Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Havay (ing. Hawaii) – Amerika Birləşmiş Ştatlarında ştat. Mərkəzi Honolulu şəhəridir.
| Havay | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| State of Hawaii Mokuʻāina o Hawaiʻi | |||||
 | |||||
| |||||
|
| |||||
| Ölkə | |||||
| İnzibati mərkəz | Honolulu | ||||
| Tarixi və coğrafiyası | |||||
| Yaradılıb | 21 avqust 1959 | ||||
| Sahəsi |
| ||||
| Hündürlük | 925 m | ||||
| Əhalisi | |||||
| Əhalisi |
| ||||
| Rəqəmsal identifikatorlar | |||||
| ISO kodu | US-HI | ||||
| Rəsmi sayt | |||||
 | |||||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||||
Coğrafi Mövqeyi
Havay arxipelaqı Sakit okeanın mərkəzində 3300 kilometr uzunluğunda böyük bir əyri yaradan, ada və riflərdən ibarətdir. Arxipelaq şərqdə Havay adasında başlayır və təxminən 180-ci meridianda yerləşən Kure atolunda bitir.
Havay arxipelaqı 8 böyük adadan təşkil olunub. Bunlar ştatın 99 %-ni təşkil edən Oahu, Havay, Maui, Kauai, Lanai, Molokai, Niihau və Kahoolave adalarıdır. Əhalinin böyük hissəsi elə bu adalarda yaşayır. Sahəsi 8150 km2 olan Havay adası ölkənin 2/3-ni təşkil edir. Yerli əhali bu adanı sadəcə olaraq "Böyük Ada" adlandırır. Adalardan ən balacası – ərazisi 125 km2 olan Kahoolavedir. Bu ada əhalisizdir.
Havay adaları Sakit okeanının mərkəzində yerləşir. Ştatın paytaxtı olan Honolulu şəhəri San Fransisko şəhərindən 3850 km qərbdə, Tokiodan 6500 km şərqdə və Avstraliyanın sahillərindən 7300 km şimal-şərqdə yerləşir. Bu ilk növbədə adanın bütün dünyadan təcrid olunması kimi görünür və son yüzilliklərdə bu həqiqətən də belə idi. Amma Sakit okeanı hövzəsi ölkələrinin bir-biri ilə qarşılıqlı iqtisadi əlaqələr yaratması və okean resurslarından istifadəsi nəticəsində adaların iqtisadi əhəmiyyəti artmışdır.
Adalar dəniz səviyyəsindən 4000–5000 m aşağıda yerləşirlər və çoxlu sayda vulkanlarla zəngindirlər. Burada tez-tez baş verən və adaların yaranmasına səbəb olan və indiyə qədər davam edən vulkanik proseslər partlayıcı xarakterli deyillər. Vulkan püskürməsi nəticəsində vulkanın hissələri uzaq məsafələrə səpələnmir. Havay adasında yerləşən bir çox vulkanlar hələ də aktivdirlər. Mauna Loa vulkanı hər 4 ildən bir püskürür və yaxınlıqda yerləşən Hilo şəhəri üçün təhlükə yaradır. Başqa bir vulkan Kilauea da aktivdir, amma hər 7 ildən bir püskürür. 1960-cı ildə bu vulkanın püskürməsi 10 km² ərazinin lava altında qalmasına səbəb olmuşdu. Bu püskürmədən sonra adanın ərazisi 260 hektar artmışdır.
Tarixi
Adanın ilkin əhalisi olan polineziyalıların bu adalara təxminən 1000 il əvvəl, Havay adalarından 4000 km şimal-qərbdə yerləşən Markiz adalarından gəldikləri hesab olunur. 500-600 il əvvəl isə polineziyalıların ikinci miqrasiyası baş verir. 18-ci əsrdə adalar avropalılar tərəfindən kəşf olunur. Havay adalarına ilk dəfə gəlmiş avropalı 1778-ci ildə Ceyms Kuk olmuşdur. O bu adalara "Sandviç Adaları" adını vermişdi. Kuk sonradan "Böyük Ada"da öldürülmüşdü. Adaların kəşfi xəbəri tezliklə bütün Avropa və Amerikaya yayılır və hamı Asiya və Amerika arasında yerləşən və geniş iqtisadi əhəmiyyət daşıyan bu adalara sahib olmaq istəyir. 1820-ci illərdə adalar Şimali Amerikadan olan balina ovçuları üçün istirahət və ehtiyat bazası rolunu oynayırdı. Eyni zamanda Amerikanın şimal-şərqindən buraya protestant missionerləri axışmağa başlayır və xristian dininin yerli əhali arasında yayılmasında böyük uğurlar əldə edirlər.
