qərbində tapdı.1953-cü ildə Edmund Hillari və Tensinq Norgeyin zirvəyə təhlükəsiz enməylə nəticələnən təsdiqlənmiş fəthinə qədər 29 il onların zirvəyə çatıb-çatmaması alpinistlər cəmiyyətində mübahisələrə səbəb oldu.
1933-cü ildə Britaniya milyoneri Leydi Houston, zirvəyə Britaniya Birlik bayrağını yerləşdirmək üçün hazırlanmış 1933 Houston Everest Uçuşunu mailiyyələşdirdi.
1950-ci ildə Çin Tibetə nəzarəti ələ keçirdikdən sonra şimaldan Qərb ekspedisiyalarına giriş bağlandı. 1950-ci ildə Bill Tilman və Çarlis Houston, Oskar Houston və Betsi Covlesin daxil olduğu kiçik bir partiya, cənubdan Nepal üzərindən Everestə kəşfiyyat ekspedisiyası etdi.
1952-ci ildə Edvard Viss-Dunantın başçılıq etdiyi İsveçrə Ekspedisiyasına Nepaldan zirvə cəhdi etmək icazəsi verildi. Ekspedisiya Xumbu buz divarı ilə bir marşrut qurdu və 7,986 metr (26,201 ft) yüksəklikdə Cənub Aşırımına yüksəldi. Raymond Lambert və Tensinq Norgey zirvənin təxminən 8,595 metr (28,199 ft) yüksəkliyinə qalxa bildilər və cənub-şərq silsiləsində yeni bir hündürlük rekorduna imza atdılar. Tensinqin təcrübəsi 1953-cü ildə İngilis ekspedisiyasının bir hissəsi olmaq üçün işə götürüldükdə faydalı oldu. Mənbələrdən birində deyilir ki, Evrestə qalxmaq üçün heç bir cəhd bu vəziyyətdə nəzərə alınmır. Baxmayarq ki, Con Hant yazmışdır ki, İsveçrə ekspedisiyası yazda uğursuz olduqda onlar payızda, mussondan sonrakı dövrdə yeni bir zirvə cəhdinə hazırlaşmaq qərarına gəldilər. Lakin ikinci hissə qərar veriləndən sonra olduqca gec, qışda küləklərin gücləndiyi dövrdə gəldi.
Tenzinq və Hillari tərəfindən ilk uğurlu qalxma
1953-cü ildə Con Hantın başçılıq etdiyi doqquzuncu İngilis ekspedisiyası Nepala döndü. Hant zirvəyə çatmaq üçün iki nəfər alpinist seçdi. İlk cütlük Tom Bordillon və Çarlis Evans 26 May 1953-cü ildə rekord yüksəklikdən 100 metr (330 ft) daha yuxarı qalxmağı bacardılar. Lakin oksigen çatışmamazlığı problemindən geri döndülər. İki gündən sonra ekspedisiya iki yeni alpinistlə birlikdə: Yeni Zelandiyalı Edmund Hillari və Nepal şerplərindən olan alpinist Tensinq Norgey ilə ikinci zirvə cəhdi etdi. 29 may 1953-cü ildə onlar Cənub Aşırımı marşrutu ilə yerli vaxtla 11.30-da zirvəyə çatdılar. Bu zaman hər ikisi bunu bütün ekspedisiyanın bir komanda səyləri kimi qəbul etdilər, lakin Tensinq bir neçə il sonra Hillarinin zirvəyə ilk ayaq qoyduğunu ortaya qoydu. Foto çəkmək üçün zirvədə dayandılar və enmədən əvvəl bir neçə şirniyyat və kiçik bir xaç basdırdılar.
Ekspedisiyanın uğur xəbərləri Kraliça II Elizabetin tacqoyma mərasiminin səhəri, 2 iyun tarixində Londona çatdı. Bir neçə gün sonra Kraliça Corc Hant (İngilis) və Edmund Hillarini (Yeni Zelandiya) Britaniya İmperiyası Ordeni ilə təltif etdi və cəngavər olmaları barədə əmr verdi . Hindistan vətəndaşı və nepalda yaşayan şerplərdən olan Tensinq Norgey, İngiltərə tərəfindən Corc medalı ilə təltif edildi. Corc Hant Britaniyada zadəgan adı aldı, Edmund Hillari isə Yeni Zellandiya ordeni ilə təltif olundu. Hillari və Tensinq, Nepalda da tanınır, burada məktəblərdə və müəssələrdə illik mərasimlər onların nailiyyətini qeyd edir.
1950–1960
Növbəti uğurlu yüksəliş 23 May 1956-cı ildə Ernest Şimed və Gurc Marmet tərəfindən edildi. Bunun ardınca 24 May 1957-ci ildə Dölf Reist və Hans-Rudolf von Gunten gəldi. Vang Fuzhou, Gonpo və Qu Yinhua, 25 May 1960-cı ildə Şimal silsiləsindən zirvəyə ilk yüksəliş etdi. Everestə çıxan ilk Amerikalı Cim Uittaker, Navang Gombu ilə birlikdə 1 may 1963-cü ildə zirvəyə çatdı.
1970-ci il fəlakəti
1970-ci ildə Yapon alpinistləri böyük bir ekspedisiya keçirdilər. Bu cənub-qərb tərəfdən zirvəyə yeni bir yol tapmaq üzərində çalışan Saburo Matsukatanın başçılıq etdiyi böyük bir "mühasirə" tipli ekspedisiya idi. Ekspedisiyanın digər bir elementi Everest dağında xizək sürmək cəhdi idi. Yüzdən çox insandan ibarət heyətə və on illik planlaşdırma işinə baxmayaraq, ekspedisiya səkkiz nəfərin ölümünə səbəb oldu və planlaşdırılan marşrutlar üzrə zirvəyə qalxa bilmədi. Ancaq Yapon ekspedisiyaları bəzi uğurlara imza atdılar. Məsələn, Yuichiro Miura Cənub Aşırımından Everestdə xizək sürən ilk insan oldu (həddindən artıq xəsarət almadan, düşmədən Cənub Aşırımından təxminən şaquli istiqamətdə 4,200 fut (1,280 m) endi). Miura 2003-cü ildə 70 yaşında və 2013-cü ildə yenidən 80 yaşında Everest dağına çıxan ən yaşlı insan oldu və onun bu şücayəti filmin mövzusuna çevrildi.
1975-ci ildə Yapon qadın Junko Tabei Everest dağına çıxan ilk qadın oldu.
1979/1980 Qış Himalizmi
Polşalı alpinist Andrzej Zavada Everest dağının ilk qış yüksəlişinə və həmçinin səkkiz minlik zirvəyə ilk qış yüksəlişinə rəhbərlik etdi. 20 Polşalı alpinistdən və 4 şerpdən ibarət heyət 1980-ci ilin yanvar ayının əvvəlində Xumbu buzlağında baza düşərgəsi qurdular. Yanvarın 15-də komanda III Düşərgəni dəniz səviyyəsindən 7150 metr yüksəklikdə qurmağı bacardı, lakin qasırğa güclü küləklər səbəbi ilə dayandırıldı. 11 Fevral, Leszek Ciçi, Valenty Fiut və Krzysztof Vieliki Cənub Aşırımında (7,906 metr (25,938 ft) ) IV düşərgə qurduqdan sonra hava yaxşılaşdı. Ciçi və Vieliki final yüksəlişinə 17 fevral 6:50-də başladı. Saat 2:40-da Andrzej Zavada, baza düşərgəsində alpinistlərin səsini radiodan eşitdi — "Biz zirvədəyik! Güclü külək hər zaman əsir. Ağlasığmaz dərəcədə soyuqdur." 1980-ci ildən sonra polyaklar qış aylarında səkkizminlik on zirvəyə ilk qış fəthi etdilər və bu Polşa alpinistlərinə "Buz döyüşçüləri" şöhrətini qazandırdı.
Lho Lo faciəsi
1989-cu ilin may ayında Polşalı alpinistlər Eugeniusz Chrobak`ın rəhbərliyi altında çətin qərb silsiləsində Everest dağına beynəlxalq ekspedisiya təşkil etdilər. On polyak və doqquz əcnəbi iştirak etdiyi ekspedisiyada sonda zirvəyə təşəbbüsdə yalnız polyaklar qaldı. Mayın 24-də, V düşərgədən 8,200 m məsafəyə başlayan Chrobak və Andrzej Marciniak silsilələri aşdı və zirvəyə çatdı. Mayın 27-də Lho La aşırımındakı Xumbu divarından uçqun nəticəsində dörd Polşalı alpinist: Miroslav Dasal, Miroslav Gardzielevski, Zygmunt Andrzej Heinrich və Vasłav Otreba həlak oldu. Ertəsi gün aldığı xəsarətlər səbəbindən Chrobak da öldü. Yaralanan Marciniak xilasetmə ekspedisiyası tərəfindən xilas edildi. Xilasetmə ekspedisiyasının təşkilində Raynhold Messner, Elizabet Havley, Karlos Karsolio və ABŞ konsulu iştirak etdilər.
1996-cı il faciəsi
11 may 1996-cı ildə dağdakı bir çovğun nəticəsində bir neçə ekspedisiya aparıldıqdan sonra 8 alpinist öldü. 1996-cı il mövsümündə Everest dağına qalxarkən 15 nəfər öldü. Bunlar bir hadisə üçün və bir mövsüm üçün 2014-cü il Everest dağında uçqun nəticəsində on altı nəfərin ölümünə qədər ən yüksək ölüm sayı idi. Fəlakət geniş populyarlıq qazandı və Everest dağına dırmaşmanın ticarəti ilə bağlı suallar doğurdu.
2004-cü ilin may ayında Toronto Universitetinin tədqiqatçıları olan fizikaçı Kent Moore və cərrah Gohn L. Semple New Scientist jurnalına bildirib ki, 11 Mayda hava şəraiti ilə bağlı təhlil, oksigen səviyyəsinin təxminən 14 faiz aşağı düşdüyünü ortaya çıxarmışdır.
Xilas olalardan biri də Beck Weathers idi. O, IV düşərgədən təxminən 7.950 metr (26.085 fut) məsafədə qalmışdı. Dağda bir gecə keçirdikdən sonra Weathers, qar çovğunundan görmə qabiliyyətini itirsə də IV düşərgəyə yol tapmağı bacardı. IV düşərgəyə gəldikdə, alpinistlər onu nəzərdən keçirdi və bir gecədə ölmək üçün çadırda qoydu.
Fırtınanın bir neçə alpinisti də öldürdüyü Everestin Şimal silsiləsindəki alpinistlərə təsiri, İngilis rejissoru və yazıçısı Matt Dickinsonun "Everestin digər tərəfi" kitabında da ətraflı izah edilmişdir.
Rejissor Baltasar Kormákurun 2015-ci ildə çəkilən " Everest" bədii filmi bu fəlakət hadisələrinə əsaslanır.
2006 alpinizm mövsümü
| Ölümlər | Milliyəti |
|---|---|
| Tuk Bahadur Tapa Masa |  Nepal |
| İgor Plyuşkin |  Rusiya |
| Vitor Negrete |  Braziliya |
| Düvid Şarp |  Böyük Britaniya |
| Tomas Veber |  Almaniya |
| Tomas Olsson |  İsveç |
| Jak-Hugues Letrange |  Fransa |
| Ang Phinjo | Nepal |
| Pavel Kalny |  Çexiya |
| Lhakpa Tseri | Nepal |
| Dava Temba | Nepal |
| Şri Kişan |  Hindistan |
2006-cı ildə Everestdə 12 nəfər həyatını itirdi. Mövsüm dırmanma qrupu tərəfindən tərk edilmiş və ölü elan edilmiş, lakin sonradan diri-diri kəşf edilmiş və dağdan kömək alaraq sağ qalan Linkoln Holun xilas edilməsi ilə də yadda qaldı. Xüsusilə Devid Şarpın ölümü dırmaşma etikası ilə bağlı beynəlxalq müzakirələrə və illərlə davam edən müzakirələrə səbəb oldu.
Devid Şarp
2006-cı ildə Everest dağına qalxmağa cəhd edən, lakin cəhdində vəfat edən bir İngilis alpinisti Devid Şarpın ölümü ilə bağlı beynəlxalq mübahisə var idi. Hekayə alpinistlər cəmiyyətindən bir sıra reportajlar, iddialar və tənqidlərlə məşhur mediaya yayıldı. Sual, o mövsüm alpinistlərin bir insanı ölümə tərk etməsi və bu insanın xilas ola biləcəyinə dair sual idi. Onun Everestə zirvə cəhdi zamanı şerp və ya bələdçisi olmadığı və normaldan daha az oksigen balonu aldığı deyilir. O, ona yalnız Baza düşərgəsinə qədər dəstək verən aşağı büdcəli Nepal bələdçi firmasına yüksək dərəcədə müstəqillik təklif etdikdən sonra dəstə sərbəst qrup şəkilndə dəvam etmişdi. Şarpın bələdçi dəstəyində olan menecer, Şarpın zirvə cəhdi üçün kifayət qədər oksigen almadığını və şerp bələdçisinin olmadığını söylədi. Kimin Şarpın çətin vəziyyətdə olmasını bilib-bilmədiyi aydın deyil, amma bilsəydilər ona kömək edəcək qədər ixtisaslı və bacarıqlı olduqları deyilir.
Amputasiyalı alpinist Mark İnglis 23 may 2006-cı il tarixində mətbuata verdiyi müsahibədə, onun dəstəsinin 15 mayda zirvədən 450 metr (1,480 ft) aşağıda bir qayaya sığınaraq heç bir kömək səyi göstərmədən Şarpı keçdiyini bildirdi. İnglis, Şarpın yaxınlığından 40 nəfərin keçdiyini, lakin alpinistlərin Şarpın "Yaşıl Çəkmələr" ləqəbli cəsəd olduğunu güman etdiyi üçün gözdən yayındırıla biləcəyini söylədi. Lakin İnglis, türk alpinistlərin yaralı bir qadına (Burçak Poçan adlı bir türk qadını) kömək edərkən Şarpa kömək etməyə çalışdıqlarını bilmirdi. İnglisin ilkin şərhlərinə gəlincə, daha sonra bəzi detalları yenidən nəzərdən keçirdi, çünki o fiziki və əqli cəhətdən tükənmiş və çox ağrılı vəziyyətdə idi. Şiddətli dondan əziyyət çəkdi — sonradan beş barmaq ucunu amputasiya etdi. Şarpın əşyalarını gəzdikdə, bütün maliyyə xərcləri olduğu güman edilən 7.490 ABŞ dolları üçün bir qəbz tapdılar. Müqayisəli olaraq, ekspedisiyaların əksəriyyətinin ümumi xərcləri 35.000 ilə 100.000 ABŞ dolları arasında, digər xərclərlə birlikdə 20.000 ABŞ dolları arasındadır. Mayın 14-də Şarpın Everest zirvəsini fəth etdiyi və enməyə başladığı təxmin edilir, lakin 15 May çətinliklə üzləşdi, ancaq yola çıxarkən alpinistlər tərəfindən keçildi. 15 May 2006-cı ildə onun hipoksiyadan əziyyət çəkdiyi və Şimal Silsiləsi marşrutundakı zirvədən təxminən 1000 fut məsafədə olduğu güman edilir.
"Arun Treksdən olan Dava da Devidə oksigen verdi və təkrar-təkrar, bəlkə də bir saat hərəkət etməyə kömək etdi. Ancaq Devidi təkbaşına çiyinlərində daşıya bilmirdi və ağlayaraq Dava onu tərk etməli oldu. Hətta iki şerplə belə, Devidi enişdəki çətin hissələrə salmaq mümkün deyildi. "
Orijinal mətn (ing.)"Dawa from Arun Treks also gave oxygen to David and tried to help him move, repeatedly, for perhaps an hour. But he could not get David to stand alone or even stand to rest on his shoulders, and crying, Dawa had to leave him too. Even with two Sherpas, it was not going to be possible to get David down the tricky sections below."
Onu tərk edən bəzi alpinistlər xilasetmə işlərinin nəticəsiz qalacağını və yalnız daha çox insanın ölümünə səbəb olacağını söylədi. Hindistan Tribune, Şarpın baş verənlərini "alpinizm tarixindəki ən utancverici hərəkət" olaraq xarakterizə edən birisindən sitat gətirmişdir. Şarpın ölümünə əlavə olaraq, müxtəlif rəhbər şirkətlərdə çalışan çox sayda şerp də daxil olmaqla, ən azı doqquz digər alpinist öldü.
Devid Şarp
Bu mübahisələrin çoxu " Everest: Limitdən kənarda" televiziya proqramını çəkərkən Discovery Channel tərəfindən tutuldu. Şarpın taleyinə təsir edən vacib bir qərar, erkən dönən livanlı alpinist və macəraçı Maksim Çayanın zirvədən enərək baza düşərgə müdirinə(Russell Brice) çətin vəziyyətdə donmuş və huşsuz bir alpinist tapdığını dediyi proqramda göstərilir. Çaya heç bir dəstək olmadan dırmaşmağı seçən və digər alpinistlərə özünü tanıtmayan Şarpı müəyyənləşdirə bilmir. Baza düşərgəsi meneceri, Şarpın onu tərk etməli olduqlarını əvvəlcədən hesabladığı bir qrupun bir hissəsi olduğunu güman edir və Çayaya Şarpın özü tərəfindən kömək edə biləcəyi şansının olmadığını bildirir. Şarpın vəziyyəti gündən-günə pisləşdikcə və enən digər alpinistlər onu keçdikcə xilasolma imkanları azalır: ayaqları şaxtadan donduğundan hərəkət edə bilmir. Sonradan enən alpinistlərin oksigen ehtiyyatları daha az olduğundan ona kömək təklif etməyə gücləri çatmazdı. Şerplərin geri qayıtması və onu xilas etməsi üçün vaxt keçir.
Devid Şarpın cəsədi "Yaşıl Çəkmələr"in yanındakı zirvənin altında qaldı; Şarp və "Yaşıl Çəkmələr" onlar üçün məzarı əvəz edən mağaranı paylaşırdılar. Şarpın cəsədi mağaradan 2007-ci ildə çıxarıldı. BBC-nin bildirdiyinə görə 2014-cü ildən bu yana Yaşıl Çəkmələr itkin düşmüş, ehtimala görə çıxarılmış və ya basdırılmışdır.
Linkoln Holl
Şarp mübahisəsi başlayanda, 26 may 2006-cı ildə Avstraliyalı alpinist Linkoln Holl, bir gün əvvəl ölü vəziyyətdə qaldıqdan sonra diri-diri tapıldı. Onu dörd alpinist (Dan Mazur, Andrev Braş, Miles Osborn və Jangbu Sherpa) tapdılar, onlar öz zirvəs cəhdlərindən imtina edərək, Holl ilə birlikdə qaldılar və onunla birlikdə endilər. Holl sonradan tam sağaldı. Onun komandası onun serebral ödemdən öldüyünü güman etmişdi və onun qayalarla örtülməsi tapşırılmışdı. Bunu etmək üçün ətrafda qayalar yox idi və o tərk edildi. Ölümünə dair səhv məlumatlar ailəsinə ötürüldü. Ertəsi gün onu başqa dəstə canlı olaraq tapdı.
 | Səhər vaxtı 8600 metr yüksəklikdə əlcək, şapka, oksigen şüşəsi və ya yataq çantası olmayan bir insanın oturduğunu görəndə şok oldum. Dan Mazur |  |
Linkoln Holl onu tapan alpinistləri belə salamladı:
| | Məni burada görməkdən təəccübləndiyinizi düşünürəm. Linkoln Holl | |
Linkoln Holl 2012-ci ildə 56 yaşında (1955-ci il təvəllüdlü) həyatını itirmədən əvvəl bir neçə il daha yaşadı və tez-tez yaxın ölüm təcrübəsi və xilasetmə mövzusunda müsahibələr verdi.
2007
21 May 2007-ci ildə Kanadalı alpinist Meqan Mak Gras, Nepalda yüksək hündürlükdə xilasetmə işinə başlaması ilə, qəhrəmanlıqla xilasetmə işləri qeyd edildi. Qəhrəmancasına xilaskarlığı ilə tanınan, Nepalın Himalay bölgəsində şəxsən və inzibati olaraq əhəmiyyətli bir xidmət göstərmiş Kanadalı mayor Meqan Mak Gras, Ser Edmund Hillari Vəqfi Kanada Humanitar Mükafatının 2011 alıcısı seçildi.
2011 mövsümünə qədər yüksəlmə sitatistikası
2010 dırmaşma mövsümünün sonuna qədər, təxminən 3.142 nəfər tərəfindən zirvəyə 5.104 dırmanış qeydə alınmış və 2000-ci ildən bəri edilən cəhdlərin 77%-i tamamlanmışdı. 1953–1974-cü illər arasındakı 22 ilin cəmi 7-ində zirvə fəth edilmiş və 1975 ilə 2014-cü illər arasında ümumiyyətlə qeydə alınmamışdır. 2007-ci ildə 350 alpinist və 253 şerp tərəfindən rekord sayda 633 yüksəliş qeyd edildi.
Everestin populyarlığı gündəlik yüksəlişlərin sayı ilə hesaplanır. 1996-cı ildə Everest dağında baş vermiş fəlakətin təhlili göstərir ki, günahın bir hissəsi çox sayda alpinistin (33 ilə 36) eyni gündə zirvəyə çıxmaq istəməsi nəticəsində yaranmışdır; bu zaman bu rəqəm qeyri-adi dərəcədə yüksək hesab olunurdu. Lakin 23 may 2010-cu ildə Everest zirvəsi 169 alpinist tərəfindən fəth edildi və bu 1953–1983-cü illər arasındakı son 30 ilə görə bir gün ərzində Everestə ən çox zirvə fəthi idi.
1922-ci ilin İngilis Everest Dağı Ekspedisiyasından 2010-cu ilin sonunadək Everest dağında 219 ölüm hadisəsi, hər 100 zirvə üçün 4.3 ölüm hadisəsi qeydə alınmışdır. 219 ölüm hadisəsindən 58-i (26.5%) zirvəyə çıxmış, lakin enişlərini tamamlamayan alpinistlərdir. 2000-ci ildən bəri ölüm hallarının azalmasına baxmayaraq (hər 100 cəhd üçün 1,4 ölüm, 2000-ci ildən 3938 zirvə fəthi) zirvə cəhdinin artdığını da nəzərə alsaq 2000-ci ildən bəri 54 ölüm hadisəsi qeydə alınmışdır.
Zirvədəki bütün cəhdlər iki əsas yoldan birini istifadə edərək edilir. Hər marşrutun populyarlığı ildən-ilə dəyişir. 2005–2007-ci illərdə bütün alpinistlərin yarıdan çoxu daha çətin, lakin daha ucuz şimal-şərq marşrutundan istifadə etməyi seçirdi. 2008-ci ildə, şimal-şərq marşrutu Çin hökuməti tərəfindən bütün dırmaşma mövsümü üçün bağlandı və həmin il şimaldan zirvəyə çıxa bilən yeganə insanlar 2008 Yay Olimpiya Oyunları üçün Olimpiya məşəlini daşıyan idmançılar idi. 2009-cu ildə Dalay Lamanın sürgün edilməsinin 50 illiyi ərəfəsində marşrut bir daha xaricilər üçün bağlandı. Bütün bunlar şimal marşrutuna marağın azalmasına səbəb oldu və 2010-cu ildə alpinistlərin üçdə ikisi cənubdan zirvəyə çatdı.
2010-cu illər
2010-cu illər 2013 və 2014-cü illərdə rekord ölümlərə səbəb olan fəlakətlərlə birlikdə dağ üçün yeni yüksəkliklər və uğursuzluqlar dövrü idi. 2015-ci ildə onilliklərdə ilk dəfə zirvə cəhdi edilmədi. Bununla birlikdə digər illər zirvələrin sayına görə rekordlar müəyyənləşdirdi: 2013-cü ildə zirvəyə çıxanların, 667-nin rekord sayı, 2018-ci ildə zirvənin 800-ə çatması ilə üstələdi, və sonrakı rekord 2019-cu ildə 890-dan çox zirvənin iştirakçısı oldu.
| İl | Zirvə fəthi | İstinadlar |
|---|---|---|
| 2010 | 543 | |
| 2011 | 538 | |
| 2012 | 547 | |
| 2013 | 658–670 | |
| 2014 | 105 | |
| 2015 | 0 | |
| 2016 | 641 | |
| 2017 | 648 | |
| 2018 | 807 | |
| 2019 | təxminən 891 |
2014 mövsümündə uçqun
18 Aprel 2014-cü il tarixində, təxminən 01:00 UTC-də (yerli vaxtla 06:30) və 5,900 metr (19,400 ft) yüksəklikdə, 2-ci Baza Düşərgəsinin altındakı ərazidə uçqun meydana gəldi. Uçqun altında qalan altı nəfər (bütün Nepal bələdçiləri) öldü, daha 9 nəfər yaralandı. Bu, bölgədəki yeganə faciə deyildi, 2014-cü ildə Nepalda qar çovğunuı fəlakətində 43-dən çox adam həlak oldu və onlar dırmanış cəhdi etmir, sadəcə Annapurnanın ətrafında gəzinti edirdilər.
Mövsümün müsbət nəticələrindən biri, 13 yaşlı bir qız — Malavas Purna, ən gənc qadın rekordunu qıraraq zirvəyə yüksəldi. Bundan əlavə, bir komanda Xumbu Buzlağını keçmək üçün vertolyotdan istifadə edərək cənub baza düşərgəsindən 2-ci düşərgəyə uçdu və sonra Everest zirvəsinə çatdı. Bu komanda cənub tərəfdən istifadə etməli idi, çünki çinlilər onların şimal marşurtundan istifadə etmək icazəsini rədd etdilər. Cənubdan Everestə qalxmaq mümkün deyildi. Çünki burada yerləşən Xumbu buzlağı keçilməz sərhəd idi. Odur ki, komanda Xumbu buzlağını keçmək üçün vertolyotdan istifadə etmək qərarına gəldi. Komanda Vanq Jinq adlı 39 yaşlı çinli qadından və şerplərdən ibarət idi. Mayın 23-də səhər saat 6:30-da komanda bu günə qədər cənubdan Everest dağının zirvəsinə çatan ilk və yeganə alpinistlər oldu. Onların bu uğuru sosial media və jurnalistikada birmənalı qarşılanmadı. Tənqidçilər bunu saxtakarlıq adlandırır, onların Everest tarixinə ləkə vurduğunu bildirirdilər. Lakin bütün bunlara baxmayaraq bu fəth bir ilk olaraq qəbul edildi və Vanq Jinq "İlin Beynəlxalq Alpinisti" adını aldı. Nepal, yerli xəstəxanalara on minlərlə dollar bağışlamaqla və yeni hibrid aviasiya-alpinizm texnikasını əldə etməklə, Çinin istəksizliyini ölkə üçün uğura çevirdi.
2014-cü il mövsümündə Çindən (Tibet bölgəsi) 100-dən çox, Nepaldan isə 6 nəfər zirvə cəhdi etdi. Buraya 72 yaşlı Bill Burke, hindistanlı yeniyetmə qız və çinli bir qadın Jinq Vanq da daxil idi. Digər bir gənc qız zirvəçi 2003-cü ildə böyük bacısı Lhakpa şerp ilə birlikdə dırmanmışdı və bu qız o dövrdə Everest dağının zirvəsində qadın üçün ən çox vaxt keçirən Minq Kipa şerp idi.
2015 mövsümündə uçqun və zəlzələlər
2015-ci ildə, Nepalda yüzlərlə icazə və Tibetdə (Çin) bir çox əlavə icazənin verilməsi ilə rekord səviyyədə dırmanma mövsümü olaraq təyin olundu. Bununla birlikdə 25 aprel 2015-ci ildə 7.8 bal gücündə zəlzələ Everestin dırmanma mövsümünü təsirli bir şəkildə dayandırdı. Zəlzələ və uçqunlar nəticəsində 2015-ci ildə 1974-cü ildən bəri ilk dəfə heç bir zirvə fəthi qeydə alınmadı.
Bunun səbəblərindən biri də yeni bir zəlzələ ehtimalının yüksək(50 faizdən çox) olması idi. İlk zəlzələdən bir neçə həftə sonra bölgə yenidən 7.3 bal gücündə zəlzələ ilə qarşılaşdı və xeyli sarsıntılar oldu.
25 aprel 2015-ci ildə Nepalda 7,8 bal gücündə zəlzələ baş verdi. Zəlzələ nəticəsində 1-ci Baza düşərgəsində uçqun əmələ gəldi. 18 cəsəd Hindistan Ordusunun alpinist heyəti tərəfindən Everest dağından çıxarıldı. Pumoride uçqun başlamış, Everest dağının cənub-qərb tərəfindəki Xumbu buzlağından keçərək Cənubi Baza Düşərgəsini basmışdı.
Zəlzələlər yüzlərlə alpinisti Xumbu buzlağınının üstünə atdı və təchizat az olduğu üçün onlar vertolyotla təxliyə edilməli oldular. Zəlzələ marşrutu Xumbu buz divarı yönündə dəyişdirdi və bu alpinistlər üçün əlçatmaz oldu. Pis hava da vertolyotun təxliyəsini çətinləşdirdi. Everest faciəsi ümumilikdə Nepaldakı təsirlə müqayisədə az idi, Nepalda demək olar ki, doqquz min nəfər ölmüş və təxminən 22000 nəfər yaralanmışdı. Tibetdə 28 Aprelə qədər ən az 25 nəfər öldü, 117 nəfər yaralandı. 29 Aprel 2015-ci ilədək Tibet Alpinizm Dərnəyi (Şimal / Çin tərəfi) Everestin şimal tərəfindən qalxmaq üçün Everest və digər zirvələri bağladı. Cənub tərəfdən vertolyotlar 1-ci və 2-ci baza düşərgələrində olan 180 nəfəri təxliyə etdilər.
2015-ci ilin avqustu — Dağ yenidən açılır
24 Avqust 2015-ci ildə Nepal dağ alpinistləri də daxil olmaqla Everesti yenidən turizm sahəsinə açdı. Payız mövsümü üçün yeganə alpinist icazəsi, əvvəllər dörd dəfə uğur qazanmadan Everest zirvəsinə yüksəlməyə cəhd edən yapon alpinist Nobukazu Kuriki-yə verildi. O beşinci cəhdini oktyabr ayında etdi, ancaq güclü külək və dərin qar səbəbiylə sadəcə 700 m dırmandıqdan sonra zirvədən imtina etməli oldu. Kuriki, bütün barmaqlarının və baş barmağının bahasına başa gələn iki gün boyunca dondurulmuş bir qar çuxurunda ilişərək sağ qalmaqla Everestə qalxmağın təhlükələrini bir daha qeyd etdi.
Lukla-dan Everest Baza Düşərgəsinə(Nepal) qədər cığırın bəzi hissələri ilin əvvəlində baş verən zəlzələlərdə zədələnmiş və trekkerlər üçün yararsız vəziyyətə düşmüşdü.
2016 mövsümü
Havley məlumat bazası 2016-cı ilin əvvəlində 641 zirvə fəthi qeydə almışdır.
2017 mövsümü
201, yüzlərlə zirvə fəthi və çoxlu ölümlə nəticələnən ən böyük mövsüm idi. 27 May 2017-ci ildə Kami Rita şerp Alp Askents Everest Ekspedisiyasının köməyi ilə zirvəyə 21-ci dəfə çıxdı və o həmçinin Apa Şerp və Furba Taşi Şerp ilə birlikdə 21 dəfə Everest dağının zirvəsinə çıxan üç nəfərdən biri oldu. Mövsüm zirvədən enən zaman qızdırması qalxan İsveçrəli Ueli Stekin ölümü ilə faciəli bir başlanğıc verdi. mümkün dəyişikliklərin xarakteri barədə davamlı müzakirə edildi. 2017-ci il üçün zirvəni fəth edənlərin sayı 449-u Nepaldan (Cənubdan) və 120 Çin Tibetindən(Şimaldan) qalxmaqla 648-ə çatdı.
