Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Hava şarı və ya aerostat — isidilmiş hava, yaxud helium və ya hidrogen kimi yüngül qazlarla doldurulan və nəticədə havadan yüngül olduğu üçün uça bilən nəqliyyat vasitəsi.
Tarixi
Jozef Mişel Monqolfe və Jak Etyen Monqolfe yaşadıqları Annonay kəndində, diametri 10.5 metr olan torbanın içərsinə isti su dolduraraq, ilk qeyri-rəsmi uçuşu həyata keçirmişdilər. Həmin uçuş zamanı hava şarı 450 metr hündürlüyə qədər yüksəlmiş, 10 dəqiqə ərzində 2 kilometr məsafə yol getmişdir. Bütün təlimlərdən sonra, Monqolfe qardaşları şəhər mərkəzində, uçuş həyata keçirmək qərarına gəlirlər. 19 sentyabr 1783-cü ildə kütlə qarşısında, ilk uçuş icra edilir. Kütlənin arasında məşhur diplomat Bencamin Franklin də vardı. Uçuş Paris şəhərində, uğurla icra edilmişdir. Uçuş əsnasında, hava şarının səbətinə, bir xoruz, bir ördək və bir qoyun qoyulmuşdur.
İki ay yarımdan sonra 27 avqust 1783-cü ildə professor fizik Jak-Aleksandr-Sezar Şarlın hava şarı start verdi, hansı ki, Monqolfe qardaşlarının şarı kimi isti hava ilə deyil hidrogenlə doldurulmuşdu.
Qeyd etmək lazımdır ki, Monqolfe qardaşlarının hava şarı kəşfi praktiki olaraq təsadüfü olmuşdur: uçan aparatı yaratmaq fikri onlara istifadə olunmuş kağızların ocaqda yanarkən yanmış hissələrinin uçması nəticəsində yaranmışdır.
Professor Şarlın bu sahədə xidməti çox yüksəkdir: o ilk dəfə olaraq şarın üçün özündən hidrogeni buraxmayan səth ( bunun üçün o kauçukla hopdurulmuş ipəkdən istifadə edirdi) düşünmüşdür. Monqolfe qardaşları isə bu yüngül qazı saxlaya bilən örtük hazırlaya bilməmişdilər. Məhz buna görə də onlar təcrübələrini isti qazla aparmışdılar.
Təəssüf ki, professor Şarlın şarı 1000-dən 1500 metrə ilk sınaq zamanı deşildi və Parisə yaxınlıqda yerə düşdü. Yerli kəndlilər onların üzərinə göydən hansısa məxluqun düşdüyünü düşündülər və onun üzərinə kərənti və yaba ilə hücum edərək şarın qalan hissəsin cırıq-cırıq etdilər. Beləliklə, hazırlanması üçün 10000 frank xərclənən örtük bərpa oluna bilinməyəcək şəkildə məhv edildi.
Buna baxmayaraq, öz ixtiraçısının adını daşıyan uçan aparat “şarler” “monqolferdən” (“Şarlerə” qarşı olan Monqolfe qardaşlarının hava şarı belə adlanırdı) daha effektiv olduğu aydın oldu. Ancaq havadan 14,5 dəfə daha yüngül olan hidrogen partlayıcıdır, ona görə də daha çox təhlükəlidir.
Uçma prinsipi
Şarın havada yüksəlməsi, suya atılan cismin üzməsi ilə eyni prinsipə əsaslanır və ona təsir edən Arximed qüvvəsi ilə izah olunur. Şar yerini tutduğu havanın ağırlığı onun öz ağırlığına bərabər olana qədər yüksəlir. Yüksəklik artdıqca havanın sıxlığı azaldığından ağırlıq tarazlanır və şar daha yüksəyə çıxa bilmir. Daha yüksəyə çıxmaq üçün şarın içindəki havanın qızdırılaraq genişləndirilməsi və nəticə etibarilə yüngülləşdirilməsi, alçalmaq üçün isə şarın içindəki havanın azaldılması lazımdır.
İdarəetmə
Şarlar bir yerdən başqa bir yerə çatmaq üçün əlverişli vasitələr deyildirlər, yalnız şaquli hərəkət idarəetməsi vardır və küləklə süründürüldüklərindən üfüqi istiqamətləndirmə imkanları yoxdur. Nəqliyyat vasitəsi olaraq istifadə edilən və idarə oluna bilən hava şarları - dirijablların itələmə qüvvəsiylə hərəkət etmələrini təmin edən mühərrikləri və havada istiqamətlənməsini təmin edən sükanları vardır.
Hava şarı zərf və qandola (və ya səbət) adlanan iki hissədən ibarətdir. Zərf şarın hava ilə doldurulan yeri olduğundan yüksək daxili təzyiqə davamlı, kiçik cırıqların böyüməsini önləyən, məsaməli olmayan elastik və yüngül materiallardan hazırlanır. Şarın yuxarı hissəsində alçalmaq və ya enişdən sonra şarı boşaltmaq üçün iplə çəkilərək açılan hava boşaltma dəliyi vardır.
Xüsusiyyətləri
- idare edicinin olmaması - balonun öz-özünə idarə olması mümkün deyil, çünki hava axınının onu istiqamətləndirəcəyi istiqamətə uçur.
- böyük və ağır yüklərin daşınması qeyri-mümkündür (isti hava şarlarına aiddir).
