Bu məqalə Balkan yarımadasında yerləşən ölkə haqqındadır. IV əsr — b.e. 705-ci illərində Cənubi Qafqazda mövcud olmuş tarixi dövlət üçün Qafqaz Albaniyası səhifəsinə baxın. |
Albaniya (alb. Shqipëria və ya Shqipëri), tarixi mənbələrdə Arnaudluq, rəsmi adı Albaniya Respublikası (alb. Republika e Shqipërisë) — Balkan yarımadasının cənub-qərbində yerləşən ölkə. Adriatik və İoni dənizləri sahilərində yerləşir və şimal-qərbdən Monteneqro, şimal-şərqdən Kosovo, şərqdən Şimali Makedoniya və cənubdan Yunanıstan ilə həmsərhəddir. Tirana həm ölkənin paytaxtı, həm də ən böyük şəhəridir, sonrakı böyük şəhərləri arasında , Vlyora və Şkoder yer alır.
Albaniya | |||||
---|---|---|---|---|---|
Republika e Shqipërisë = Albaniya Respublikası | |||||
| |||||
Ti Shqipëri më jep nder, më jep emrin shqipëtar (Mənə şərəf verən Albaniyadır, mənə Alban adını verən Albaniyadır.) | |||||
Himn: Bayrağın Marşı | |||||
Rəsmi dilləri | |||||
Paytaxt | Tirana | ||||
İdarəetmə forması | Parlament respublikası | ||||
Prezident | İlir Meta [24.VII.2017 ~] | ||||
Edi Rama [10.IX.2013 ~] | |||||
Sahəsi | Dünyada 145-ci | ||||
• Ümumi | 28748 km² | ||||
• Su sahəsi (%) | 4.8% | ||||
Əhalisi | |||||
• Əhali | 3 200 min nəfər (137-ci) | ||||
• Siyahıyaalma (1.X.2011) | 2 800 138 nəf. | ||||
• Sıxlıq | 111 nəf./km² (63-cü) | ||||
ÜDM (AQP) | |||||
• Ümumi | 26.73 milliard dollar (122-ci) | ||||
• Adambaşına | 8 200 dollar () | ||||
İİİ (2007) | 0.801 (artış; 68-ci) | ||||
Valyuta | Albaniya leki | ||||
İnternet domeni | .al | ||||
AL | |||||
BOK kodu | ALB | ||||
Telefon kodu | +355 | ||||
Saat qurşaqları | | ||||
Nəqliyyatın yönü | sağ[d] | ||||
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar |
Ölkənin 28,748 km2 ərazisində müxtəlif iqlim, geoloji, hidroloji və morfoloji şərait mövcuddur. Albaniya landşaftı ilə əhəmiyyətli müxtəlifliyə malikdir, belə ki burada Alban Alpları, , Skanderbeq, və Keravniya kimi qarlı dağlardan tutmuş Aralıq dənizi boyunca yerləşən Adriatik və İoni dənizlərinin qızmar və günəşli sahilərinə qədər rast gəlmək olar.