2018
2018-ci ildə Everest dağına 807 alpinist: Nepal tərəfində 563, Çin Tibet tərəfdən 240 nəfər daxil oldu. Bu, bütün illər ərzində 2013-cü ildə 667 olarkən əvvəlki rekordu qırdı və buna kömək edən bir amil, kritik bahar dırmanması mövsümündə 11 gün davam edən xüsusilə uzun və aydın hava idi. Nepal Ali Məhkəməsində bir məhkəmə iddiası qazandıqdan sonra dırmaşmağa başlamış 70 yaşlı cüt amputasiyalı alpinistin fövqəladə işi daxil olmaqla müxtəlif qaydalar pozuldu. Heç bir böyük fəlakət olmadı, ancaq yeddi alpinist, bir neçə şerp və beynəlxalq alpinist də daxil olmaqla ölənlər oldu.
Himalay rekordçusu Elizabet Havley, 2018-ci il yanvarın sonlarında vəfat etdi.
Nepal tərəfindən verilən icazələrin sayına dair rəqəmlər 347 ilə 375 arasında dəyişir.
2019
| Ölümlər | Milliyəti |
|---|---|
| Chris Daily |  ABŞ |
| Donald Cash | ABŞ |
| Robin Fisher | Böyük Britaniya |
| Druba Bista | Nepal |
| Kevin Hynes |  İrlandiya |
| Kalpana Dash | Hindistan |
| Anjali S.Kulkarni | Hindistan |
| Ernest Landgraf |  Avstriya |
| Nihal Bagvan | Hindistan |
| Ravi Thakar | Hindistan |
| Chrish Kulish | ABŞ |
| Seamuss Lavless | İrlandiya |
2019-cu ilin yaz mussonları bir sıra alpinistlərin ölümünə səbəb oldu. Dünyada zirvəyə çatmaq üçün növbəyə duran yüzlərlə alpinistin görüntülərinin yayımlanması və onların alpinistlərin meyitlərin üstünə çıxması barədə mediada yayılan sensasion məlumatlar insanları qorxutdu.
Himalay dağlarında və həmçinin K2, Nanga Parbat və Meru dağlarında müxtəlif qış ekspedisiyaları ilk 14 həftədən 2019-un Everest üçün səs-küylü olacağını bildirdi. Cory Riçards Twitter-də 2019-cu ildə zirvəyə yeni bir dırmaşma marşrutu quracağına ümid etdiyini açıqladı. Everestin yüksəkliyini, xüsusən də 2015-ci il zəlzələləri fonunda yenidən ölçmək üçün bir ekspedisiya təyin olundu. Çin 2019-cu ilin fevral ayında baza düşərgəsini Everest dağının şimal tərəfində dırmaşma icazəsi olmayanlara bağladı. Aprel ayının əvvəlinə qədər dünyanın dörd bir yanından alpinist komandaları 2019 bahar dırmanışı mövsümünə gəlirdilər. Komandalar arasında çirklənmə qar və bitki örtüyü kimi şeylərin bölgədəki qida və suyun mövcudluğuna necə təsir etdiyini araşdıran bir elmi ekspedisiya da var idi. 2019 yaz alpinizm mövsümündə, demək olar ki, 400 alpinist və bir neçə yüz bələdçi ilə Nepal tərəfində zirvəyə çıxmağa çalışan təxminən 40 komanda var idi. Nepal 2019 üçün 381 dırmanma icazəsi verdi. Çin Tibetindən isə bu icazələrin sayı olduqca çox idi.
2019-cu ilin may ayında Nepal alpinizm bələdçisi Kami Rita 23-cü və 24-cü dəfə Everest dağını fəth edərək beynəlxalq xəbər başlıqlarında yer almağı bacardı. O 2019-cu ildə bir mövsümdə iki dəfə zirvəni fəth etdi. Kami Rita Everesti ilk dəfə 1994-cü ildə fəth etmişdi, bundan başqa o K2 və Lhotze kimi bir sıra digər yüksək dağları da fəth etmişdi.
23 may 2019-cu il tarixində, yəqin ki, dağda yüksək gecikmələrə aparan izdiham və buludsuz hava şəraiti səbəbindən təxminən yeddi nəfər öldü. Daha əvvəl zirvə cəhdi etmiş 19 yaşlı gənc qeyd etmişdir ki, hava buludsuz olduqda (yüksək küləklər sakitləşir), hamı üst və geri qalxmağa tələsəndə uzun xətlər yaranır. Çin Tibetində bir Avstriya alpinisti uçqundan öldü və 26 may 2019-cu il tarixinə qədər bahar dırmaşma mövsümü üçün ölənlərin sayı 10-a yüksəldi. Mayın 28-də bir alpinist eniş zamanı təqribən 26.000 fut (7.925 m) hündürlükdə həyatını itirdi və bununla da ölənlərin sayı 11 oldu. Növbəti alpinist itkin düşdü və öldüyü ehtimalına görə rəqəm 12-yə çatdı. Ölənlərin sayına baxmayaraq, 2019-cu ilin yazında dırmaşma mövsümündə rekord sayda: 891 alpinistin zirvə cəhdi üçün toplandığı bildirilir.
Çindən Everestə dırmanmaq üçün müxtəlif icazə məhdudiyyətləri olsa da, Nepal, sadəcə həkimdən dırmaşma icazələrinə imza atmağı tələb edir. Bunun fonunda, Nepal hökuməti artıq dağ zirvəsinə ekspedisiyalar haqqında mövcud qanunlara yenidən baxmağı düşünür.
İcazələrin sayından asılı olmayaraq, hava şəraiti alpinistlərin zirvəyə getməsinin vaxtına təsir göstərir.
31 May 2019-a qədər, dırmanma mövsümünün hamısı tamamlandığı düşünülür, çünki dəyişkən hava şəraiti və külək sürətinin artması zirvəni çətinləşdirir. Musson mövsümü sentyabrda başa çatdıqda Everest daha az populyar bir seçimdir, çünki mussonlar dağda çox miqdarda qar buraxır və beləliklə uçqun təhlükəsini artırır. Uçqunlar tarixən Everestdə ölümlərin dörtdə birinin səbəbidir.
Dırmanış
| Mövqe | Hündürlük | |
|---|---|---|
| Baza düşərgəsi 5,400 metr (17,700 ft) | 5.4 | |
| Düşərgə 1 6,100 metr (20,000 ft) | 6.1 | |
| Düşərgə 2 6,400 metr (21,000 ft) | 6.4 | |
| Düşərgə 3 6,800 metr (22,300 ft) | 6.8 | |
| Düşərgə 4 8,000 metr (26,000 ft) | 8.0 | |
| Zirvə 8,850 metr (29,040 ft) | 8.8 | |
İcazələr
Nepalda 2014-cü ildə 334 dırmaşma icazəsi verildi. Lakin bəzi səsbəblərdən zirvə cəhdləri təxirə salındı və icazələr 2019-cu ilə uzadıldı. 2015-ci ildə Everestə qalxmaq üçün 357 icazə var idi, lakin uçqun və zəlzələ səbəbindən dağ yenidən bağlandı və bu icazələrə 2017-ci ilə qədər iki illik uzadılma verildi (2014-cü il üçün olduğu kimi 2019-cu ilə deyil).
2017-ci ildə, 11 min dollarlıq icazə almadan Everestə çıxmağa çalışan bir icazədən yayınan şəxs, digər cəzalarla birlikdə 22 min dollarlıq cərimə, qadağalar və tutulduqdan sonra mümkün olan dörd il həbs cəzası ilə qarşılaşdı. İngiltərənin Daily Mail qəzetinə görə, ona Nepalda 10 illik alpinistlik qadağası verildi və evə qayıtmağa icazə verildi. Əslində başqa dağlara çıxmayan cinayətkar, yenidən cəhd edəcəyini, ancaq növbəti dəfə icazə alacağını söylədi.
Nepal tərəfindən hər il verilən icazələrin sayı aşağıda verilmişdir:
- 2008–160
- 2009–220
- 2010–209
- 2011–225
- 2012–208
- 2013–316
- 2014–326 (istənilən il üçün 2019-a qədər uzadılmışdır)
- 2015–356 (istənilən il üçün 2017-ci ilə qədər uzadılmışdır)
- 2016–289
- 2017–366–373 (keçən il 2015 üçün uzadılmış icazələr)
- 2018–346
- 2019–381 (keçən il 2014 üçün uzadılmış icazələr)
Tibetdəki Çin tərəfi də Everestə dırmanış üçün icazə sənədləri ilə idarə olunur. 2008-ci ildə Olimpiya məşəli Olimpiya estafeti tərəfindən Everest dağının zirvəsinə aparıldığına görə 2008-ci ildə zirvə cəhdlərinə icazə verilmədi.
Marşrutlar
Everest dağında iki əsas dırmaşma marşrutu: Nepaldan cənub-şərq silsiləsi və Tibetdən şimal silsiləsi, habelə daha az tez-tez dırmaşılan yollar var. İki əsas yoldan cənub-şərq silsiləsi texniki cəhətdən daha asandır və daha tez-tez istifadə olunur. Bu Edmund Hillari və Tensing Norgeyin 1953-cü ildə istifadə etdiyi marşrutdur və 1996-cı ilə qədər tapılan 15 marşrutdan ilkidir. Lakin bu marşrut, Çin Xalq Respublikasının Tibetə hücumundan sonra Çin sərhədi 1950-ci illərdə qərb dünyasına bağlandığı zaman ləğv edildi.
Əksər cəhdlər may ayında, yay musson mövsümündən əvvəl edilir. Musson mövsümü yaxınlaşdıqda, reaktiv axın şimala doğru irəliləyir və bununla da dağda yüksək küləyin sürətini azaldır. Bəzən sentyabr və oktyabr aylarında cəhdlər edilməsinə baxmayaraq, mussonlardan sonra reaktiv axını yenidən müvəqqəti olaraq şimala tərəf çəkildikdə, mussonlarda əlavə qar yağması və mussonların sonunda az sabit hava şəraiti qalxmağı çətinləşdirir.
Cənub-şərq silsiləsi
Cənub-şərq silsiləsindən keçmə Nepalda Everestin cənub tərəfində 5,380 metr (17,650 ft) məsafədə yerləşən Baza Düşərgəsinə gedişlə başlayır. Ekspedisiyalar, adətən, Katmandudan Lukla'ya (2.860 m) uçur və Namche Bazaardan keçirlər. Alpinistlər daha sonra hündürlük xəstəliyinin qarşısını almaq üçün lazımi hündürlükdə uyğunlaşma imkanı verən Baza Düşərgəsinə yürüş edirlər. Xumbu buzlağında avadanlıqlar və tədcizatlar yaklar və ya hamballarla Baza düşərgəsinə daşınır. 1953-cü ildə Hillari və Tenzinq Everestə çıxdıqları zaman İngilis ekspedisiyası (400-dən çox alpinist, bələdçi və şerpdən ibarət) dırmanışa Katmandu Vadisindən başladı, çünki o vaxt şərqdə heç bir yol yox idi.
Alpinistlər hündürlükə uyğunlaşaraq bir neçə həftə Baza Düşərgəsində keçirlər. Bu müddətdə şerplər və bəzi ekspedisiya alpinistləri Xumbu buzlağanında iplər və nərdivanlar qururlar.
Buzdan qüllələr, buzlaq çatları və bu kimi dəyişkən buz formaları marşrutu ən təhlükəli edən ərazilərdir. Bu hissədə bir çox alpinist və şerp həlak olub. Təhlükəni azaltmaq üçün alpinistlər ümumiyyətlə şəfəqdən əvvəl, donma temperaturunda dırmanmağa başlayırlar.
6,065 metr (19,900 ft) yüksəklikdə, Xumbu buzlağından yuxarıda 1-ci düşərgə yerləşir.
Düşərgə 1-dən alpinistlər Sükut dərəsi ilə Lhotze yamacının təməlinə, Düşərgə 2-nin 6,500 metr (21,300 ft)-də qurulduğu yerə qədər yola çıxırlar. Sükut dərəsi, mərkəzdə nəhəng yanal yarıqlarla dolu düz, yumşaq bir şəkildə artan buzlaq vadisidir. Alpinistlər Nuptzenin bazası yaxınlığında, "Nuptze keçidi" olaraq bilinən kiçik bir keçid yolu keçmək məcburiyyətində qalırlar. Sükut vadisinin belə adlandırılmağına səbəb ərazinin topoqrafiyasının ümumiyyətlə dırmaşma yolundan küləyi kəsməyidir. Yüksək hündürlük və aydın, küləksiz bir gün alpinistlər üçün dözülməz dərəcədə isti ola bilər.
Düşərgə 3-dən Düşərgə 5-ə qədər alpinistlər iki əlavə problemlə üzləşirlər: Cenevrə dalğası və "Sarı Band". Cenevrə dalğası, 1952-ci il İsveçrə ekspedisiyası tərəfindən adlandırılan qara qayanın qabarıq bir formasıdır. Dartılmış iplər alpinistlərə bu qarla örtülmüş qaya qrupu üzərində sürüşməyə kömək edir.
Cənub Aşırımında alpinistlər ölüm zonasına daxil olurlar. Zirvə cəhdi edən alpinistlər bu yüksəklikdə adətən iki-üç gündən çox qalmaya bilər. Hava bu qısa bir neçə gün içində işləmirsə, alpinistlər enmək məcburiyyətində qalırlar, hamısı geri, Baza düşərgəsinə dönürlər.
Düşərgə 4-dən etibarən alpinistlər zirvəyə 10–12 saat ərzində çatmaq ümidi ilə (hələ 1000 metr yüksəklikdə) zirvəyə gecə yarısı yaxınlaşmağa başlayır. Alpinistlər əvvəlcə "Eyvana", zirvədən əvvəlki qabarıq formalaşmaya-8,400 metr (27,600 ft) hündürlüyə çatırlar. 8,750 metr (28,700 ft) hündürlükdə dünyada ikinci ən hündür zirvə olan görünür.
Cənub Zirvəsindən, alpinistlər qalın qar qatı ilə örtülmüş cənub-şərq silsiləsini izləyirlər. Bura marşrutun ən təhlükəli hissələrindən biridir: sola səhv bir addım cənub-qərb yamacından, 2400 m (7,900 fut) hündürlükdən, sağa addım isə 3,050 m (10,010 fut) hündürlüyündəki Kangşung divarından birinin düşməsi ilə nəticələnə bilər. Bu cığırın sonunda 8,790 m (28,840 fut) məsafədə yerləşən adlı 12 m (39 fut) hündürlüyündə qaya divarı var.
Hillari və Tenzinq bu addımı atan ilk alpinistlər idi və onlar ibtidai buz dırmanma avadanlıqları və iplərindən istifadə edərək bunu etdilər. Hal-hazırda alpinistlər bu pilləni əvvəllər şerplər tərəfindən qurulmuş sabit iplərdən istifadə edərək qalxırlar. Son illərdə dağa dırmaşan insanların sayının artması ilə Hilları Pilləsi tez-tez çətinliyə çevrilir, alpinistlər iplərdən istifadə üçün növbədə xeyli vaxt gözləmək məcburiyyətində qalır və alpinistlərin dağdan səmərəli şəkildə aşağı enmələrində problemlər yaranır.
Hillari Pilləsindən sonra alpinistlər qayalı bir hissəni keçməlidirlər. Alpinistlər ümumiyyətlə zirvədə yarım saatdan az vaxt sərf edirlər ki, qaranlıq girmədən əvvəl düşərgə 4-ə enə bilsinlər, günortadan sonra hava ilə bağlı ciddi problemlərin qarşısını alsınlar və ya əlavə oksigen balonları tükənməsin.
Şimal silsiləsi marşrutu
Şimal silsiləsi marşrutu Everestin şimal tərəfindən, Tibetdən başlayır. Ekspedisiyalar Ronqbuk buzlağına tərəf gedərək buzlağın altındakı çınqıl düzənliyindən 5,180 m (16,990 fut) məsafədə düşərgə qururlar. II düşərgəyə çatmaq üçün alpinistlər şərqdəki Ronqbuk buzlağından 6.100 m (20,000 fut) yüksəkliyə qədər qalxırlar. III Düşərgə Şimal Aşırımının altında, 6.500 m (21.300 fut) məsafədədir. Şimal Aşırımındakı Düşərgəyə çatmaq üçün alpinistlər buzlaqdan 71010 m (23,000 fut) məsafədə yerləşən Şimal Aşırımına çatmaq üçün sabit iplərin istifadə edildiyi aşrımın ətəyinə qalxırlar. Şimal Aşırımından alpinistlər, düşərgə 5-i təxminən 7,775 m (25.500 fut) hündürlükdə qurmaq üçün qayalı şimal silsiləsinə qalxırlar. Marşrut Şimal yamacı ilə diaqonal bir dırmaşmaqla, sarı bandın təməlinə qədər, 8,230 m (27,000 fut) məsafədə düşərgə 4-ə çatır. Düşərgə 4-dən etibarən alpinistlər son zirvəyə təkan verirlər.
Zirvə
Marşrutlar ümumiyyətlə ortaq bir nöqtəni, zirvəni bölüşür. Everest zirvəsi "yemək otağı masasının ölçüsü" kimi təsvir edilmişdir. Zirvəyə hər il qar yağır və qayanın üstündəki buz üzərindəki qar təbəqəsi ildən-ilə dəyişir. Qaya zirvəsi Ordovik əhəngdaşından ibarətdir və Montana Dövlət Universitetinə görə aşağı dərəcəli metamorfik qayadır.
Zirvənin altında hələ də parlaq rəngli qış gödəkcələri geyən meyitlərlə dolmuş "göy qurşağı vadisi" olaraq bilinən bir sahə var. Təxminən 8000 metrə qədər yüksəklikdəki bu sahə oksigen az olduğuna və aşağı təzyiq səbəbi ilə yüksək təhlükə və adətən "ölüm zonası"dır.
Zirvənin altında Everest dağının üç əsas tərəfinə enən dağ yamacı var: Şimal yamacı, cənub-qərb üzü və şərq yamacı- Kangşung divarı;
Ölüm zonası
Everestə zirvə cəhdi edən alpinistlər 8,000 metr (26,000 ft) yüksəklidən sonra "Ölüm zonası"na daxil olur və bu zonada hündürlük artdıqca yaşamaq üçün çətinliklərlə üzləşirlər. Temperatur çox aşağı səviyyəyə düşür, nəticədə havaya məruz qalan hər hansı bir bədən hissəsinin donması baş verir. Temperatur çox aşağı olduğu üçün bəzi bölgələrdə qar donur və sürüşərək düşməklə ölüm və ya yaralanma baş verə bilər. Everestdəki bu yüksəkliklərdə yüksək külək də alpinistlər üçün böyük təhlükədir.
Alpinistlər üçün digər əhəmiyyətli təhlükə aşağı atmosfer təzyiqidir. Everestin üstündəki atmosfer təzyiqi dəniz səviyyəsindəki təzyiqin üçdə birini təşkil edir. Nəticədə nəfəs almaq üçün təxminən üçdə bir oksigen əldə edilə bilər.
Ölüm bölgəsinin təhlükəli təsiri o qədər böyükdür ki, alpinistlərin əksəriyyəti Cənub Aşırımından zirvəyə getmək üçün lazım olan 1.72 kilometr (1.07 mil) məsafəni getmək üçün 12 saat sərf edirlər. Hətta bu səviyyəyə çatmaq üçün tipik bir ekspedisiya üçün 40–60 gün çəkən uzun hündürlükdə uyğunlaşma tələb olunur. 8,500 metr (27,900 ft)-dən yuxarı hündürlükdə atmosfer şəraitinə məruz qalan bir insan uyğunlaşma olmadan 2–3 dəqiqə ərzində huşunu itirəcəkdir.
2007-ci ilin may ayında "Caudwell Xtreme Everest", həddindən artıq yüksəklikdə insan qanında oksigen səviyyəsi ilə əlaqədar tibbi araşdırma etdi. 200-dən çox könüllü Everest Baza Düşərgəsinə qalxdı, burada qandakı oksigen səviyyəsini araşdırmaq üçün müxtəlif tibbi testlər edildi. Kiçik bir komanda da zirvəyə gedən yolda sınaqlar keçirdi. Baza düşərgəsində belə, oksigenin aşağı nisbi təzyiqi qanın oksigendən doyma səviyyəsinə birbaşa təsir göstərdi. Dəniz səviyyəsində qanın oksigendən doyma səviyyəsi normalda 98–99% təşkil edir. Baza düşərgəsində bu rəqəm 85 ilə 87% arasında düşdü. Zirvədə alınan qan nümunələri qanda oksigen səviyyəsinin çox aşağı olduğunu göstərdi. Qandakı oksigenin yan təsiri, insanda normalda dəqiqədə 20–30 nəfəs alma olduğu halda bu rəqəmin 80–90-a qədər artmasıdır.
Oksigenin olmaması, tükənmə, həddindən artıq soyuq və dırmaşma təhlükələri hamısı ölüm sayının artmasına səbəb olur. Gəzə bilməyən yaralanan şəxs ciddi problemlər içərisindədir, çünki vertolyotla xilasetmə ümumiyyətlə mümkün deyil və insanı dağdan aparmaq çox risklidir. Qalxma zamanı ölən insanlar adətən geridə qalırlar. 2006-cı ildə 150-yə yaxın cəsəd heç vaxt tapılmadı. Standart dırmaşma marşrutları yaxınlığında cəsədləri tapmaq nadir deyil.
2008-ci ildə edilən bir araşdırma "ölüm zonasının" həqiqətən Everest ölümlərinin ən çox yaşadığı yer olduğunu, eyni zamanda ölümlərin çoxunun zirvədən enmə zamanı baş verdiyini qeyd etdi. Everestdəki ölümlər haqqında 2014-cü ildə bir məqalədə qeyd olunur ki, uçqun ölüm zonası üçün ən böyük təhlükələrdən biridir, uçqunlar aşağı yüksəkliklərdə ölümün daha çox yayılmış səbəbidir.
Buna baxmayaraq, Everest alpinistlər üçün bəzi ölçmələrə görə bir sıra zirvələrdən: Kançencaqra, K2, Annapurna, Nanga Parbat və s. daha təhlükəsizdir, lakin bu dövrdən asılıdır.Monblanın hər il Everestdən daha çox ölümü var, adi bir ildə yüzdən çox adam ölür və qeydlər aparıldıqdan bəri səkkiz mindən çox adam ölmüşdür. Ümumi dağ ölümünə təsir edən bəzi amillər arasında dağın populyarlıq səviyyəsi, dırmaşanların bacarığı və qalxmağın çətinliyi var.
Digər bir sağlamlıq təhlükəsi gözlərin korlanmasına və korluğa səbəb ola bilən retinal qanamalardır. Everest alpinistlərinin dörddə birinə qədəri retinal qanaxma yaşaya bilər və normalda aşağı hündürlüklərə qayıtdıqdan bir neçə həftə ərzində sağalsalar da, 2010-cu ildə bir alpinist kor oldu və ölüm zonasında öldü.
| | Günorta saat birdə, İngilis alpinist Peter Kinlok, "dünyanın damında", parlaq günəş işığında, aşağıda Himalayın şəkillərini çəkərək, şən idi. Ancaq Everest dağı indi onun qəbridir, çünki yalnız bir neçə dəqiqə sonra qəflətən kor oldu və soyuqdan ölmək üçün tərk edilməli oldu. A.Mak Smis | |
Komanda növbəti 12 saat ərzində onu dağdan endirməyə çalışmaq üçün çox səy göstərdi, lakin heç bir fayda vermədi, çünki çətin hissələrdən keçməkdə uğursuz oldular. Xilas etməsi mümkün olanlar üçün Everest Şimal-Şərq silsiləsi çətinlik kimi tanınır. Bu vəziyyətin bir yolu, 2011-ci ildə zirvədən paraşüt keçirmək niyyətində olan iki nepallı tərəfindən kəşf edildi. Onların heç bir seçimi yox idi: oksigen balonları və materialları tükəndiyi üçün planlarını davam etdirməyə məcbur oldular. Onlar zirvədən uğurla çıxdılar və 42 dəqiqə ərzində dağdan qalxmadan Namche Bazara doğru sürüşdülər.
Əlavə oksigen
Ekspedisiyaların çoxu 8,000 metr (26,000 ft) -dən yuxarı oksigen maskaları və balonlarından istifadə edir. Everesti əlavə oksigen almadan dırmaşmaq olar, lakin bu ən bacarıqlı alpinistlər tərəfindən və yüksək risk altında edilə bilər. İnsanlar aşağı oksigen ilə dəqiq düşünmürlər və həddindən artıq aşağı temperatur və dik yamacların birləşməsi tez-tez düzgün qərar qəbul etməyi tələb edir. Zirvəyə çıxan alpinistlərin təxminən 95 faizi zirvəyə çatmaq üçün oksigen balonlarından istifadə etsə də, alpinistlərin təxminən beş faizi Everesti əlavə oksigen olmadan fəth etmişdirlər. Əlavə oksigen olmadan zirvəyə çatmağa çalışanlar üçün ölüm nisbəti ikiqatdır.
Beyin hüceyrələri oksigen çatışmazlığına son dərəcə həssasdır. Bəzi beyin hüceyrələri, oksigen tədarükü yox olduqdan 5 dəqiqə sonra ölməyə başlayırlar. Nəticədə beyin hipoksiyası sürətlə ciddi beyin zədələnməsinə və ya ölümünə səbəb ola bilər.
Everest dağına qalxmaq üçün oksigen balonlarının istifadəsi mübahisəlidir. İlk dəfə 1922-ci ildə Britaniya Everest Dağı Ekspedisiyasında 7,800 metr (25,600 ft)-ə qalxmış Corc Finç və Geoffrey Brus tərəfindən istifadə edilmişdir. Şiddətli bir fırtına ilə yerə yıxılanlar, gecə ərzində əlavə oksigenlə nəfəs alaraq ölümdən xilas oldular. Ertəsi gün oksigen almayan iştirakçılardan təxminən üç qat sürətli olaraq 8,100 metr (26,600 ft)-ə çıxdılar.
Corc Mallori belə bir oksigenin istifadəsini qeyri-peşəkarlıq kimi xarakterizə etdi, lakin sonradan bu olmadan zirvənin fəthinin mümkünsüz olduğunu anladığını və buna görə də 1924-cü ildəki son cəhdində istifadə etdiyini bildirdi. Növbəti iyirmi beş il üçün, hər hansı bir uğurlu zirvə fəthi üçün oksigen balonlarından istifadə standart hesab edildi.
Raynhold Messner, əlavə oksigen ənənəsini pozan ilk alpinist oldu və 1978-ci ildə Peter Habeler ilə birlikdə oksigen balonları olmadan ilk zirvə fəthini etdi. 1980-ci ildə Messner, daha çətin şimal-qərb marşrutu boyunca, əlavə oksigen və ya heç bir bələdçi və dırmaşma tərəfdaşları olmadan dağı fəth etdi.
1996-cı il fəlakəti, bələdçinin oksigen balonu istifadəsindəki rolu məsələsini də ortaya qoydu.
Payız dırmanışı
Ümumiyyətlə bahardan daha az populyar olmasına baxmayaraq, Everest dağı cəhdləri ("mussondan sonrakı mövsüm" də adlanır) payızda da edilir. Məsələn, 2010-cu ildə Erik Larsen və beş Nepal bələdçisi on ildə ilk dəfə payızda Everesti fəth etdilər. Mussonun sona çatdığı payız mövsümü daha təhlükəli hesab olunur, çünki bu zaman səthdə qeyri-sabit ola biləcək çoxlu miqdarda qar yığılır. Bununla birlikdə artan qar, xizək və snovbord kimi müəyyən qış idman növləri ilə daha populyar ola bilər.
Los Angeles Times-a görə Kris Çandler və Bob Kormak, Everestə 1976-cı ilin Oktyabr ayında Amerika Bicentennial Everest Ekspedisiyasının bir hissəsi olaraq etdikləri cəhd ilə Everest dağına payız yüksəlişini edən ilk amerikalılar oldular. 21-ci əsrə qədər, yaz və payız Everest dağında xizək və snovbord cəhdləri ilə daha populyar oldu. 1980-ci illərdə, payızda dırmaşmaq əslində yazdan daha populyar idi. ABŞ astronavtı Karl Gordon Heniz, 1993-cü ilin oktyabrında şüalanma üzərində təcrübə apararkən payız ekspedisiyasında öldü. Fon radiasiyasının miqdarı daha yüksək hündürlüklərdə artır.
Yanvar ayına qədər zirvədə 0,17 km/saat sürətli küləklər əsir və zirvənin orta temperaturu −33 °F (−36 °C) olur.
Seçilmiş dırmanış rekordları
2010 dırmaşma mövsümünün sonunda, təxminən 3.142 nəfər tərəfindən zirvəyə 5.104 zirvə cəhdi edilmişdir. Alpinistlərin diqqətəlayiq "ilkləri" bunlardır:
| Tarix | Ölkə | İlk |
|---|---|---|
| 1922 |  Avstraliya | Corc Finç və Kapitan Geoffrey Brus tərəfindən ilk dəfə 8,000 metr (26,247 ft) yüksəkliyə dırmanış; |
| 1952 |  İsveçrə | Birinci İsveçrə Everest Ekspedisiyası tərəfindən Cənub Aşırımına dırmanış; |
| 1953 | Böyük Britaniya | Britaniya Everest ekspedisiyası tərkibində Tensinq Norgey və Edmund Hillari tərəfindən Everestin ilk fəthi; |
| 1960 |  ÇXR | İlk dəfə Vang Fuzhou, Qonpo və Qu Yinhua tərəfindən Çin silsiləsindən yüksəliş; |
| 1975 |  Yaponiya | İlk qadın- Junko Tabei tərəfindən fəth (16may); |
| 1975 | ÇXR | İkinci Çin Everest ekspedisiyası başçısının müavini Fantaloq tərəfindən şimal silsiləsindən ilk qadının yüksəlişi; |
| 1978 |  İtaliya | Raynhold Messner və Peter Habeler tərəfindən əlavə oksigen olmadan ilk dırmanış; |
| 1978 | Avstriya | Frans Oppurq tərəfindən ilk yanlız dırmanış; |
| 1980 |  Polşa | Polşa Milli Ekspedisiyası tərəfindən ilk qış fəthi; |
| 1980 | İtaliya | Raynhold Messner tərəfindən əlavə oksigen olmadan ilk yanlız qalxma; |
| 1988 | ÇXR | Dağın həm şimal, həm də cənub tərəfdən eyni anda zirvəyə çıxan və digər tərəfdən enən Çin, Yaponiya və Nepal komandaları tərəfindən ilk "çarpaz keçmə" dırmaşması; Çarpaz dırmaşma canlı yayımlanan televiziyada ilk qeydə alınıb. |
| 1988 | Fransa | Gin-Mark Boivin tərəfindən ilk yamac paraşütü ilə eniş; |
| 1988 |  Yeni Zelandiya | Leydi Bradey tərəfindən əlavə oksigen olmadan ilk qadın yüksəlişi; |
| 1998 | Nepal | Kazi Şerpa tərəfindən 20 saat 24 dəqiqə olmaqla əlavə oksigen olmadan cənub-şərq silsiləsi (Şənub aşırımı) ilə zirvəyə çatmaq üçün ən sürətli cəhd; |
| 2000 |  Sloveniya | Davo Karničar tərəfindən zirvədən xizəklə ilk enmə; |
| 2001 | ABŞ | Kor alpinist Erik Weihenmayer tərəfindən ilk yüksəliş; |
| 2001 | Nepal | Lhakpa Şerpa Everestə yüksələn və sağ qalan ilk nepallı qadındır. |
| 2004 | Nepal | 8 saat 10 dəqiqə olmaqla Pemba Dorje tərəfindən əlavə oksigen alaraq cənub-şərq silsiləsi (Cənub Aşırımı) ilə zirvəyə çatmaq üçün ən sürətli dırmanış; |
| 2006 | Nepal | Lhakpa Şerpa — ən uğurlu qadın Everest alpinisti üçün öz rekordunu qıraraq 6-cı dəfə zirvəyə yüksəldi; |
| 2007 | Avstriya | Kristian Stanql tərəfindən 16 saat 42 dəqiqə ərzində əlavə oksigen olmadan şimal-şərq silsiləsi ilə zirvəyə çatmaq üçün ən sürətli dırmanış; |
| 2010 | ABŞ | Cordan Romero (13 yaş, 10 aylıq) zirvəyə çatan üçün ən gənc kişi oldu. |
| 2011 | Nepal | Apa Şerpa zirvəyə ən çox- 21 ildə 21 dəfə çıxmış insandır. |
| 2013 | Nepal | Apa Şerpanın rekordu Furba Taşi tərəfindən yenilənir: 14 ildə 21 dəfə; |
| 2013 | ABŞ | Amerikalı Melissa Arnot şerp olmayan qadınlar üçün öz zirvə rekordunu 5-ci dəfə vurur. |
| 2014 | Hindistan | Zirvəyə çatan ən gənc qadın, Malavas Purna (13 yaş 11 ay); |
| 2017 | Nepal | "Alp Ascents"dən Kami Rita Şerpa zirvəni 21-ci dəfə fəth edir. |
| 2019 | Nepal | Kami Rita Şerpa zirvəni 24-cü dəfə fəth edir. |
Aviasiya
1933: Everest üzərində uçuş
İngilis milyonçu və keçmiş model Lusi, Leydi Houston, 1933-cü ildə Everest Uçuşunu maliyyələşdirdi. Duqlas Hamiltonun başçılıq etdiyi təyyarələr meydana gəlməsi naməlum ərazinin fotoşəkillərini çəkmək üçün zirvədən keçdi.
