Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Metamorfik süxurlar (yun. "metamorfozis - çevrilmə) — Yerin dərinliyində temperaturun, təziqin və kimyəvi şəraitin dəyişməsinin təsirindən çökmə və maqmatik süxurların dəyişilmiş formalarıdır. Yer qabığını təşkil edən süxurların əsas hissəsi iki dəfə, bəzən bir neçə dəfə gah dərinliyə Yerin təkinə bataraq, gah da yuxarıya qalxaraq özlərinin ilkin formaşdığı şəraiti dəyişməli olurlar. Daha çox , , bazaltlar və s. tanınmaz dərəcədə dəyişilirlər. Metamorfik süxurlar Yer səthinin 12 %-ni təşkil edir.
Ümumi məlumat
Məlumdur ki, plastik gil sobada bişirildikdə kərpicə, möhkəm əhəngə və ya çox bəzəkli, gözəl çini qablara çevrilir. Yerin təkində 30–60 km dərinlikdə yüksək temperatur (400 −900 °C) və çox yüksək təziq (on minlərlə atmosfer) şəraitində milyon illər ərzində yuxarıdan daxil olan yumşaq çöküntülərdə çevrilmələr gedir. Nəticədə kiçikdənəli yumşaq çöküntülər irikristallik (0,3 −1,0 sm ölçüdə dənələr) süxurlara, görünüşü o qədər də cazibədar olmayan əhəngdaşıları isə qədim sarayları bəzəyən müxtəlif rəngli nəcib mərmərlərə çevrilir. Ala-bəzək mərmər kolleksiyasını Moskva, Sank-Peterburq, qismən də Bakı metropolitenlərinin zallarında görmək olar Metamorfik süxurlara eyni zamanda südrənli-ağ və ya yaşıl nefrit, yasəmən rəngli çaroit, gözəlliyinə və rəngarəngliyinə görə təkrarolunmaz yaşəmlər aiddir. Kareliyadan gətirilmiş möhkəm qumdaşları ilə Sank-Peterburqun küçələri döşənmişdir. Bir çox qiymətli daşlar (yaqut, nəcib şpinel və b.) da mahiyyətcə metamorfik süxurlara aiddir.
Metamorfizmin tipləri
Sonuncu mövcud təsnifat belədir:
| Metamorfizm tipləri | Metamorfik faktorlar |
|---|---|
| Yüklənmə metamorfizmi | Təziqin artması, su məhlullarının sirkulyasiyası |
| İstilik metamorfizmi | Temperaturun artımı |
| Hidrasiya metamormizmi | Dağ süxurlarının su məhlulları ilə birgə təsiri |
| Dislokasiya metamorfizmi | Tektonik deformasiya |
| Zərbə metamorfizmi | Meteorit zərbəsi və güclü endogen partlayışlar |
Tərkibi, teksturası və quruluşu
Süxurlarda olan su və ya qazlar metamorfik prosesləri sürətləndirir. Bu qazlar və məhlullar flüidlər adlanır (latınca "flüidis" — axıcı, mütəhərrik). Flüidlər sanki Yerin şirəsidir. Bu şirələr kimyəvi komponentlər və istilik daşıyaraq, Yerin təkində çox aktiv mineral çevrilmələrinin baş verməsinə səbəb olur. Süxurlarda flüidlər az olduqda metamorfik proseslər çox ləng gedir və süxurlarda ciddi dəyişilmələrin müşahidə olunması üçün milyon illər bəs etmir. Alimlər indiyədək süxurlarda dəyişilmələrə səbəb olan məhlulların və qazların mənbəyini tam aydınlığı ilə müəyyən edə bilməmişlər; hərçənd, əksər hallarda onların mənbəyi maqma hesab olunur. Yüksək temperaturlu qazların və məhlulların təsirindən dərinliklərdə temperaturun, təziqin dəyişməsilə süxurlar yenidən kristallaşaraq mineral tərkiblərini, dənələrinin ölüçülərini, qruluşunu və bir çox xassə və xüsusiyyətlərini dəyişirlər.