Havay adalarında ilk şəkər plantasiyası 1837-ci ildə təsis edilir. 19-cu əsrin sonunda Havay dünyanın ən başlıca şəkər ixracatçılarından birinə çevrilir. İçşi qüvvəsinə olan tələbi ödəmək üçün 1852 – 1930-cu illər arasında adaya 400000 nəfərə yaxın kənd təsərüffatı işçisi gətirilir. Onların böyük hissəsi asiyalılar idilər. Bu da gəlmələrə nisbətən yerli əhalinin sayının azalmasına səbəb olur. 1852-ci ildə etnik Havaylılar əhalinin 95%-ini təşkil edirdilərsə, 1900-cu ildə onlar 15%-dən daha az idilər. 1930-cu ildən sonra ABŞ əhalisinin miqrasiyası nəticəsində Havay adalarının yeni avropalı sakinləri formalaşmışdır. Halhazırda ştatın əhalisi 1.2 milliona yaxındır.
Havay adalarında avropalılardan öncə müxtəlif krallıqlar mövcud olmuşdur. 1785 – 1795-ci illərdə Kameha-meha tərəfindən xırda krallıqlar ləğv edilir və vahid dövlət yaradılır. 19-cu əsrdən başlayaraq amerikalıların adalarda olan mövqeyi getdikcə artır və adanın öz müstəqilliyini itirməsi halında onun ABŞ-yə qoşulmasını qaçılmaz edir. Adada Amerika mənşəli plantatorların artması onların ada hakimiyyətindən olan narazılıqlarının artmasına səbəb olur. 1887-ci plantatorlar, mövcud monarxiya quruluşlu hökuməti plantatorların hakimiyyətini tanımasına vadar edirlər. 1893-cü ildə yeni inqilabçı hakimiyyət ABŞ-yə birləşmək istəyi ilə Vaşinqtona müraciət edirlər. Birinci dəfə rədd cavabı alan inqilabçı hakimiyyətin istəyi 1898-ci ildə qəbul olunur. Beləliklə Havay ABŞ-nin ən son 50-ci ştatına çevrilir.
İqtisadiyyatı
Havay adalarının torpaqlarının 80%-i yerli ştat hakimiyyətinə məxsusdur. Özəl torpaqlar isə 39 nəfərə məxsusdur. Onların hər birinin torpağının ərazisi 2000 hektardan çoxdur.
1860-cı illərdən sonra şəkər və ananas Havay adalarının iqtisadiyyatının əsas tərkib hissəsini təşkil edirdi. 1940-cı illərə qədər iqtisadiyyat kənd təsərüffatı yönümlü olaraq qalmaqda davam edirdi. Halhazırda Havay əhalisinin 30%-i kənd təsərüffatı sferasında çalışır. Havay hələ də şəkər istehslaında dünyada önəmli rola malikdir və bundan əlavə ildə 650.000 ton ananas istehsal edir.
İqtisadiyyatın digər vacib sferası isə turizmdir. Hər il Havay adalarına 4.5 milyona yaxın turist gəlir. 1950-ci ildə Havayın gəlirlərinin 4%-ini təşkil edən turizmin payı günümüzdə 30%-dək artmışdır.
İstinadlar
- archINFORM (alm.). 1994.
- 2020 United States Census. / red. ABŞ əhalinin siyahıya alınması bürosu
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Havay ing Hawaii Amerika Birlesmis Statlarinda stat Merkezi Honolulu seheridir HavayState of Hawaii Mokuʻaina o HawaiʻiBayraq d Gerb21 30 sm e 158 00 q u Olke ABSInzibati merkez HonoluluTarixi ve cografiyasiYaradilib 21 avqust 1959Sahesi 28 311 km Hundurluk 925 mEhalisiEhalisi 1 455 271 nef 1 aprel 2020 Reqemsal identifikatorlarISO kodu US HIResmi sayt Vikianbarda elaqeli mediafayllarHavayda ikiCografi MovqeyiHavay arxipelaqi Sakit okeanin merkezinde 3300 kilometr uzunlugunda boyuk bir eyri yaradan ada ve riflerden ibaretdir Arxipelaq serqde Havay adasinda baslayir ve texminen 180 ci meridianda yerlesen Kure atolunda bitir Havay arxipelaqi 8 boyuk adadan teskil olunub Bunlar statin 99 ni teskil eden Oahu Havay Maui Kauai Lanai Molokai Niihau ve Kahoolave adalaridir Ehalinin boyuk hissesi ele bu adalarda yasayir Sahesi 8150 km2 olan Havay adasi olkenin 2 3 ni teskil edir Yerli ehali bu adani sadece olaraq Boyuk Ada adlandirir Adalardan en balacasi erazisi 125 km2 olan Kahoolavedir Bu ada ehalisizdir Havay adalari Sakit okeaninin merkezinde yerlesir Statin paytaxti olan Honolulu seheri San Fransisko seherinden 3850 km qerbde Tokiodan 6500 km serqde ve Avstraliyanin sahillerinden 7300 km simal serqde yerlesir Bu ilk novbede adanin butun dunyadan tecrid olunmasi kimi gorunur ve son yuzilliklerde bu heqiqeten de bele idi Amma Sakit okeani hovzesi olkelerinin bir biri ile qarsiliqli iqtisadi elaqeler yaratmasi ve okean resurslarindan istifadesi neticesinde adalarin iqtisadi ehemiyyeti