1988: Zirvədən ilk yamac paraşütü ilə eniş
26 sentyabr 1988-ci ildə Gin-Mark Boivin cənub-şərq silsiləsi vasitəsilə dağı fəth etdikdən sonra, dağdan enərkən paraplandan istifadə etdi. Boivin dedi: "Mən zirvəyə çatanda yorulmuşdum və bu yüksəklikdə qaçmaq olduqca çətin idi." Boivin paraşütü işə salmaq üçün zirvənin altındakı 40 dərəcəli yamacdan 18 m (60 fut) məsafədə qaçaraq 5.900 m (19.400 fut) hündürlüküdəki II Düşərgəyə 12 dəqiqədə çatdı (bəzi mənbələr 11 dəqiqə deyir). Boivin bu şövqü bir daha təkrarlaya bilmədi, çünki iki il sonra, 1990-cı ildə Venesueladakı Anxel şəlaləsindən enərkən öldü.
1991: Hava şarı ilə uçuş
1991-ci ildə iki hava şarında dörd nəfər Everest dağı üzərindəki ilk isti hava şarının uçuşuna nail oldu. Birinci şarda Andi Elson və Erik Cons (operator), digər şarda isə Kris Devhirst və Leo Dikinson (kameraman) yer aldı. Dikinson, "Ballooning Over Everest" adlı macəra haqqında bir kitab yazmağa başladı. İngiltərənin The Daily Telegraph qəzetinə görə, Raynhold Messner, hazırda dayandırılmış Kodak şirkətinində fəaliyyət göstərən Dikinsonun Everestin panoramik görüntülərindən birini "yerin ən yaxşı fotosu" adlandırdı. Devhirst, bu cəsarətin təkrarını sərnişinlərə şərnişin başına 2.6 milyon ABŞ dollarına təklif etdi.
2005: Vertolyotla zirvə fəthi
2005-ci ilin may ayında Fransalı pilot Didier Delsalle Everest dağının zirvəsinə Eurocopter AS350 helikopterini endirdi. O Beynəlxalq Aviasiya Federasiyasının (FAI) rəsmi rekordunu qırmaq üçün iki dəqiqəyə enməli oldu, lakin bunu iki dəfə olmaqla 4 dəqiqəyə etdi. Bu tip enişlərdə rotorlar, təyyarəni qarlı zəminə tam dəstəkləmək üçün çətinlik çəkirlər. Uçuş həm yüksəliş, həm də eniş sahəsinin ən yüksək olması və həmçinin eniş çətinliyinə görə dünya rekordu qırdı.
Bəzi mətbuat xəbərlərində zirvənin enişi barədə hesabatın Cənub Aşırımı enişi ilə əlaqədar bir anlaşılmazlıq olduğu irəli sürüldü, ancaq o, bundan iki gün əvvəl FAI tərəfindən və Everest qeydləri tərəfindən təsdiqlənən Cənub Aşırımına da çıxdı. Delsalle, orada olduğu müddətdə 4,880 m (16,000 fut) yüksəklikdəki iki Yapon alpinistini də xilas etdi. Alpinistlərdən biri qeyd etdi ki, yeni rekord daha yaxşı xilasetmə şansı deməkdir.
2011: Zirvədən yamac paraşütü
2011-ci ildə Everest zirvəsindən 42 dəqiqə ərzində Namche Bazaara iki Nepal paraşütü çıxdı. Onlarda oksigen və təchizat tükənmişdi, buna görə də dağdan çox sürətli olan bu yolu seçmişdilər. Cütlük bu fikirlərinə görə 2012-ci il üçün National Geographic Adventurers mükafatını aldı. Onlardan biri geri qalan ömründə heç vaxt dırmaşmadı, digəri isə heç vaxt yenidən bu idman növünü təkrarlamadı, lakin onlar birlikdə əsaslı bir uğura imza atdılar. 2013-cü ilə qədər uçuş görüntüləri Nightline televiziyasında nümayiş olundu.
2014:Vertolyot köməyilə qalxma
2014-cü ildə alpinist Vang Jing tərəfindən maliyyələşdirilən və Xumbu buz divarını keçərək Cənubi baza düşərgəsindən Düşərgə 2-yə uçmaq üçün bir vertolyotdan istifadə edildi və Everest zirvəsi fəth edildi. Bu dırmaşma alpinist dünyasında dərhal dırmaşmanın qanuniliyi və etibarlılığı ilə bağlı çoxlu etiraz və mübahisələrə səbəb oldu. Vanq bütün bunların qarşılığında "Əgər Düşərgə II-yə uçmasan, sadəcə evə gedərsən" dedi. Eyni müsahibədə o təkid etdi ki, heç vaxt bu həqiqəti gizlətməyə çalışmayıb.
Onun komandası cənub tərəfdən istifadə etməli idi, çünki çinlilər onlara dırmaşma icazəsini rədd etdilər. Nəticədə, Çinin imtina etməsi, Nepalın maraqlarına xeyirli oldu, hökumətə yerli xəstəxanalarını nümayiş etdirməyə imkan verdi və alpinizm aləmində vertolyot istifadəsi ilə əlaqədar müzakirələrə səbəb olan yeni bir hibrid aviasiya / alpinizm stilini təqdim etdi. Vanq, 2014-cü ilin iyununda Nepal hökumətindən İlin Beynəlxalq Alpinisti Mükafatını qazandı.
2016:Vertolyotlara müraciət
2016-cı ildə vertolyotların istifadəsininə artması səmərəliliyin artması və ölümcül Xumbu buz divarı üzərindən materialın daşınması üçün müraciət edilirdi. Xüsusilə qeyd edildi ki, uçuşlar buz divarı yollarını 80 səfərdən xilas etdi, lakin Everestdə ticarət fəallığını artırdı. 2014-cü ildə bir çox Nepallı buz divarında öldükdən sonra hökumət vertolyotların 1-ci düşərgəyə daha çox şərnişin aparamasını qeyd etdi, lakin bu, 2015-ci ildə baş verən ölümlər və dağın zəlzələsi səbəbindən mümkün olmadı. Buna görə də bu dəyişiklik ancaq 2016-cı ildə tətbiq edildi (baxmayaraq ki vertolyotlar 2015-ci ildə zəlzələ zamanı çox insanı xilas etmişdi. Həmin yay Bell 412, Everest dağının yaxınlığında 20.000 fut yüksəklikdə uçmaq da daxil olmaqla bir sıra sınaqlardan keçirildi.
Dırmanışların maliyyə dəyəri
Everest dağına dırmaşmaq alpinistlər üçün nisbətən bahalı bir iş ola bilər.
Zirvəyə çatmaq üçün tələb olunan dırmaşma qurğularının qiyməti 8000 ABŞ dollarından artıq ola bilər və əksər alpinistlər də 3000 ABŞ dolları əlavə edən oksigen balonlarından istifadə edirlər. Nepal vasitəsilə cənubdan Everest sahəsinə daxil olmaq üçün icazə komanda ölçüsündən asılı olaraq adambaşına 10,000 ilə 25,000 ABŞ dolları arasında dəyişir. Eniş adətən dağın yaxınlığındakı baza düşərgələrindən birində başlayır. Bir cihazı hava limanından baza düşərgəsinə köçürmək 2000 ABŞ dolları əlavə edə bilər.
Hər hansı "məşhur bələdçi" ilə, ümumiyyətlə on illərlik dırmaşma təcrübəsi və bəlkə də bir neçə Everest fəthinə sahib bir məşhur alpinistlə dırmaşmaq, 2015-ci ildən etibarən 100.000 funt sterlinqdən artıq ola bilər. Digər tərəfdən, baza düşərgəsində yalnız bir yemək və icazə kimi bürokratik yerüstü yemək təklif edən məhdud bir dəstək xidməti 2007-ci ildəki kimi 7000 ABŞ dollarına başa gələ bilər. Tibet / Çin tərəfi oğurluq və təhdid xəbərləri səbəbiylə "nəzarətdən kənar" olaraq xarakterizə edilir. 2015-ci ilədək Nepal alpinistlərin müəyyən təcrübəyə sahib olmasını və dağı daha etibarlı etmək və xüsusilə gəlirlərini artırmağı tələb etməyi düşünürdü. Lakin aşağı büdcəli şirkətlər təcrübəsiz alpinistləri alaraq daha aşağı qiymətli, lakin təhlükəli təkliflər etməyə dəvam edirdi. Qərb firmalarından üz döndərənlər çox vaxt onlara ucuz qiymətə xidmət təklif edən "şirkətlər" tapa bilərlər. Qərb şirkətləri geri dönə bilməyəcəkləri halda belə insanları inandırarkən, digər şirkətlər insanlara seçim etmək azadlığı verir.
Turizm
Gon Krakauerin sözlərinə görə, Everestin kommersiyası dövrü 1985-ci ildə başlamış, zirvəyə 55 il boyunca yalnız 55 yaşındakı bir iş adamı və həvəskar dağ alpinisti olan Riçard Bassın da daxil olduğu David Breaşearsın başçılıq etdiyi bir ekspedisiya gəlmişdi. 1990-cı illərin əvvəllərində bir neçə şirkət dağa bələdçi turlar təklif edirdi. 1996-cı il fəlakətində ölən alpinistlərdən biri olan Rob Holl, hadisədən əvvəl 39 müştəriyə zirvəyə uğurla rəhbərlik etmişdi.:24,42
2016-cı ildə rəhbər xidmətlərin dəyəri ən çox 35.000–200.000 ABŞ dolları arasında dəyişir. Bununla birlikdə, təklif olunan xidmətlər geniş dərəcədə dəyişir və dünyanın ən kasıb və ən az inkişaf etmiş ölkələrindən biri olan Nepalda sövdələşmələr apararkən "alıcıdan ehtiyat edin". Turizm Nepal iqtisadiyyatının dörd faizini təşkil edir, amma Everest turizmi elə bir xüsusi gəlirdir ki, Everestdə çalışan hambalın gəliri digər gəlir mənbələri olmayan bir bölgədə xalqların orta əmək haqqından təxminən iki qat çox ola bilər.
Xərclər çox fərqli ola bilər. Minimum əlavə xərclər ilə zirvəyə çatmaq texniki cəhətdən mümkündür və bu cür səfərlər üçün maddi-texniki dəstək təklif edən "büdcə" turizm agentlikləri var. Ancaq bu çətin və təhlükəli hesab olunur ( Devid Şarpın qəzasında göstərildiyi kimi). Bir çox alpinist, icazələrin alınması, baza düşərgəsinə ərazidən nəqliyyat, yemək, çadırlar, sabit iplər, dağda olarkən təcrübəli bir alpinist kimi geniş xidmətlər təqdim edən "tam xidmət" bələdçi şirkətləri ilə işləyir. Belə bir bələdçi xidmətinin dəyəri adambaşına 40.000–80.000 ABŞ dolları arasında dəyişə bilər. Əksər avadanlıq şerplər tərəfindən daşınır. Burada 10 kiloqramdan artıq yüklərinizin daşınması üçün şerp tuta bilərsiniz. Bunun əksinə olaraq, Denali kimi daha az ticari zirvələrə cəhd edən alpinistlərin çox vaxt 30 kiloqramdan çox yük daşıması gözlənilir.
Everest dağının ticarəti dərəcəsi tez-tez tənqid mövzusudur.Tensinq Norgeyin oğlu Gamlinq Tensinq Norgey, 2003-cü ildə verdiyi bir reportajda, mərhum atasının heç bir dırmanma təcrübəsi olmayan zəngin həyəcan axtaran insanların indi müntəzəm olaraq zirvəyə çatdığını görəndə şok olduğunu söylədi:
| | "Hələ də bu dağa özünüz ayaqlarınızla dırmaşmalısınız. Ancaq macəra ruhu artıq yoxdur. O itdi. Oraya gedən elə insanlar var ki, dırmanış təchizatları haqqında fikirləri yoxdur. Onlar kiməsə 65.000 dollar ödədikləri üçün dırmaşırlar. Bu xudbinlikdir. Başqalarının həyatına təhlükə yaradır. " | |
| | Hər bir dırmaşmada ölə bilərsiniz və bu, özünüz üçün məsuliyyət daşıyırsınız deməkdir. Biz həqiqi alpinistlərik: ehtiyatlı, xəbərdardıq və hətta qorxurduq. Dağlara dırmaşaraq nə qədər böyük olduğumuzu öyrənmədik. Biz necə qırıla bilən, necə cılız və qorxuyla dolu olduğumuzu öyrəndik. Bunu yalnız özünüzü yüksək təhlükəyə məruz qoysanız əldə edə bilərsiniz. . Həmişə demişəm ki, təhlükəsi olmayan bir dağ dağ deyil .... Yüksək hündürlükdə alpinizm turizm və şou halına gəldi. Everestə bu ticari səfərlər, yenə də təhlükəlidir. Lakin bələdçilər və təşkilatçılar müştərilərə "Narahat olmayın, hər şey təşkil olnub" deyirlər. Marşrutu yüzlərlə şerp hazırlayır. Əlavə oksigen zirvəyə qədər bütün düşərgələrdə mövcuddur. İnsanlar sizin üçün yemək bişirəcək və çarpayılarınızı yığacaq. Müştərilər özlərini təhlükəsiz hiss edirlər və risklərə əhəmiyyət vermirlər. | |
Bununla birlikdə, görkəmli alpinistlər arasında bu mövzuda fikirlərin hamısı qətiliklə mənfi deyildir. Məsələn, alpinizmi, xüsusən də Everest dağının ticarətini sevmədiyini söyləyənEdmund Hillari iddia etdi ki, "İnsanlar 65 min dollar ödədikdən sonra bir neçə təcrübəli bələdçi tərəfindən dağa aparılır…Bu həqiqətən alpinizm deyil ". O buna baxmayaraq qərblilər tərəfindən Everest bölgəsinə edilən dəyişikliklərdən məmnun olduğunu qeyd etdi:
| | Heç bir peşmanlığım yoxdur, çünki yerli insanlar üçün vəziyyətin yaxşılaşdırılması üçün çox çalışdım. Biz ilk dəfə oraya gedəndə, onların heç bir məktəbi, heç bir tibb obyekti yox idi. Biz orada 27 məktəb, iki xəstəxana və bir neçə tibb klinikası qurduq, sonra coşqun dağ çayları üzərində körpülər tikdik və içməli su kəmərləri çəkdik. Buna görə də şerplər ilə birlikdə onların faydalanması üçün çox iş görmüşük. " | |
İlk zirvə bələdçilərindən biri olan Riçard Bass ( Yeddi Zirvədə məşhur) Everest alpinistləri və orada yaşamaq üçün götürdüyü işlər haqqında bir reportajda belə cavab verdi:
| | Alpinistlər həqiqətən böyük dağları sınamazdan əvvəl yüksək hündürlük təcrübəsinə sahib olmalıdırlar. İnsanlar 20.000 metrlik dağ ilə 29.000 fut arasındakı fərqi bilmirlər. Bu sadəcə hesab deyil. Havadakı oksigenin azalması hündürlüklə mütənasibdir, lakin bunun insan bədəninə təsiri qeyri-mütənasibdir. İnsanlar Denali (6 195 m) və ya Akonkaquaya (6960 m) dırmaşırlar və "Burada özümü çox yaxşı hiss edirəm, Everesti sınamağa gedəcəyəm" deyirlər. Ancaq bu belə deyil. Riçard Bass | |
Hüquq və qaydalar
Bəzi alpinistlər təchizat çantalarından həyati təhlükə yaradan oğurluqlar barədə məlumat verdilər. Everestə oksigen olmadan çıxan və Devid Şarpın partiyasının bir hissəsi olan ilk Braziliyalı alpinist Vitor Neqret, eniş əsnasında öldü və yüksək hündürlükdəki düşərgəsindən təchizat və yemək oğurluğunu təmin etdi.
"Bir neçə üzv təhqir olundu, mexaniki təchizatlar oğurlanmışdı, mən və mənimlə dırmaşan həmkarım Mixael Kodasa qarşı təhdidlər edildi və onsuz da stresli bir vəziyyət daha da dəhşətli hala gətirildi "-alpinistlərdən biri qeyd etdi.
Oğurluğa əlavə olaraq, Michael Kodas " Yüksək cinayətlər: Aclıq yaşında Everestin taleyi" (2008) kitabında təsvir edir: qeyri-etik rəhbərlər və Sherpas, Tibet bazası düşərgəsindəki fahişəlik və qumar oyunları, satışla əlaqəli saxtakarlıq oksigen butulkaları və dağdan zibil çıxarmaq bəhanəsi ilə ianələr toplayan alpinistlər.
Oğurluğa əlavə olaraq, Mixael Kodas "Yüksək cinayətlər: Acgözlük dövründə Everestin taleyi" (2008) (The Fate of Everest in an Age of Greed (2008)) kitabında təsvir edir:
| | " Qeyri-əxlaqi rəhbərlər və şerplər, Tibet baza düşərgəsindəki fahişəlik və qumar oyunları, oksigen balonlarının satışı ilə bağlı saxtakarlıq və dağdan zibil çıxarmaq bəhanəsi ilə ianələr toplayan alpinistlər" | |
Everestin Tibetdəki Çin tərəfi, bir Kanadalının şerpi tərəfindən bütün mexanizmlərinin oğurlanması və tərk edilməsindən sonra "idarədən kənar" olaraq xarakterizə edildi. Başqa bir şerp qurbanın dağdan təhlükəsiz bir şəkildə çıxmasına kömək etdi və ona ehtiyat qurğular verdi. Digər alpinistlər də hər biri yüzlərlə dollara başa gələ bilən oksigen balonlarının itdiyini bildirdilər.
2010-cu illərin sonlarında düşərgələrdən oksigen balonlarını oğurlanması barədə məlumatlar daha çox yayıldı. Qərblilər bəzən insan həyatının dəyərləri ilə bağlı fərqli bir anlayışa sahib olan yerli sakinləri sürükləyən çıxılmaz yoxsulluğu başa düşmək üçün mübarizə aparırdılar. Məsələn, adambaşına cəmi 1000 rupi (6.30 funt) üçün bir neçə xarici vətəndaş qaldıqları yerdən çıxmaq məcburiyyətində qaldılar və təhlükəsizliyə aparıldıqlarına inandılar. Bunun əvəzinə onlar tərk edildi və qar fırtınasında öldülər.
2014 Şerp tətili
18 aprel 2014-cü Everest dırmanma cəmiyyətinə bu günə qədər ən böyük zərbəni vuran fəlakətlərdən birində, 16 şerp, Nepalda Everest dağından uçqun səbəbindən öldü. Faciəyə cavab olaraq çox sayda şerp dırmanma bələdçiləri işdən getdi və ən çox dırmaşan şirkətlər itki üçün yas tutan şerp xalqına qarşı çıxdılar. Bəziləri hələ dırmaşmaq istəyirdilər, amma o ili davam etdirmək üçün həqiqətən çox mübahisəli idi. Şerplərin iş tətillərinə səbəb olan məsələlərdən biri də dırmaşma zamanı əsassız müştəri tələbləri idi.
Everest dağında ekstremal idman növləri
Everest dağı alpinizmdən başqa digər qış idman növlərinə, o cümlədən snovbord, xizəklə sürüşmə, yamac paraşütü və paraşütizm' da ev sahibliyi etmişdir.
Yui,iro Miura 1970-ci illərdə Everestdə xizək sürən ilk adam oldu. Həddindən artıq xəsarət alaraq amma yıxılmadan Cənub Aşırımından təxminən 4,200 ft aşağı sürüşüb. Stefan Gatt və Marko Siffredi 2001-ci ildə Everest dağında snovbord etdilər. Digər Everest snovbordçularına 2000-ci ildə cənubda baza düşərgəsinə enmiş Sloveniyalı Davo Karničar, şimal tərəfində 1996-cı ildə İtaliyadan Hans Kammerlander, və 2006-cı ildə ABŞ-dən Kit DesLaurier daxildir. 2006-cı ildə İsveçli Tomas Olsson və Norveçli Tormod Granheim şimal üzü ilə birlikdə xizək sürdülər.
Müxtəlif növ sürüşmə enişləri yavaş-yavaş daha populyarlaşdı.
1986-cı ildə Everest dağı ekspedisiyası zamanı Stev Mak-Kinney dağdan delta qanadlarla uçan ilk şəxs oldu. Fransız Gin-Mark Boivin 1988-ci sentyabrda Everestin cənub-şərq silsiləsindən yamac paraşütü ilə enərək bir ilk etdi. 2011-ci ildə iki Nepallı 45 dəqiqə ərzində Everest zirvəsindən 16,400 fut (5,000 m) yüksəkliyinə enərək sürüşmə enişi etdi. 5 may 2013-cü ildə Red Bull içki şirkəti Valeri Rozova paraşüt qanadlar geyinərək dağdan atlaması üçün sponsorluq etdi və o dünyanın ən yüksək Wingsuit atlaması rekordunu qırdı.
Everest və din
Everest dağının cənub hissəsi, doqquzuncu əsrdə " lotus mənşəli " Buddist müqəddəsi Padmasambhava tərəfindən təyin edilmiş bir neçə "gizli dərə" dən biri kimi qəbul edilir.
Everestin şimal tərəfindəki baza süşərgəsinin yaxınlığında "dünyanın ən dramatik mənzərələri olan Everest dağının müqəddəs həddi "adlandırılan Ronqbuk Monastırı yerləşir. Nepalın Xumbu bölgəsindəki Everestin yamaclarında yaşayan şerplər üçün, Ronqbuk Monastırı vacib bir ziyarət yeridir.
Tibet Buddizmində " Tükənməz bəxşiş ilahəsi " olan Miyolanqsanqmanın Everestin başında yaşadığı güman edilir. Şerp Buddist rahiblərinin dediyinə görə Everest Miyolanqsanqma'nın sarayı və oyun meydançasıdır və bütün alpinistlər ancaq dəvətsiz gəlmiş qonaqdırlar.
Tullantılar
2015-ci ildə Nepal Alpinizm Assosiasiyasının prezidenti çirklənmənin, xüsusən də insan tullantılarının kritik həddə çatdığını xəbərdar etdi. Hər mövsüm "26.500 funt insan həyatı" dağın arxasında qalır. 1990-cı illərin sonlarında ekspedisiya, tualet oturacağı ilə təchiz edilmiş və mavi plastik əlavə edilmiş 50 qallon həcmində (təxminən 230 lit) çəlləkdən düzəltdikləri tualetlərdən istifadə etməyə başladı. İnsan tullantıları problemi daha çox kimyəvi tullantılarının olması ilə çətinləşir: sərf olunan oksigen balonları, tərk edilmiş çadırlar, boş qutular və şüşələr. İndi Nepal hökuməti hər bir alpinistdən dağa enərkən səkkiz kiloqram tullantı yığmağı tələb edir.
2019-cu ilin fevral ayında artan tullantı problemi səbəbindən Çin, Everest tərəfindəki baza düşərgəsini dırmaşma icazəsi olmadan ziyarətçilər üçün bağladı. Turistlərin Rongbuk monastırına qədər getməsinə icazə verilir.
2019-cu ilin aprel ayında Soluxumbu mahalının Xumbu Pasanglhamu Kənd Bələdiyyəsi təxminən 10000 kq zibilin Everestdən toplanması üçün bir kampaniya başlatdı.
Adlar
- XV Zirvə — Britaniya imperiyasının sorğuları
- "The Bastard"(Bədxah)- Edmund Hillari
- "Chomolonqma"- Tibetcə klassik adı
- "Qomolanqma"- Çincə klassik adı
- "Sagar-Matha"(adətən Sagarmatha) - Nepalca klassik adı
- "Deodungha"- Dardjilinqdə(Hindistanda) qədim adı
- "Gauri Şankar" və ya "Gaurisankar" — müasir dövrdə ad təxminən 30 mil uzaqlıqdakı fərqli bir zirvədə istifadə olunur, ancaq təxminən 1900-cü ilə qədər Everest üçün istifadə olunub.
- Everest
Xəritə
Həmçinin bax
İstinadlar
- "Peakbagger.com". 2016-09-08 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-07-14.
- "China's New Road May Clear a Path for More Everest Climbers". National Geographic. 4 May 2016. 28 January 2021 tarixində . İstifadə tarixi: 20 November 2019.
- "Official height for Everest set". BBC. 8 aprel 2010. 2018-07-12 tarixində . İstifadə tarixi: 16 avqust 2016.
- "Papers relating to the Himalaya and Mount Everest". Proceedings of the Royal Geographical Society of London. IX: 345–351. Aprel–May 1857.
- "Death in the clouds: The problem with Everest's 200+ bodies". BBC Future. 2017-07-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-11-20.
- Lewis, Jon E. Appendix 1 // The Mammoth Book of How it Happened – Everest. Little, Brown Book Group. 2012. səh. 212. ISBN .
- "Gonpo: first Chinese atop Mount Qomolangma". CCTV. 14 oktyabr 2009. 2022-03-26 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-11-20.
- Peter Gillman, redaktorEverest – The Best Writing and Pictures from Seventy Years of Human Endeavour. Little, Brown and Company. 1993. 10–13. ISBN .
- "The man who "discovered" Everest". BBC News. 20 oktyabr 2003. 2008-04-15 tarixində . İstifadə tarixi: 11 aprel 2008.
- "Letters to the Editor". fevral 1982.
- The Pendulum Paradigm: Variations on a Theme and the Measure of Heaven and Earth.
- "Mt. Everest 1857". harappa.com. 26 dekabr 2007 tarixində . İstifadə tarixi: 23 yanvar 2008.
- "The Environs and Native Names of Mount Everest".
- "India and China". The Times (22490). 4 Oktyabr 1856. səh. 8.
- "Mount Everest". Random House, Inc. 2022-03-26 tarixində . İstifadə tarixi: 22 iyul 2009.
- Mapping Everest. BBC Television. 2022-03-26 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-11-20.
- "Chomo-lungma: Nepal". Geographical Names. 2021-03-20 tarixində . İstifadə tarixi: 18 aprel 2014.
- "Djomo-lungma: Nepal". Geographical Names. 2021-03-20 tarixində . İstifadə tarixi: 18 aprel 2014.
- "Chomolongma: Nepal". Geographical Names. 2021-03-20 tarixində . İstifadə tarixi: 18 aprel 2014.
- "Mount Jolmo Lungma: Nepal". Geographical Names. 2021-03-20 tarixində . İstifadə tarixi: 18 aprel 2014.
- "Qomolangma Feng: Nepal". 2022-08-29 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-11-20.
- "Sagar-Matha: Nepal". Geographical Names. 2022-03-26 tarixində . İstifadə tarixi: 18 aprel 2014.
- Krakauer, Jon. Into Thin Air: A Personal Account of the Mt. Everest Disaster. New York: Villard. 1997. ISBN .
- Unsworth, Walt. Everest – The Mountaineering History (3rd). Bâton Wicks. 2000. səh. 584. ISBN .
- "Nepal and China agree on Mount Everest's height". 2012-03-03 tarixində . İstifadə tarixi: 22 avqust 2010.
- "Everest not as tall as thought". Australian Broadcasting Corporation. 2011-05-11 tarixində . İstifadə tarixi: 1 aprel 2007.
- "Elevation of Mount Everest newly defined". Swiss Foundation for Alpine Research. 3 Yanvar 2007 tarixində . İstifadə tarixi: 1 Aprel 2007.
- "Country Profile". Government of Nepal. 14 mart 2007 tarixində . İstifadə tarixi: 1 aprel 2007.
- Mount Everest (1:50,000 scale map), prepared under the direction of Bradford Washburn for the Boston Museum of Science, the Swiss Foundation for Alpine Research, and the Milli Coğrafiya Cəmiyyəti, 1991, ISBN
- "China says Mount Qomolangma stands at 8844.43". 2012-01-15 tarixində . İstifadə tarixi: 17 iyun 2016.
- "Roof of the World". Milli Coğrafiya Cəmiyyəti. 12 iyul 2007 tarixində . İstifadə tarixi: 1 aprel 2007.
- "Everest: Plate Tectonics". Museum of Science. 8 noyabr 2006 tarixində .
- "China fears Everest is shrinking". 25 yanvar 2005. 2021-10-03 tarixində . İstifadə tarixi: 1 aprel 2007.
- "Surviving Denali, The Mission". Public Broadcasting Corporation. 2010-11-20 tarixində . İstifadə tarixi: 7 iyun 2007.
- "Mount McKinley 83 feet shorter than thought, new data show". 2022-03-26 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-11-20.
- "The 'Highest' Spot on Earth?". 2013-01-30 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-11-20.
- Yin, C.-H., and S.-T. Kuo. 1978. "Stratigraphy of the Mount Jolmo Langma and its north slope." Scientia Sinica. v. 5, pp. 630–644
- Sakai, H., M. Sawada, Y. Takigami, Y. Orihashi, T. Danhara, H. Iwano, Y. Kuwahara, Q. Dong, H. Cai, and J. Li. 2005. "Geology of the summit limestone of Mount Qomolangma (Everest) and cooling history of the Yellow Band under the Qomolangma detachment." . v. 14 no. 4 pp. 297–310.
- "Geology of Mount Everest" 2016-06-24 at the Wayback Machine. everest1953.co.uk. Retrieved 13 noyabr 2018.
- Gansser, A. 1964. Geology of the Himalayas, John Wiley Interscience, London, 1964 289 pp.
- "A site which uses this dramatic fact first used in illustration of "deep time" in John McPhee's book Basin and Range". Geology.about.com. 2016-03-03 tarixində . İstifadə tarixi: 17 iyun 2016.
- Myrow, P.M., N.C. Hughes, M.P. Searle, C.M. Fanning, S.-C. Peng, and S.K. Parcha, 2009, "Stratigraphic correlation of Cambrian Ordovician deposits along the Himalaya: Implications for the age and nature of rocks in the Mount Everest region". Geological Society of America Bulletin. v. 121, no. 3–4, pp. 323–332.
- Searle, M.P. (1999) Emplacement of Himalayan leucogranites by magma injection along giant sill complexes: examples from the Cho Oyu, Gyachung Kang and Everest leucogranites (Nepal Himalaya). Journal of Asian Earth Sciences. v. 17, no. 5–6, pp. 773–783.
- Guo, Z., and M. Wilson (2012) The Himalayan leucogranites: Constraints on the nature of their crustal source region and geodynamic setting. Gondwana Research. v. 22, no. 2, pp. 360–376.
- "Tectonic Motion: Making the Himalayas". 2022-05-12 tarixində . İstifadə tarixi: 6 fevral 2016.