Albaniya müxtəlif vaxtlarda illiriyalılar, , yunanlar, romalılar, bizanslılar, və osmanlılar kimi müxtəlif sivilizasiyaların məskunlaşdığı yer olub. 12-ci əsrdə Albanlar muxtar knyazlığını qurdular. və 13–14-cü əsrlər arasında formalaşmışdır. Osmanlıların Albaniyanı 15-ci əsrdə zəbt etməzdən öncə İskəndər bəyin başçılıq etdiyi albanların osmanlılara qarşı müqaviməti Avropanın əksər hissəsində rəğbətlə qarşılanırdı. Albaniya beş əsrə yaxın altında qaldı və bu müddət ərzində bir çox albanlar ( kimi də tanınırdılar) imperiyada, xüsusən Cənubi Balkanlarda və Misirdə yüksək vəzifələrə yiyələnmişdilər. 18–19-cu əsrlər arasında həm mənəvi, həm də intellektual güc toplayan albanlara aid edilən mədəni inkişaf yaranmasıyla nəticələndi. Balkan müharibələrində Osmanlıların məğlubiyyətindən sonra müasir Albaniya milli dövləti 1912-ci ildə . 20-ci əsrdə Albaniya Krallığı faşist Almaniyasının protektoratına çevrilməzdən əvvəl Böyük Albaniyanı təşkil edən İtaliya tərəfindən işğal edildi. 20-ci əsrdə İtaliya tərəfindən işğal edildi və Böyük Albaniya krallığı yarandı, daha sonra isə ölkə Nasist Almaniyasının protektoratına çevrildi.İkinci Dünya müharibəsindən sonra Ənvər Xoca Albaniya Xalq Sosialist Respublikasını yaratdı, ölkədə xocaçılıq ideyalogiyası sürməyə başladı. 1991-ci ildə baş verən çevriliş nəticəsində Albaniyada kommunizmin sonu gəldi və müasir Albaniya Respublikası peydə oldu.
Albaniya unitar parlamentar konsitutsiyonal respublikadır və inkişaf etməkdə olan ölkədir, ölkə iqtisadiyyatında aparıcı rol xidmət sektoruna məxsusdur, önəmcə ikinci sahəsi isə istehsaldır. Ölkə 1990-cı ildə kommunizmin sona çatmasından sonra mərkəzləşdirilmiş planlaşdırmadan bazar əsaslı iqtisadiyyata keçid prosesi ilə üzləşdi. Albaniya öz vətəndaşlarına universal səhiyyə xidməti və pulsuz ibtidai və orta təhsil təqdim edir. Albaniya BMT, Dünya Bankı, UNESCO, NATO, Ümumdünya Ticarət Təşkilatı, Avropa Şurası, ATƏT və İslam Əməkdaşlıq Təşkilatına üzv ölkədir. 2014-cü ildən Avropa İttifaqına üzvlüyə rəsmi namizəddir. Qara Dəniz İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatı və Aralıq dənizi İttifaqı da daxil olmaqla Enerji Birliyinin qurucu üzvlərindən biridir.
Adın etimologiyası
Albanlar öz ölkələrini "Şipri", yəni "Qartallar diyarı", yerli sakinləri isə "Şiptar" adlandırırlar. Albaniya özü isə illiriya sözü olub "oba" — "kənd" deməkdir.
Sovet dövrünə aid Azərbaycandilli mənbələrdə Arnaudluq adlandırılmışdır.
Tarix
Bir neçə dəfə Bizans İmperatorluğu və Bolqarlar arasında əl dəyişdirən ölkə, 1272-ci ildə I Carlo tərəfindən işğal edildi. Osmanlılar 1514–1517-ci ildə Albaniyası Venedikliler deyil qəti olaraq götürdülər. İskəndər Bəy deyilən Yorgi Kostriota 1443–1468-ci illərdə Osmanlı hakimiyyətinə qarşı baş verən üsyanı idarə etmişdir. Albaniyada islamlaşma müddəti XVI əsrin ortalarına qədər sürmüşdür.
Albanlar 28 noyabr 1912-ci ildə Avlonya (Vlora)da müstəqilliklərini elan etmişlər. İsmayıl Kamal Vlora ilk hökumətin başçısı olmuşdur. Serblərin şimal Albaniya torpaqlarında irəliləməsi Avstriya-Macarıstan imperatorluğunu, Yunanıstanın Vlora daxil cənub Albaniyası işğal etmək istəməsi də İtaliyanı narahat etmişdir. Qarşıdurmanın Avropanın bütününü içinə götürəcək bir döyüşə çevrilməsini önləmək istəyən İngilislərin çağırışıyla, Londonda Balkan ölkələrinin də qatıldığı bir yığıncaq təşkil edilmişdir. Nəticədə dekabr 1912-ci ildə Albaniyanın müstəqilliyi tanınmışdır. Ancaq, Albanların əksəriyyəti meydana gətirdiyi Kosova, Serbiyaya buraxılmışdır. Yunanıstan sərhədi isə 1913-cü ildə beynəlxalq bir komissiya tərəfindən təyin olunmuşdur. iyun 1924-cü ildə çıxan qiyam ilə ölkəni tərk etmək məcburiyyətində qalan Baş nazir Zogo 6 ay sonra Yuqoslaviyanın dəstəyi ilə geri dönərək, bir diktə rejimi qurmuş, əvvəl Respublika başçısı (1925–1928) sonra isə, Kral (1928–1939) olmuşdur.