artmisdir Adalar deniz seviyyesinden 4000 5000 m asagida yerlesirler ve coxlu sayda vulkanlarla zengindirler Burada tez tez bas veren ve adalarin yaranmasina sebeb olan ve indiye qeder davam eden vulkanik prosesler partlayici xarakterli deyiller Vulkan puskurmesi neticesinde vulkanin hisseleri uzaq mesafelere sepelenmir Havay adasinda yerlesen bir cox vulkanlar hele de aktivdirler Mauna Loa vulkani her 4 ilden bir puskurur ve yaxinliqda yerlesen Hilo seheri ucun tehluke yaradir Basqa bir vulkan Kilauea da aktivdir amma her 7 ilden bir puskurur 1960 ci ilde bu vulkanin puskurmesi 10 km erazinin lava altinda qalmasina sebeb olmusdu Bu puskurmeden sonra adanin erazisi 260 hektar artmisdir TarixiAdanin ilkin ehalisi olan polineziyalilarin bu adalara texminen 1000 il evvel Havay adalarindan 4000 km simal qerbde yerlesen Markiz adalarindan geldikleri hesab olunur 500 600 il evvel ise polineziyalilarin ikinci miqrasiyasi bas verir 18 ci esrde adalar avropalilar terefinden kesf olunur Havay adalarina ilk defe gelmis avropali 1778 ci ilde Ceyms Kuk olmusdur O bu adalara Sandvic Adalari adini vermisdi Kuk sonradan Boyuk Ada da oldurulmusdu Adalarin kesfi xeberi tezlikle butun Avropa ve Amerikaya yayilir ve hami Asiya ve Amerika arasinda yerlesen ve genis iqtisadi ehemiyyet dasiyan bu adalara sahib olmaq isteyir 1820 ci illerde adalar Simali Amerikadan olan balina ovculari ucun istirahet ve ehtiyat bazasi rolunu oynayirdi Eyni zamanda Amerikanin simal serqinden buraya protestant missionerleri axismaga baslayir ve xristian dininin yerli ehali arasinda yayilmasinda boyuk ugurlar elde edirler Havay adalarinda ilk seker plantasiyasi 1837 ci ilde tesis edilir 19 cu esrin sonunda Havay dunyanin en baslica seker ixracatcilarindan birine cevrilir Icsi quvvesine olan telebi odemek ucun 1852 1930 cu iller arasinda adaya 400000 nefere yaxin kend teseruffati iscisi getirilir Onlarin boyuk hissesi asiyalilar idiler Bu da gelmelere nisbeten yerli ehalinin sayinin azalmasina sebeb olur 1852 ci ilde etnik Havaylilar ehalinin 95 ini teskil edirdilerse 1900 cu ilde onlar 15 den daha az idiler 1930 cu ilden sonra ABS ehalisinin miqrasiyasi neticesinde Havay adalarinin yeni avropali sakinleri formalasmisdir Halhazirda statin ehalisi 1 2 milliona yaxindir Havay adalarinda avropalilardan once muxtelif kralliqlar movcud olmusdur 1785 1795 ci illerde Kameha meha terefinden xirda kralliqlar legv edilir ve vahid dovlet yaradilir 19 cu esrden baslayaraq amerikalilarin adalarda olan movqeyi getdikce artir ve adanin oz musteqilliyini itirmesi halinda onun ABS ye qosulmasini qacilmaz edir Adada Amerika menseli plantatorlarin artmasi onlarin ada hakimiyyetinden olan naraziliqlarinin artmasina sebeb olur 1887 ci plantatorlar movcud monarxiya quruluslu hokumeti plantatorlarin hakimiyyetini tanimasina vadar edirler 1893 cu ilde yeni inqilabci hakimiyyet ABS ye birlesmek isteyi ile Vasinqtona muraciet edirler Birinci defe redd cavabi alan inqilabci hakimiyyetin isteyi 1898 ci ilde qebul olunur Belelikle Havay ABS nin en son 50 ci statina cevrilir IqtisadiyyatiHavay adalarinin torpaqlarinin 80 i yerli stat hakimiyyetine mexsusdur Ozel torpaqlar ise 39 nefere mexsusdur Onlarin her birinin torpaginin erazisi 2000 hektardan coxdur 1860 ci illerden sonra seker ve ananas Havay adalarinin iqtisadiyyatinin esas terkib hissesini teskil edirdi 1940 ci illere qeder iqtisadiyyat kend teseruffati yonumlu olaraq qalmaqda davam edirdi Halhazirda Havay ehalisinin 30 i kend teseruffati sferasinda calisir Havay hele de seker istehslainda dunyada onemli rola malikdir ve bundan elave ilde 650 000 ton ananas istehsal edir Iqtisadiyyatin diger vacib sferasi ise turizmdir Her il Havay adalarina 4 5 milyona yaxin turist gelir 1950 ci ilde Havayin gelirlerinin 4 ini teskil eden turizmin payi gunumuzde 30 dek artmisdir IstinadlararchINFORM alm 1994 2020 United States Census red ABS ehalinin siyahiya alinmasi burosu