Metamorfik süxurlar görkəminə (teksturuna) və rəngarəngliyinə görə fərqlənir. Bu fərq həm o süxirları təşkil edən mineralların müxtəlifliyindən, həm də temperatur müxtəlifliyindən və metamorfizm prosesinin zamanca uzun sürməsindən asılıdır. Başlıca süxurəmələgətirən minerallar maqmatik süxurlara nisbətən metamorfik süxurlarda daha çox olur. zamanı bu və ya digər mineralların yaranması ilkin süxurun kimyəvi tərkibindən daha çox asılıdır. Məsələn, kianit, andaluzit, silimanit, stavrolit, kordiyerit, (Al2O3 komonentlərinin yüksək miqdarı ilə səciyyələnən silikat) mineralları tərkibində xeyli miqdarda alüminium olan gillərin, epidot, hornblend, plagioklaz, klinopiroksenlər (kalsiumla zəngin silikatlar) mineralları isə əsası tərkibli maqmatik süxurların metamorfizləşməsi hesabına əmələ gəlir.
Aşağı temperaturlu metamorfik süxurlar, adətən, kiçikdənəli olur. Bu ondan irəli gəlir ki, aşağı temperaturlu proseslərdə mineralların kristallaşma sürəti kəskin aşağı düşür, lakin minerallar arasında kristallaşma sürətinə görə "çempionlar" vardır (məsələn, qranatlar və stavrolit). Bu minerallar başqalarından daha tez böyüyür və onların dənələri süxurların ümumi fonunda ölçülərinə görə seçilir. Belə mineral dənələr porfiroblastlar adlandırılır.
Metamorfik süxurlarda tünd rəngli mineralların iynəvari kristalları, bir qayda olaraq, eyni bir istiqamətdə uzanır (məkanca səmtlənir). Bu cür səmtlənmə mineraləmələgəlmə proseslərində süxurda baş verən daxili gərginliklə əlaqədardır. Kristallar çalışır ki, gərginliyin istiqamətinə perpendikulyar vəziyyət tutsunlar. Əgər süxurda tünd rəngli minerallar çoxdursa, həmin süxur nazik lövhələrə parçalanır.
Yüksək temperaturlu proseslərdə flüidlərin təsirindən çox vaxt ilkin süxurların kimyəvi tərkibi, deməli, həm də mineral tərkibi dəyişir. Primitiv şəkildə qavranılmış olsa da, belə proseslər metamorfizmdən fərqli olaraq metasomatik proseslər adlanır, əmələ gəlmiş süxurlara isə metasomatitlər deyilir.
Məsələyə daha dəqiq yanaşsaq, metamorfik proseslər zamanı, bir qayda olaraq, süxurlarda baş verən dəyişilmələr temperaturun (termal metamorfizm) və təziqin (dinamometamorfizm) təsirindən yaranır. İlkin süxurlarda yalnız mineroloji dəyişilmələr baş verir, kimyəvi tərkibi, demək olar ki, çox cüzi dəyişilməyə məruz qalır.
Metasomatik proseslər mütləq müxtəlif dərəcədə filizdaşıyan müxtəlif temperaturlu hidrotermal məhlulların ilkin süxurlara təsirindən baş verir və bu zaman ilkin süxurların həm mineroloji, həm də kimyəvi tərkibləri köklü şəkildə dəyişilməyə məruz qalır. Metasomatik proseslər mütləq az və ya çox dərəcədə faydalı qazıntıların əmələ gəlməsilə müşahidə olunur. Metamorfik və metasomatik süxurların bəzi əmələgəlmə məqamlarında hələ də qaranlıq məsələlər mövcuddur.
Ən geniş yayılmış metamorfik süxurlar
Onalar ədətən, açıq rəngli süxurlar olaraq qeyri-düzgün formalı kvars dənələrindən ibarətdir. Onlar qumdaşlarının və çimərlikdəkilərə bənzər qumların metamorfizmləşməsi nəticəsində əmələ gəlmişdir. Yerin dərinliklərinə düşərək, qumlar bir neçə milyon ildən sonra möhkəm və gözəl süxurlara çevrilə bilər. Kvarsitlərin bəzi növləri bəzək və üzlük daşları kimi istifadə olunur, lakin onların əsas kütləsi inşaat çınqıllarının hazırlanmasına sərf olunur, metallurgiyada (flüs filizləri əridərkən əlavə kimi) və şüşə istehsalında işlədilir. Dəmirli kvarsitlər cesplitlər adlandırılır (ingiliscə "jasper" — yəşəm və yunanca "litos — daş).