1939–1943-cü illərdə İtalyanlar, 1943–1944-cü illərdə Almanlar tərəfindən işğal edilən Albaniya, 1941-ci ildə qurulan Albaniya Kommunist Partiyasının səyləriylə xilas oldu. Ənvər Hoca və Məmməd Şehunun rəhbərliyindəki ölkə 1946da Xalq Respublikası oldu və sosialist inqilaba yönəlmişdir.
Əkinçiliyin kollektivizasyonu 1959-cu ildə az qala tamamlanmışdır. 1965–1970-ci illəri isə "İdeoloji İnqilab" ilə keçmişdir. Sırasıyla Yuqoslaviya (1948), Sovetlər Birliyi (1961) və Çinlə (1978) bağlarını qoparan Albaniya xarici dünyadan hamısıyla təcrid bir ölkə halına gəlmiş, Ənvər Hoca ölümündən sonra yerinə Ramız Əliyə keçmişdir. (1985)
Çox partiyalı nizama keçmə hazırlıqları 1990-cı ildə sürətlənmiş və 7 aprel 1991-ci ildə edilən ilk seçkiləri qazanan Əmək Partiyası Hökuməti, İyunda partlayan ümumi tətil sonunda istefa vermək məcburiyyətində qalmışdır. Əmək Partiyası daha sonra adını Sosialist Partiyaya çevirmişdir. Bir koalisiya hökuməti quruldusa da uzun ömürlü olmamış, mart 1992-ci ildə edilən ümumi seçkiləri Sali Berişa rəhbərliyindəki Demokratik Partiya qazanmışdır.
aprel 1992-ci ildə Ramız Əliyə istefa vermiş və yerinə 9 aprel 1992-ci ildə Dövlət Başçısı seçilən Berişa gəlmişdir. 24 iyul 1997-ci ildən etibarən Dövlət Başçılığı vəzifəsini Rəcəb Meydanı icra etmişdir. Bu vəzifəni 24 iyul 2002-ci il seçkisində Alfred Moisiu götürmüşdür.
Fiziki-coğrafi xarakteristika
Albaniya 28,750 kvadrat kilometr sahəyə sahib bir ölkədir. Qonşuları şimalda 287 kilometr ilə Serbiya və Monteneqro, şimal və şərqdə 151 kilometr ilə Makedoniya Respublikası, cənub və cənub-şərqdə 282 kilometr ilə Yunanıstan dır. Adriatik dənizi və İon dənizi nə sahili olan ölkənin 362 kilometr sahili vardır. İtaliya dan 100 kilometrlik Otranto Boğazı ilə ayrılar.
Onun ümumi ərazisinin 70%-dən çoxunu dağlıq hissə təşkil edir. 2000 m-dən çox yüksəkliklərə malik çoxlu sayda zirvəsi var. Ən hündür nöqtəsi (2753 m). Ölkənin sahilətrafı ərazisi Aralıq dənizi iqlimi şərqə tərəf getdikcə iqlimlə əvəz olunur. Orta temperatur Yanvar ayında –8–9 , iyul ayında isə +24–25 təşkil edir.