- "The Himalayas: Two continents collide". USGS. 2020-05-10 tarixində . İstifadə tarixi: 6 fevral 2016.
- "Press Release: An Earth Plate Is Breaking in Two". 2017-05-18 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-11-20.
- Myrow, P.M., N.C. Hughes, T.S. Paulsen, I.S. Williams, S.K. Parcha, K.R. Thompson, S.A. Bowring, S.-C. Peng, and A.D. Ahluwalia. 2003. Integrated tectonostratigraphic reconstruction of the Himalaya and implications for its tectonic reconstruction. Earth and Planetary Science Letters. vol. 212, pp. 433–441.
- Myrow, P.M., N.C. Hughes, J.W. Goodge, C.M. Fanning, I.S. Williams, S.-C. Peng, O.N. Bhargava, S.K. Tangri, S.K. Parcha, and K.R. Pogue. 2010. Extraordinary transport and mixing of sediment across Himalayan central Gondwanaland during the Cambrian-Ordovician. Geological Society of America Bulletin. vol. 122, pp. 1660–1670.
- Searle, M. 2012. Colliding Continents: A geological exploration of the Himalaya, Karakoram, & Tibet. Oxford University Press, Oxford. 464 pp. ISBN
- "High altitude plants". 25 Aprel 2012 tarixində . İstifadə tarixi: 15 May 2012.
- Ann Heinrichs. Mount Everest. Marshall Cavendish. 2009. səh. 25. ISBN . 2022-03-30 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-11-20.
- "Spiders of the family Salticidae from the upper slopes of Everest and Makalu". British Arachnological Society.
- The Ascent of Everest by John Hunt (Hodder & Stoughton, 1953) In chapter 14, Hunt describes seeing a chough on the South Col; meanwhile Charles Evans saw some unidentified birds fly over the col
- "7 Things You Should Know About Mount Everest". 2022-06-02 tarixində . İstifadə tarixi: 20 sentyabr 2015.
- "Bar-headed geese: Highest bird migration tracked". 2022-05-13 tarixində . İstifadə tarixi: 20 sentyabr 2015.
- "Trekking etiquette: Seek higher ground than the yaks or risk a push off the cliff". 2023-07-10 tarixində . İstifadə tarixi: 20 sentyabr 2015.
- "Ale, Som B. "Ecology of the Snow Leopard and the Himalayan Tahr in Sagarmatha (Mt. Everest) National Park, Nepal." University of Illinois, 2007" (PDF). 2022-03-26 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2019-11-20.
- "List of Animals on Mount Everest". 2020-08-04 tarixində . İstifadə tarixi: 20 sentyabr 2015.
- "Everest Expedition Uncovers Exotic Species". 2022-03-26 tarixində . İstifadə tarixi: 20 sentyabr 2015.
- "Everest weather station goes online". UIAA. 5 yanvar 2009 tarixində . İstifadə tarixi: 15 May 2012.
- "Mount Everest webcam gives new meaning to high-def". 2021-11-04 tarixində . İstifadə tarixi: 30 sentyabr 2011.
- "SHARE Everest Automatic Weather Station: South Col, Mt. Everest, Nepal" (PDF). Ev-K2-CNR Committee. 19 noyabr 2011 tarixində (PDF).
- "The deadly odds of climbing Mount Everest: By the numbers". 2022-08-16 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-11-20.
- "The Open Graveyard of Mt. Everest's "Death Zone"". Gawker Media. 2018-10-23 tarixində . İstifadə tarixi: 20 sentyabr 2015.
- Peplow, Mark. "High winds suck oxygen from Everest". Nature. 25 May 2004. doi:10.1038/news040524-2.
- "The Physiological Effects of Altitude". 13 iyul 2015 tarixində . İstifadə tarixi: 20 sentyabr 2015.
- West, John B. "Barometric pressures on Mt. Everest: new data and physiological significance". Journal of Applied Physiology. 86 (3). 1 mart 1999: 1062–1066. doi:10.1152/jappl.1999.86.3.1062. PMID 10066724.
- . The CF Center. 15 July 2012 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15 May 2012.
- Basilevsky, Alexandr T.; Head, James W. "The surface of Venus". Rep. Prog. Phys. 66 (10). 2003: 1699–1734. Bibcode:2003RPPh...66.1699B. doi:10.1088/0034-4885/66/10/R04.
- "Mt. Everest's Popularity Is Still Climbing". 2015-07-10 tarixində . İstifadə tarixi: 20 sentyabr 2015.
- James, Victoria. "Japan's Everest timeline". The Japan Times Online. 27 May 2012. 20 October 2021 tarixində . İstifadə tarixi: 20 Fevral 2016.
- "The World's Tallest Mountain". NASA. 2017-05-04 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-11-20.
- "Everest Facts for Kids". 2019-01-12 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-11-20.
- . 2016-09-01 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-11-20.
- "Everest by the Numbers: The Latest Summit Stats". alanarnette.com. 2017-12-01 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-11-20.
- From First Sight to Summit: A Guide to the Literature on Everest up to the 1953 Ascent (PDF). 5 oktyabr 2015. 2014-06-28 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2019-11-20.
- "Aeroplane expeditions to Everest". flymicro.com. 2022-01-04 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-11-20.
- "Wings Over Everest 2003". Everestnews.com. 2013-01-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-11-20.
- "Flying Over World's Highest Peak". Bonnier Corporation. 2022-05-14 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-11-20.
- "Everest History Time Line". 2010-05-26 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-11-20.
- "Tenzing Norgay GM". Imagining Everest. The Royal Geographical Society. 14 aprel 2007 tarixində . İstifadə tarixi: 21 iyun 2007.
- The Ascent of Everest. Hodder & Stoughton. 1953.
- Man of Everest: The Autobiography of Tenzing. (həmçinin Tiger of the Snows kimi də verilmişdir). G.G. Harrap. 1955. səh. 320. 2017-02-08 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-11-20.
- "The London Gazette". 6 iyun 1953. 2021-11-15 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-11-20.
- . 2016-01-06 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-11-20.
- "Ernst Schmied". 2022-03-14 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-11-20.
- "The Japanese Mount Everest Expedition, 1969–1970". 2022-03-26 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-11-20.
- "Everest Summits in the 1970s". EverestHistory.com. 6 May 2009 tarixində . İstifadə tarixi: 25 May 2016.
- "Yuichiro Miura, 80, scales Everest". ESPN. 23 May 2013. 4 June 2016 tarixində . İstifadə tarixi: 20 November 2019.
- "Andrzej Zavada" (PDF). 2021-11-14 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2019-11-20.
- "The Ice Warriors: Poland's Golden Alpine Generation". 30 mart 2016. 2021-09-17 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-11-20.
- "The first winter ascent of Mount Everest -". 2022-03-26 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-11-20.
- "Krzysztof Wielicki – Polish Winter Expedition 1980 – part 1". 13 noyabr 2007. 2022-03-26 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-11-20.
- . www.adventurestats.com. 2019-10-23 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-11-20.
- "Golden Decade: The Birth of 8000m Winter Climbing". www.alpinist.com. 2022-06-15 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-11-20.
- "Poland's 'ice warriors' risk life and limb to be first to summit K2 in winter". 2022-04-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-11-20.
- "Zginęli bo byli najlepsi". 2022-03-26 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-11-20.
- "The day the sky fell on Everest". 29 May 2004. 3 July 2007 tarixində . İstifadə tarixi: 11 dekabr 2006.
- Peplow, Mark. "High winds suck oxygen from Everest. Predicting pressure lows could protect climbers". BioEd Online. 25 May 2004. 4 October 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 11 dekabr 2006.
Moore explains that these jet streaks can drag a huge draught of air up the side of the mountain, lowering the air pressure. He calculates that this typically reduces the partial pressure of oxygen in the air by about 6%, which translates to a 14% reduction in oxygen uptake for the climbers. Air at that altitude already contains only one third as much oxygen as sea-level air.
- "Beck Weathers". Badass of the Week. 2015-04-09 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-11-20.
- "My Journey Home From Everest". 2021-10-20 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-11-20.
- ""'2 Guns' Helmer Kormakur Set to Climb 'Everest'"". 2014-02-01 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-11-20.
- . greatoutdoors.com. 2015-09-24 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-11-20.
- "Himalayan Database Expedition Archives of Elizabeth Hawley". himalayandatabase.com. 2022-08-11 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-11-20.
- ""Striving for Everest: World's highest battle"". 2022-03-26 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-11-20.
- "Over the Top". Outside Online. 15 Avqust 2006. 2023-07-10 tarixində . İstifadə tarixi: 20 Sentyabr 2015.
- "Everest climber left to die alone". The Washington Times. 2022-07-03 tarixində . İstifadə tarixi: 20 sentyabr 2015.
- "Everest climber defends leaving dying Briton". Australian Broadcasting Corporation. 23 May 2006. 23 avqust 2006 tarixində .
- Breed, Allen G.; Gurubacharya, Binaj. . Oh My News. 18 iyul 2006. 2014-04-24 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-11-20.
- Ed Douglas. "Summit fever". Telegraph.co.uk. 13 yanvar 2007. 2022-03-26 tarixində . İstifadə tarixi: 20 sentyabr 2015.
- "How Much it Costs to Climb Mount Everest". Time. 2015-09-26 tarixində . İstifadə tarixi: 20 sentyabr 2015.
- D. Savage; B. Torgler. The Times They Are A Changin': The Effect of Institutional Change on Cooperative Behaviour at 26,000 ft over Sixty Years. Springer. 2015. 5–. ISBN . 2022-05-12 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-11-20.
- "Did Everest Climber Sharp Have to Die?". washingtonpost.com. 2019-10-25 tarixində . İstifadə tarixi: 20 sentyabr 2015.
- "The Sunday Tribune – Spectrum". tribuneindia.com. 2021-10-19 tarixində . İstifadə tarixi: 20 sentyabr 2015.
- "Everest K2 News ExplorersWeb – Un-named Everest Sherpa gets a name – and fatality details". explorersweb.com. 2022-07-04 tarixində . İstifadə tarixi: 20 sentyabr 2015.
- The Times They Are A Changin': The Effect of Institutional Change on Cooperative Behaviour at 26,000 ft over Sixty Years. Springer. 2015. 5–. ISBN . 2022-05-12 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-11-20.
- "Death in the Clouds: The problem with Everest's 200+ bodies". 2017-07-03 tarixində . İstifadə tarixi: 10 Oktyabr 2015.
- Sydney, By Nick Squires in. "Climber declared dead on Everest is brought down alive". 19 August 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 16 May 2017.
- Weber, Bruce. "Lincoln Hall, Australian Mountaineer, Dies at 56". 24 mart 2012. 2022-03-26 tarixində . İstifadə tarixi: 23 oktyabr 2017.
- Weber, Bruce. "Lincoln Hall, Australian Mountaineer, Dies at 56". 24 mart 2012. 26 March 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 16 May 2017.
- Weber, Bruce. "Lincoln Hall, Australian Mountaineer, Dies at 56". The New York Times. 24 mart 2012. ISSN 0362-4331. 26 March 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 16 May 2017.
- ""Lincoln Hall, Australian Mountaineer, Dies at 56"". 2022-03-26 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-11-20.
- "Sir Edmund Hillary Foundation of Canada". Thesiredmundhillaryfoundation.ca. 20 July 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 15 May 2012.
- "Full list of all ascents of Everest up to and including 2010". 8000ers.com. 24 sentyabr 2011. 2019-07-31 tarixində . İstifadə tarixi: 28 sentyabr 2011.
- "Nepal Puts Everest Off Limits During China's Olympic Torch Relay in May". 15 mart 2008. 2022-05-12 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-11-20.
- "China closes Tibetan side of Everest to climbers ahead of anniversary of Dalai Lama's exile". 25 fevral 2009. 2022-05-13 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-11-20.
- "Everest 2018: Season Summary – Record Weather, Record Summits". The Blog on alanarnette.com (ingilis). 25 May 2018. 15 February 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 22 yanvar 2019.
- Time, Emily Barone and Lon Tweeten. "Greed, Weather and Inexperience: See How Mount Everest's Deadly Season Compares to Past Years". Time (ingilis). 2022-08-04 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-06-12.
- "Everest Maxed Out". ngm.nationalgeographic.com. 4 April 2018 tarixində . İstifadə tarixi: 29 May 2016.
- "Everest 2013: Season Recap: Summits, Records and Fights". alanarnette.com. 27 February 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 29 May 2016.
- "Everest 2014: Season Summary – A Nepal Tragedy". alanarnette.com. 4 August 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 29 May 2016.
- Peter Holley. "For the first time in four decades, nobody made it to the top of Mount Everest last year". The Washington Post. 12 yanvar 2016. 8 November 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 29 May 2016.
- "Everest by the Numbers: 2017 Edition". The Blog on alanarnette.com. 30 dekabr 2016. 30 September 2017 tarixində . İstifadə tarixi: 24 May 2017.
- "Is it time to ban Western travellers – and their egos – from Mount Everest?". 2022-07-05 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-11-20.
- Arnette, Alan. "What to Watch for on Everest This Year". Outside Online (ingilis). 4 aprel 2019. 2023-07-10 tarixində . İstifadə tarixi: 10 aprel 2019.
- "Everest avalanche kills at least 12 Sherpa guides". BBC News. 18 aprel 2014. 2022-08-06 tarixində . İstifadə tarixi: 18 aprel 2014.
- "Death and Anger on Everest". . 21 aprel 2014. 2014-07-21 tarixində . İstifadə tarixi: 22 aprel 2014.
- "13-year-old Andhra teen becomes the youngest woman to scale Everest". Times of India. 7 June 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 25 May 2014.
- "Woman Whose Post-Avalanche Everest Ascent Sparked Outrage Defends Her Feat". National Geographic. 2019-05-31 tarixində . İstifadə tarixi: 20 sentyabr 2015.
- "Everest 2014: Season Summary – A Nepal Tragedy" (Blog). alanarnette.com. 2022-08-04 tarixində . İstifadə tarixi: 20 sentyabr 2015.
- "Everest 2014: Summits – Update 6" (Blog). alanarnette.com. 2022-08-04 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-11-20.
- "Teenage girl conquers Everest, 50 years on". The Guardian. 2013-12-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-11-20.
- "Everest 2015: Season Summary – Summits Don't Matter" (Blog). alanarnette.com. 2022-08-04 tarixində . İstifadə tarixi: 20 sentyabr 2015.
- "Mt. Everest Will Not Be Climbed for First Time Since 1974". snowbrains.com. 2022-05-19 tarixində . İstifadə tarixi: 20 sentyabr 2015.
- Parker, Laura (13 May 2015). "Will Everest's Climbing Circus Slow Down After Disasters?" 2016-01-08 at the Wayback Machine. News. National Geographic. Retrieved 6 iyul 2015.
- "No One Will Climb Everest This Year – The Last Team Pulls Out" (Blog). snowbrains.com. 2022-04-28 tarixində . İstifadə tarixi: 20 sentyabr 2015.
- "Everest Climbers Are Killed as Nepal Quake Sets Off Avalanche". 2017-11-14 tarixində . İstifadə tarixi: 23 dekabr 2015.
- "Avalanche triggered by quake kills 18 on Mount Everest". The Times of India. 2015-04-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-11-20.
- "10 confirmed dead in Mount Everest avalanche, but toll expected to rise". The Washington Post. 2019-04-02 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-11-20.
- "Trapped at 20,000 feet: Hundreds of Everest climbers await choppers as supplies run low". 2015-12-11 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-11-20.
- "Incident Report of Earthquake 2015". Nepal Disaster Risk Reduction Portal, drrportal.gov.np. 2021-10-24 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-11-20.
- . The Times of India. 2015-05-10 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-11-20.
- "Nepal quake: Death toll rises to 25 in Tibet; 117 injured". 2021-02-28 tarixində . İstifadə tarixi: 17 iyun 2016.
- "North Side of Everest Closing". Outside. 2021-02-25 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-11-20.
- "Nepal earthquake: Hopes fade for survivors; 180 rescued on Mount Everest". The Sydney Morning Herald. 2017-03-08 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-11-20.
- "Mount Everest opens for business". Deutsche Welle. 2022-03-26 tarixində . İstifadə tarixi: 20 sentyabr 2015.
- "Japanese climber with no fingertips abandons bid to scale Everest". The Guardian. 2022-05-14 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-11-20.
- "Everest Reopened to Climbers". 2022-03-26 tarixində . İstifadə tarixi: 20 sentyabr 2015.
- . 2015-11-19 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 20 sentyabr 2015.
- "4 sections of trekking route to Mount Everest were damaged by earthquake, assessment finds". Fox News. 24 sentyabr 2015 tarixində . İstifadə tarixi: 20 sentyabr 2015.
- "Himalayan Database Expedition Archives of Elizabeth Hawley". www.himalayandatabase.com. 2022-03-26 tarixində . İstifadə tarixi: 16 Aprel 2019.
- ""Everest 2017: South Col Dead Body Report was Wrong"". 2021-09-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-11-20.
- "Kami Rita Sherpa scales Mt Everest 21 times" 2021-05-08 at the Wayback MachineThe Himalayan Times
- "Nepalese Sherpa scales Everest for record 21 times" 2020-11-12 at the Wayback MachineThe Hindu
- "Ueli Steck, famed Swiss mountain climber, dead after plunging 3,280 feet near Mount Everest" 2019-10-26 at the Wayback MachineWashington Post
- "Mount Everest's famed Hillary Step collapses" 2022-08-06 at the Wayback MachineABC OnlineABC News
- "Three more die on Everest amid overcrowding" (ingilis). 2019-05-24. 2022-08-15 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-05-24.
- "Is climbing Everest today as 'awful' as Chris Bonington says?" (ingilis). 4 iyun 2018. 2022-05-14 tarixində . İstifadə tarixi: 22 yanvar 2019.
- "Everest 2018: Season Summary – Record Weather, Record Summits". The Blog on alanarnette.com (ingilis). 25 May 2018. 15 February 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 20 November 2019.
- (#empty_citation)"Climbing Mount Everest" 2009-02-06 at the Wayback Machine
- 2018 Everest season starts with fresh hopes, dreams 2019-05-30 at the Wayback Machine
- "Death on Everest: the boom in climbing tourism is dangerous and unsustainable". 2022-05-13 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-11-20.
- "Colorado climber stepped over newly dead bodies to summit Everest. He's still wrestling with what it all means". 2022-03-26 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-11-20.
- "Mount Everest has gotten so crowded that climbers are perishing in the traffic jams". 2021-09-05 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-11-20.
- "Climber describes scene in Everest's "death zone": Traffic jams and corpses". 2022-07-13 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-11-20.
- "2018/19 Winter Climbs: K2 Climbers en route, Nanga Climbers Climbing, New Everest Route?". The Blog on alanarnette.com (ingilis). 7 yanvar 2019. 2021-09-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-11-20.
- "Nepalese team to measure Mount Everest amid concerns it has shrunk following earthquake" (ingilis). 9 aprel 2019. 2022-08-08 tarixində . İstifadə tarixi: 10 aprel 2019.
- "Nepalese Climbers to Remeasure Mount Everest". Time (ingilis). 2021-12-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-11-20.
- "China closes Everest base camp to tourists" (ingilis). 2019-02-15. 2022-08-09 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-05-24.
- "American scientists to climb Mount Everest to study pollution". Washington Post (ingilis). 2020-11-26 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-11-20.
- "Mountaineer extends record by climbing Everest for 24th time". NBC News (ingilis). 2022-08-26 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-11-20.
- "Sherpa summits Everest a record 24th time". CNN. 2022-06-29 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-11-20.
- "Sherpa sets record with 24th Everest summit" (ingilis). 2019-05-21. 2022-03-26 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-05-22.
- "Chinese Everest Permits Slashed By 33%". Rock and Ice (ingilis). 2022-03-26 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-11-20.
- "Sherpa climbs Everest twice in a week, breaks his record with his 24th ascent". Washington Post (ingilis). 2022-04-18 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-11-20.
- "Mount Everest". 2021-10-25 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-11-20.
- Aaro, David. "British climber dies on Mount Everest; death toll reaches 10". Fox News (ingilis). 2019-05-25. 2022-03-26 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-11-20.
- Sharma, Bhadra. "British Climber Dies on Everest as Traffic Jam's Toll Rises to 10" (ingilis). 2019-05-25. 2022-07-12 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-05-26.
- "Arxivlənmiş surət". 2022-08-09 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-11-20.
- "Mount Everest death toll increases to 11 after American dies". UPI (ingilis). 2022-03-26 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-11-20.
- "Memorial service to be held for Everest climber Shay Lawless". The Irish Times (ingilis). 2022-03-26 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-11-20.
- "What's causing Mount Everest's deadly season? Overcrowding, inexperience and a long line to the top". USA TODAY (ingilis). 2022-08-21 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-11-20.
- "Nepal Says Everest Rules Might Change After Traffic Jams and Deaths" (ingilis). 2022-07-11 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-05-30.
- "Mount Everest climbers seen crushed together in new video as Nepal debates limiting permits". Fox News (ingilis). 2022-08-31 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-11-20.
- "The diedliest season". 2022-08-24 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-11-20.
- "Everest 2019: Season Over?". The Blog on alanarnette.com (ingilis). 2021-09-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-11-20.
- "Why Does Everyone Climb Everest in May?". Popular Mechanics (ingilis). 2014-08-07 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-11-20.
- Sangam Prasain. "Kathmandu Post- Everest permits to be extended". Kathmandupost.ekantipur.com. 2018-09-19 tarixində . İstifadə tarixi: 17 iyun 2016.
- "Everest expeditions likely to be delayed by bad weather". ekantipur.com. 2019-04-24 tarixində . İstifadə tarixi: 23 oktyabr 2017.
- "Arxivlənmiş surət". 2022-08-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-11-20.
- "Climbers Did Not Die Due To Congestion On Mount Everest, Says Nepal". NDTV. 2022-08-26 tarixində . İstifadə tarixi: 13 iyun 2019.
- O'Neil, Devon. "Everest Will Be More Crowded Than Ever This Year". outsideonline.com. 3 aprel 2017. 2021-05-12 tarixində . İstifadə tarixi: 23 oktyabr 2017.
- Sengupta, Somini. "Nepal Puts Everest Off Limits During China's Olympic Torch Relay in May". The New York Times. 15 mart 2008. 2022-05-12 tarixində . İstifadə tarixi: 23 oktyabr 2017.
- . EverestHistory.com. 15 yanvar 2008 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 yanvar 2008.
- ""Everest Time Line: 80 Years of Triumph and Tragedy"". 2018-07-26 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-11-20.