Bu kvarsitlərin tərkibində xeyli miqdarda dəmir oksidləri (maqnetit və hematit) olduğuna görə onlar qiymətli dəmir filizi hesab olunur. Dünyanın ən böyük dəmirli kvarsitlər yataqları Kursk Maqnit Anomaliyası (KMA), Ukraynada Krivoy Roq, Braziliyada Minas-Jeraysdır. Cespilitlər adı kvarsitlərdən tünd-boz, tünd-qonur və ya qırmızımtıl rənglərlə fərqlənir. Cespilitlər həm də bəzək daşları kimi istifadə olunur.
Qneyslər
Qneyslər zolaqlı metamorfik süxurlardı. Adətən, açıq rəngli kvars və plagioklaz zolaqları mika (biotit), amfibol, və başqa mineralların tünd rəngli zolaqları ilə növbələşir. Qneyslər Yerdə məlum olan süxurlardan ən qədimidir. Onlar Yer qabığının qədim əyalətlərində geniş əraziləri tutur.
Şistlər
İncə təbəqəli süxurlardı. Onların tərkibində xeyli miqdarda vərəqvari dartılmış formalı rəngli minerallar (mikalar, amfibollar və s.) iştirak etdiyinə görə asanlıqla nazık lövhələrə parçalanır. Şistlər həm çökmə, həm də maqmatik süxurların hesabına əmələ gəlir. Adi gillər metamorfizmə uğrayaraq tərkibində qranat, stavrolit və muskovit olan çox gözəl şistlərə çevrilir.
Skarn
Bu ad İsveç dilində "skarn" sözündən götürülmüşdür. Fəhlələr Lonqban yatağında boş, lazımsız süxurları "skarn" adlandırmışlar. Buna səbəb yatağı öyrənən İsveç alimi Ternebomun təmasyanı maqmatik və karbonat süxurlarının hamısını "skarn" adlandırması olmuşdur. Skarnlar tərkibindəki mineralların (piroksen, epidot və s.) rəngindən asılı olaraq yaşılımtıl və ya qonuru rənglərdə olur.
Skarnlar metasomatik yolla, yəni yüksək temperaturlu maqmatogen (hidrotermal) məhlulların təsirindən alümosilikat süxurları ilə karbonat süxurlarının bilavasitə təmas zonasında əmələ gəlir. Skarn proseslərinin nəticəsində skarn metasomatitlər və onların içərisində dəmir, mis, polimetal, qalay, volfram, kobalt, nikel yataqlarə əmələ gəlir. Azərbaycanın Daşkəsən skarn-dəmir filizi (kobalt minerallaşması ilə) yatağı Qafqazda unikal yataqdır.
Qreyzen
Qreyzenlər filiz tərkibli metasomatik süxurlardı. Termin çox qədimdir. Alman mədənçiləri tərkibində kassiterit mineralı (qalay daşı) olan kiçikdənəli süxurları qreyzen adlandırmışlar. Elmi ədəbiyyatda bu termini ilk dəfə alman alimi A. Q. Verner işlətmişdir. Hazırda qreyzen dedikdə kvars-muskovit çölşpatları metasomatik süxurlar başa düşülür. Açıq rəngli bu metasomatitlərdə gah kvars, gah çölşpatları, gah da muskovit üstünlük təşkil edir. Bu metasomatitlərdə bəzən topaz, beril və başqa minerallar iştirak edir. Qreyzenlərlə qalay, volfram və başqa nadir metal yataqları əlaqədar olur.