Albaniyanın ən böyük çayı olan ölkənin şimal əraziləri ilə axır. Bundan başqa Albaniyanın , , və kimi çayları da var. Balkan yarımadasının üç ən böyük gölü hissəvi olaraq Albaniyada yerləşir. Üçdə bir hissəsi Albaniyanın ərazisinə düşən və ölkənin ərazisinə düşən hissəsinin sahil xətti boyu uzunluğu . olan gölü şimalda – Monteneqro ilə sərhəddə yerləşir. Albaniya ilə Makedoniyanın arasında bölünmüş Oxrid gölü 289 m. dərinliyə malikdir. Zəngin flora və faunası olduğu üçün göl YUNESKO tərəfindən qorunur. gölü ölkənin cənubunda yerləşir və üç ölkəyə: Albaniya, Makedoniya Respublikası və Yunanıstana məxsusdur.
Ölkənin florasında 3000-dən çox bitki növü var. Sahil ətrafı ərazilər cəngəllik və kolluqlarla örtülmüşdür. Albaniyanın üçdə bir hissəsi (əsasən dağlıq əraziləri) meşəliklərlə zəngindir. Meşələrində Qonur ayılar, canavarlar, çaqqallar, vaşaq və meşə pişikləri, çöl donuzları, cüyür və marallar var. Sahilətrafı rayonlarda çoxlu miqdarda var.
Albaniyanı dörd əsas bölgəyə bölmək olar: Şimali silsilə, Mərkəzi silsilə, Cənubi silsilə və Qərbi ovalıqlar. Topoqrafik xüsusiyyətlər malik zonalları Dinar Alpları, Seranian, Korab, Pindus və Skanderbeg dağlarıdır. Ən yüksək zirvəsi Makedoniya Respublikası ilə sərhəddə yerləşən, dəniz səviyyəsindən metr yüksəklikdə olan Korab dağıdır. Bu zirvə Avropada bir neçə ölkənin ən yüksək zirvəsi olan iki zirvədən biridir. Avropadakı ən məşhur dağ zirvələri siyahısında 18-ci sıradadır.
İnzibati ərazi bölgüsü
36 reti (rayon), 12 dairə (qark): Bərat, Blyora, Girokastra, Dibra, Durres, Korça, Kukes, Leja, Tirana, Fiyeri, Şkoder, Elbasan.
Şəhərləri
İqtisadiyyat
ÜDM həcmi 2005-ci ildə 6,9 milyard avro təşkil edib. Bu isə əhalinin hər nəfərinə min avro deməkdir. Albaniya, sənayecə inkişaf etməmiş, aqrar ölkədir.
İqtisadiyyatdakı üstünlüklər; neft yataqlarının və təbii qazın olması, xarici dövlətlərə pul köçürmələri, iqtisadiyyatın özəlləşmədən sonra inkişaf etməsi.
İqtisadiyyatda zəif tərəflər: infastrukturun daxili inkişafına görə, xarici investorların ölkəyə cəlb edilə bilməməsi.
Albaniya, Avropanın ən kasıb ölkələrindən biridir. Ölkənin yolları çox acınacaqlı vəziyyətdədir. Əksər yaşayış evlərinin əsaslı təmirə ehtiyacı var. Əsas xarici iqtisadi partnyorları, İtaliya, Yunanıstan, Almaniya, Türkiyə, Makedoniya Respublikasıdır. Xarici ticarətin 90%-i Avropa Birliyi ölkələrinin payına düşür.
Əhali
Etnik qrup | Sayı, 2011 sa. | Nisbəti, 2011 sa. |
---|---|---|
cəmi | 2 800 138 | 100 % |
alban | 2 312 356 | 82.58 % |
yunan | 24 243 | 0.87 % |
qaraçı | 8 301 | 0.3 % |
arumın | 8 266 | 0.3 % |
makedoniyalı | 5 512 | 0.2 % |
3 368 | 0.12 % | |
monteneqrolu | 366 | 0.01 % |
digər | 2 644 | 0.09 % |
c.v.i. | 390 938 | 13.96 % |
m.m.g. | 44 144 | 1.58 % |
Dil
Dövlət dili olan alban dili, Hind-Avropa dil ailəsində xüsusi bir qrup təşkil edir. Alban dilində latın, yeni və qədim yunan, roman, cənubi slavyan və türk dillərindən çoxlu sayda keçmə sözlər vardır. Alban dilinin 2 dialekti mövcuddur. Bunlar qeq və tosk dialektləridirlər. Müasir ədəbi alban dili XIX əsrin sonunda hər iki dialektin əsasında formalaşmışdır. Amma tosk dialekti daha geniş formada yayılmış və 1945-ci ildən etibarən rəsmi dil elan edilmişdir.
