Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Tibet yaylası (çin. 青藏高原, Pinyin: Qingzang Gaoyuan, Tibet dilində: བོད་ས་མཐོ) — Himalay dağları ilə Kunlun dağları arasında yerləşən, dünyanın ən böyük və hündür yaylası. Yaylanın əsas hissəsi Çin Xalq Respublikasının ərazisində, az bir hissəsi isə Kəşmirin ərazisinə düşür. Orta hündürlüyü 4877 m-dir. Bu üzdən yaylanı "Dünyanın damı" adlandırırlar. Ümumi sahəsi 2,5 milyon km²-dir.
| Tibet yaylası | |
|---|---|
| çin. 青藏高原 | |
 Tibet yaylasının cənubunda yerləşən Kaylas dağı | |
| Ümumi məlumatlar | |
| Mütləq hündürlüyü | 5 000 m |
| Eni | 1.000 km, 35.555 |
| Uzunluğu |
|
| Sahəsi | 2,5 km² |
| Temperatur | |
| • Minimum | - 40 °C |
| • Maksimum | + 30 °C |
| • Orta illik | + 4,5 °C |
| • Yanvarda orta | - 4 °C |
| • İyulda orta | + 14 °C |
| • İllik yağıntı | 100-300 mm |
| Coğrafiyası | |
| Çaylar | Brahmaputra , Mekonq |
| Göl | Kukunor |
| Yerləşməsi | |
| Ölkələr | |
| Vilayətlər | Tibet Muxtar Vilayəti, Kəşmir |
| | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Geologiyası
Tibet yayalası 50 milyon il öncə, Kaynozoy erasında Hindistan tektonik piltəsinin Avrasiya piltəsi ilə toqquşması nəticəsində formalaşmışdı. Toquşma zamanı meydana gələn Himalay dağlarının qalxması ilə birgə Tibet yayalasıda yüksəldi. İndi də Tibet seysmik cəhətdən aktiv ərazi hesab olunur və orta hesabla ildə 1 sm qalxır., 200 milyon il əvvəl müasir Tibet yayalasının bir hissəsi Tetis okeanının hövzəsinə daxil idi. 100 milyon il əvvəl isə Qondvana parçalanmağa başladı və Hindistan piltəsi Afrikadan ayrılaraq şimala doğru ildə 15 sm sürətlə hərəkət etməyə başladı. Tibet yaylasında materik yer qabığının qalınlığı 65 km, bəzi yerlərdə isə 100 km keçir. Orta qalınlıq isə 30 km-dir.
Relyefi
Yayla kənardan dağ silsiləri ilə əhatə olunub. Cənubda Çin Xalq Respublikasını Hindistandan ayıran Himalay dağları yerləşir. Şimaldan isə Kunlun silsiləsi yaylanı ayırır. Qərbdə Pamir dağları, şimal-şərqdə isə Tyan-şan silsiləsi və Qobi səhrası yerləşir. Tibeti yaylası bir-birindən fərqlənən üç fiziki-coğrafi rayona bölünür:
- Şərq
- Şimal
- Cənub
Şərq bölgəsi digər bölgələrdən meşə örtüyünün çoxluğu ilə fərqlənir. Yaylanın əsas hissəsi dəniz səviyyəsindən 3–4 min metr yüksəklikdə yerləşir. Bəzi zirvələrin hündürlüyü isə 5–7 min metr arasında dəyişir. Bu dağların zirvələri qar və buzlaqlarla örtülüdür. Ümumi buzlaq sahəsi 105 min km²-dir. Ərazidə olan ən yüksək dağ yaylanın qərbində yerləşən dağıdır.(6638 m)
İqlimi
Tibetdə əsas yüksək dağ quru çöl iqlimi hakimdir. Ərazidə iqlimin formalaşmasında yüksək dağlıq relyef və atmosfer sirkulyasiyası əsas rol oynayır. Yaylanın şimal-qərb hissəsinə daha çox quru və soyuq iqlim, cənub-şərqinə isə rütubətli, isti iqlim xarakterikdir. Bundan başqa ərazidə hündürlük qurşağı üzrə iqlimin dəyişməsidə müşahidə olunur. Yayla dünyada günəş radiasiyasının üstünlük təşkil edən bölgələrdən biri hesab olunur. İllik günəş radiasiyasının miqdarı Lxasada 2 000 000 kilokoloridir.
Daxli suları
Asiyanın bir çox böyük çaylarının mənbəyi Tibetdədir. Bunalara Brahmaputra, Hind, Mekonq, , Yanszı, Xuanxeni misal göstərmək olar. Tibetdə başlanğıcı olan çayların hövzələrinin ümumi sahəsi 5,4 milyon km²-dir. Çayların əsas qidalanma mənbəyi qar, buzlaq və yağış sularıdır. Ərazidə olan göllərin əksəriyyəti şorsulu və axarsızdır. Ölçüsünə görə Kukunor, Nam-So, Lanqa-So, Banqonq-So, Silinq-So göllərini misal göstərmək olar
Fauna və flora
Tibetin yüksək ərazilərində yak, tibet dağ antilopu, qar barsı və himalay ayısı geniş yayılıb.
Həmçinin bax
İstinadlar
- . 2006-01-12 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2006-01-12.
- "How Did the Tibetan Plateau Form?". 2022-01-19 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-11-14.