Eklogitlər
Onların metamorfik süxurlar sırasında xüsusi yeri var. Bu süxurlar dərinlikdə çox yüksək temperatur və olduqca böyük təziq şəraitlərində yaranır. Eklogitlər tünd-qırmızı maqneziumlu qranatdan (piropdan) və almaya-yaşıl klinopiroksendən (omfasitdən) ibarətdir. Bəzi alimlərin fikrincə, Yerin mantiyası məhs bu süxurlardan ibarətdir.
Adlandırılması
Metamorfik və metasomatik süxurlar, adətən, mineral tərkibinə görə təsnif edilir. Əgər kvars mütləq üstünlük təşkil edirsə, belə süxurlara kvarsitlər deyilir. Ancaq çölşpatları başqa minerallardan çıxdursa, süxurlara qneys adı verilir. Süxurda kvars və çölşpatları azdırsa və tərkibi əsasən rəngli minerallardan (amfibol, piroksen, mika və s.) təşkildirsə, süxurlara şist adı verilir.
Metamorfik süxurlar yalnız klasitdən ibarət olduqda mərmər adlandırılır. Adətən süxurların adları onları təşkil edən mineralların adları ilə ifadə olunur. Məsələn, biotit və amfiboldan ibarət olan metamorfik süxur biotit-amfibol şistlər, muskovit tərkibli kvarsitlərə muskovit kvarsitləri, çölşpatlarından, kvarsdan və klinopiroksendənibarət olan süxurlara isə klinopirosenli qneyslər və s. deyilir.
İstinadlar
- Wilkinson, Bruce H.; McElroy, Brandon J.; Kesler, Stephen E.; Peters, Shanan E.; Rothman, Edward D. "Global geologic maps are tectonic speedometers – Rates of rock cycling from area-age frequencies". Geological Society of America Bulletin. 121 (5–6). 2008: 760–79. doi:10.1130/B26457.1. 2016-05-31 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-10-23.
- Афанасьева М. А., Бардина Н. Ю., Богатиков О. А. и др. Петрография и петрология магматических, метаморфических и метасоматических горных пород. — М.: Логос, 2001. — 768 с.
- Коржинский Д. С. Физико-химические основы парагенезисов минералов. — М.: АН СССР, 1957. — 184 с.
- Zharikov V.A.; Pertsev N.N.; Rusinov V.L.; Callegari E.; Fettes D.J. "9. Metasomatism and metasomatic rocks". Recommendations by the IUGS Subcommission on the Systematics of Metamorphic Rocks: Web version 01.02.07. . (#cite_web_url); (#accessdate_missing_url)
- "ГНЕЙС – метаморфическая горная порода". 2021-11-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-10-23.
- "Schist definition". Dictionary of Geology. 2022-07-15 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-07-12.
Ədəbiyyat
- Uşaqlar üçün ensiklopediya, Geologiya. Bakı.2008. Şərq-qərb. səh: 407–411
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Metamorfik suxurlar yun metamorfozis cevrilme Yerin derinliyinde temperaturun teziqin ve kimyevi seraitin deyismesinin tesirinden cokme ve maqmatik suxurlarin deyisilmis formalaridir Yer qabigini teskil eden suxurlarin esas hissesi iki defe bezen bir nece defe gah derinliye Yerin tekine bataraq gah da yuxariya qalxaraq ozlerinin ilkin formasdigi seraiti deyismeli olurlar Daha cox bazaltlar ve s taninmaz derecede deyisilirler Metamorfik suxurlar Yer sethinin 12 ni teskil edir KvarsitUmumi melumatMelumdur ki plastik gil sobada bisirildikde kerpice mohkem ehenge ve ya cox bezekli gozel cini qablara cevrilir Yerin tekinde 30 60 km derinlikde yuksek temperatur 400 900 C ve cox yuksek teziq on minlerle atmosfer seraitinde milyon iller erzinde yuxaridan daxil olan yumsaq cokuntulerde cevrilmeler gedir Neticede kicikdeneli yumsaq cokuntuler irikristallik 0 3 1 