Dil | Danışanların sayı, 2011 sa. | Nisbəti, 2011 sa. |
---|---|---|
cəmi | 2 800 138 | 100 % |
albanca | 2 765 610 | 98.767 % |
yunanca | 15 196 | 0.543 % |
makedonca | 4 443 | 0.159 % |
qaraçıca | 4 025 | 0.144 % |
arumınca | 3 848 | 0.137 % |
türkcə | 714 | 0.025 % |
italyanca | 523 | 0.019 % |
serb-xorvatca | 66 | 0.002 % |
digər | 1 870 | 0.067 % |
a.d.g. | 3 843 | 0.137 % |
Din
Din və ya məzhəb | Etiqad edənlərin sayı, 2011 sa. | Nisbəti, 2011 sa. |
---|---|---|
cəmi | 2 800 138 | 100 % |
müsəlman | 1 587 608 | 56.70 % |
bəktaşi | 58 628 | 2.09 % |
katolik | 280 921 | 10.03 % |
ortodoks | 188 992 | 6.75 % |
evangelist | 3 797 | 0.14 % |
digər xristian | 1 919 | 0.07 % |
m.o.i. | 153 630 | 5.49 % |
ateist | 69 995 | 2.50 % |
digər | 602 | 0.02 % |
c.v.i. | 386 024 | 13.79 % |
d.e.g. | 68 022 | 2.43 % |
Təhsil
Tiranadakı Tirana Dövlət Universiteti 1957-ci ildən fəaliyyətə başlamışdır. Burada həmçinin kənd təsərrüfatı, ikiillik pedaqoji institutları, politexnik, kənd təsərrüfatı texnikumları, tibbi və pedaqoji məktəblər, ali dram və tətbiqi incəsənət məktəbi yerləşir.
Siyasi sistem
- Cəmi 50 partiya var.
- 1. Albaniya Sosialist Partiyası – ASP (1991), lider: F. Nano, P. Milo
- 2. Albaniya Demokrat Partiyası – ADP (1990), sədri: S. Berişa
- 3. Albaniya Sosial-Demokrat Partiyası – ASDP (1991), sədri: S. Ginuşi
- 4. İnsan haqları üçün birləşmiş partiya – (1991), sədri: V. Dule
- 5. Demokratik alyans – (1992), sədri: N. Çeka
- Ali qanunverici orqan – Küvend (Birpalatalı Xalq məclisi);
- Ali icraçı orqan – Nazirlər Soveti;
- Nazirlər Sovetinin sədri – Fatos Nano.
Silahlı qüvvələr
Albaniya Silahlı Qüvvələri 1912-ci ildə Albaniyanın müstəqillik əldə etməsindən sonra yaradılmışdır. 1988-ci ildə 65 min nəfər olan aktiv hərbi qüvvələrin sayı 2009-cu ildə 14.500 nəfərə endirilmiş, məcburi hərbi xidmət isə 2010-cu ildə ləğv olunmuşdur.
3 aprel 2008-ci ildə NATO-ya üzvlük üçün dəvət alan Albaniya, 1 aprel 2009-cu ildən bu yana NATO üzvüdür. İllik hərbi xərcləri 2017-ci il məlumatlarına əsasən 138 milyon dollardır ki, bu da ÜDM-nin 1,1%-ni təşkil edir.