- (#empty_citation)"Mt. Everest Information" 2010-02-11 at the Wayback Machine
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Everest ing Mount Everest Comolunqma tib ཇ མ ག ང མ Saqarmatxa nep सगरम थ ve ya Jumulanqma cin enen 珠穆朗玛 pinyin Zhumulangma Himalay daglarinin Mahalanqur Himal silsilesinde yerlesen yer kuresinde deniz seviyyesinden en yuksek dag Nepal 1 nomreli eyalet ve Cin Tibet Muxtar Vilayeti arasindaki beynelxalq serhed Everestin zirve noqtesinden kecir Everest dagiing Mount Everest nep सगरम थ Dunyanin en yuksek noqtesi Comolunqma Saqarmatxa Everest Umumi melumatlarDag sistemi HimalayDag silsilesi Mahalanqur HimalMutleq hundurluyu 8848Ilk fethi 29 may 1953 Tensinq Norgey Edmund Hillari Marsrutu Cenub Asirimi marsrutuYerlesmesi27 59 17 sm e 86 55 31 s u Olkeler Nepal CXREverest dagiEverest dagi Vikianbarda elaqeli mediafayllar Zirvenin movcud resmi yuksekliyi 1955 ci ilde Cin ve Nepal terefinden taninan bir Hindistan arasdirmasi terefinden 8 848 metr 29 029 ft olaraq qeyd edilmis ve sonradan 1975 ci ilde bir Cin arasdirmasi ile tesdiq edilmisdir 2005 ci ilde Cin 8844 43 m 29 017 ft netice ile dagin qaya hundurluyunu iddia etdi Resmi hundurluyun qayanin hundurluyunun 8 844 m Cin ve ya qarin hundurluyunun 8 848 m Nepal olub olmamasi ile bagli Cin ve Nepal arasinda mubahise davam etdi 2010 cu ilde her iki teref Everestin hundurluyunun 8 848 m olmasi barede raziliga geldiler 1865 ci ilde Everest resmi ingilis adi Kral Cografiya Cemiyyeti terefinden Hindistanin ingilis Generali Andrev Vaufun tovsiyesi ile verildi Bir nece ferqli yerli adin oldugu ortaya cixdigina gore Vauf Everestin etirazlarina baxmayaraq vezifedeki selefi Corc Everestin adini secdi Everest dagi bir cox alpinisti celb edir Bunlardan bezileri yuksek tecrubeli alpinistlerdir Nepalin cenub serqinde standart marsrut kimi taninir ve simali Tibetde iki esas alpinist marsrutu var Standart marsrutda ciddi texniki dirmasma cetinlikleri olmasa da Everest yukseklik xestelikleri guclu kulek habele ucqun kimi tehlukeleri teqdim edir 2017 tarixine olan melumatlara esasen Everestde texminen 300 adam olmus onlarin coxunun nesi dagda qalmisdir Everest zirvesine catmaq ucun ilk qeyde alinan seyleri Ingiltere alpinistleri etdi Nepal o vaxt ecnebilerin olkeye gelmesine icaze vermediyi ucun ingilisler Tibet terefden simal silsilesi yolunda bir nece defe cehdler etdiler 1921 ci ilde Ingilisler terefinden edilen ilk kesf ekspedisiyasinda onlar 7 000 metr 22 970 ft hundurluye catmagi bacardilar 1922 ci ilde ekspedisiya insanin ilk defe 8 000 metr 26 247 ft den yuxari qalxdigini qeyd ederek simal silsilesi yolunu 8 320 metr 27 300 ft e qeder catdirdilar Simal silsilesinden enen yolda bas veren ucqun neticesinde 7 alpinist heyatini itirdi 1924 cu il ekspedisiyasi bu gune qeder Everestdeki en boyuk sirlerden biri ile neticelendi Corc Mallori ve Andrev Irvin 8 iyun tarixinde son zirve cehdini etdiler lakin bir daha geri qayitmadilar Bu hadise ilk olaraq onlarin zirveye catib catmamasi haqqinda mubahiselere sebeb oldu O gun onlar dagin yuksekliyinde goruldu lakin buludlar arasinda gorunmez oldular ve Mallorinin cesedi 1999 cu ilde 8 155 metr 26 755 ft yukseklikde tapilana qeder de bir daha gorunmediler Tensing Norgey ve Edmund Hilaryi cenub serq silsilesi marsrutundan istifade ederek 1953 cu ilde Everest e ilk resmi yukselis etdiler Norgey evvelki il 1952 ci il Isvecre ekspedisiyasinin uzvu olaraq 8 595 metr 28 199 ft hundurluye catmisdi Vang Fuzhou Qonpo ve Qu Yinhua adli Cin alpinistler qrupu 25 may 1960 ci ilde simal silsilesinden zirveye qalxan ilk insanlar oldular Erken musahideler1802 ci ilde ingilisler dunyanin en yuksek daglarinin yerlerini yuksekliklerini ve adlarini hazirlamaq ucun Hindistanda Boyuk Triqonometrik Tedqiqata basladilar Hindistanin cenubundan baslayaraq arasdirma qruplari her biri 500 kiloqram 1 100 funt agirliginda olan neheng teodolitlerden istifade ederek simala dogru irelilediler 1830 cu illere qeder Himalay dageteyi erazilerine catdilar lakin Nepal siyasi tecavuz subheleri sebebinden ingilislerin olkeye girmesine icaze vermek istemedi Tedqiqatcilarin Nepala girmek ucun bir nece telebi redd edildi Ingilisler Nepalin cenub bolgesinden Himalaya paralel olan Terai bolgesinden musahidelerini davam etdirmeye mecbur oldular Leysan yagis ve malyariya sebebinden Teraideki veziyyet cetin idi Uc sorgu emekdasi malyariyadan oldu diger iki nefer ise sehhetleri pozuldugu ucun teqaude cixmali oldular Buna baxmayaraq 1847 ci ilde Ingilisler arasdirmani davam etdirerek Himalay zirvelerini musahide menteqelerinden 240 kilometr 150 mil uzaga qeder etrafli arasdirmalara basladilar Ilin son uc ayinda hava seraiti mehdudlasdi Noyabr 1847 ci ilde Hindistanin Ingilis Surveyor Generali Andrev Vauf Himalayin serqindeki Savajpore stansiyasindan bir nece arasdirma etdi Kancencaqra o zaman dunyanin en yuksek zirvesi hesab olunurdu Vauf Kancencaqradan texminen 230 kilometr 140 mil uzaqda bir zirveni qeyd etdi ve Vaufun tabeciliyinden olan Con Armstronq da zirveni qerbden gordu ve zirveni b adlandirdi Daha sonra Vauf yazirdi ki musahideler b zirvesinin Kancencaqradan yuksek oldugunu gosterdi lakin musahidelerin cox boyuk mesafeden aparilmasi nezere alaraq yoxlama ucun daha yaxin musahideler teleb olundu Novbeti il Vauf b zirvesini daha yaxindan izlemek ucun Teraiye sorgu gonderdi lakin buludlar onun cehdlerini qarsisini aldi EverestEverest Dunya 1849 cu ilde Vauf Ceyms Nikolsonu olcmeler etmek ucun bolgeye gonderdi Nikolson en boyuk teodoliti goturdu ve en yaxini zirveden 174 kilometr 108 mil uzaqda olan bes ferqli yerden 30 dan cox musahide apararaq serqe dogru ireliledi Nikolson musahidelerine esaslanaraq lazimi hesablamalari aparmaq ucun Qanq cayi yaxinligindaki Patnaya geri cekildi Onun melumatlari b zirvesi ucun orta hesabla 9 200 metr 30 200 ft yukseklik verdi lakin o yukseklikleri tehrif eden isiq sinmasini nezere almadi Bununla birlikde verdiyi melumat b zirvesinin Kancencaqradan daha yuksek oldugunu aciq sekilde gosterdi Nikolson malyariya xesteliyine tutuldu ve hesablamalarini basa vurmadan eve qayitdi Vaufun komekcilerinden biri olan Mixayel Hennesi Roma reqemlerine esaslanaraq zirveleri adlandirdi Artiq b zirvesi XV zirve adi ile taninirdi Everestin 3D modeli 1852 ci ilde Hindistanli riyaziyyatci ve benqaldan olan tedqiqatci Radhanas Sikdar Nikolsonun olcmelerine esaslanaraq ve trigonometrik hesablamalardan istifade ederek Everesti dunyanin en yuksek zirvesi olaraq teyin etdi XV zirvenin en yuksek dag olmasi haqqinda resmi bir elan hesablamalar defelerle tesdiqlendiyinden bir nece il gecikdi 1854 cu ilde Vauf Nikolsonun melumatlari uzerinde islemeye basladi ve iscileri ile birlikde texminen iki il musahidelerinde genis mesafelerdeki isigi barometrik tezyiq ve temperatur problemlerini nezere alaraq hesaplamalari deqiqlesdirmeye calisdi Nehayet 1856 ci ilin martinda tapintilarini Kelkuttedeki muavine bir mektubla elan etdi Vauf mektubunda Kancencaqranin 28 156 fut 8 582 m XV zirvenin ise 29 002 fut 8 840 m hundurluyunde oldugunu bildiriridi Vauf XV zirvenin dunyanin en yuksek zirvesi oldugu qenaetine gelmisdi Zirvenin hundurluyu futla olculur tam 29 000 fut 8 800 m olaraq hesablandi lakin bu yuvarlaq eded idi zirvenin hundurluyu deqiq reqemle 29 002 fut 8 840 m olaraq qeyd edilmisdi Vauf bezen Everest daginin basina iki ayaq qoyan ilk adam olduguna inanir AdiEverest adi ilk defe 1856 ci ilde bu danisiqda ireli suruldu ve 1857 ci ilde tesdiqlenib nesr edildi Musahideler mumkunse yerli adlari qorumaq istese de meselen Kancencaqra ve Dhaulagiri Vauf umumiyyetle istifade edilen yerli bir ad tapa bilmediyini qeyd etdi Vaufun yerli bir ad axtarmasina Nepal ve Tibetin xariciler qarsisinda qoydugu sertler mane oldu 1733 cu ilde Parisde Fransa cografiyasunasi Jan Batiste Danvilin tertib etdiyi xerite nesr edildi ve xeritede zirve tibet dilindeki Comolunqma kimi adlandirildi Vauf yerli adlarin cox oldugu ucun bir adin digerlerinin hamisindan ustun olmasinin cetin olacagini iddia etdi ve buna gore de XV zirveye Hindistanin Surveyor Generali kimi selefi olan britaniyali tedqiqatci Ser Corc Everestin adini vermeye qerar verdi Everestin ozu Vaufun teklif etdiyi ada qarsi cixdi ve 1857 ci ilde Kral Cografiya Cemiyyetine bildirdi ki Everest sozu hind dilinde yazila ve teleffuz oluna bilmez Vaufun teklif olunan adi etirazlara baxmayaraq ustunluk teskil etdi ve 1865 ci ilde Kral Cografiya Cemiyyeti resmi olaraq Everest dagini dunyanin en yuksek daginin adi olaraq qebul etdi Everest sozunun muasir teleffuzu ˈɛverɪst Ser Corcun soyadinin teleffuzunden ˈiːvrɪst ferqli idi Tibet dilinde dagin resmi adi Muqeddes Ana menasini veren Qomolanqma ཇ མ ག ང མ t ɕʰomolɑ ŋmɑ olaraq qebul edilib Dag eyni zamanda Comolunqma Gomo qlanq ma ve Gomo Lanqma adi ile de meshurdur Resmi Cin tercumelerinde dagin adi Zumulanqma Fenq 珠穆朗玛峰 olaraq qeyd edilir Bu ad bezen Senqmu Fenq 聖母峰 s 圣母峰 olaraq da istifade edilir 2002 ci ilde Cin Xalq Gundelik qezeti yerli resmi formaya esaslanaraq dagin Qomolanqma dagi adlandirilmasini teleb ederek Everest dagi nin ingilis dilinde istifadesine qarsi iddia qaldiran bir meqale derc etdi Meqalede zirvenin tibetlilere belli oldugu ve cinliler terefinden en azi 1719 cu ilden beri Qomolangma kimi tesvir olundugu ucun zirveni ingilis mustemlekecilerinin ilk kesf etmedikleri iddia edildi 1960 ci illerin evvellerinde Nepal hokumeti dagin Nepalca adini Sagarmatha ve ya Sagar Matha स गर मथ थ sema ilahesi olaraq qebul etmisdir MusahidelerLhotze ve Everest Zirvenin 8 848 metr 29 029 ft kimi verilen hundurluyunu Nepal ve Cin resmi olaraq taniyir Nepal 2015 ci ilin aprelinde Nepal zelzelesinin dagin hundurluyune tesir edib etmediyini teyin etmek ucun 2019 cu ilde yeni bir arasdirma planlasdirir 20 ci esr 8 848 metr 29 029 ft yuksekliyi ilk defe 1955 ci ilde bir hind tedqiqati ile teyin olundu daglara yaxinlasildi hemcinin teodolitlerden istifade edildi Daha sonra 1975 ci ilde Cin 8 848 13 metr 29 029 30 ft yuksekiliyini qeyd etdi Her iki halda qayanin basi deyil qar qapagi olculdu 1999 cu ilin may ayinda Bradford Vasborn terefinden idare olunan Amerika Everest Ekspedisiyasi bir GPS qurgusunu en yuksek seviyyeye qaldirdi Bir qaya basinin yuksekliyi bu cihaz vasitesile 8 850 metr 29 035 ft qar ve buz yuksekliyi ise 1 metr 3 ft daha yuksek olaraq qeyd edildi Nepal terefinden resmi olaraq taninmasa da bu reqem genis sitat getirilir Geoid qeyri mueyyenliyi hem 1999 hem de 2005 ci ilde aparilan arasdirmalarin duzgunluyune subhe yaradir 1955 ci ilde Beynelxalq Himalay Ekspedisiyasinin bir hissesi olaraq Lhotzenin Kumbu bolgesinin o cumleden Everest daginin cenub terefinin de daxil oldugu etrafli fotoqrammetrik xeritesi cekildi Everest bolgesinin daha da detalli bir topoqrafik xeritesi 1980 ci illerin sonlarinda genis hava fotoqrafiyasindan istifade ederek Bradford Vasbornun rehberliyi altinda hazirlanmisdir 21 ci esr 9 oktyabr 2005 ci ilde bir nece ay olcme ve hesablamalardan sonra Cin Elmler Akademiyasi ve Dovlet Tedqiqat ve Xeritecekme Burosu Everestin yuksekliyini 0 21 metr 8 3 duym deqiqliyi ile 8 844 43 metr 29 017 16 ft olaraq resmi elan etdi Cin iddia etdi ki bu bu gune qeder en dogru ve deqiq olcudur Bu hundurluk onu ehate eden qar ve buza deyil qayanin en yuksek noqtesine esaslanir Qar ve buzun qalinligi zaman kecdikce deyisir buna gore de qar ortuyunun deqiq hundurluyunu mueyyenlesdirmek mumkun olmur Bolgede yerlesen tektonik plitelenin hereketleri neticesinde zirvenin daim hundurlesdiyi ve simal serqe dogru irelilediyi dusunulur Ilk hesaplamalar gore zirvenin ilde 4 millimetr 0 16 duym yukseldiyini ve 3 6 millimetr 0 12 0 24 duym simal serqe dogru irelilediyini gosterir Lakin basqa bir hesablamaya gore zirve simal serqe dogru ilde daha cox 27 millimetr 1 1 duym irelileyir Bu hesaplamaya gore zirve neyinki yukselir hetta il erzinde getdikce kicilir Muqayiseler Everestin Olimp dagi Mars ve Havay adalarinin olculeri ile muqayisesi Everest zirvesi yer sethinin deniz seviyyesinden en yuksek mesafeye catdigi noqtedir Bezi diger daglarin bezen yer uzundeki en yuksek daglar oldugu iddia edilir Havaydaki Mauna Kea orta okean bazasindan olculerse nisbi hundurluyu ile en hundur dagdir Dag orta okean bazasindan olculdukde 10 200 metr 33 465 ft hundurluyundedir Lakin dagin deniz seviyyesinden hundurluyu 4 205 metr 13 796 ft dir Mauna Kea Yerlesdiyi yayladan nisbi hundurluyu ile Alyaskada yerlesen Mak Kinley dagi kimi de taninan Denali Everestden de hundurdur Deniz seviyyesinden cemi 6 190 metr 20 308 ft yukseklikde olmasina baxmayaraq Denali 300 900 metr 980 2 950 ft yuksekliye malik bir maili duzenlikde yerlesir Bu da ona yayladan 5 300 5 900 metr 17 400 19 400 ft araliginda bir nisbi hundurluk verir Muqayise ucun Everest ucun yayladan nisbi hundurluk 4 200 metr 13 800 ft gosterilir Dagin 5 200 metr 17 100 ft i cenub terefinde 3 650 4 650 metr 11 980 15 260 ft hundurluyu ise Tibet yaylasindadir Ekvadordaki Chimboraso zirvesinin hundurluyu 2 168 metr 7 113 ft olsa da yerin merkezinden olculduyunde 6 384 4 kilometr 3 967 1 mil hundurluyu ile Everestden 6 382 3 kilometr 3 965 8 mil den daha yuksekdir Cunki yer ekvatorda boyuyur GeologiyasiEverestin simal yamaci Geoloqlar Everest dagini ehate eden relyefde 3 esas geoloji formalasma tapmisdir Simal Asirimi Qomolanqma formalasmasi ve Ronqbuk buzlagi Qolmo Lunqama olaraq da bilinen Qomolanqma formalasmasi zirveden asagiya texminen 8 600 metr 28 200 ft deniz seviyyesinden yukseye qeder irlelileyen sahedir Bu zona temamile tund boz ve ya ag rengli qaya yiginlarindan ordovik eheng dolomit gilli cokuntuler ve qumdasindan ibaretdir Geoloqlar ilk novbede ehengdasi icinde mikroskopik deniz laleleri tapdiqlarinin bildirdiler Daha sonra zirvenin yaxinligindaki eheng dasi numunelerinin petroqrafik tehlili onlarin karbonat qranullarindan ve trilobitlerin krinoidlerin ve ostrakodlarin ince parcalanmis qaliqlarindan ibaret olmasini askar etdi Everest daginin boyuk hissesi 7000 ile 8 600 m 23 000 ve 28 200 fut arasinda olan Simal Asirimi formalasmasindan ibaretdir Bu formalasmanin 8 200 to 8 600 metr 26 900 to 28 200 ft yuxarisini Sari Band teskil edir Sari Band sarimtil qehveyi rengli asinmis muskovit biotit fillit ve terkibinde diopsid epidot olan Orta Kembri dovrunden yaranmis mermer yataqlarindan ibaretdir Qomolanqma sahesine bitisik olan sari bandin ust bes metri pis sekilde deformasiyaya ugramisdir 5 40 sm 2 0 15 7 santimetr qalinliginda bir brekciya qati onu Qomolanqma formasiyasindan ayirir Xumbu buz divari 7000 m den asagida Ronqbuk buzlagi Simal Asirimi formalasmasinin esasini teskil edir Bura K ve CA col spatalarindan sistden ve 1 sm den 1500 m e qeder qalinligi olan qranitin coxsayli siller ve dayaqlari ile ehate olunmus qneyslerinden ibaretdir Bu qranit qati Ali Himalay lokoqraniti kimi de taninan Oliqozen ve Miozen intruziv suxurlarinin bir hissesidir Everest dagi Hindistan yarimadasinin qondvanadan ayrilaraq Asiya tavasi ile toqqusmasi zamani yaranmisdir Sethi cokuntu ve metamorfik qayalardan ibaretdir Hazirki serhler Qomolanqma ve Simal Asirimi birlesmelerinin Hindistanin kontinental selfinde toplanan deniz cokuntulerinden ibaret oldugunu iddia edir Kaynozoy dovrunde Hindistanin Asiya ile toqqusmasi sonradan cenuba ve yuxariya dogru ireliledikce bu tebeqeleri deformasiya etdi ve metamorfoza ile neticelendi Ronqbuk formalasmasinda suxurlarin deyismesinden emele gelen yuksek dereceli metamorfik ve qranit suxurlarin ardicilligi movcuddur Himalay daglari ilde texminen 5mm artir Flora ve faunasiHimalay daglarinda Yak Everestde cox az yerli flora ve fauna var Burada ferqli endemik novlere rast gelinir Everest daginin 6 480 metr 21 260 ft yuksekliyinde mamir bitir Bu mamir novleri en yuksekde bite bilen bitki novleri ola biler Qumluca bitkisinin 18 000 fut 5 500 m ve bir qeder asagi bolgelerde yetisdiyi bilinir Euophrys omnisuperstes cinsinde bir horumcek 6 700 metr 21 982 ft yuksekliklerde tapildi Belke de bu dunyada en yuksek bolgede daimi sakin olan mikroskopik olmayan tek novdur Bu nov kicik catlaqlarda meskunlasir ve orada kulekle ucmus donmus boceklerle qidalanir Daha yuksekliklerde ise mikroskopik heyatin yuksek ehtimali var Dag qazi ve bu kimi qus novlerinin Cenub Asiriminda 7 920 metr 25 980 ft yukseklikde bezi novlerin meselen dagqargalarinin ise daha yukseklerde ucdugu gorundu Sari dimdikli Alp qargalari 26 000 fut 7 900 m yukseklikde gorundu ve dag qazlari Himalay daglarina koc edir 1953 cu ilde Corc Louv Tensinq ve Hillari ekspedisiyasinin bir uzvu Everest zirvesi uzerinde ucan dag qazlarini gorduyunu soyledi Yaklar tez tez Everest dirmanmasi ucun mexaniki carxlarin dasinmasina gore istifade olunur Qalin xezleri ve iri ciyerleri olan bu heyvanlar 100 kq ceke bilirler Yaklar Himalay daglarinda yasayan ehalinin teserrufatini teskil edir Bolgede nesli kesilmek uzre olan qar bebirleri Irbisler yasayir Qar bebirlerinin esas qidasini Himalay dag kecileri teskil edir Himalay qara ayisi texminen 14 000 fut 4 300 m yukseklilere qeder yasaya biler Himalay daglarinda yasayan qirmizi panda oz cinsinin en kicik numunesidir Bir ekspedisiya bolgede dovsankimilerin kicik bir numunesi olan pika ve on yeni qarisqa novu de daxil olmaqla teeccublu novler tapdi Qirmizi panda Qar bebiri Irbis Arenaria qumluca Iqlim seraiti2008 ci ilde texminen 8 000 metr 26 247 ft yukseklikde yeni bir hava stansiyasi internete cixdi Stansiyanin 2008 ci ilin ilk melumatlari hava temperaturu 17 C 1 F nisbi rutubet 41 3 faiz atmosfer tezyiqi 382 1 hPa 38 21 kPa kuleyin istiqameti 262 8 kuleyin sureti 12 8 m s 28 6 mil 46 1 km saat qlobal gunes radiasiyasi 711 9 vatt m2 gunes UB radiasiyasi 30 4 Vt m 2 kimi oldu Layihe 2011 ci ilde Everest daginin veb kamerasini yerlesdiren Etraf Muhitin Tedqiqati ucun Yuksek Hundurlukde Stansiyalar terefinden qurulmusdur Gunes enerjisi ile isleyen hava stansiyasi Cenub Asiriminda yerlesir Alpinistlerin uzlesdiyi meselelerden biri de yuksek suretli kuleklerin tez tez olmasidir Everest daginin zirvesi yuxari troposfere uzanir ve stratosfere nufuz edir buna gorede alpinistler burda donduran kuleklere meruz qala biler 2004 cu ilin fevral ayinda zirvede kuleyin sureti saatda 280 kilometr kimi qeyde alindi Everestde kuleklerin orta sureti saatda 160 kilometrdir Bu kulekler Everestden alpinistlere guclu zerbe vura biler Alpinistler adeten Asiya musson movsumu baslayanda ve ya bitdikde ve kulekler daha yungul olduqda yazda ve payizda 7 ile 10 gunluk bir muddetde dirmanmagi secirler Zirvedeki hava tezyiqi deniz seviyyesindeki teyziqin texminen ucde birini teskil edir ve Bernoulli nin prinsipi ile kulekler tezyiqi daha da asagi sala biler ve alpinistlere oksigenin elave 14 faiz azalmasina sebeb ola biler Oksigen movcudlugunun azalmasi oksigenin diger qazlara nisbetinin azalmasindan deyil umumi tezyiqin azalmasindan ireli gelir Yaz aylarinda Hind mussonu Hind okeanindan Everestin cenub terefine isti nem hava getirir Qis dovrunde qerbden ve cenub qerbden axan reaktiv hava axini cenuba dogru irelileyir ve zirveye zerbeler endirir Atmosfer teyziqinin muqayisesi Muqayiseler Teyziq kPa Olimp daginin zirvesinde 0 03Mars ortalama 0 6Hellas cokekliyi Mars 1 16Armstronq serhedi 6 25Everest zirvesi 33 7Deniz seviyyesinde 101 3Olu deniz seviyyesinde 106 7Veneranin sethinde 9 200Tedqiqatlarin tarixiEverest dagi dunyanin en yuksek dagi oldugu ucun diqqet cekdi ve dirmasma cehdlerine sebeb oldu Bir nece onillik erzinde daga qalxma ekspedisiyalarinda bir sira dirmasma yollari qurulmusdur Qedim zamanlarda insanlarin daga qalxib cixmadigi melum deyil Ilk defe 1924 cu ilde buraya cinliler qalxmis ola biler Baxis Everest ucun ilk heveskar ekspedisiya 1953 cu ile tesaduf etdi ve alpinistler terefinden maraq artdi Ekspedisiyalarin seylerine ve diqqetlerine baxmayaraq 1987 ci ile qeder yalniz 200 nefer toplanmisdi Ticaret dovrunun 90 ci illerine qeder norma olan pesekar alpinistlerin ve boyuk milli ekspedisiyalarin ciddi cehdleri ucun de Everest on iller boyu cetin bir qalxma olaraq qaldi 2012 ci ilin mart ayina qeder Evereste 223 olumle neticelenen 5 566 cehd edildi Diger daglarin daha uzun ve dik olmasina baxmayaraq Everest o qeder yuksekdir ki alpinistleri guclu kulek vura biler Alpinistler saatda 320 kilometr suretli kuleklerle uzlese bilerler Ilin mueyyen vaxtlarinda hava axini simala dogru hereket edir ve dagda nisbi sakitlik dovrleri temin edir Everest daginda alpinistlerin uzlesdikleri tehlukelere covgun ve ucqun da daxildir 2013 cu ile qeder Himalay Melumat Bazasinda 4 422 ferqli adam terefinden 6 871 zirve cehdi qeyd edildi Erken cehdler 1885 ci ilde Alp Klubunun prezidenti Klinton Tomas Dent Qar xettinin ustundeki kitabinda Everest dagina qalxmagin mumkun oldugunu qeyd etdi 1921 Ingiltere Ensiklopediyasi Soldan saga oturanlardan birinci Corc Mallori ucuncu ise Qay Bullokdur Daga Simali Asirimi boyunca qalxmaq Corc Mallori ve Qay Bullok terefinden 1921 ci ilde yeniden baslanan Ingiltere Ekspedisiyasinda teklif edildi Bu daga qalxmaq ucun ciddi techiz olunmamis kesfiyyat ekspedisiyasi idi Mallorinin rehberliyi ile onlar 7 005 metr 22 982 ft hundurluye qeder cixmagi bacardilar ve bununla Everestin 7 005 metr 22 982 ft hundurluyune ayaq basan ilk Avropa oldu Mallori buradan yuxariya bir marsrut hazirladi lakin ekspedisiya uzvleri daha yuxari cixmaq ucun boyuk vezifeye hazir deyildi Ingilisler 1922 ci il ekspedisiyasinda buraya yeniden qayitdilar Corc Finc ilk defe oksigen istifade ederek dirmasdi O saatda 290 metr kimi inanilmaz suretle yuxari qalxdi ve 8 320 metr 27 300 ft yuksekliye catdi Ilk defe bir insanin 8 000 m den yuksekliye qalxmasi barede melumat verildi Mallori ve Feliks Narton ikinci ugursuz bir cehd etdi Simal Asiriminda bas veren ucqun neticesinde ekspedisiyanin rehberi Mallori gunahlandirildi Lakin Mallori oldurulmedi Hadise gunahkari kimi xidmet edenlerden 7 si qetle yetirildi Novbeti ekspedisiya 1924 cu ilde bas tutdu Mallori ve Geoffrey Brusun ilk cehdi hava seraiti dusergenin qurulmasina mane olduqda legv edildi Novbeti cehdi oksigensiz ve mukemmel hava seraitinde Boyuk Ucurumun simalini feth eden Norton ve Somervell etdi Norton son bir saat erzinde cemi 30 metr 98 ft qalxsada 8 550 metr 28 050 ft mesafeni feth etdi Mallori son bir cehd ucun oksigen avadanliqlarini hazirladi Mallori genc Andrev Irvineni ortagi olaraq secdi 1922 ci il Ekspedisiyasi Baza dusergesinde 8 iyun 1924 cu ilde Corc Mallori ve Andrev Irvine hec vaxt geri donmeyecekleri Simal Asirimi Simal Silsilesi Simal serq silsilesi marsrutu ile zirveye cixmaga cehd etdiler 1 May 1999 cu ilde Mallori ve Irvine Arasdirma Ekspedisiyasi Mallorinin cesedini Simal Yamacinda bir qar hovzesinde ve VI Dusergenin enenevi yerinin qerbinde tapdi 1953 cu ilde Edmund Hillari ve Tensinq Norgeyin zirveye tehlukesiz enmeyle neticelenen tesdiqlenmis fethine qeder 29 il onlarin zirveye catib catmamasi alpinistler cemiyyetinde mubahiselere sebeb oldu 1933 cu ilde Britaniya milyoneri Leydi Houston zirveye Britaniya Birlik bayragini yerlesdirmek ucun hazirlanmis 1933 Houston Everest Ucusunu mailiyyelesdirdi 1950 ci ilde Cin Tibete nezareti ele kecirdikden sonra simaldan Qerb ekspedisiyalarina giris baglandi 1950 ci ilde Bill Tilman ve Carlis Houston Oskar Houston ve Betsi Covlesin daxil oldugu kicik bir partiya cenubdan Nepal uzerinden Evereste kesfiyyat ekspedisiyasi etdi 1952 ci ilde Edvard Viss Dunantin basciliq etdiyi Isvecre Ekspedisiyasina Nepaldan zirve cehdi etmek icazesi verildi Ekspedisiya Xumbu buz divari ile bir marsrut qurdu ve 7 986 metr 26 201 ft yukseklikde Cenub Asirimina yukseldi Raymond Lambert ve Tensinq Norgey zirvenin texminen 8 595 metr 28 199 ft yuksekliyine qalxa bildiler ve cenub serq silsilesinde yeni bir hundurluk rekorduna imza atdilar Tensinqin tecrubesi 1953 cu ilde Ingilis ekspedisiyasinin bir hissesi olmaq ucun ise goturuldukde faydali oldu Menbelerden birinde deyilir ki Evreste qalxmaq ucun hec bir cehd bu veziyyetde nezere alinmir Baxmayarq ki Con Hant yazmisdir ki Isvecre ekspedisiyasi yazda ugursuz olduqda onlar payizda mussondan sonraki dovrde yeni bir zirve cehdine hazirlasmaq qerarina geldiler Lakin ikinci hisse qerar verilenden sonra olduqca gec qisda kuleklerin guclendiyi dovrde geldi Tenzinq ve Hillari terefinden ilk ugurlu qalxma Edmund Hillari ve Teninq Norqey zirvede 1953 1953 cu ilde Con Hantin basciliq etdiyi doqquzuncu Ingilis ekspedisiyasi Nepala dondu Hant zirveye catmaq ucun iki nefer alpinist secdi Ilk cutluk Tom Bordillon ve Carlis Evans 26 May 1953 cu ilde rekord yukseklikden 100 metr 330 ft daha yuxari qalxmagi bacardilar Lakin oksigen catismamazligi probleminden geri donduler Iki gunden sonra ekspedisiya iki yeni alpinistle birlikde Yeni Zelandiyali Edmund Hillari ve Nepal serplerinden olan alpinist Tensinq Norgey ile ikinci zirve cehdi etdi 29 may 1953 cu ilde onlar Cenub Asirimi marsrutu ile yerli vaxtla 11 30 da zirveye catdilar Bu zaman her ikisi bunu butun ekspedisiyanin bir komanda seyleri kimi qebul etdiler lakin Tensinq bir nece il sonra Hillarinin zirveye ilk ayaq qoydugunu ortaya qoydu Foto cekmek ucun zirvede dayandilar ve enmeden evvel bir nece sirniyyat ve kicik bir xac basdirdilar Ekspedisiyanin ugur xeberleri Kralica II Elizabetin tacqoyma merasiminin seheri 2 iyun tarixinde Londona catdi Bir nece gun sonra Kralica Corc Hant Ingilis ve Edmund Hillarini Yeni Zelandiya Britaniya Imperiyasi Ordeni ile teltif etdi ve cengaver olmalari barede emr verdi Hindistan vetendasi ve nepalda yasayan serplerden olan Tensinq Norgey Ingiltere terefinden Corc medali ile teltif edildi Corc Hant Britaniyada zadegan adi aldi Edmund Hillari ise Yeni Zellandiya ordeni ile teltif olundu Hillari ve Tensinq Nepalda da taninir burada mekteblerde ve muesselerde illik merasimler onlarin nailiyyetini qeyd edir 1950 1960 Novbeti ugurlu yukselis 23 May 1956 ci ilde Ernest Simed ve Gurc Marmet terefinden edildi Bunun ardinca 24 May 1957 ci ilde Dolf Reist ve Hans Rudolf von Gunten geldi Vang Fuzhou Gonpo ve Qu Yinhua 25 May 1960 ci ilde Simal silsilesinden zirveye ilk yukselis etdi Evereste cixan ilk Amerikali Cim Uittaker Navang Gombu ile birlikde 1 may 1963 cu ilde zirveye catdi 1970 ci il felaketi 1970 ci ilde Yapon alpinistleri boyuk bir ekspedisiya kecirdiler Bu cenub qerb terefden zirveye yeni bir yol tapmaq uzerinde calisan Saburo Matsukatanin basciliq etdiyi boyuk bir muhasire tipli ekspedisiya idi Ekspedisiyanin diger bir elementi Everest daginda xizek surmek cehdi idi Yuzden cox insandan ibaret heyete ve on illik planlasdirma isine baxmayaraq ekspedisiya sekkiz neferin olumune sebeb oldu ve planlasdirilan marsrutlar uzre zirveye qalxa bilmedi Ancaq Yapon ekspedisiyalari bezi ugurlara imza atdilar Meselen Yuichiro Miura Cenub Asirimindan Everestde xizek suren ilk insan oldu heddinden artiq xesaret almadan dusmeden Cenub Asirimindan texminen saquli istiqametde 4 200 fut 1 280 m endi Miura 2003 cu ilde 70 yasinda ve 2013 cu ilde yeniden 80 yasinda Everest dagina cixan en yasli insan oldu ve onun bu sucayeti filmin movzusuna cevrildi 1975 ci ilde Yapon qadin Junko Tabei Everest dagina cixan ilk qadin oldu 1979 1980 Qis Himalizmi Polsali alpinist Andrzej Zavada Everest daginin ilk qis yukselisine ve hemcinin sekkiz minlik zirveye ilk qis yukselisine rehberlik etdi 20 Polsali alpinistden ve 4 serpden ibaret heyet 1980 ci ilin yanvar ayinin evvelinde Xumbu buzlaginda baza dusergesi qurdular Yanvarin 15 de komanda III Dusergeni deniz seviyyesinden 7150 metr yukseklikde qurmagi bacardi lakin qasirga guclu kulekler sebebi ile dayandirildi 11 Fevral Leszek Cici Valenty Fiut ve Krzysztof Vieliki Cenub