0 sm olcude deneler suxurlara gorunusu o qeder de cazibedar olmayan ehengdasilari ise qedim saraylari bezeyen muxtelif rengli necib mermerlere cevrilir Ala bezek mermer kolleksiyasini Moskva Sank Peterburq qismen de Baki metropolitenlerinin zallarinda gormek olar Metamorfik suxurlara eyni zamanda sudrenli ag ve ya yasil nefrit yasemen rengli caroit gozelliyine ve rengarengliyine gore tekrarolunmaz yasemler aiddir Kareliyadan getirilmis mohkem qumdaslari ile Sank Peterburqun kuceleri dosenmisdir Bir cox qiymetli daslar yaqut necib spinel ve b da mahiyyetce metamorfik suxurlara aiddir Metamorfizmin tipleriSonuncu movcud tesnifat beledir Metamorfizm tipleri Metamorfik faktorlarYuklenme metamorfizmi Teziqin artmasi su mehlullarinin sirkulyasiyasiIstilik metamorfizmi Temperaturun artimiHidrasiya metamormizmi Dag suxurlarinin su mehlullari ile birge tesiriDislokasiya metamorfizmi Tektonik deformasiyaZerbe metamorfizmi Meteorit zerbesi ve guclu endogen partlayislarTerkibi teksturasi ve qurulusuMermer Suxurlarda olan su ve ya qazlar metamorfik prosesleri suretlendirir Bu qazlar ve mehlullar fluidler adlanir latinca fluidis axici muteherrik Fluidler sanki Yerin siresidir Bu sireler kimyevi komponentler ve istilik dasiyaraq Yerin tekinde cox aktiv mineral cevrilmelerinin bas vermesine sebeb olur Suxurlarda fluidler az olduqda metamorfik prosesler cox leng gedir ve suxurlarda ciddi deyisilmelerin musahide olunmasi ucun milyon iller bes etmir Alimler indiyedek suxurlarda deyisilmelere sebeb olan mehlullarin ve qazlarin menbeyini tam aydinligi ile mueyyen ede bilmemisler hercend ekser hallarda onlarin menbeyi maqma hesab olunur Yuksek temperaturlu qazlarin ve mehlullarin tesirinden derinliklerde temperaturun teziqin deyismesile suxurlar yeniden kristallasaraq mineral terkiblerini denelerinin oluculerini qrulusunu ve bir cox xasse ve xususiyyetlerini deyisirler Metamorfik suxurlar gorkemine teksturuna ve rengarengliyine gore ferqlenir Bu ferq hem o suxirlari teskil eden minerallarin muxtelifliyinden hem de temperatur muxtelifliyinden ve metamorfizm prosesinin zamanca uzun surmesinden asilidir Baslica suxuremelegetiren minerallar maqmatik suxurlara nisbeten metamorfik suxurlarda daha cox olur zamani bu ve ya diger minerallarin yaranmasi ilkin suxurun kimyevi terkibinden daha cox asilidir Meselen kianit andaluzit silimanit stavrolit kordiyerit Al2O3 komonentlerinin yuksek miqdari ile seciyyelenen silikat minerallari terkibinde xeyli miqdarda aluminium olan gillerin epidot hornblend plagioklaz klinopiroksenler kalsiumla zengin silikatlar minerallari ise esasi terkibli maqmatik suxurlarin metamorfizlesmesi hesabina emele gelir Asagi temperaturlu metamorfik suxurlar adeten kicikdeneli olur Bu ondan ireli gelir ki asagi temperaturlu proseslerde minerallarin kristallasma sureti keskin asagi dusur lakin minerallar arasinda kristallasma suretine gore cempionlar vardir meselen qranatlar ve stavrolit Bu minerallar basqalarindan daha tez boyuyur ve onlarin deneleri suxurlarin umumi fonunda olculerine gore secilir Bele mineral deneler porfiroblastlar adlandirilir Metamorfik suxurlarda tund rengli minerallarin iynevari kristallari bir qayda olaraq eyni bir istiqametde uzanir mekanca semtlenir Bu cur semtlenme mineralemelegelme proseslerinde suxurda bas