Ədəbiyyat
Albaniyanın ədəbiyyatı müasir Albaniya ərazisində və onun sərhədlərindən kənarda formalaşmışdır. Alban xalq ədəbiyyatı , tarixi və lirik nəğmələr, mərasim nəğmələri, atalar sözü və s. ilə zəngindir. Alban dilində dövrümüzədək gəlib çatan ilk yazılı abidə — "Xaç suyuna salınmanın formulu" (1462), ilk kitab — "Meşari" (Qjon Buzuku tərəfindən tərcümə olunmuş dini mətnlər — "Dua kitabı", 1555) hesab edilir. XVI–XVII əsrlərdə Pyotr Budi, Marin Barleti, Pyotr Boqdani tarixi, dini-didaktik və epistolyar janrda əsərlər yaratmışlar. XVIII əsrdə alban ədəbiyyatında Yaxın Şərq mədəniyyətinin təsiri ilə satirik, mənəvi və məişət məzmunlu improvizasiyalı beyteji janrı yaranmışdır. Şairlərdən Frakula, Həsən Ziko Kamberi, M. Çami, S. Naibinin yaradıcılığı Şərq, xüsusən türk və fars poeziyası ilə sıx bağlı olmuşdur. Onların əsərlərində məhəbbət və təbiətin tərənnümü ilə yanaşı, ictimai motivlər də müəyyən yer tutur. XVI əsrdən İtaliyada yaşayan albanlar (arbereşlər) arasında da ədəbiyyat inkişaf etmişdi. XIX əsrdə arbereşlərdən İ. De Rada, Q. Dara (kiçik), Zef Serembe və başqalarının şeir və poemaları yayılmışdı. XX əsrin əvvəllərində alban ədəbiyyatında yeni janrlar meydana gəlmiş (poeziyada — ballada, elegiya, sonet, ; nəsrdə — epik dram, məişət komediyaları), Fan Stilian Noli, Mitruş Kuteli və başqalarının yaradıcılığında realizm ənənələri güclü olmuşdur. Milli azadlıq mübarizəsi dövründə (1939–44) Albaniyada müqavimət ədəbiyyatı inkişaf etmişdir. 50 −60-cı illərdə Albaniya ədəbiyyatında faşizmə qarşı mübarizədən, ölkədəki ictimai dəyişikliklərdən bəhs edən əsərlər yazılmışdır (D. Şuteriçi, F. Qyata, Pyotr Marko, Sterjo Spasse və başqaları). "Alban xalq nağılları", "Alban yazıçılarının hekayələri", F. Qyatanın "Tana" povesti (hər üçü 1958), Sterjo Spassenin "Onlar tək deyildilər" romanı (1961), həmçinin Anton Zako Çayupi, Naim Fraşeri və başqalarının bəzi şeirləri Azərbaycan dilinə tərcümə edilmişdir.
Mənbə
- Cabir Məmmədov. "Avrasiyanın islam dövlətləri". Bakı,2000. "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi. B., 2009
Şəkillər
İstinadlar
- Republika e Shqipërisë - Instituti i Statistikës: Censusi i Popullsisë dhe Banesave në Shqipëri 2011: Rezultatet Paraprake 2012-01-12 at the Wayback Machine
- Republika e Shqipërisë — Instituti i Statistikës: Censusii popullsisë dhe banesave 2011, Pjesa 1—Përmbajtja e tabelave—Rezultatet kryesore në nivel kombëtar—1.1.13. Popullsia banuese sipas përkatësisë etnike dhe kulturore 2017-06-30 at the Wayback Machine
- 14 // Constitution of Albania.
- http://chartsbin.com/view/edr.
- Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti, arnaud [arnaut] isim. Albaniya Xalq Respublikasının əsas əhalisinin adı və bu xalqa mənsub adam; arnaud.
- Albania // The World Factbook. Central Intelligence Agency. 17 December 2021 tarixində . İstifadə tarixi: 21 June 2013.