Asiriminda 7 906 metr 25 938 ft IV duserge qurduqdan sonra hava yaxsilasdi Cici ve Vieliki final yukselisine 17 fevral 6 50 de basladi Saat 2 40 da Andrzej Zavada baza dusergesinde alpinistlerin sesini radiodan esitdi Biz zirvedeyik Guclu kulek her zaman esir Aglasigmaz derecede soyuqdur 1980 ci ilden sonra polyaklar qis aylarinda sekkizminlik on zirveye ilk qis fethi etdiler ve bu Polsa alpinistlerine Buz doyusculeri sohretini qazandirdi Lho Lo faciesi 1989 cu ilin may ayinda Polsali alpinistler Eugeniusz Chrobak in rehberliyi altinda cetin qerb silsilesinde Everest dagina beynelxalq ekspedisiya teskil etdiler On polyak ve doqquz ecnebi istirak etdiyi ekspedisiyada sonda zirveye tesebbusde yalniz polyaklar qaldi Mayin 24 de V dusergeden 8 200 m mesafeye baslayan Chrobak ve Andrzej Marciniak silsileleri asdi ve zirveye catdi Mayin 27 de Lho La asirimindaki Xumbu divarindan ucqun neticesinde dord Polsali alpinist Miroslav Dasal Miroslav Gardzielevski Zygmunt Andrzej Heinrich ve Vaslav Otreba helak oldu Ertesi gun aldigi xesaretler sebebinden Chrobak da oldu Yaralanan Marciniak xilasetme ekspedisiyasi terefinden xilas edildi Xilasetme ekspedisiyasinin teskilinde Raynhold Messner Elizabet Havley Karlos Karsolio ve ABS konsulu istirak etdiler 1996 ci il faciesi 11 may 1996 ci ilde dagdaki bir covgun neticesinde bir nece ekspedisiya aparildiqdan sonra 8 alpinist oldu 1996 ci il movsumunde Everest dagina qalxarken 15 nefer oldu Bunlar bir hadise ucun ve bir movsum ucun 2014 cu il Everest daginda ucqun neticesinde on alti neferin olumune qeder en yuksek olum sayi idi Felaket genis populyarliq qazandi ve Everest dagina dirmasmanin ticareti ile bagli suallar dogurdu 2004 cu ilin may ayinda Toronto Universitetinin tedqiqatcilari olan fizikaci Kent Moore ve cerrah Gohn L Semple New Scientist jurnalina bildirib ki 11 Mayda hava seraiti ile bagli tehlil oksigen seviyyesinin texminen 14 faiz asagi dusduyunu ortaya cixarmisdir Xilas olalardan biri de Beck Weathers idi O IV dusergeden texminen 7 950 metr 26 085 fut mesafede qalmisdi Dagda bir gece kecirdikden sonra Weathers qar covgunundan gorme qabiliyyetini itirse de IV dusergeye yol tapmagi bacardi IV dusergeye geldikde alpinistler onu nezerden kecirdi ve bir gecede olmek ucun cadirda qoydu Firtinanin bir nece alpinisti de oldurduyu Everestin Simal silsilesindeki alpinistlere tesiri Ingilis rejissoru ve yazicisi Matt Dickinsonun Everestin diger terefi kitabinda da etrafli izah edilmisdir Rejissor Baltasar Kormakurun 2015 ci ilde cekilen Everest bedii filmi bu felaket hadiselerine esaslanir 2006 alpinizm movsumu 2006 olumleri Olumler MilliyetiTuk Bahadur Tapa Masa NepalIgor Plyuskin RusiyaVitor Negrete BraziliyaDuvid Sarp Boyuk BritaniyaTomas Veber AlmaniyaTomas Olsson IsvecJak Hugues Letrange FransaAng Phinjo NepalPavel Kalny CexiyaLhakpa Tseri NepalDava Temba NepalSri Kisan Hindistan 2006 ci ilde Everestde 12 nefer heyatini itirdi Movsum dirmanma qrupu terefinden terk edilmis ve olu elan edilmis lakin sonradan diri diri kesf edilmis ve dagdan komek alaraq sag qalan Linkoln Holun xilas edilmesi ile de yadda qaldi Xususile Devid Sarpin olumu dirmasma etikasi ile bagli beynelxalq muzakirelere ve illerle davam eden muzakirelere sebeb oldu Devid Sarp 2006 ci ilde Everest dagina qalxmaga cehd eden lakin cehdinde vefat eden bir Ingilis alpinisti Devid Sarpin olumu ile bagli beynelxalq mubahise var idi Hekaye alpinistler cemiyyetinden bir sira reportajlar iddialar ve tenqidlerle meshur mediaya yayildi Sual o movsum alpinistlerin bir insani olume terk etmesi ve bu insanin xilas ola bileceyine dair sual idi Onun Evereste zirve cehdi zamani serp ve ya beledcisi olmadigi ve normaldan daha az oksigen balonu aldigi deyilir O ona yalniz Baza dusergesine qeder destek veren asagi budceli Nepal beledci firmasina yuksek derecede musteqillik teklif etdikden sonra deste serbest qrup sekilnde devam etmisdi Sarpin beledci desteyinde olan menecer Sarpin zirve cehdi ucun kifayet qeder oksigen almadigini ve serp beledcisinin olmadigini soyledi Kimin Sarpin cetin veziyyetde olmasini bilib bilmediyi aydin deyil amma bilseydiler ona komek edecek qeder ixtisasli ve bacariqli olduqlari deyilir Amputasiyali alpinist Mark Inglis 23 may 2006 ci il tarixinde metbuata verdiyi musahibede onun destesinin 15 mayda zirveden 450 metr 1 480 ft asagida bir qayaya siginaraq hec bir komek seyi gostermeden Sarpi kecdiyini bildirdi Inglis Sarpin yaxinligindan 40 neferin kecdiyini lakin alpinistlerin Sarpin Yasil Cekmeler leqebli cesed oldugunu guman etdiyi ucun gozden yayindirila bileceyini soyledi Lakin Inglis turk alpinistlerin yarali bir qadina Burcak Pocan adli bir turk qadini komek ederken Sarpa komek etmeye calisdiqlarini bilmirdi Inglisin ilkin serhlerine gelince daha sonra bezi detallari yeniden nezerden kecirdi cunki o fiziki ve eqli cehetden tukenmis ve cox agrili veziyyetde idi Siddetli dondan eziyyet cekdi sonradan bes barmaq ucunu amputasiya etdi Sarpin esyalarini gezdikde butun maliyye xercleri oldugu guman edilen 7 490 ABS dollari ucun bir qebz tapdilar Muqayiseli olaraq ekspedisiyalarin ekseriyyetinin umumi xercleri 35 000 ile 100 000 ABS dollari arasinda diger xerclerle birlikde 20 000 ABS dollari arasindadir Mayin 14 de Sarpin Everest zirvesini feth etdiyi ve enmeye basladigi texmin edilir lakin 15 May cetinlikle uzlesdi ancaq yola cixarken alpinistler terefinden kecildi 15 May 2006 ci ilde onun hipoksiyadan eziyyet cekdiyi ve Simal Silsilesi marsrutundaki zirveden texminen 1000 fut mesafede oldugu guman edilir Arun Treksden olan Dava da Devide oksigen verdi ve tekrar tekrar belke de bir saat hereket etmeye komek etdi Ancaq Devidi tekbasina ciyinlerinde dasiya bilmirdi ve aglayaraq Dava onu terk etmeli oldu Hetta iki serple bele Devidi enisdeki cetin hisselere salmaq mumkun deyildi Orijinal metn ing Dawa from Arun Treks also gave oxygen to David and tried to help him move repeatedly for perhaps an hour But he could not get David to stand alone or even stand to rest on his shoulders and crying Dawa had to leave him too Even with two Sherpas it was not going to be possible to get David down the tricky sections below Onu terk eden bezi alpinistler xilasetme islerinin neticesiz qalacagini ve yalniz daha cox insanin olumune sebeb olacagini soyledi Hindistan Tribune Sarpin bas verenlerini alpinizm tarixindeki en utancverici hereket olaraq xarakterize eden birisinden sitat getirmisdir Sarpin olumune elave olaraq muxtelif rehber sirketlerde calisan cox sayda serp de daxil olmaqla en azi doqquz diger alpinist oldu Sen hec vaxt tek deyilsen Her yerde alpinistler var Devid Sarp Bu mubahiselerin coxu Everest Limitden kenarda televiziya proqramini cekerken Discovery Channel terefinden tutuldu Sarpin taleyine tesir eden vacib bir qerar erken donen livanli alpinist ve maceraci Maksim Cayanin zirveden enerek baza duserge mudirine Russell Brice cetin veziyyetde donmus ve hussuz bir alpinist tapdigini dediyi proqramda gosterilir Caya hec bir destek olmadan dirmasmagi secen ve diger alpinistlere ozunu tanitmayan Sarpi mueyyenlesdire bilmir Baza dusergesi meneceri Sarpin onu terk etmeli olduqlarini evvelceden hesabladigi bir qrupun bir hissesi oldugunu guman edir ve Cayaya Sarpin ozu terefinden komek ede bileceyi sansinin olmadigini bildirir Sarpin veziyyeti gunden gune pislesdikce ve enen diger alpinistler onu kecdikce xilasolma imkanlari azalir ayaqlari saxtadan dondugundan hereket ede bilmir Sonradan enen alpinistlerin oksigen ehtiyyatlari daha az oldugundan ona komek teklif etmeye gucleri catmazdi Serplerin geri qayitmasi ve onu xilas etmesi ucun vaxt kecir Devid Sarpin cesedi Yasil Cekmeler in yanindaki zirvenin altinda qaldi Sarp ve Yasil Cekmeler onlar ucun mezari evez eden magarani paylasirdilar Sarpin cesedi magaradan 2007 ci ilde cixarildi BBC nin bildirdiyine gore 2014 cu ilden bu yana Yasil Cekmeler itkin dusmus ehtimala gore cixarilmis ve ya basdirilmisdir Linkoln Holl Sarp mubahisesi baslayanda 26 may 2006 ci ilde Avstraliyali alpinist Linkoln Holl bir gun evvel olu veziyyetde qaldiqdan sonra diri diri tapildi Onu dord alpinist Dan Mazur Andrev Bras Miles Osborn ve Jangbu Sherpa tapdilar onlar oz zirves cehdlerinden imtina ederek Holl ile birlikde qaldilar ve onunla birlikde endiler Holl sonradan tam sagaldi Onun komandasi onun serebral odemden olduyunu guman etmisdi ve onun qayalarla ortulmesi tapsirilmisdi Bunu etmek ucun etrafda qayalar yox idi ve o terk edildi Olumune dair sehv melumatlar ailesine oturuldu Ertesi gun onu basqa deste canli olaraq tapdi Seher vaxti 8600 metr yukseklikde elcek sapka oksigen susesi ve ya yataq cantasi olmayan bir insanin oturdugunu gorende sok oldum Dan Mazur Linkoln Holl onu tapan alpinistleri bele salamladi Meni burada gormekden teeccublendiyinizi dusunurem Linkoln Holl Linkoln Holl 2012 ci ilde 56 yasinda 1955 ci il tevelludlu heyatini itirmeden evvel bir nece il daha yasadi ve tez tez yaxin olum tecrubesi ve xilasetme movzusunda musahibeler verdi 2007 21 May 2007 ci ilde Kanadali alpinist Meqan Mak Gras Nepalda yuksek hundurlukde xilasetme isine baslamasi ile qehremanliqla xilasetme isleri qeyd edildi Qehremancasina xilaskarligi ile taninan Nepalin Himalay bolgesinde sexsen ve inzibati olaraq ehemiyyetli bir xidmet gostermis Kanadali mayor Meqan Mak Gras Ser Edmund Hillari Veqfi Kanada Humanitar Mukafatinin 2011 alicisi secildi 2011 movsumune qeder yukselme sitatistikasi 2010 cu olu kecid ile qeder Everest yukselisleri 2010 dirmasma movsumunun sonuna qeder texminen 3 142 nefer terefinden zirveye 5 104 dirmanis qeyde alinmis ve 2000 ci ilden beri edilen cehdlerin 77 i tamamlanmisdi 1953 1974 cu iller arasindaki 22 ilin cemi 7 inde zirve feth edilmis ve 1975 ile 2014 cu iller arasinda umumiyyetle qeyde alinmamisdir 2007 ci ilde 350 alpinist ve 253 serp terefinden rekord sayda 633 yukselis qeyd edildi Everestin populyarligi gundelik yukselislerin sayi ile hesaplanir 1996 ci ilde Everest daginda bas vermis felaketin tehlili gosterir ki gunahin bir hissesi cox sayda alpinistin 33 ile 36 eyni gunde zirveye cixmaq istemesi neticesinde yaranmisdir bu zaman bu reqem qeyri adi derecede yuksek hesab olunurdu Lakin 23 may 2010 cu ilde Everest zirvesi 169 alpinist terefinden feth edildi ve bu 1953 1983 cu iller arasindaki son 30 ile gore bir gun erzinde Evereste en cox zirve fethi idi 1922 ci ilin Ingilis Everest Dagi Ekspedisiyasindan 2010 cu ilin sonunadek Everest daginda 219 olum hadisesi her 100 zirve ucun 4 3 olum hadisesi qeyde alinmisdir 219 olum hadisesinden 58 i 26 5 zirveye cixmis lakin enislerini tamamlamayan alpinistlerdir 2000 ci ilden beri olum hallarinin azalmasina baxmayaraq her 100 cehd ucun 1 4 olum 2000 ci ilden 3938 zirve fethi zirve cehdinin artdigini da nezere alsaq 2000 ci ilden beri 54 olum hadisesi qeyde alinmisdir Zirvedeki butun cehdler iki esas yoldan birini istifade ederek edilir Her marsrutun populyarligi ilden ile deyisir 2005 2007 ci illerde butun alpinistlerin yaridan coxu daha cetin lakin daha ucuz simal serq marsrutundan istifade etmeyi secirdi 2008 ci ilde simal serq marsrutu Cin hokumeti terefinden butun dirmasma movsumu ucun baglandi ve hemin il simaldan zirveye cixa bilen yegane insanlar 2008 Yay Olimpiya Oyunlari ucun Olimpiya meselini dasiyan idmancilar idi 2009 cu ilde Dalay Lamanin surgun edilmesinin 50 illiyi erefesinde marsrut bir daha xariciler ucun baglandi Butun bunlar simal marsrutuna maragin azalmasina sebeb oldu ve 2010 cu ilde alpinistlerin ucde ikisi cenubdan zirveye catdi 2010 cu iller 2012 ci ilde Everestde selfi 2010 cu iller 2013 ve 2014 cu illerde rekord olumlere sebeb olan felaketlerle birlikde dag ucun yeni yukseklikler ve ugursuzluqlar dovru idi 2015 ci ilde onilliklerde ilk defe zirve cehdi edilmedi Bununla birlikde diger iller zirvelerin sayina gore rekordlar mueyyenlesdirdi 2013 cu ilde zirveye cixanlarin 667 nin rekord sayi 2018 ci ilde zirvenin 800 e catmasi ile usteledi ve sonraki rekord 2019 cu ilde 890 dan cox zirvenin istirakcisi oldu Il Zirve fethi Istinadlar2010 5432011 5382012 5472013 658 6702014 1052015 02016 6412017 6482018 8072019 texminen 8912014 movsumunde ucqun 2013 cu ilde Everestin zirvesinden foto 18 Aprel 2014 cu il tarixinde texminen 01 00 UTC de yerli vaxtla 06 30 ve 5 900 metr 19 400 ft yukseklikde 2 ci Baza Dusergesinin altindaki erazide ucqun meydana geldi Ucqun altinda qalan alti nefer butun Nepal beledcileri oldu daha 9 nefer yaralandi Bu bolgedeki yegane facie deyildi 2014 cu ilde Nepalda qar covgunui felaketinde 43 den cox adam helak oldu ve onlar dirmanis cehdi etmir sadece Annapurnanin etrafinda gezinti edirdiler Movsumun musbet neticelerinden biri 13 yasli bir qiz Malavas Purna en genc qadin rekordunu qiraraq zirveye yukseldi Bundan elave bir komanda Xumbu Buzlagini kecmek ucun vertolyotdan istifade ederek cenub baza dusergesinden 2 ci dusergeye ucdu ve sonra Everest zirvesine catdi Bu komanda cenub terefden istifade etmeli idi cunki cinliler onlarin simal marsurtundan istifade etmek icazesini redd etdiler Cenubdan Evereste qalxmaq mumkun deyildi Cunki burada yerlesen Xumbu buzlagi kecilmez serhed idi Odur ki komanda Xumbu buzlagini kecmek ucun vertolyotdan istifade etmek qerarina geldi Komanda Vanq Jinq adli 39 yasli cinli qadindan ve serplerden ibaret idi Mayin 23 de seher saat 6 30 da komanda bu gune qeder cenubdan Everest daginin zirvesine catan ilk ve yegane alpinistler oldu Onlarin bu uguru sosial media ve jurnalistikada birmenali qarsilanmadi Tenqidciler bunu saxtakarliq adlandirir onlarin Everest tarixine leke vurdugunu bildirirdiler Lakin butun bunlara baxmayaraq bu feth bir ilk olaraq qebul edildi ve Vanq Jinq Ilin Beynelxalq Alpinisti adini aldi Nepal yerli xestexanalara on minlerle dollar bagislamaqla ve yeni hibrid aviasiya alpinizm texnikasini elde etmekle Cinin isteksizliyini olke ucun ugura cevirdi 2014 cu il movsumunde Cinden Tibet bolgesi 100 den cox Nepaldan ise 6 nefer zirve cehdi etdi Buraya 72 yasli Bill Burke hindistanli yeniyetme qiz ve cinli bir qadin Jinq Vanq da daxil idi Diger bir genc qiz zirveci 2003 cu ilde boyuk bacisi Lhakpa serp ile birlikde dirmanmisdi ve bu qiz o dovrde Everest daginin zirvesinde qadin ucun en cox vaxt keciren Minq Kipa serp idi 2015 movsumunde ucqun ve zelzeleler 2015 ci ilde Nepalda yuzlerle icaze ve Tibetde Cin bir cox elave icazenin verilmesi ile rekord seviyyede dirmanma movsumu olaraq teyin olundu Bununla birlikde 25 aprel 2015 ci ilde 7 8 bal gucunde zelzele Everestin dirmanma movsumunu tesirli bir sekilde dayandirdi Zelzele ve ucqunlar neticesinde 2015 ci ilde 1974 cu ilden beri ilk defe hec bir zirve fethi qeyde alinmadi Bunun sebeblerinden biri de yeni bir zelzele ehtimalinin yuksek 50 faizden cox olmasi idi Ilk zelzeleden bir nece hefte sonra bolge yeniden 7 3 bal gucunde zelzele ile qarsilasdi ve xeyli sarsintilar oldu 25 aprel 2015 ci ilde Nepalda 7 8 bal gucunde zelzele bas verdi Zelzele neticesinde 1 ci Baza dusergesinde ucqun emele geldi 18 cesed Hindistan Ordusunun alpinist heyeti terefinden Everest dagindan cixarildi Pumoride ucqun baslamis Everest daginin cenub qerb terefindeki Xumbu buzlagindan kecerek Cenubi Baza Dusergesini basmisdi Zelzeleler yuzlerle alpinisti Xumbu buzlagininin ustune atdi ve techizat az oldugu ucun onlar vertolyotla texliye edilmeli oldular Zelzele marsrutu Xumbu buz divari yonunde deyisdirdi ve bu alpinistler ucun elcatmaz oldu Pis hava da vertolyotun texliyesini cetinlesdirdi Everest faciesi umumilikde Nepaldaki tesirle muqayisede az idi Nepalda demek olar ki doqquz min nefer olmus ve texminen 22000 nefer yaralanmisdi Tibetde 28 Aprele qeder en az 25 nefer oldu 117 nefer yaralandi 29 Aprel 2015 ci iledek Tibet Alpinizm Derneyi Simal Cin terefi Everestin simal terefinden qalxmaq ucun Everest ve diger zirveleri bagladi Cenub terefden vertolyotlar 1 ci ve 2 ci baza dusergelerinde olan 180 neferi texliye etdiler 2015 ci ilin avqustu Dag yeniden acilir 24 Avqust 2015 ci ilde Nepal dag alpinistleri de daxil olmaqla Everesti yeniden turizm sahesine acdi Payiz movsumu ucun yegane alpinist icazesi evveller dord defe ugur qazanmadan Everest zirvesine yukselmeye cehd eden yapon alpinist Nobukazu Kuriki ye verildi O besinci cehdini oktyabr ayinda etdi ancaq guclu kulek ve derin qar sebebiyle sadece 700 m dirmandiqdan sonra zirveden imtina etmeli oldu Kuriki butun barmaqlarinin ve bas barmaginin bahasina basa gelen iki gun boyunca dondurulmus bir qar cuxurunda iliserek sag qalmaqla Evereste qalxmagin tehlukelerini bir daha qeyd etdi Lukla dan Everest Baza Dusergesine Nepal qeder cigirin bezi hisseleri ilin evvelinde bas veren zelzelelerde zedelenmis ve trekkerler ucun yararsiz veziyyete dusmusdu 2016 movsumu Havley melumat bazasi 2016 ci ilin evvelinde 641 zirve fethi qeyde almisdir Hillari 2017 movsumu 201 yuzlerle zirve fethi ve coxlu olumle neticelenen en boyuk movsum idi 27 May 2017 ci ilde Kami Rita serp Alp Askents Everest Ekspedisiyasinin komeyi ile zirveye 21 ci defe cixdi ve o hemcinin Apa Serp ve Furba Tasi Serp ile birlikde 21 defe Everest daginin zirvesine cixan uc neferden biri oldu Movsum zirveden enen zaman qizdirmasi qalxan Isvecreli Ueli Stekin olumu ile facieli bir baslangic verdi mumkun deyisikliklerin xarakteri barede davamli muzakire edildi 2017 ci il ucun zirveni feth edenlerin sayi 449 u Nepaldan Cenubdan ve 120 Cin Tibetinden Simaldan qalxmaqla 648 e catdi 2018 2018 ci ilde Everest dagina 807 alpinist Nepal terefinde 563 Cin Tibet terefden 240 nefer daxil oldu Bu butun iller erzinde 2013 cu ilde 667 olarken evvelki rekordu qirdi ve buna komek eden bir amil kritik bahar dirmanmasi movsumunde 11 gun davam eden xususile uzun ve aydin hava idi Nepal Ali Mehkemesinde bir mehkeme iddiasi qazandiqdan sonra dirmasmaga baslamis 70 yasli cut amputasiyali alpinistin fovqelade isi daxil olmaqla muxtelif qaydalar pozuldu Hec bir boyuk felaket olmadi ancaq yeddi alpinist bir nece serp ve beynelxalq alpinist de daxil olmaqla olenler oldu Himalay rekordcusu Elizabet Havley 2018 ci il yanvarin sonlarinda vefat etdi Nepal terefinden verilen icazelerin sayina dair reqemler 347 ile 375 arasinda deyisir 2019 2019 itkileri Olumler MilliyetiChris Daily ABSDonald Cash ABSRobin Fisher Boyuk BritaniyaDruba Bista NepalKevin Hynes IrlandiyaKalpana Dash HindistanAnjali S Kulkarni HindistanErnest Landgraf AvstriyaNihal Bagvan HindistanRavi Thakar HindistanChrish Kulish ABSSeamuss Lavless Irlandiya 2019 cu ilin yaz mussonlari bir sira alpinistlerin olumune sebeb oldu Dunyada zirveye catmaq ucun novbeye duran yuzlerle alpinistin goruntulerinin yayimlanmasi ve onlarin alpinistlerin meyitlerin ustune cixmasi barede mediada yayilan sensasion melumatlar insanlari qorxutdu Xumbu buz divari Himalay daglarinda ve hemcinin K2 Nanga Parbat ve Meru daglarinda muxtelif qis ekspedisiyalari ilk 14 hefteden 2019 un Everest ucun ses kuylu olacagini bildirdi Cory Ricards Twitter de 2019 cu ilde zirveye yeni bir dirmasma marsrutu quracagina umid etdiyini aciqladi Everestin yuksekliyini xususen de 2015 ci il zelzeleleri fonunda yeniden olcmek ucun bir ekspedisiya teyin olundu Cin 2019 cu ilin fevral ayinda baza dusergesini Everest daginin simal terefinde dirmasma icazesi olmayanlara bagladi Aprel ayinin evveline qeder dunyanin dord bir yanindan alpinist komandalari 2019 bahar dirmanisi movsumune gelirdiler Komandalar arasinda cirklenme qar ve bitki ortuyu kimi seylerin bolgedeki qida ve suyun movcudluguna nece tesir etdiyini arasdiran bir elmi ekspedisiya da var idi 2019 yaz alpinizm movsumunde demek olar ki 400 alpinist ve bir nece yuz beledci ile Nepal terefinde zirveye cixmaga calisan texminen 40 komanda var idi Nepal 2019 ucun 381 dirmanma icazesi verdi Cin Tibetinden ise bu icazelerin sayi olduqca cox idi 2019 cu ilin may ayinda Nepal alpinizm beledcisi Kami Rita 23 cu ve 24 cu defe Everest dagini feth ederek beynelxalq xeber basliqlarinda yer almagi bacardi O 2019 cu ilde bir movsumde iki defe zirveni feth etdi Kami Rita Everesti ilk defe 1994 cu ilde feth etmisdi bundan basqa o K2 ve Lhotze kimi bir sira diger yuksek daglari da feth etmisdi 23 may 2019 cu il tarixinde yeqin ki dagda yuksek gecikmelere aparan izdiham ve buludsuz hava seraiti sebebinden texminen yeddi nefer oldu Daha evvel zirve cehdi etmis 19 yasli genc qeyd etmisdir ki hava buludsuz olduqda yuksek kulekler sakitlesir hami ust ve geri qalxmaga telesende uzun xetler yaranir Cin Tibetinde bir Avstriya alpinisti ucqundan oldu ve 26 may 2019 cu il tarixine qeder bahar dirmasma movsumu ucun olenlerin sayi 10 a yukseldi Mayin 28 de bir alpinist enis zamani teqriben 26 000 fut 7 925 m hundurlukde heyatini itirdi ve bununla da olenlerin sayi 11 oldu Novbeti alpinist itkin dusdu ve olduyu ehtimalina gore reqem 12 ye catdi Olenlerin sayina baxmayaraq 2019 cu ilin yazinda dirmasma movsumunde rekord sayda 891 alpinistin zirve cehdi ucun toplandigi bildirilir Cinden Evereste dirmanmaq ucun muxtelif icaze mehdudiyyetleri olsa da Nepal sadece hekimden dirmasma icazelerine imza atmagi teleb edir Bunun fonunda Nepal hokumeti artiq dag zirvesine ekspedisiyalar haqqinda movcud qanunlara yeniden baxmagi dusunur Icazelerin sayindan asili olmayaraq hava seraiti alpinistlerin zirveye getmesinin vaxtina tesir gosterir 31 May 2019 a qeder dirmanma movsumunun hamisi tamamlandigi dusunulur cunki deyisken hava seraiti ve kulek suretinin artmasi zirveni cetinlesdirir Musson movsumu sentyabrda basa catdiqda Everest daha az populyar bir secimdir cunki mussonlar dagda cox miqdarda qar buraxir ve belelikle ucqun tehlukesini artirir Ucqunlar tarixen Everestde olumlerin dortde birinin sebebidir DirmanisDusergeler Movqe HundurlukBaza dusergesi 5 400 metr 17 700 ft 5 4 54 Duserge 1 6 100 metr 20 000 ft 6 1 61 Duserge 2 6 400 metr 21 000 ft 6 4 64 Duserge 3 6 800 metr 22 300 ft 6 8 68 Duserge 4 8 000 metr 26 000 ft 8 0 80 Zirve 8 850 metr 29 040 ft 8 8 88 Icazeler source source source source source source source Nepalda 2014 cu ilde 334 dirmasma icazesi verildi Lakin bezi sesbeblerden zirve cehdleri texire salindi ve icazeler 2019 cu ile uzadildi 2015 ci ilde Evereste qalxmaq ucun 357 icaze var idi lakin ucqun ve zelzele sebebinden dag yeniden baglandi ve bu icazelere 2017 ci ile qeder iki illik uzadilma verildi 2014 cu il ucun oldugu kimi 2019 cu ile deyil 2017 ci ilde 11 min dollarliq icaze almadan Evereste cixmaga calisan bir icazeden yayinan sexs diger cezalarla birlikde 22 min dollarliq cerime qadagalar ve tutulduqdan sonra mumkun olan dord il hebs cezasi ile qarsilasdi Ingilterenin Daily Mail qezetine gore ona Nepalda 10 illik alpinistlik qadagasi verildi ve eve qayitmaga icaze verildi Eslinde basqa daglara cixmayan cinayetkar yeniden cehd edeceyini ancaq novbeti defe icaze alacagini soyledi Nepal terefinden her il verilen icazelerin sayi asagida verilmisdir 2008 160 2009 220 2010 209 2011 225 2012 208 2013 316 2014 326 istenilen il ucun 2019 a qeder uzadilmisdir 2015 356 istenilen il ucun 2017 ci ile qeder uzadilmisdir 2016 289 2017 366 373 kecen il 2015 ucun uzadilmis icazeler 2018 346 2019 381 kecen il 2014 ucun uzadilmis icazeler Tibetdeki Cin terefi de Evereste dirmanis ucun icaze senedleri ile idare olunur 2008 ci ilde Olimpiya meseli Olimpiya estafeti terefinden Everest daginin zirvesine aparildigina gore 2008 ci ilde zirve cehdlerine icaze verilmedi Marsrutlar Evereste dirmanis ucun marsrutlar Peyk goruntusu Everest daginda iki esas dirmasma marsrutu Nepaldan cenub serq silsilesi ve Tibetden simal silsilesi habele daha az tez tez dirmasilan yollar var Iki esas yoldan cenub serq silsilesi texniki cehetden daha asandir ve daha tez tez istifade olunur Bu Edmund Hillari ve Tensing Norgeyin 1953 cu ilde istifade etdiyi marsrutdur ve 1996 ci ile qeder tapilan 15 marsrutdan ilkidir Lakin bu marsrut Cin Xalq Respublikasinin Tibete hucumundan sonra Cin serhedi 1950 ci illerde qerb dunyasina baglandigi zaman legv edildi Ekser cehdler may ayinda yay musson movsumunden evvel edilir Musson movsumu yaxinlasdiqda reaktiv axin simala dogru irelileyir ve bununla da dagda yuksek kuleyin suretini azaldir Bezen sentyabr ve oktyabr aylarinda cehdler edilmesine baxmayaraq mussonlardan sonra reaktiv axini yeniden muveqqeti olaraq simala teref cekildikde mussonlarda elave qar yagmasi ve mussonlarin sonunda az sabit hava seraiti qalxmagi cetinlesdirir Cenub serq silsilesi Cenub marsrutu Cenub serq silsilesinden kecme Nepalda Everestin cenub terefinde 5 380 metr 17 650 ft mesafede yerlesen Baza Dusergesine gedisle baslayir Ekspedisiyalar adeten Katmandudan Lukla ya 2 860 m ucur ve Namche Bazaardan kecirler Alpinistler daha sonra hundurluk xesteliyinin qarsisini almaq ucun lazimi hundurlukde uygunlasma imkani veren Baza Dusergesine yurus edirler Xumbu buzlaginda avadanliqlar ve tedcizatlar yaklar ve ya hamballarla Baza dusergesine dasinir 1953 cu ilde Hillari ve Tenzinq Evereste cixdiqlari zaman Ingilis ekspedisiyasi 400 den cox alpinist beledci ve serpden ibaret dirmanisa Katmandu Vadisinden basladi cunki o vaxt serqde hec bir yol yox idi Alpinistler hundurluke uygunlasaraq bir nece hefte Baza Dusergesinde kecirler Bu muddetde serpler ve bezi ekspedisiya alpinistleri Xumbu buzlaganinda ipler ve nerdivanlar qururlar Buzdan qulleler buzlaq catlari ve bu kimi deyisken buz formalari marsrutu en tehlukeli eden erazilerdir Bu hissede bir cox alpinist ve serp helak olub Tehlukeni azaltmaq ucun alpinistler umumiyyetle sefeqden evvel donma temperaturunda dirmanmaga baslayirlar 6 065 metr 19 900 ft yukseklikde Xumbu buzlagindan yuxarida 1 ci duserge yerlesir Duserge 1 den alpinistler Sukut deresi ile Lhotze yamacinin temeline Duserge 2 nin 6 500 metr 21 300 ft de quruldugu yere qeder yola cixirlar Sukut deresi merkezde neheng yanal yariqlarla dolu duz yumsaq bir sekilde artan buzlaq vadisidir Alpinistler Nuptzenin bazasi yaxinliginda Nuptze kecidi olaraq bilinen kicik bir kecid yolu kecmek mecburiyyetinde qalirlar Sukut vadisinin bele adlandirilmagina sebeb erazinin topoqrafiyasinin umumiyyetle dirmasma yolundan kuleyi kesmeyidir Yuksek hundurluk ve aydin kuleksiz bir gun alpinistler ucun dozulmez derecede isti ola biler Duserge 3 den Duserge 5 e qeder alpinistler iki elave problemle uzlesirler Cenevre dalgasi ve Sari Band Cenevre dalgasi 1952 ci il Isvecre ekspedisiyasi terefinden adlandirilan qara qayanin qabariq bir formasidir Dartilmis ipler alpinistlere bu qarla ortulmus qaya qrupu uzerinde surusmeye komek edir Cenub Asiriminda alpinistler olum zonasina daxil olurlar Zirve cehdi eden alpinistler bu yukseklikde adeten iki uc gunden cox qalmaya biler Hava bu qisa bir nece gun icinde islemirse alpinistler enmek mecburiyyetinde qalirlar hamisi geri Baza dusergesine donurler Duserge 4 den etibaren alpinistler zirveye 10 12 saat erzinde catmaq umidi ile hele 1000 metr yukseklikde zirveye gece yarisi yaxinlasmaga baslayir Alpinistler evvelce Eyvana zirveden evvelki qabariq formalasmaya 8 400 metr 27 600 ft hundurluye catirlar 8 750 metr 28 700 ft hundurlukde dunyada ikinci en hundur zirve olan gorunur Cenub Zirvesinden alpinistler qalin qar qati ile ortulmus cenub serq silsilesini izleyirler Bura marsrutun en tehlukeli hisselerinden biridir sola sehv bir addim cenub qerb yamacindan 2400 m 7 900 fut hundurlukden saga addim ise 3 050 m 10 010 fut hundurluyundeki Kangsung divarindan birinin dusmesi ile neticelene biler Bu cigirin sonunda 8 790 m 28 840 fut mesafede yerlesen adli 12 m 39 fut hundurluyunde qaya divari var Hillari ve Tenzinq bu addimi atan ilk alpinistler idi ve onlar ibtidai buz dirmanma avadanliqlari ve iplerinden istifade ederek bunu etdiler Hal