veren daxili gerginlikle elaqedardir Kristallar calisir ki gerginliyin istiqametine perpendikulyar veziyyet tutsunlar Eger suxurda tund rengli minerallar coxdursa hemin suxur nazik lovhelere parcalanir Yuksek temperaturlu proseslerde fluidlerin tesirinden cox vaxt ilkin suxurlarin kimyevi terkibi demeli hem de mineral terkibi deyisir Primitiv sekilde qavranilmis olsa da bele prosesler metamorfizmden ferqli olaraq metasomatik prosesler adlanir emele gelmis suxurlara ise metasomatitler deyilir Meseleye daha deqiq yanassaq metamorfik prosesler zamani bir qayda olaraq suxurlarda bas veren deyisilmeler temperaturun termal metamorfizm ve teziqin dinamometamorfizm tesirinden yaranir Ilkin suxurlarda yalniz mineroloji deyisilmeler bas verir kimyevi terkibi demek olar ki cox cuzi deyisilmeye meruz qalir Metasomatik prosesler mutleq muxtelif derecede filizdasiyan muxtelif temperaturlu hidrotermal mehlullarin ilkin suxurlara tesirinden bas verir ve bu zaman ilkin suxurlarin hem mineroloji hem de kimyevi terkibleri koklu sekilde deyisilmeye meruz qalir Metasomatik prosesler mutleq az ve ya cox derecede faydali qazintilarin emele gelmesile musahide olunur Metamorfik ve metasomatik suxurlarin bezi emelegelme meqamlarinda hele de qaranliq meseleler movcuddur En genis yayilmis metamorfik suxurlarKvarsitler Onalar edeten aciq rengli suxurlar olaraq qeyri duzgun formali kvars denelerinden ibaretdir Onlar qumdaslarinin ve cimerlikdekilere benzer qumlarin metamorfizmlesmesi neticesinde emele gelmisdir Yerin derinliklerine duserek qumlar bir nece milyon ilden sonra mohkem ve gozel suxurlara cevrile biler Kvarsitlerin bezi novleri bezek ve uzluk daslari kimi istifade olunur lakin onlarin esas kutlesi insaat cinqillarinin hazirlanmasina serf olunur metallurgiyada flus filizleri eriderken elave kimi ve suse istehsalinda isledilir Demirli kvarsitler cesplitler adlandirilir ingilisce jasper yesem ve yunanca litos das Bu kvarsitlerin terkibinde xeyli miqdarda demir oksidleri maqnetit ve hematit olduguna gore onlar qiymetli demir filizi hesab olunur Dunyanin en boyuk demirli kvarsitler yataqlari Kursk Maqnit Anomaliyasi KMA Ukraynada Krivoy Roq Braziliyada Minas Jeraysdir Cespilitler adi kvarsitlerden tund boz tund qonur ve ya qirmizimtil renglerle ferqlenir Cespilitler hem de bezek daslari kimi istifade olunur Qneysler Qneys Qneysler zolaqli metamorfik suxurlardi Adeten aciq rengli kvars ve plagioklaz zolaqlari mika biotit amfibol ve basqa minerallarin tund rengli zolaqlari ile novbelesir Qneysler Yerde melum olan suxurlardan en qedimidir Onlar Yer qabiginin qedim eyaletlerinde genis erazileri tutur Sistler Sist Ince tebeqeli suxurlardi Onlarin terkibinde xeyli miqdarda vereqvari dartilmis formali rengli minerallar mikalar amfibollar ve s istirak etdiyine gore asanliqla nazik lovhelere parcalanir Sistler hem cokme hem de maqmatik suxurlarin hesabina emele gelir Adi giller metamorfizme ugrayaraq terkibinde qranat stavrolit ve muskovit olan cox gozel sistlere cevrilir Skarn Skarn Bu ad Isvec dilinde skarn sozunden goturulmusdur Fehleler Lonqban yataginda bos lazimsiz suxurlari skarn adlandirmislar Buna sebeb yatagi oyrenen Isvec alimi Ternebomun temasyani maqmatik ve karbonat suxurlarinin hamisini skarn adlandirmasi olmusdur Skarnlar terkibindeki minerallarin