Mənbə
- Сергей Юрьевич Нечаев Удивительные изобретения [Текст] / С. Ю. Нечаев. - Москва : ЭНАС, 2012. - 236, [4] с.39-41
- Аеростат // Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası: [10 ҹилддә]. I ҹилд: А—Балзак. Бакы: Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасынын Баш Редаксијасы. Баш редактор: Ҹ. Б. Гулијев. 1976. С. 129.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Hava sari ve ya aerostat isidilmis hava yaxud helium ve ya hidrogen kimi yungul qazlarla doldurulan ve neticede havadan yungul oldugu ucun uca bilen neqliyyat vasitesi En qedim hava neqliyyat vasitesiTarixiEsas meqale Monqolfiye qardaslari Jozef Misel Monqolfe ve Jak Etyen Monqolfe yasadiqlari Annonay kendinde diametri 10 5 metr olan torbanin icersine isti su dolduraraq ilk qeyri resmi ucusu heyata kecirmisdiler Hemin ucus zamani hava sari 450 metr hundurluye qeder yukselmis 10 deqiqe erzinde 2 kilometr mesafe yol getmisdir Butun telimlerden sonra Monqolfe qardaslari seher merkezinde ucus heyata kecirmek qerarina gelirler 19 sentyabr 1783 cu ilde kutle qarsisinda ilk ucus icra edilir Kutlenin arasinda meshur diplomat Bencamin Franklin de vardi Ucus Paris seherinde ugurla icra edilmisdir Ucus esnasinda hava sarinin sebetine bir xoruz bir ordek ve bir qoyun qoyulmusdur Iki ay yarimdan sonra 27 avqust 1783 cu ilde professor fizik Jak Aleksandr Sezar Sarlin hava sari start verdi hansi ki Monqolfe qardaslarinin sari kimi isti hava ile deyil hidrogenle doldurulmusdu Qeyd etmek lazimdir ki Monqolfe qardaslarinin hava sari kesfi praktiki olaraq tesadufu olmusdur ucan aparati yaratmaq fikri onlara istifade olunmus kagizlarin ocaqda yanarken yanmis hisselerinin ucmasi neticesinde yaranmisdir Professor Sarlin bu sahede xidmeti cox yuksekdir o ilk defe olaraq sarin ucun ozunden hidrogeni buraxmayan seth bunun ucun o kaucukla hopdurulmus ipekden istifade edirdi dusunmusdur Monqolfe qardaslari ise bu yungul qazi saxlaya bilen ortuk hazirlaya bilmemisdiler Mehz buna gore de onlar tecrubelerini isti qazla aparmisdilar Teessuf ki professor Sarlin sari 1000 den 1500 metre ilk sinaq zamani desildi ve Parise yaxinliqda yere dusdu Yerli kendliler onlarin uzerine goyden hansisa mexluqun dusduyunu dusunduler ve onun uzerine kerenti ve yaba ile hucum ederek sarin qalan hissesin ciriq ciriq etdiler Belelikle hazirlanmasi ucun 10000 frank xerclenen ortuk berpa oluna bilinmeyecek sekilde mehv edildi Buna baxmayaraq oz ixtiracisinin adini dasiyan ucan aparat sarler monqolferden Sarlere qarsi olan Monqolfe qardaslarinin hava sari bele adlanirdi daha effektiv oldugu aydin oldu Ancaq havadan 14 5 defe daha yungul olan hidrogen partlayicidir ona gore de daha cox tehlukelidir Ucma prinsipiSarin havada yukselmesi suya atilan cismin uzmesi ile eyni prinsipe esaslanir ve ona tesir eden Arximed quvvesi ile izah olunur Sar yerini tutdugu havanin agirligi onun oz agirligina beraber olana qeder yukselir Yukseklik artdiqca havanin sixligi azaldigindan agirliq tarazlanir ve sar daha yukseye cixa bilmir Daha yukseye cixmaq ucun sarin icindeki havanin qizdirilaraq genislendirilmesi ve netice etibarile yungullesdirilmesi alcalmaq ucun ise sarin icindeki havanin azaldilmasi lazimdir IdareetmeSarlar bir yerden basqa bir yere catmaq ucun elverisli vasiteler deyildirler yalniz saquli hereket idareetmesi vardir ve kulekle surundurulduklerinden ufuqi istiqametlendirme imkanlari yoxdur Neqliyyat vasitesi olaraq istifade edilen ve idare oluna bilen hava sarlari dirijabllarin iteleme quvvesiyle hereket etmelerini temin eden muherrikleri ve havada istiqametlenmesini temin eden sukanlari vardir Hava sari zerf ve qandola ve ya sebet adlanan iki hisseden ibaretdir Zerf sarin hava ile doldurulan yeri oldugundan yuksek daxili tezyiqe davamli kicik ciriqlarin boyumesini onleyen mesameli olmayan elastik ve yungul materiallardan hazirlanir Sarin yuxari hissesinde alcalmaq ve ya enisden sonra sari bosaltmaq ucun iple cekilerek acilan hava bosaltma deliyi vardir Xususiyyetleriidare edicinin olmamasi balonun oz ozune idare olmasi mumkun deyil cunki hava axininin onu istiqametlendireceyi istiqamete ucur boyuk ve agir yuklerin dasinmasi qeyri mumkundur isti hava sarlarina aiddir MenbeSergej Yurevich Nechaev Udivitelnye izobreteniya Tekst S Yu Nechaev Moskva ENAS 2012 236 4 s 39 41Vikianbarda Hava sari ile elaqeli mediafayllar var Aerostat Azerbaycan Sovet Ensiklopediyasi 10 ҹilddә I ҹild A Balzak Baky Azәrbaјҹan Sovet Ensiklopediјasynyn Bash Redaksiјasy Bash redaktor Ҹ B Guliјev 1976 S 129