- Zolo, D. Invoking Humanity: War, Law and Global Order. Continuum International Publishing Group. 27 August 2002. səh. 180. ISBN . 1 June 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 14 June 2022.
- . The World Bank. 21 September 2014 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 13 September 2014.
- Reports: Poverty Decreases in Albania After Years of Growth. Dow Jones Newswires, 201–938-5500 201–938-5500 201–938-5500.Nasdaq.com 2019-07-04 at the Wayback Machine
- "Albania plans to build three hydropower plants". People's Daily
- "Strong GDP growth reduces poverty in Albania-study". Reuters.Forbes.com 17 yanvar 2012 at the Wayback Machine
- Human Development Report 2020 The Next Frontier: Human Development and the Anthropocene (PDF). United Nations Development Programme. 15 December 2020. 343–346. ISBN . 15 December 2020 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 16 December 2020.
- Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti, arnaud [arnaut] isim. Albaniya Xalq Respublikasının əsas əhalisinin adı və bu xalqa mənsub adam; arnaud.
- "The genus Pinguicula (Lentibulariaceae) in Albania – a critical review" (PDF). 2022-03-20 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2021-01-31.
- "Albania mountains | peakery". 2019-03-26 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-01-31.
- "Maja e Korabit/Golem Korab". 2022-08-18 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-01-31.
- "EUROPE ULTRA-PROMINENCES 99 Peaks with Prominence of 1,500 meters or greater". 2019-01-09 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-01-31.
- Cavab vermək istəməyənlər
- Milli mənsubiyyətini göstərməyənlər
- Republika e Shqipërisë — Instituti i Statistikës: Censusii popullsisë dhe banesave 2011, Pjesa 1—Përmbajtja e tabelave—Rezultatet kryesore në nivel kombëtar—1.1.15. Popullsia banuese sipas gjuhës amtare 2017-06-30 at the Wayback Machine
- Ana dilini göstərməyənlər
- Republika e Shqipërisë — Instituti i Statistikës: Censusii popullsisë dhe banesave 2011, Pjesa 1—Përmbajtja e tabelave—Rezultatet kryesore në nivel kombëtar—1.1.14. Popullsia banuese sipas përkatësisë fetare 2017-06-30 at the Wayback Machine
- Məzhəbi olmayan inanclılar
- Dini etiqadını göstərməyənlər
- "Albania to abolish conscription by 2010". 21 avqust 2008. 2018-09-30 tarixində . İstifadə tarixi: 5 oktyabr 2017.
- http://www.m.lapsi.al/lajme/2016/11/26/ankesa-e-nishanit-për-buxhetin-e-mbrojtjes-i-përgjigjet-ministrja-kodheli#.WISiXnMo9Ag[ölü keçid]
Xarici keçidlər
Həmçinin bax
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqale Balkan yarimadasinda yerlesen olke haqqindadir IV esr b e 705 ci illerinde Cenubi Qafqazda movcud olmus tarixi dovlet ucun Qafqaz Albaniyasi sehifesine baxin Albaniya alb Shqiperia ve ya Shqiperi tarixi menbelerde Arnaudluq resmi adi Albaniya Respublikasi alb Republika e Shqiperise Balkan yarimadasinin cenub qerbinde yerlesen olke Adriatik ve Ioni denizleri sahilerinde yerlesir ve simal qerbden Monteneqro simal serqden Kosovo serqden Simali Makedoniya ve cenubdan Yunanistan ile hemserheddir Tirana hem olkenin paytaxti hem de en boyuk seheridir sonraki boyuk seherleri arasinda Vlyora ve Skoder yer alir