hazirda alpinistler bu pilleni evveller serpler terefinden qurulmus sabit iplerden istifade ederek qalxirlar Son illerde daga dirmasan insanlarin sayinin artmasi ile Hillari Pillesi tez tez cetinliye cevrilir alpinistler iplerden istifade ucun novbede xeyli vaxt gozlemek mecburiyyetinde qalir ve alpinistlerin dagdan semereli sekilde asagi enmelerinde problemler yaranir Hillari Pillesinden sonra alpinistler qayali bir hisseni kecmelidirler Alpinistler umumiyyetle zirvede yarim saatdan az vaxt serf edirler ki qaranliq girmeden evvel duserge 4 e ene bilsinler gunortadan sonra hava ile bagli ciddi problemlerin qarsisini alsinlar ve ya elave oksigen balonlari tukenmesin Simal silsilesi marsrutu Simal silsilesi marsrutu Everestin simal terefinden Tibetden baslayir Ekspedisiyalar Ronqbuk buzlagina teref gederek buzlagin altindaki cinqil duzenliyinden 5 180 m 16 990 fut mesafede duserge qururlar II dusergeye catmaq ucun alpinistler serqdeki Ronqbuk buzlagindan 6 100 m 20 000 fut yuksekliye qeder qalxirlar III Duserge Simal Asiriminin altinda 6 500 m 21 300 fut mesafededir Simal Asirimindaki Dusergeye catmaq ucun alpinistler buzlaqdan 71010 m 23 000 fut mesafede yerlesen Simal Asirimina catmaq ucun sabit iplerin istifade edildiyi asrimin eteyine qalxirlar Simal Asirimindan alpinistler duserge 5 i texminen 7 775 m 25 500 fut hundurlukde qurmaq ucun qayali simal silsilesine qalxirlar Marsrut Simal yamaci ile diaqonal bir dirmasmaqla sari bandin temeline qeder 8 230 m 27 000 fut mesafede duserge 4 e catir Duserge 4 den etibaren alpinistler son zirveye tekan verirler Zirve Marsrutlar umumiyyetle ortaq bir noqteni zirveni bolusur Everest zirvesi yemek otagi masasinin olcusu kimi tesvir edilmisdir Zirveye her il qar yagir ve qayanin ustundeki buz uzerindeki qar tebeqesi ilden ile deyisir Qaya zirvesi Ordovik ehengdasindan ibaretdir ve Montana Dovlet Universitetine gore asagi dereceli metamorfik qayadir Zirvenin altinda hele de parlaq rengli qis godekceleri geyen meyitlerle dolmus goy qursagi vadisi olaraq bilinen bir sahe var Texminen 8000 metre qeder yukseklikdeki bu sahe oksigen az olduguna ve asagi tezyiq sebebi ile yuksek tehluke ve adeten olum zonasi dir Zirvenin altinda Everest daginin uc esas terefine enen dag yamaci var Simal yamaci cenub qerb uzu ve serq yamaci Kangsung divari Olum zonasi Evereste zirve cehdi eden alpinistler 8 000 metr 26 000 ft yuksekliden sonra Olum zonasi na daxil olur ve bu zonada hundurluk artdiqca yasamaq ucun cetinliklerle uzlesirler Temperatur cox asagi seviyyeye dusur neticede havaya meruz qalan her hansi bir beden hissesinin donmasi bas verir Temperatur cox asagi oldugu ucun bezi bolgelerde qar donur ve suruserek dusmekle olum ve ya yaralanma bas vere biler Everestdeki bu yuksekliklerde yuksek kulek de alpinistler ucun boyuk tehlukedir Alpinistler ucun diger ehemiyyetli tehluke asagi atmosfer tezyiqidir Everestin ustundeki atmosfer tezyiqi deniz seviyyesindeki tezyiqin ucde birini teskil edir Neticede nefes almaq ucun texminen ucde bir oksigen elde edile biler Soldan saga Everest ve Lhotze Makalu Camlanq Olum bolgesinin tehlukeli tesiri o qeder boyukdur ki alpinistlerin ekseriyyeti Cenub Asirimindan zirveye getmek ucun lazim olan 1 72 kilometr 1 07 mil mesafeni getmek ucun 12 saat serf edirler Hetta bu seviyyeye catmaq ucun tipik bir ekspedisiya ucun 40 60 gun ceken uzun hundurlukde uygunlasma teleb olunur 8 500 metr 27 900 ft den yuxari hundurlukde atmosfer seraitine meruz qalan bir insan uygunlasma olmadan 2 3 deqiqe erzinde husunu itirecekdir 2007 ci ilin may ayinda Caudwell Xtreme Everest heddinden artiq yukseklikde insan qaninda oksigen seviyyesi ile elaqedar tibbi arasdirma etdi 200 den cox konullu Everest Baza Dusergesine qalxdi burada qandaki oksigen seviyyesini arasdirmaq ucun muxtelif tibbi testler edildi Kicik bir komanda da zirveye geden yolda sinaqlar kecirdi Baza dusergesinde bele oksigenin asagi nisbi tezyiqi qanin oksigenden doyma seviyyesine birbasa tesir gosterdi Deniz seviyyesinde qanin oksigenden doyma seviyyesi normalda 98 99 teskil edir Baza dusergesinde bu reqem 85 ile 87 arasinda dusdu Zirvede alinan qan numuneleri qanda oksigen seviyyesinin cox asagi oldugunu gosterdi Qandaki oksigenin yan tesiri insanda normalda deqiqede 20 30 nefes alma oldugu halda bu reqemin 80 90 a qeder artmasidir Oksigenin olmamasi tukenme heddinden artiq soyuq ve dirmasma tehlukeleri hamisi olum sayinin artmasina sebeb olur Geze bilmeyen yaralanan sexs ciddi problemler icerisindedir cunki vertolyotla xilasetme umumiyyetle mumkun deyil ve insani dagdan aparmaq cox risklidir Qalxma zamani olen insanlar adeten geride qalirlar 2006 ci ilde 150 ye yaxin cesed hec vaxt tapilmadi Standart dirmasma marsrutlari yaxinliginda cesedleri tapmaq nadir deyil 2008 ci ilde edilen bir arasdirma olum zonasinin heqiqeten Everest olumlerinin en cox yasadigi yer oldugunu eyni zamanda olumlerin coxunun zirveden enme zamani bas verdiyini qeyd etdi Everestdeki olumler haqqinda 2014 cu ilde bir meqalede qeyd olunur ki ucqun olum zonasi ucun en boyuk tehlukelerden biridir ucqunlar asagi yuksekliklerde olumun daha cox yayilmis sebebidir Buna baxmayaraq Everest alpinistler ucun bezi olcmelere gore bir sira zirvelerden Kancencaqra K2 Annapurna Nanga Parbat ve s daha tehlukesizdir lakin bu dovrden asilidir Monblanin her il Everestden daha cox olumu var adi bir ilde yuzden cox adam olur ve qeydler aparildiqdan beri sekkiz minden cox adam olmusdur Umumi dag olumune tesir eden bezi amiller arasinda dagin populyarliq seviyyesi dirmasanlarin bacarigi ve qalxmagin cetinliyi var Diger bir saglamliq tehlukesi gozlerin korlanmasina ve korluga sebeb ola bilen retinal qanamalardir Everest alpinistlerinin dordde birine qederi retinal qanaxma yasaya biler ve normalda asagi hundurluklere qayitdiqdan bir nece hefte erzinde sagalsalar da 2010 cu ilde bir alpinist kor oldu ve olum zonasinda oldu Gunorta saat birde Ingilis alpinist Peter Kinlok dunyanin daminda parlaq gunes isiginda asagida Himalayin sekillerini cekerek sen idi Ancaq Everest dagi indi onun qebridir cunki yalniz bir nece deqiqe sonra qefleten kor oldu ve soyuqdan olmek ucun terk edilmeli oldu A Mak Smis Komanda novbeti 12 saat erzinde onu dagdan endirmeye calismaq ucun cox sey gosterdi lakin hec bir fayda vermedi cunki cetin hisselerden kecmekde ugursuz oldular Xilas etmesi mumkun olanlar ucun Everest Simal Serq silsilesi cetinlik kimi taninir Bu veziyyetin bir yolu 2011 ci ilde zirveden parasut kecirmek niyyetinde olan iki nepalli terefinden kesf edildi Onlarin hec bir secimi yox idi oksigen balonlari ve materiallari tukendiyi ucun planlarini davam etdirmeye mecbur oldular Onlar zirveden ugurla cixdilar ve 42 deqiqe erzinde dagdan qalxmadan Namche Bazara dogru surusduler Elave oksigen Ekspedisiyalarin coxu 8 000 metr 26 000 ft den yuxari oksigen maskalari ve balonlarindan istifade edir Everesti elave oksigen almadan dirmasmaq olar lakin bu en bacariqli alpinistler terefinden ve yuksek risk altinda edile biler Insanlar asagi oksigen ile deqiq dusunmurler ve heddinden artiq asagi temperatur ve dik yamaclarin birlesmesi tez tez duzgun qerar qebul etmeyi teleb edir Zirveye cixan alpinistlerin texminen 95 faizi zirveye catmaq ucun oksigen balonlarindan istifade etse de alpinistlerin texminen bes faizi Everesti elave oksigen olmadan feth etmisdirler Elave oksigen olmadan zirveye catmaga calisanlar ucun olum nisbeti ikiqatdir Beyin huceyreleri oksigen catismazligina son derece hessasdir Bezi beyin huceyreleri oksigen tedaruku yox olduqdan 5 deqiqe sonra olmeye baslayirlar Neticede beyin hipoksiyasi suretle ciddi beyin zedelenmesine ve ya olumune sebeb ola biler Everest dagina qalxmaq ucun oksigen balonlarinin istifadesi mubahiselidir Ilk defe 1922 ci ilde Britaniya Everest Dagi Ekspedisiyasinda 7 800 metr 25 600 ft e qalxmis Corc Finc ve Geoffrey Brus terefinden istifade edilmisdir Siddetli bir firtina ile yere yixilanlar gece erzinde elave oksigenle nefes alaraq olumden xilas oldular Ertesi gun oksigen almayan istirakcilardan texminen uc qat suretli olaraq 8 100 metr 26 600 ft e cixdilar Corc Mallori bele bir oksigenin istifadesini qeyri pesekarliq kimi xarakterize etdi lakin sonradan bu olmadan zirvenin fethinin mumkunsuz oldugunu anladigini ve buna gore de 1924 cu ildeki son cehdinde istifade etdiyini bildirdi Novbeti iyirmi bes il ucun her hansi bir ugurlu zirve fethi ucun oksigen balonlarindan istifade standart hesab edildi Raynhold Messner elave oksigen enenesini pozan ilk alpinist oldu ve 1978 ci ilde Peter Habeler ile birlikde oksigen balonlari olmadan ilk zirve fethini etdi 1980 ci ilde Messner daha cetin simal qerb marsrutu boyunca elave oksigen ve ya hec bir beledci ve dirmasma terefdaslari olmadan dagi feth etdi 1996 ci il felaketi beledcinin oksigen balonu istifadesindeki rolu meselesini de ortaya qoydu Payiz dirmanisi Umumiyyetle bahardan daha az populyar olmasina baxmayaraq Everest dagi cehdleri mussondan sonraki movsum de adlanir payizda da edilir Meselen 2010 cu ilde Erik Larsen ve bes Nepal beledcisi on ilde ilk defe payizda Everesti feth etdiler Mussonun sona catdigi payiz movsumu daha tehlukeli hesab olunur cunki bu zaman sethde qeyri sabit ola bilecek coxlu miqdarda qar yigilir Bununla birlikde artan qar xizek ve snovbord kimi mueyyen qis idman novleri ile daha populyar ola biler Los Angeles Times a gore Kris Candler ve Bob Kormak Evereste 1976 ci ilin Oktyabr ayinda Amerika Bicentennial Everest Ekspedisiyasinin bir hissesi olaraq etdikleri cehd ile Everest dagina payiz yukselisini eden ilk amerikalilar oldular 21 ci esre qeder yaz ve payiz Everest daginda xizek ve snovbord cehdleri ile daha populyar oldu 1980 ci illerde payizda dirmasmaq eslinde yazdan daha populyar idi ABS astronavti Karl Gordon Heniz 1993 cu ilin oktyabrinda sualanma uzerinde tecrube apararken payiz ekspedisiyasinda oldu Fon radiasiyasinin miqdari daha yuksek hundurluklerde artir Yanvar ayina qeder zirvede 0 17 km saat suretli kulekler esir ve zirvenin orta temperaturu 33 F 36 C olur Secilmis dirmanis rekordlari 2010 dirmasma movsumunun sonunda texminen 3 142 nefer terefinden zirveye 5 104 zirve cehdi edilmisdir Alpinistlerin diqqetelayiq ilkleri bunlardir Tarix Olke Ilk1922 Avstraliya Boyuk Britaniya Corc Finc ve Kapitan Geoffrey Brus terefinden ilk defe 8 000 metr 26 247 ft yuksekliye dirmanis 1952 Isvecre Birinci Isvecre Everest Ekspedisiyasi terefinden Cenub Asirimina dirmanis 1953 Boyuk Britaniya Britaniya Everest ekspedisiyasi terkibinde Tensinq Norgey ve Edmund Hillari terefinden Everestin ilk fethi 1960 CXR Ilk defe Vang Fuzhou Qonpo ve Qu Yinhua terefinden Cin silsilesinden yukselis 1975 Yaponiya Ilk qadin Junko Tabei terefinden feth 16may 1975 CXR Ikinci Cin Everest ekspedisiyasi bascisinin muavini Fantaloq terefinden simal silsilesinden ilk qadinin yukselisi 1978 Italiya Avstraliya Raynhold Messner ve Peter Habeler terefinden elave oksigen olmadan ilk dirmanis 1978 Avstriya Frans Oppurq terefinden ilk yanliz dirmanis 1980 Polsa Polsa Milli Ekspedisiyasi terefinden ilk qis fethi 1980 Italiya Raynhold Messner terefinden elave oksigen olmadan ilk yanliz qalxma 1988 CXR Yaponiya Nepal Dagin hem simal hem de cenub terefden eyni anda zirveye cixan ve diger terefden enen Cin Yaponiya ve Nepal komandalari terefinden ilk carpaz kecme dirmasmasi Carpaz dirmasma canli yayimlanan televiziyada ilk qeyde alinib 1988 Fransa Gin Mark Boivin terefinden ilk yamac parasutu ile enis 1988 Yeni Zelandiya Leydi Bradey terefinden elave oksigen olmadan ilk qadin yukselisi 1998 Nepal Kazi Serpa terefinden 20 saat 24 deqiqe olmaqla elave oksigen olmadan cenub serq silsilesi Senub asirimi ile zirveye catmaq ucun en suretli cehd 2000 Sloveniya Davo Karnicar terefinden zirveden xizekle ilk enme 2001 ABS Kor alpinist Erik Weihenmayer terefinden ilk yukselis 2001 Nepal Lhakpa Serpa Evereste yukselen ve sag qalan ilk nepalli qadindir 2004 Nepal 8 saat 10 deqiqe olmaqla Pemba Dorje terefinden elave oksigen alaraq cenub serq silsilesi Cenub Asirimi ile zirveye catmaq ucun en suretli dirmanis 2006 Nepal Lhakpa Serpa en ugurlu qadin Everest alpinisti ucun oz rekordunu qiraraq 6 ci defe zirveye yukseldi 2007 Avstriya Kristian Stanql terefinden 16 saat 42 deqiqe erzinde elave oksigen olmadan simal serq silsilesi ile zirveye catmaq ucun en suretli dirmanis 2010 ABS Cordan Romero 13 yas 10 ayliq zirveye catan ucun en genc kisi oldu 2011 Nepal Apa Serpa zirveye en cox 21 ilde 21 defe cixmis insandir 2013 Nepal Apa Serpanin rekordu Furba Tasi terefinden yenilenir 14 ilde 21 defe 2013 ABS Amerikali Melissa Arnot serp olmayan qadinlar ucun oz zirve rekordunu 5 ci defe vurur 2014 Hindistan Zirveye catan en genc qadin Malavas Purna 13 yas 11 ay 2017 Nepal Alp Ascents den Kami Rita Serpa zirveni 21 ci defe feth edir 2019 Nepal Kami Rita Serpa zirveni 24 cu defe feth edir Aviasiya1933 Everest uzerinde ucus Ingilis milyoncu ve kecmis model Lusi Leydi Houston 1933 cu ilde Everest Ucusunu maliyyelesdirdi Duqlas Hamiltonun basciliq etdiyi teyyareler meydana gelmesi namelum erazinin fotosekillerini cekmek ucun zirveden kecdi 1988 Zirveden ilk yamac parasutu ile enis 26 sentyabr 1988 ci ilde Gin Mark Boivin cenub serq silsilesi vasitesile dagi feth etdikden sonra dagdan enerken paraplandan istifade etdi Boivin dedi Men zirveye catanda yorulmusdum ve bu yukseklikde qacmaq olduqca cetin idi Boivin parasutu ise salmaq ucun zirvenin altindaki 40 dereceli yamacdan 18 m 60 fut mesafede qacaraq 5 900 m 19 400 fut hundurlukudeki II Dusergeye 12 deqiqede catdi bezi menbeler 11 deqiqe deyir Boivin bu sovqu bir daha tekrarlaya bilmedi cunki iki il sonra 1990 ci ilde Venesueladaki Anxel selalesinden enerken oldu 1991 Hava sari ile ucus 1991 ci ilde iki hava sarinda dord nefer Everest dagi uzerindeki ilk isti hava sarinin ucusuna nail oldu Birinci sarda Andi Elson ve Erik Cons operator diger sarda ise Kris Devhirst ve Leo Dikinson kameraman yer aldi Dikinson Ballooning Over Everest adli macera haqqinda bir kitab yazmaga basladi Ingilterenin The Daily Telegraph qezetine gore Raynhold Messner hazirda dayandirilmis Kodak sirketininde fealiyyet gosteren Dikinsonun Everestin panoramik goruntulerinden birini yerin en yaxsi fotosu adlandirdi Devhirst bu cesaretin tekrarini sernisinlere sernisin basina 2 6 milyon ABS dollarina teklif etdi 2005 Vertolyotla zirve fethi Eurocopter AS350 2005 ci ilin may ayinda Fransali pilot Didier Delsalle Everest daginin zirvesine Eurocopter AS350 helikopterini endirdi O Beynelxalq Aviasiya Federasiyasinin FAI resmi rekordunu qirmaq ucun iki deqiqeye enmeli oldu lakin bunu iki defe olmaqla 4 deqiqeye etdi Bu tip enislerde rotorlar teyyareni qarli zemine tam desteklemek ucun cetinlik cekirler Ucus hem yukselis hem de enis sahesinin en yuksek olmasi ve hemcinin enis cetinliyine gore dunya rekordu qirdi Bezi metbuat xeberlerinde zirvenin enisi barede hesabatin Cenub Asirimi enisi ile elaqedar bir anlasilmazliq oldugu ireli suruldu ancaq o bundan iki gun evvel FAI terefinden ve Everest qeydleri terefinden tesdiqlenen Cenub Asirimina da cixdi Delsalle orada oldugu muddetde 4 880 m 16 000 fut yukseklikdeki iki Yapon alpinistini de xilas etdi Alpinistlerden biri qeyd etdi ki yeni rekord daha yaxsi xilasetme sansi demekdir 2011 Zirveden yamac parasutu 2011 ci ilde Everest zirvesinden 42 deqiqe erzinde Namche Bazaara iki Nepal parasutu cixdi Onlarda oksigen ve techizat tukenmisdi buna gore de dagdan cox suretli olan bu yolu secmisdiler Cutluk bu fikirlerine gore 2012 ci il ucun National Geographic Adventurers mukafatini aldi Onlardan biri geri qalan omrunde hec vaxt dirmasmadi digeri ise hec vaxt yeniden bu idman novunu tekrarlamadi lakin onlar birlikde esasli bir ugura imza atdilar 2013 cu ile qeder ucus goruntuleri Nightline televiziyasinda numayis olundu 2014 Vertolyot komeyile qalxma 2014 cu ilde alpinist Vang Jing terefinden maliyyelesdirilen ve Xumbu buz divarini kecerek Cenubi baza dusergesinden Duserge 2 ye ucmaq ucun bir vertolyotdan istifade edildi ve Everest zirvesi feth edildi Bu dirmasma alpinist dunyasinda derhal dirmasmanin qanuniliyi ve etibarliligi ile bagli coxlu etiraz ve mubahiselere sebeb oldu Vanq butun bunlarin qarsiliginda Eger Duserge II ye ucmasan sadece eve gedersen dedi Eyni musahibede o tekid etdi ki hec vaxt bu heqiqeti gizletmeye calismayib Onun komandasi cenub terefden istifade etmeli idi cunki cinliler onlara dirmasma icazesini redd etdiler Neticede Cinin imtina etmesi Nepalin maraqlarina xeyirli oldu hokumete yerli xestexanalarini numayis etdirmeye imkan verdi ve alpinizm aleminde vertolyot istifadesi ile elaqedar muzakirelere sebeb olan yeni bir hibrid aviasiya alpinizm stilini teqdim etdi Vanq 2014 cu ilin iyununda Nepal hokumetinden Ilin Beynelxalq Alpinisti Mukafatini qazandi 2016 Vertolyotlara muraciet 2016 ci ilde vertolyotlarin istifadesinine artmasi semereliliyin artmasi ve olumcul Xumbu buz divari uzerinden materialin dasinmasi ucun muraciet edilirdi Xususile qeyd edildi ki ucuslar buz divari yollarini 80 seferden xilas etdi lakin Everestde ticaret fealligini artirdi 2014 cu ilde bir cox Nepalli buz divarinda oldukden sonra hokumet vertolyotlarin 1 ci dusergeye daha cox sernisin aparamasini qeyd etdi lakin bu 2015 ci ilde bas veren olumler ve dagin zelzelesi sebebinden mumkun olmadi Buna gore de bu deyisiklik ancaq 2016 ci ilde tetbiq edildi baxmayaraq ki vertolyotlar 2015 ci ilde zelzele zamani cox insani xilas etmisdi Hemin yay Bell 412 Everest daginin yaxinliginda 20 000 fut yukseklikde ucmaq da daxil olmaqla bir sira sinaqlardan kecirildi Dirmanislarin maliyye deyeriEverest dagina dirmasmaq alpinistler ucun nisbeten bahali bir is ola biler Zirveye catmaq ucun teleb olunan dirmasma qurgularinin qiymeti 8000 ABS dollarindan artiq ola biler ve ekser alpinistler de 3000 ABS dollari elave eden oksigen balonlarindan istifade edirler Nepal vasitesile cenubdan Everest sahesine daxil olmaq ucun icaze komanda olcusunden asili olaraq adambasina 10 000 ile 25 000 ABS dollari arasinda deyisir Enis adeten dagin yaxinligindaki baza dusergelerinden birinde baslayir Bir cihazi hava limanindan baza dusergesine kocurmek 2000 ABS dollari elave ede biler Her hansi meshur beledci ile umumiyyetle on illerlik dirmasma tecrubesi ve belke de bir nece Everest fethine sahib bir meshur alpinistle dirmasmaq 2015 ci ilden etibaren 100 000 funt sterlinqden artiq ola biler Diger terefden baza dusergesinde yalniz bir yemek ve icaze kimi burokratik yerustu yemek teklif eden mehdud bir destek xidmeti 2007 ci ildeki kimi 7000 ABS dollarina basa gele biler Tibet Cin terefi ogurluq ve tehdid xeberleri sebebiyle nezaretden kenar olaraq xarakterize edilir 2015 ci iledek Nepal alpinistlerin mueyyen tecrubeye sahib olmasini ve dagi daha etibarli etmek ve xususile gelirlerini artirmagi teleb etmeyi dusunurdu Lakin asagi budceli sirketler tecrubesiz alpinistleri alaraq daha asagi qiymetli lakin tehlukeli teklifler etmeye devam edirdi Qerb firmalarindan uz donderenler cox vaxt onlara ucuz qiymete xidmet teklif eden sirketler tapa bilerler Qerb sirketleri geri done bilmeyecekleri halda bele insanlari inandirarken diger sirketler insanlara secim etmek azadligi verir TurizmNepalda duserge Gon Krakauerin sozlerine gore Everestin kommersiyasi dovru 1985 ci ilde baslamis zirveye 55 il boyunca yalniz 55 yasindaki bir is adami ve heveskar dag alpinisti olan Ricard Bassin da daxil oldugu David Breasearsin basciliq etdiyi bir ekspedisiya gelmisdi 1990 ci illerin evvellerinde bir nece sirket daga beledci turlar teklif edirdi 1996 ci il felaketinde olen alpinistlerden biri olan Rob Holl hadiseden evvel 39 musteriye zirveye ugurla rehberlik etmisdi 24 42 2016 ci ilde rehber xidmetlerin deyeri en cox 35 000 200 000 ABS dollari arasinda deyisir Bununla birlikde teklif olunan xidmetler genis derecede deyisir ve dunyanin en kasib ve en az inkisaf etmis olkelerinden biri olan Nepalda sovdelesmeler apararken alicidan ehtiyat edin Turizm Nepal iqtisadiyyatinin dord faizini teskil edir amma Everest turizmi ele bir xususi gelirdir ki Everestde calisan hambalin geliri diger gelir menbeleri olmayan bir bolgede xalqlarin orta emek haqqindan texminen iki qat cox ola biler Xercler cox ferqli ola biler Minimum elave xercler ile zirveye catmaq texniki cehetden mumkundur ve bu cur seferler ucun maddi texniki destek teklif eden budce turizm agentlikleri var Ancaq bu cetin ve tehlukeli hesab olunur Devid Sarpin qezasinda gosterildiyi kimi Bir cox alpinist icazelerin alinmasi baza dusergesine eraziden neqliyyat yemek cadirlar sabit ipler dagda olarken tecrubeli bir alpinist kimi genis xidmetler teqdim eden tam xidmet beledci sirketleri ile isleyir Bele bir beledci xidmetinin deyeri adambasina 40 000 80 000 ABS dollari arasinda deyise biler Ekser avadanliq serpler terefinden dasinir Burada 10 kiloqramdan artiq yuklerinizin dasinmasi ucun serp tuta bilersiniz Bunun eksine olaraq Denali kimi daha az ticari zirvelere cehd eden alpinistlerin cox vaxt 30 kiloqramdan cox yuk dasimasi gozlenilir Everest daginin ticareti derecesi tez tez tenqid movzusudur Tensinq Norgeyin oglu Gamlinq Tensinq Norgey 2003 cu ilde verdiyi bir reportajda merhum atasinin hec bir dirmanma tecrubesi olmayan zengin heyecan axtaran insanlarin indi muntezem olaraq zirveye catdigini gorende sok oldugunu soyledi Hele de bu daga ozunuz ayaqlarinizla dirmasmalisiniz Ancaq macera ruhu artiq yoxdur O itdi Oraya geden ele insanlar var ki dirmanis techizatlari haqqinda fikirleri yoxdur Onlar kimese 65 000 dollar odedikleri ucun dirmasirlar Bu xudbinlikdir Basqalarinin heyatina tehluke yaradir Her bir dirmasmada ole bilersiniz ve bu ozunuz ucun mesuliyyet dasiyirsiniz demekdir Biz heqiqi alpinistlerik ehtiyatli xeberdardiq ve hetta qorxurduq Daglara dirmasaraq ne qeder boyuk oldugumuzu oyrenmedik Biz nece qirila bilen nece ciliz ve qorxuyla dolu oldugumuzu oyrendik Bunu yalniz ozunuzu yuksek tehlukeye meruz qoysaniz elde ede bilersiniz Hemise demisem ki tehlukesi olmayan bir dag dag deyil Yuksek hundurlukde alpinizm turizm ve sou halina geldi Evereste bu ticari seferler yene de tehlukelidir Lakin beledciler ve teskilatcilar musterilere Narahat olmayin her sey teskil olnub deyirler Marsrutu yuzlerle serp hazirlayir Elave oksigen zirveye qeder butun dusergelerde movcuddur Insanlar sizin ucun yemek bisirecek ve carpayilarinizi yigacaq Musteriler ozlerini tehlukesiz hiss edirler ve risklere ehemiyyet vermirler Raynhold Messner Bununla birlikde gorkemli alpinistler arasinda bu movzuda fikirlerin hamisi qetilikle menfi deyildir Meselen alpinizmi xususen de Everest daginin ticaretini sevmediyini soyleyenEdmund Hillari iddia etdi ki Insanlar 65 min dollar odedikden sonra bir nece tecrubeli beledci terefinden daga aparilir Bu heqiqeten alpinizm deyil O buna baxmayaraq qerbliler terefinden Everest bolgesine edilen deyisikliklerden memnun oldugunu qeyd etdi Hec bir pesmanligim yoxdur cunki yerli insanlar ucun veziyyetin yaxsilasdirilmasi ucun cox calisdim Biz ilk defe oraya gedende onlarin hec bir mektebi hec bir tibb obyekti yox idi Biz orada 27 mekteb iki xestexana ve bir nece tibb klinikasi qurduq sonra cosqun dag caylari uzerinde korpuler tikdik ve icmeli su kemerleri cekdik Buna gore de serpler ile birlikde onlarin faydalanmasi ucun cox is gormusuk Edmund Hillari Ilk zirve beledcilerinden biri olan Ricard Bass Yeddi Zirvede meshur Everest alpinistleri ve orada yasamaq ucun goturduyu isler haqqinda bir reportajda bele cavab verdi Alpinistler heqiqeten boyuk daglari sinamazdan evvel yuksek hundurluk tecrubesine sahib olmalidirlar Insanlar 20 000 metrlik dag ile 29 000 fut arasindaki ferqi bilmirler Bu sadece hesab deyil Havadaki oksigenin azalmasi hundurlukle mutenasibdir lakin bunun insan bedenine tesiri qeyri mutenasibdir Insanlar Denali 6 195 m ve ya Akonkaquaya 6960 m dirmasirlar ve Burada ozumu cox yaxsi hiss edirem Everesti sinamaga gedeceyem deyirler Ancaq bu bele deyil Ricard BassHuquq ve qaydalar Zirveden evvel sonuncu duserge Bezi alpinistler techizat cantalarindan heyati tehluke yaradan ogurluqlar barede melumat verdiler Evereste oksigen olmadan cixan ve Devid Sarpin partiyasinin bir hissesi olan ilk Braziliyali alpinist Vitor Neqret enis esnasinda oldu ve yuksek hundurlukdeki dusergesinden techizat ve yemek ogurlugunu temin etdi Bir nece uzv tehqir olundu mexaniki techizatlar ogurlanmisdi men ve menimle dirmasan hemkarim Mixael Kodasa qarsi tehdidler edildi ve onsuz da stresli bir veziyyet daha da dehsetli hala getirildi alpinistlerden biri qeyd etdi Ogurluga elave olaraq Michael Kodas Yuksek cinayetler Acliq yasinda Everestin taleyi 2008 kitabinda tesvir edir qeyri etik rehberler ve Sherpas Tibet bazasi dusergesindeki fahiselik ve qumar oyunlari satisla elaqeli saxtakarliq oksigen butulkalari ve dagdan zibil cixarmaq behanesi ile ianeler toplayan alpinistler Ogurluga elave olaraq Mixael Kodas Yuksek cinayetler Acgozluk dovrunde Everestin taleyi 2008 The Fate of Everest in an Age of Greed 2008 kitabinda tesvir edir Qeyri exlaqi rehberler ve serpler Tibet baza dusergesindeki fahiselik ve qumar oyunlari oksigen balonlarinin satisi ile bagli saxtakarliq ve dagdan zibil cixarmaq behanesi ile ianeler toplayan alpinistler Everestin Tibetdeki Cin terefi bir Kanadalinin serpi terefinden butun mexanizmlerinin ogurlanmasi ve terk edilmesinden sonra idareden kenar olaraq xarakterize edildi Basqa bir serp qurbanin dagdan tehlukesiz bir sekilde cixmasina komek etdi ve ona ehtiyat qurgular verdi Diger alpinistler de her biri yuzlerle dollara basa gele bilen oksigen balonlarinin itdiyini bildirdiler 2010 cu illerin sonlarinda dusergelerden oksigen balonlarini ogurlanmasi barede melumatlar daha cox yayildi Qerbliler bezen insan heyatinin deyerleri ile bagli ferqli bir anlayisa sahib olan yerli sakinleri surukleyen cixilmaz yoxsullugu basa dusmek ucun mubarize aparirdilar Meselen adambasina cemi 1000 rupi 6 30 funt ucun bir nece xarici vetendas qaldiqlari yerden cixmaq mecburiyyetinde qaldilar ve tehlukesizliye aparildiqlarina inandilar Bunun evezine onlar terk edildi ve qar firtinasinda olduler 2014 Serp tetili18 aprel 2014 cu Everest dirmanma cemiyyetine bu gune qeder en boyuk zerbeni vuran felaketlerden birinde 16 serp Nepalda Everest dagindan ucqun sebebinden oldu Facieye cavab olaraq cox sayda serp dirmanma beledcileri isden getdi ve en cox dirmasan sirketler itki ucun yas tutan serp xalqina qarsi cixdilar Bezileri hele dirmasmaq isteyirdiler amma o ili davam etdirmek ucun heqiqeten cox mubahiseli idi Serplerin is tetillerine sebeb olan meselelerden biri de dirmasma zamani esassiz musteri telebleri idi Everest daginda ekstremal idman novleriEverest dagi alpinizmden basqa diger qis idman novlerine o cumleden snovbord xizekle surusme yamac parasutu ve parasutizm da ev sahibliyi etmisdir Yui iro Miura 1970 ci illerde Everestde xizek suren ilk adam oldu Heddinden artiq xesaret alaraq amma yixilmadan Cenub Asirimindan texminen 4 200 ft asagi surusub Stefan Gatt ve Marko Siffredi 2001 ci ilde Everest daginda snovbord etdiler Diger Everest snovbordcularina 2000 ci ilde cenubda baza dusergesine enmis Sloveniyali Davo Karnicar simal terefinde 1996 ci ilde Italiyadan Hans Kammerlander ve 2006 ci ilde ABS den Kit DesLaurier daxildir 2006 ci ilde Isvecli Tomas Olsson ve Norvecli Tormod Granheim simal uzu ile birlikde xizek surduler Muxtelif nov surusme enisleri yavas yavas daha populyarlasdi 1986 ci ilde Everest dagi ekspedisiyasi zamani Stev Mak Kinney dagdan delta qanadlarla ucan ilk sexs oldu Fransiz Gin Mark Boivin 1988 ci sentyabrda Everestin cenub serq