piroksen epidot ve s renginden asili olaraq yasilimtil ve ya qonuru renglerde olur Skarnlar metasomatik yolla yeni yuksek temperaturlu maqmatogen hidrotermal mehlullarin tesirinden alumosilikat suxurlari ile karbonat suxurlarinin bilavasite temas zonasinda emele gelir Skarn proseslerinin neticesinde skarn metasomatitler ve onlarin icerisinde demir mis polimetal qalay volfram kobalt nikel yataqlare emele gelir Azerbaycanin Daskesen skarn demir filizi kobalt minerallasmasi ile yatagi Qafqazda unikal yataqdir Qreyzen Qreyzen Qreyzenler filiz terkibli metasomatik suxurlardi Termin cox qedimdir Alman medencileri terkibinde kassiterit minerali qalay dasi olan kicikdeneli suxurlari qreyzen adlandirmislar Elmi edebiyyatda bu termini ilk defe alman alimi A Q Verner isletmisdir Hazirda qreyzen dedikde kvars muskovit colspatlari metasomatik suxurlar basa dusulur Aciq rengli bu metasomatitlerde gah kvars gah colspatlari gah da muskovit ustunluk teskil edir Bu metasomatitlerde bezen topaz beril ve basqa minerallar istirak edir Qreyzenlerle qalay volfram ve basqa nadir metal yataqlari elaqedar olur Eklogitler Onlarin metamorfik suxurlar sirasinda xususi yeri var Bu suxurlar derinlikde cox yuksek temperatur ve olduqca boyuk teziq seraitlerinde yaranir Eklogitler tund qirmizi maqneziumlu qranatdan piropdan ve almaya yasil klinopiroksenden omfasitden ibaretdir Bezi alimlerin fikrince Yerin mantiyasi mehs bu suxurlardan ibaretdir AdlandirilmasiMetamorfik ve metasomatik suxurlar adeten mineral terkibine gore tesnif edilir Eger kvars mutleq ustunluk teskil edirse bele suxurlara kvarsitler deyilir Ancaq colspatlari basqa minerallardan cixdursa suxurlara qneys adi verilir Suxurda kvars ve colspatlari azdirsa ve terkibi esasen rengli minerallardan amfibol piroksen mika ve s teskildirse suxurlara sist adi verilir Metamorfik suxurlar yalniz klasitden ibaret olduqda mermer adlandirilir Adeten suxurlarin adlari onlari teskil eden minerallarin adlari ile ifade olunur Meselen biotit ve amfiboldan ibaret olan metamorfik suxur biotit amfibol sistler muskovit terkibli kvarsitlere muskovit kvarsitleri colspatlarindan kvarsdan ve klinopiroksendenibaret olan suxurlara ise klinopirosenli qneysler ve s deyilir IstinadlarWilkinson Bruce H McElroy Brandon J Kesler Stephen E Peters Shanan E Rothman Edward D Global geologic maps are tectonic speedometers Rates of rock cycling from area age frequencies Geological Society of America Bulletin 121 5 6 2008 760 79 doi 10 1130 B26457 1 2016 05 31 tarixinde Istifade tarixi 2017 10 23 Afanaseva M A Bardina N Yu Bogatikov O A i dr Petrografiya i petrologiya magmaticheskih metamorficheskih i metasomaticheskih gornyh porod M Logos 2001 768 s Korzhinskij D S Fiziko himicheskie osnovy paragenezisov mineralov M AN SSSR 1957 184 s Zharikov V A Pertsev N N Rusinov V L Callegari E Fettes D J 9 Metasomatism and metasomatic rocks Recommendations by the IUGS Subcommission on the Systematics of Metamorphic Rocks Web version 01 02 07 cite web url accessdate missing url GNEJS metamorficheskaya gornaya poroda 2021 11 28 tarixinde Istifade tarixi 2017 10 23 Schist definition Dictionary of Geology 2022 07 15 tarixinde Istifade tarixi 2013 07 12 EdebiyyatUsaqlar ucun ensiklopediya Geologiya Baki 2008 Serq qerb seh 407 411Xarici kecidler