- . 2016-03-23 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-11-14.
- . 2016-06-05 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-11-14.
- "География и происхождение тибетцев". 2011-10-12 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-11-14.
- "Plateaus.Tableland". 2009-04-01 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-11-14.
Xarici keçidlər
- Большой Тибет
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Tibet yaylasi cin 青藏高原 Pinyin Qingzang Gaoyuan Tibet dilinde བ ད ས མཐ Himalay daglari ile Kunlun daglari arasinda yerlesen dunyanin en boyuk ve hundur yaylasi Yaylanin esas hissesi Cin Xalq Respublikasinin erazisinde az bir hissesi ise Kesmirin erazisine dusur Orta hundurluyu 4877 m dir Bu uzden yaylani Dunyanin dami adlandirirlar Umumi sahesi 2 5 milyon km dir Tibet yaylasicin 青藏高原Tibet yaylasinin cenubunda yerlesen Kaylas dagiUmumi melumatlarMutleq hundurluyu 5 000 mEni 1 000 km 35 555Uzunlugu 2 500 kmSahesi 2 5 km Temperatur Minimum 40 C Maksimum 30 C Orta illik 4 5 C Yanvarda orta 4 C Iyulda orta 14 C Illik yaginti 100 300 mmCografiyasiCaylar Brahmaputra MekonqGol KukunorYerlesmesi33 sm e 88 s u Olkeler CXR HindistanVilayetler Tibet Muxtar Vilayeti KesmirTibet yaylasi Vikianbarda elaqeli mediafayllarGeologiyasiTibet yayalasi 50 milyon il once Kaynozoy erasinda Hindistan tektonik piltesinin Avrasiya piltesi ile toqqusmasi neticesinde formalasmisdi Toqusma zamani meydana gelen Himalay daglarinin qalxmasi ile birge Tibet yayalasida yukseldi Indi de Tibet seysmik cehetden aktiv erazi hesab olunur ve orta hesabla ilde 1 sm qalxir 200 milyon il evvel muasir Tibet yayalasinin bir hissesi Tetis okeaninin hovzesine daxil idi 100 milyon il evvel ise Qondvana parcalanmaga basladi ve Hindistan piltesi Afrikadan ayrilaraq simala dogru ilde 15 sm suretle hereket etmeye basladi Tibet yaylasinda materik yer qabiginin qalinligi 65 km bezi yerlerde ise 100 km kecir Orta qalinliq ise 30 km dir RelyefiYayla kenardan dag silsileri ile ehate olunub Cenubda Cin Xalq Respublikasini Hindistandan ayiran Himalay daglari yerlesir Simaldan ise Kunlun silsilesi yaylani ayirir Qerbde Pamir daglari simal serqde ise Tyan san silsilesi ve Qobi sehrasi yerlesir Tibeti yaylasi bir birinden ferqlenen uc fiziki cografi rayona bolunur Serq Simal Cenub Serq bolgesi diger bolgelerden mese ortuyunun coxlugu ile ferqlenir Yaylanin esas hissesi deniz seviyyesinden 3 4 min metr yukseklikde yerlesir Bezi zirvelerin hundurluyu ise 5 7 min metr arasinda deyisir Bu daglarin zirveleri qar ve buzlaqlarla ortuludur Umumi buzlaq sahesi 105 min km dir Erazide olan en yuksek dag yaylanin qerbinde yerlesen dagidir 6638 m Tibet yaylasindan Everestin panoramasi IqlimiTibetde esas yuksek dag quru col iqlimi hakimdir Erazide iqlimin formalasmasinda yuksek dagliq relyef ve atmosfer sirkulyasiyasi esas rol oynayir Yaylanin simal qerb hissesine daha cox quru ve soyuq iqlim cenub serqine ise rutubetli isti iqlim xarakterikdir Bundan basqa erazide hundurluk qursagi uzre iqlimin deyismeside musahide olunur Yayla dunyada gunes radiasiyasinin ustunluk teskil eden bolgelerden biri hesab olunur Illik gunes radiasiyasinin miqdari Lxasada 2 000 000 kilokoloridir Daxli sulariAsiyanin bir cox boyuk caylarinin menbeyi Tibetdedir Bunalara Brahmaputra Hind Mekonq Yanszi Xuanxeni misal gostermek olar Tibetde baslangici olan caylarin hovzelerinin umumi sahesi 5 4 milyon km dir Caylarin esas qidalanma menbeyi qar buzlaq ve yagis sularidir Erazide olan gollerin ekseriyyeti sorsulu ve axarsizdir Olcusune gore Kukunor Nam So Lanqa So Banqonq So Silinq So gollerini misal gostermek olarFauna ve floraTibetin yuksek erazilerinde yak tibet dag antilopu qar barsi ve himalay ayisi genis yayilib Hemcinin baxTibet HimalayIstinadlar 2006 01 12 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2006 01 12 How Did the Tibetan Plateau Form 2022 01 19 tarixinde Istifade tarixi 2015 11 14 2016 03 23 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 11 14 2016 06 05 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 11 14 Geografiya i proishozhdenie tibetcev 2011 10 12 tarixinde Istifade tarixi 2015 11 14 Plateaus Tableland 2009 04 01 tarixinde Istifade tarixi 2015 11 14 Xarici kecidlerBolshoj Tibet