silsilesinden yamac parasutu ile enerek bir ilk etdi 2011 ci ilde iki Nepalli 45 deqiqe erzinde Everest zirvesinden 16 400 fut 5 000 m yuksekliyine enerek surusme enisi etdi 5 may 2013 cu ilde Red Bull icki sirketi Valeri Rozova parasut qanadlar geyinerek dagdan atlamasi ucun sponsorluq etdi ve o dunyanin en yuksek Wingsuit atlamasi rekordunu qirdi Everest ve dinRonqbuk Monastri ve arxa fonda Everest Everest daginin cenub hissesi doqquzuncu esrde lotus menseli Buddist muqeddesi Padmasambhava terefinden teyin edilmis bir nece gizli dere den biri kimi qebul edilir Everestin simal terefindeki baza susergesinin yaxinliginda dunyanin en dramatik menzereleri olan Everest daginin muqeddes heddi adlandirilan Ronqbuk Monastiri yerlesir Nepalin Xumbu bolgesindeki Everestin yamaclarinda yasayan serpler ucun Ronqbuk Monastiri vacib bir ziyaret yeridir Tibet Buddizminde Tukenmez bexsis ilahesi olan Miyolanqsanqmanin Everestin basinda yasadigi guman edilir Serp Buddist rahiblerinin dediyine gore Everest Miyolanqsanqma nin sarayi ve oyun meydancasidir ve butun alpinistler ancaq devetsiz gelmis qonaqdirlar Tullantilar2015 ci ilde Nepal Alpinizm Assosiasiyasinin prezidenti cirklenmenin xususen de insan tullantilarinin kritik hedde catdigini xeberdar etdi Her movsum 26 500 funt insan heyati dagin arxasinda qalir 1990 ci illerin sonlarinda ekspedisiya tualet oturacagi ile techiz edilmis ve mavi plastik elave edilmis 50 qallon hecminde texminen 230 lit cellekden duzeltdikleri tualetlerden istifade etmeye basladi Insan tullantilari problemi daha cox kimyevi tullantilarinin olmasi ile cetinlesir serf olunan oksigen balonlari terk edilmis cadirlar bos qutular ve suseler Indi Nepal hokumeti her bir alpinistden daga enerken sekkiz kiloqram tullanti yigmagi teleb edir 2019 cu ilin fevral ayinda artan tullanti problemi sebebinden Cin Everest terefindeki baza dusergesini dirmasma icazesi olmadan ziyaretciler ucun bagladi Turistlerin Rongbuk monastirina qeder getmesine icaze verilir 2019 cu ilin aprel ayinda Soluxumbu mahalinin Xumbu Pasanglhamu Kend Belediyyesi texminen 10000 kq zibilin Everestden toplanmasi ucun bir kampaniya baslatdi AdlarXV Zirve Britaniya imperiyasinin sorgulari The Bastard Bedxah Edmund Hillari Chomolonqma Tibetce klassik adi Qomolanqma Cince klassik adi Sagar Matha adeten Sagarmatha Nepalca klassik adi Deodungha Dardjilinqde Hindistanda qedim adi Gauri Sankar ve ya Gaurisankar muasir dovrde ad texminen 30 mil uzaqliqdaki ferqli bir zirvede istifade olunur ancaq texminen 1900 cu ile qeder Everest ucun istifade olunub EverestXeriteHemcinin baxHimalay Everest Baza dusergeleri SekkizminliklerIstinadlar Peakbagger com 2016 09 08 tarixinde Istifade tarixi 2013 07 14 China s New Road May Clear a Path for More Everest Climbers National Geographic 4 May 2016 28 January 2021 tarixinde Istifade tarixi 20 November 2019 Official height for Everest set BBC 8 aprel 2010 2018 07 12 tarixinde Istifade tarixi 16 avqust 2016 Papers relating to the Himalaya and Mount Everest Proceedings of the Royal Geographical Society of London IX 345 351 Aprel May 1857 Death in the clouds The problem with Everest s 200 bodies BBC Future 2017 07 03 tarixinde Istifade tarixi 2019 11 20 Lewis Jon E Appendix 1 The Mammoth Book of How it Happened Everest Little Brown Book Group 2012 seh 212 ISBN 978 1 78033 727 2 Gonpo first Chinese atop Mount Qomolangma CCTV 14 oktyabr 2009 2022 03 26 tarixinde Istifade tarixi 2019 11 20 Peter Gillman redaktorEverest The Best Writing and Pictures from Seventy Years of Human Endeavour Little Brown and Company 1993 10 13 ISBN 978 0 316 90489 6 The man who discovered Everest BBC News 20 oktyabr 2003 2008 04 15 tarixinde Istifade tarixi 11 aprel 2008 Letters to the Editor fevral 1982 The Pendulum Paradigm Variations on a Theme and the Measure of Heaven and Earth Mt Everest 1857 harappa com 26 dekabr 2007 tarixinde Istifade tarixi 23 yanvar 2008 The Environs and Native Names of Mount Everest India and China The Times 22490 4 Oktyabr 1856 seh 8 Mount Everest Random House Inc 2022 03 26 tarixinde Istifade tarixi 22 iyul 2009 Mapping Everest BBC Television 2022 03 26 tarixinde Istifade tarixi 2019 11 20 Chomo lungma Nepal Geographical Names 2021 03 20 tarixinde Istifade tarixi 18 aprel 2014 Djomo lungma Nepal Geographical Names 2021 03 20 tarixinde Istifade tarixi 18 aprel 2014 Chomolongma Nepal Geographical Names 2021 03 20 tarixinde Istifade tarixi 18 aprel 2014 Mount Jolmo Lungma Nepal Geographical Names 2021 03 20 tarixinde Istifade tarixi 18 aprel 2014 Qomolangma Feng Nepal 2022 08 29 tarixinde Istifade tarixi 2019 11 20 Sagar Matha Nepal Geographical Names 2022 03 26 tarixinde Istifade tarixi 18 aprel 2014 Krakauer Jon Into Thin Air A Personal Account of the Mt Everest Disaster New York Villard 1997 ISBN 978 0 679 45752 7 Unsworth Walt Everest The Mountaineering History 3rd Baton Wicks 2000 seh 584 ISBN 978 1 898573 40 1 Nepal and China agree on Mount Everest s height 2012 03 03 tarixinde Istifade tarixi 22 avqust 2010 Everest not as tall as thought Australian Broadcasting Corporation 2011 05 11 tarixinde Istifade tarixi 1 aprel 2007 Elevation of Mount Everest newly defined Swiss Foundation for Alpine Research 3 Yanvar 2007 tarixinde Istifade tarixi 1 Aprel 2007 Country Profile Government of Nepal 14 mart 2007 tarixinde Istifade tarixi 1 aprel 2007 Mount Everest 1 50 000 scale map prepared under the direction of Bradford Washburn for the Boston Museum of Science the Swiss Foundation for Alpine Research and the Milli Cografiya Cemiyyeti 1991 ISBN 3 85515 105 9 China says Mount Qomolangma stands at 8844 43 2012 01 15 tarixinde Istifade tarixi 17 iyun 2016 Roof of the World Milli Cografiya Cemiyyeti 12 iyul 2007 tarixinde Istifade tarixi 1 aprel 2007 Everest Plate Tectonics Museum of Science 8 noyabr 2006 tarixinde China fears Everest is shrinking 25 yanvar 2005 2021 10 03 tarixinde Istifade tarixi 1 aprel 2007 Surviving Denali The Mission Public Broadcasting Corporation 2010 11 20 tarixinde Istifade tarixi 7 iyun 2007 Mount McKinley 83 feet shorter than thought new data show 2022 03 26 tarixinde Istifade tarixi 2019 11 20 The Highest Spot on Earth 2013 01 30 tarixinde Istifade tarixi 2019 11 20 Yin C H and S T Kuo 1978 Stratigraphy of the Mount Jolmo Langma and its north slope Scientia Sinica v 5 pp 630 644 Sakai H M Sawada Y Takigami Y Orihashi T Danhara H Iwano Y Kuwahara Q Dong H Cai and J Li 2005 Geology of the summit limestone of Mount Qomolangma Everest and cooling history of the Yellow Band under the Qomolangma detachment v 14 no 4 pp 297 310 Geology of Mount Everest 2016 06 24 at the Wayback Machine everest1953 co uk Retrieved 13 noyabr 2018 Gansser A 1964 Geology of the Himalayas John Wiley Interscience London 1964 289 pp A site which uses this dramatic fact first used in illustration of deep time in John McPhee s book Basin and Range Geology about com 2016 03 03 tarixinde Istifade tarixi 17 iyun 2016 Myrow P M N C Hughes M P Searle C M Fanning S C Peng and S K Parcha 2009 Stratigraphic correlation of Cambrian Ordovician deposits along the Himalaya Implications for the age and nature of rocks in the Mount Everest region Geological Society of America Bulletin v 121 no 3 4 pp 323 332 Searle M P 1999 Emplacement of Himalayan leucogranites by magma injection along giant sill complexes examples from the Cho Oyu Gyachung Kang and Everest leucogranites Nepal Himalaya Journal of Asian Earth Sciences v 17 no 5 6 pp 773 783 Guo Z and M Wilson 2012 The Himalayan leucogranites Constraints on the nature of their crustal source region and geodynamic setting Gondwana Research v 22 no 2 pp 360 376 Tectonic Motion Making the Himalayas 2022 05 12 tarixinde Istifade tarixi 6 fevral 2016 The Himalayas Two continents collide USGS 2020 05 10 tarixinde Istifade tarixi 6 fevral 2016 Press Release An Earth Plate Is Breaking in Two 2017 05 18 tarixinde Istifade tarixi 2019 11 20 Myrow P M N C Hughes T S Paulsen I S Williams S K Parcha K R Thompson S A Bowring S C Peng and A D Ahluwalia 2003 Integrated tectonostratigraphic reconstruction of the Himalaya and implications for its tectonic reconstruction Earth and Planetary Science Letters vol 212 pp 433 441 Myrow P M N C Hughes J W Goodge C M Fanning I S Williams S C Peng O N Bhargava S K Tangri S K Parcha and K R Pogue 2010 Extraordinary transport and mixing of sediment across Himalayan central Gondwanaland during the Cambrian Ordovician Geological Society of America Bulletin vol 122 pp 1660 1670 Searle M 2012 Colliding Continents A geological exploration of the Himalaya Karakoram amp Tibet Oxford University Press Oxford 464 pp ISBN 978 0 19 965300 3 High altitude plants 25 Aprel 2012 tarixinde Istifade tarixi 15 May 2012 Ann Heinrichs Mount Everest Marshall Cavendish 2009 seh 25 ISBN 978 0 7614 4649 1 2022 03 30 tarixinde Istifade tarixi 2019 11 20 Spiders of the family Salticidae from the upper slopes of Everest and Makalu British Arachnological Society The Ascent of Everest by John Hunt Hodder amp Stoughton 1953 In chapter 14 Hunt describes seeing a chough on the South Col meanwhile Charles Evans saw some unidentified birds fly over the col 7 Things You Should Know About Mount Everest 2022 06 02 tarixinde Istifade tarixi 20 sentyabr 2015 Bar headed geese Highest bird migration tracked 2022 05 13 tarixinde Istifade tarixi 20 sentyabr 2015 Trekking etiquette Seek higher ground than the yaks or risk a push off the cliff 2023 07 10 tarixinde Istifade tarixi 20 sentyabr 2015 Ale Som B Ecology of the Snow Leopard and the Himalayan Tahr in Sagarmatha Mt Everest National Park Nepal University of Illinois 2007 PDF 2022 03 26 tarixinde PDF Istifade tarixi 2019 11 20 List of Animals on Mount Everest 2020 08 04 tarixinde Istifade tarixi 20 sentyabr 2015 Everest Expedition Uncovers Exotic Species 2022 03 26 tarixinde Istifade tarixi 20 sentyabr 2015 Everest weather station goes online UIAA 5 yanvar 2009 tarixinde Istifade tarixi 15 May 2012 Mount Everest webcam gives new meaning to high def 2021 11 04 tarixinde Istifade tarixi 30 sentyabr 2011 SHARE Everest Automatic Weather Station South Col Mt Everest Nepal PDF Ev K2 CNR Committee 19 noyabr 2011 tarixinde PDF The deadly odds of climbing Mount Everest By the numbers 2022 08 16 tarixinde Istifade tarixi 2019 11 20 The Open Graveyard of Mt Everest s Death Zone Gawker Media 2018 10 23 tarixinde Istifade tarixi 20 sentyabr 2015 Peplow Mark High winds suck oxygen from Everest Nature 25 May 2004 doi 10 1038 news040524 2 The Physiological Effects of Altitude 13 iyul 2015 tarixinde Istifade tarixi 20 sentyabr 2015 West John B Barometric pressures on Mt Everest new data and physiological significance Journal of Applied Physiology 86 3 1 mart 1999 1062 1066 doi 10 1152 jappl 1999 86 3 1062 PMID 10066724 The CF Center 15 July 2012 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 15 May 2012 Basilevsky Alexandr T Head James W The surface of Venus Rep Prog Phys 66 10 2003 1699 1734 Bibcode 2003RPPh 66 1699B doi 10 1088 0034 4885 66 10 R04 Mt Everest s Popularity Is Still Climbing 2015 07 10 tarixinde Istifade tarixi 20 sentyabr 2015 James Victoria Japan s Everest timeline The Japan Times Online 27 May 2012 20 October 2021 tarixinde Istifade tarixi 20 Fevral 2016 The World s Tallest Mountain NASA 2017 05 04 tarixinde Istifade tarixi 2019 11 20 Everest Facts for Kids 2019 01 12 tarixinde Istifade tarixi 2019 11 20 2016 09 01 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2019 11 20 Everest by the Numbers The Latest Summit Stats alanarnette com 2017 12 01 tarixinde Istifade tarixi 2019 11 20 From First Sight to Summit A Guide to the Literature on Everest up to the 1953 Ascent PDF 5 oktyabr 2015 2014 06 28 tarixinde PDF Istifade tarixi 2019 11 20 Aeroplane expeditions to Everest flymicro com 2022 01 04 tarixinde Istifade tarixi 2019 11 20 Wings Over Everest 2003 Everestnews com 2013 01 03 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2019 11 20 Flying Over World s Highest Peak Bonnier Corporation 2022 05 14 tarixinde Istifade tarixi 2019 11 20 Everest History Time Line 2010 05 26 tarixinde Istifade tarixi 2019 11 20 Tenzing Norgay GM Imagining Everest The Royal Geographical Society 14 aprel 2007 tarixinde Istifade tarixi 21 iyun 2007 The Ascent of Everest Hodder amp Stoughton 1953 Man of Everest The Autobiography of Tenzing hemcinin Tiger of the Snows kimi de verilmisdir G G Harrap 1955 seh 320 2017 02 08 tarixinde Istifade tarixi 2019 11 20 The London Gazette 6 iyun 1953 2021 11 15 tarixinde Istifade tarixi 2019 11 20 2016 01 06 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2019 11 20 Ernst Schmied 2022 03 14 tarixinde Istifade tarixi 2019 11 20 The Japanese Mount Everest Expedition 1969 1970 2022 03 26 tarixinde Istifade tarixi 2019 11 20 Everest Summits in the 1970s EverestHistory com 6 May 2009 tarixinde Istifade tarixi 25 May 2016 Yuichiro Miura 80 scales Everest ESPN 23 May 2013 4 June 2016 tarixinde Istifade tarixi 20 November 2019 Andrzej Zavada PDF 2021 11 14 tarixinde PDF Istifade tarixi 2019 11 20 The Ice Warriors Poland s Golden Alpine Generation 30 mart 2016 2021 09 17 tarixinde Istifade tarixi 2019 11 20 The first winter ascent of Mount Everest 2022 03 26 tarixinde Istifade tarixi 2019 11 20 Krzysztof Wielicki Polish Winter Expedition 1980 part 1 13 noyabr 2007 2022 03 26 tarixinde Istifade tarixi 2019 11 20 www adventurestats com 2019 10 23 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2019 11 20 Golden Decade The Birth of 8000m Winter Climbing www alpinist com 2022 06 15 tarixinde Istifade tarixi 2019 11 20 Poland s ice warriors risk life and limb to be first to summit K2 in winter 2022 04 28 tarixinde Istifade tarixi 2019 11 20 Zgineli bo byli najlepsi 2022 03 26 tarixinde Istifade tarixi 2019 11 20 The day the sky fell on Everest 29 May 2004 3 July 2007 tarixinde Istifade tarixi 11 dekabr 2006 Peplow Mark High winds suck oxygen from Everest Predicting pressure lows could protect climbers BioEd Online 25 May 2004 4 October 2020 tarixinde Istifade tarixi 11 dekabr 2006 Moore explains that these jet streaks can drag a huge draught of air up the side of the mountain lowering the air pressure He calculates that this typically reduces the partial pressure of oxygen in the air by about 6 which translates to a 14 reduction in oxygen uptake for the climbers Air at that altitude already contains only one third as much oxygen as sea level air Beck Weathers Badass of the Week 2015 04 09 tarixinde Istifade tarixi 2019 11 20 My Journey Home From Everest 2021 10 20 tarixinde Istifade tarixi 2019 11 20 2 Guns Helmer Kormakur Set to Climb Everest 2014 02 01 tarixinde Istifade tarixi 2019 11 20 greatoutdoors com 2015 09 24 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2019 11 20 Himalayan Database Expedition Archives of Elizabeth Hawley himalayandatabase com 2022 08 11 tarixinde Istifade tarixi 2019 11 20 Striving for Everest World s highest battle 2022 03 26 tarixinde Istifade tarixi 2019 11 20 Over the Top Outside Online 15 Avqust 2006 2023 07 10 tarixinde Istifade tarixi 20 Sentyabr 2015 Everest climber left to die alone The Washington Times 2022 07 03 tarixinde Istifade tarixi 20 sentyabr 2015 Everest climber defends leaving dying Briton Australian Broadcasting Corporation 23 May 2006 23 avqust 2006 tarixinde Breed Allen G Gurubacharya Binaj Oh My News 18 iyul 2006 2014 04 24 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2019 11 20 Ed Douglas Summit fever Telegraph co uk 13 yanvar 2007 2022 03 26 tarixinde Istifade tarixi 20 sentyabr 2015 How Much it Costs to Climb Mount Everest Time 2015 09 26 tarixinde Istifade tarixi 20 sentyabr 2015 D Savage B Torgler The Times They Are A Changin The Effect of Institutional Change on Cooperative Behaviour at 26 000 ft over Sixty Years Springer 2015 5 ISBN 978 1 137 52515 4 2022 05 12 tarixinde Istifade tarixi 2019 11 20 Did Everest Climber Sharp Have to Die washingtonpost com 2019 10 25 tarixinde Istifade tarixi 20 sentyabr 2015 The Sunday Tribune Spectrum tribuneindia com 2021 10 19 tarixinde Istifade tarixi 20 sentyabr 2015 Everest K2 News ExplorersWeb Un named Everest Sherpa gets a name and fatality details explorersweb com 2022 07 04 tarixinde Istifade tarixi 20 sentyabr 2015 The Times They Are A Changin The Effect of Institutional Change on Cooperative Behaviour at 26 000 ft over Sixty Years Springer 2015 5 ISBN 978 1 137 52515 4 2022 05 12 tarixinde Istifade tarixi 2019 11 20 Death in the Clouds The problem with Everest s 200 bodies 2017 07 03 tarixinde Istifade tarixi 10 Oktyabr 2015 Sydney By Nick Squires in Climber declared dead on Everest is brought down alive 19 August 2022 tarixinde Istifade tarixi 16 May 2017 Weber Bruce Lincoln Hall Australian Mountaineer Dies at 56 24 mart 2012 2022 03 26 tarixinde Istifade tarixi 23 oktyabr 2017 Weber Bruce Lincoln Hall Australian Mountaineer Dies at 56 24 mart 2012 26 March 2022 tarixinde Istifade tarixi 16 May 2017 Weber Bruce Lincoln Hall Australian Mountaineer Dies at 56 The New York Times 24 mart 2012 ISSN 0362 4331 26 March 2022 tarixinde Istifade tarixi 16 May 2017 Lincoln Hall Australian Mountaineer Dies at 56 2022 03 26 tarixinde Istifade tarixi 2019 11 20 Sir Edmund Hillary Foundation of Canada Thesiredmundhillaryfoundation ca 20 July 2022 tarixinde Istifade tarixi 15 May 2012 Full list of all ascents of Everest up to and including 2010 8000ers com 24 sentyabr 2011 2019 07 31 tarixinde Istifade tarixi 28 sentyabr 2011 Nepal Puts Everest Off Limits During China s Olympic Torch Relay in May 15 mart 2008 2022 05 12 tarixinde Istifade tarixi 2019 11 20 China closes Tibetan side of Everest to climbers ahead of anniversary of Dalai Lama s exile 25 fevral 2009 2022 05 13 tarixinde Istifade tarixi 2019 11 20 Everest 2018 Season Summary Record Weather Record Summits The Blog on alanarnette com ingilis 25 May 2018 15 February 2022 tarixinde Istifade tarixi 22 yanvar 2019 Time Emily Barone and Lon Tweeten Greed Weather and Inexperience See How Mount Everest s Deadly Season Compares to Past Years Time ingilis 2022 08 04 tarixinde Istifade tarixi 2019 06 12 Everest Maxed Out ngm nationalgeographic com 4 April 2018 tarixinde Istifade tarixi 29 May 2016 Everest 2013 Season Recap Summits Records and Fights alanarnette com 27 February 2022 tarixinde Istifade tarixi 29 May 2016 Everest 2014 Season Summary A Nepal Tragedy alanarnette com 4 August 2022 tarixinde Istifade tarixi 29 May 2016 Peter Holley For the first time in four decades nobody made it to the top of Mount Everest last year The Washington Post 12 yanvar 2016 8 November 2020 tarixinde Istifade tarixi 29 May 2016 Everest by the Numbers 2017 Edition The Blog on alanarnette com 30 dekabr 2016 30 September 2017 tarixinde Istifade tarixi 24 May 2017 Is it time to ban Western travellers and their egos from Mount Everest 2022 07 05 tarixinde Istifade tarixi 2019 11 20 Arnette Alan What to Watch for on Everest This Year Outside Online ingilis 4 aprel 2019 2023 07 10 tarixinde Istifade tarixi 10 aprel 2019 Everest avalanche kills at least 12 Sherpa guides BBC News 18 aprel 2014 2022 08 06 tarixinde Istifade tarixi 18 aprel 2014 Death and Anger on Everest 21 aprel 2014 2014 07 21 tarixinde Istifade tarixi 22 aprel 2014 13 year old Andhra teen becomes the youngest woman to scale Everest Times of India 7 June 2022 tarixinde Istifade tarixi 25 May 2014 Woman Whose Post Avalanche Everest Ascent Sparked Outrage Defends Her Feat National Geographic 2019 05 31 tarixinde Istifade tarixi 20 sentyabr 2015 Everest 2014 Season Summary A Nepal Tragedy Blog alanarnette com 2022 08 04 tarixinde Istifade tarixi 20 sentyabr 2015 Everest 2014 Summits Update 6 Blog alanarnette com 2022 08 04 tarixinde Istifade tarixi 2019 11 20 Teenage girl conquers Everest 50 years on The Guardian 2013 12 03 tarixinde Istifade tarixi 2019 11 20 Everest 2015 Season Summary Summits Don t Matter Blog alanarnette com 2022 08 04 tarixinde Istifade tarixi 20 sentyabr 2015 Mt Everest Will Not Be Climbed for First Time Since 1974 snowbrains com 2022 05 19 tarixinde Istifade tarixi 20 sentyabr 2015 Parker Laura 13 May 2015 Will Everest s Climbing Circus Slow Down After Disasters 2016 01 08 at the Wayback Machine News National Geographic Retrieved 6 iyul 2015 No One Will Climb Everest This Year The Last Team Pulls Out Blog snowbrains com 2022 04 28 tarixinde Istifade tarixi 20 sentyabr 2015 Everest Climbers Are Killed as Nepal Quake Sets Off Avalanche 2017 11 14 tarixinde Istifade tarixi 23 dekabr 2015 Avalanche triggered by quake kills 18 on Mount Everest The Times of India 2015 04 28 tarixinde Istifade tarixi 2019 11 20 10 confirmed dead in Mount Everest avalanche but toll expected to rise The Washington Post 2019 04 02 tarixinde Istifade tarixi 2019 11 20 Trapped at 20 000 feet Hundreds of Everest climbers await choppers as supplies run low 2015 12 11 tarixinde Istifade tarixi 2019 11 20 Incident Report of Earthquake 2015 Nepal Disaster Risk Reduction Portal drrportal gov np 2021 10 24 tarixinde Istifade tarixi 2019 11 20 The Times of India 2015 05 10 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2019 11 20 Nepal quake Death toll rises to 25 in Tibet 117 injured 2021 02 28 tarixinde Istifade tarixi 17 iyun 2016 North Side of Everest Closing Outside 2021 02 25 tarixinde Istifade tarixi 2019 11 20 Nepal earthquake Hopes fade for survivors 180 rescued on Mount Everest The Sydney Morning Herald 2017 03 08 tarixinde Istifade tarixi 2019 11 20 Mount Everest opens for business Deutsche Welle 2022 03 26 tarixinde Istifade tarixi 20 sentyabr 2015 Japanese climber with no fingertips abandons bid to scale Everest The Guardian 2022 05 14 tarixinde Istifade tarixi 2019 11 20 Everest Reopened to Climbers 2022 03 26 tarixinde Istifade tarixi 20 sentyabr 2015 2015 11 19 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 20 sentyabr 2015 4 sections of trekking route to Mount Everest were damaged by earthquake assessment finds Fox News 24 sentyabr 2015 tarixinde Istifade tarixi 20 sentyabr 2015 Himalayan Database Expedition Archives of Elizabeth Hawley www himalayandatabase com 2022 03 26 tarixinde Istifade tarixi 16 Aprel 2019 Everest 2017 South Col Dead Body Report was Wrong 2021 09 27 tarixinde Istifade tarixi 2019 11 20 Kami Rita Sherpa scales Mt Everest 21 times 2021 05 08 at the Wayback MachineThe Himalayan Times Nepalese Sherpa scales Everest for record 21 times 2020 11 12 at the Wayback MachineThe Hindu Ueli Steck famed Swiss mountain climber dead after plunging 3 280 feet near Mount Everest 2019 10 26 at the Wayback MachineWashington Post Mount Everest s famed Hillary Step collapses 2022 08 06 at the Wayback MachineABC OnlineABC News Three more die on Everest amid overcrowding ingilis 2019 05 24 2022 08 15 tarixinde Istifade tarixi 2019 05 24 Is climbing Everest today as awful as Chris Bonington says ingilis 4 iyun 2018 2022 05 14 tarixinde Istifade tarixi 22 yanvar 2019 Everest 2018 Season Summary Record Weather Record Summits The Blog on alanarnette com ingilis 25 May 2018 15 February 2022 tarixinde Istifade tarixi 20 November 2019 empty citation Climbing Mount Everest 2009 02 06 at the Wayback Machine 2018 Everest season starts with fresh hopes dreams 2019 05 30 at the Wayback Machine Death on Everest the boom in climbing tourism is dangerous and unsustainable 2022 05 13 tarixinde Istifade tarixi 2019 11 20 Colorado climber stepped over newly dead bodies to summit Everest He s still wrestling with what it all means 2022 03 26 tarixinde Istifade tarixi 2019 11 20 Mount Everest has gotten so crowded that climbers are perishing in the traffic jams 2021 09 05 tarixinde Istifade tarixi 2019 11 20 Climber describes scene in Everest s death zone Traffic jams and corpses 2022 07 13 tarixinde Istifade tarixi 2019 11 20 2018 19 Winter Climbs K2 Climbers en route Nanga Climbers Climbing New Everest Route The Blog on alanarnette com ingilis 7 yanvar 2019 2021 09 27 tarixinde Istifade tarixi 2019 11 20 Nepalese team to measure Mount Everest amid concerns it has shrunk following earthquake ingilis 9 aprel 2019 2022 08 08 tarixinde Istifade tarixi 10 aprel 2019 Nepalese Climbers to Remeasure Mount Everest Time ingilis 2021 12 27 tarixinde Istifade tarixi 2019 11 20 China closes Everest base camp to tourists ingilis 2019 02 15 2022 08 09 tarixinde Istifade tarixi 2019 05 24 American scientists to climb Mount Everest to study pollution Washington Post ingilis 2020 11 26 tarixinde Istifade tarixi 2019 11 20 Mountaineer extends record by climbing Everest for 24th time NBC News ingilis 2022 08 26 tarixinde Istifade tarixi 2019 11 20 Sherpa summits Everest a record 24th time CNN 2022 06 29 tarixinde Istifade tarixi 2019 11 20 Sherpa sets record with 24th Everest summit ingilis 2019 05 21 2022 03 26 tarixinde Istifade tarixi 2019 05 22 Chinese Everest Permits Slashed By 33 Rock and Ice ingilis 2022 03 26 tarixinde Istifade tarixi 2019 11 20 Sherpa climbs Everest twice in a week breaks his record with his 24th ascent Washington Post ingilis 2022 04 18 tarixinde Istifade tarixi 2019 11 20 Mount Everest 2021 10 25 tarixinde Istifade tarixi 2019 11 20 Aaro David British climber dies on Mount Everest death toll reaches 10 Fox News ingilis 2019 05 25 2022 03 26 tarixinde Istifade tarixi 2019 11 20 Sharma Bhadra British Climber Dies on Everest as Traffic Jam s Toll Rises to 10 ingilis 2019 05 25 2022 07 12 tarixinde Istifade tarixi 2019 05 26 Arxivlenmis suret 2022 08 09 tarixinde Istifade tarixi 2019 11 20 Mount Everest death toll increases to 11 after American dies UPI ingilis 2022 03 26 tarixinde Istifade tarixi 2019 11 20 Memorial service to be held for Everest climber Shay Lawless The Irish Times ingilis 2022 03 26 tarixinde Istifade tarixi 2019 11 20 What s causing Mount Everest s deadly season Overcrowding inexperience and a long line to the top USA TODAY ingilis 2022 08 21 tarixinde Istifade tarixi 2019 11 20 Nepal Says Everest Rules Might Change After Traffic Jams and Deaths ingilis 2022 07 11 tarixinde Istifade tarixi 2019 05 30 Mount Everest climbers seen crushed together in new video as Nepal debates limiting permits Fox News ingilis 2022 08 31 tarixinde Istifade tarixi 2019 11 20 The diedliest season 2022 08 24 tarixinde Istifade tarixi 2019 11 20 Everest 2019 Season Over The Blog on alanarnette com ingilis 2021 09 27 tarixinde Istifade tarixi 2019 11 20 Why Does Everyone Climb Everest in May Popular Mechanics ingilis 2014 08 07 tarixinde Istifade tarixi 2019 11 20 Sangam Prasain Kathmandu Post Everest permits to be extended Kathmandupost ekantipur com 2018 09 19 tarixinde Istifade tarixi 17 iyun 2016 Everest expeditions likely to be delayed by bad weather ekantipur com 2019 04 24 tarixinde Istifade tarixi 23 oktyabr 2017 Arxivlenmis suret 2022 08 27 tarixinde Istifade tarixi 2019 11 20 Climbers Did Not Die Due To Congestion On Mount Everest Says Nepal NDTV 2022 08 26 tarixinde Istifade tarixi 13 iyun 2019 O Neil Devon Everest Will Be More Crowded Than Ever This Year outsideonline com 3 aprel 2017 2021 05 12 tarixinde Istifade tarixi 23 oktyabr 2017 Sengupta Somini Nepal Puts Everest Off Limits During China s Olympic Torch Relay in May The New York Times 15 mart 2008 2022 05 12 tarixinde Istifade tarixi 23 oktyabr 2017 EverestHistory com 15 yanvar 2008 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 21 yanvar 2008 Everest Time Line 80 Years of Triumph and Tragedy 2018 07 26 tarixinde Istifade tarixi 2019 11 20 empty citation Mt Everest Information 2010 02 11 at the Wayback Machine