AlbaniyaRepublika e Shqiperise Albaniya RespublikasiBayraq Gerb d Ti Shqiperi me jep nder me jep emrin shqipetar Mene seref veren Albaniyadir mene Alban adini veren Albaniyadir Himn source source track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track Bayragin etrafinda birlesenlerBayragin MarsiResmi dilleri Alban diliPaytaxt TiranaIdareetme formasi Parlament respublikasiPrezident Ilir Meta 24 VII 2017 Edi Rama 10 IX 2013 Sahesi Dunyada 145 ci Umumi 28748 km Su sahesi 4 8 Ehalisi Ehali 3 200 min nefer 137 ci Siyahiyaalma 1 X 2011 2 800 138 nef Sixliq 111 nef km 63 cu UDM AQP Umumi 26 73 milliard dollar 122 ci Adambasina 8 200 dollar III 2007 0 801 artis 68 ci Valyuta Albaniya lekiInternet domeni alALBOK kodu ALBTelefon kodu 355Saat qursaqlari UTC 01 00Neqliyyatin yonu sag d Vikianbarda elaqeli mediafayllarAlbaniya Albaniyanin xeritesi Olkenin 28 748 km2 erazisinde muxtelif iqlim geoloji hidroloji ve morfoloji serait movcuddur Albaniya landsafti ile ehemiyyetli muxtelifliye malikdir bele ki burada Alban Alplari Skanderbeq ve Keravniya kimi qarli daglardan tutmus Araliq denizi boyunca yerlesen Adriatik ve Ioni denizlerinin qizmar ve gunesli sahilerine qeder rast gelmek olar Albaniya muxtelif vaxtlarda illiriyalilar yunanlar romalilar bizanslilar ve osmanlilar kimi muxtelif sivilizasiyalarin meskunlasdigi yer olub 12 ci esrde Albanlar muxtar knyazligini qurdular ve 13 14 cu esrler arasinda formalasmisdir Osmanlilarin Albaniyani 15 ci esrde zebt etmezden once Iskender beyin basciliq etdiyi albanlarin osmanlilara qarsi muqavimeti Avropanin ekser hissesinde regbetle qarsilanirdi Albaniya bes esre yaxin altinda qaldi ve bu muddet erzinde bir cox albanlar kimi de taninirdilar imperiyada xususen Cenubi Balkanlarda ve Misirde yuksek vezifelere yiyelenmisdiler 18 19 cu esrler arasinda hem menevi hem de intellektual guc toplayan albanlara aid edilen medeni inkisaf yaranmasiyla neticelendi Balkan muharibelerinde Osmanlilarin meglubiyyetinden sonra muasir Albaniya milli dovleti 1912 ci ilde 20 ci esrde Albaniya Kralligi fasist Almaniyasinin protektoratina cevrilmezden evvel Boyuk Albaniyani teskil eden Italiya terefinden isgal edildi 20 ci esrde Italiya terefinden isgal edildi ve Boyuk Albaniya kralligi yarandi daha sonra ise olke Nasist Almaniyasinin protektoratina cevrildi Ikinci Dunya muharibesinden sonra Enver Xoca Albaniya Xalq Sosialist Respublikasini yaratdi olkede xocaciliq ideyalogiyasi surmeye basladi 1991 ci ilde bas veren cevrilis neticesinde Albaniyada kommunizmin sonu geldi ve muasir Albaniya Respublikasi peyde oldu Albaniya unitar parlamentar konsitutsiyonal respublikadir ve inkisaf etmekde olan olkedir olke iqtisadiyyatinda aparici rol xidmet sektoruna mexsusdur onemce ikinci sahesi ise istehsaldir Olke 1990 ci ilde kommunizmin sona catmasindan sonra merkezlesdirilmis planlasdirmadan bazar esasli iqtisadiyyata kecid prosesi ile uzlesdi Albaniya oz vetendaslarina universal sehiyye xidmeti ve pulsuz ibtidai ve orta tehsil teqdim edir Albaniya BMT Dunya Banki UNESCO NATO Umumdunya Ticaret Teskilati Avropa Surasi ATET ve Islam Emekdasliq Teskilatina uzv olkedir 2014 cu ilden Avropa Ittifaqina uzvluye resmi namizeddir Qara Deniz Iqtisadi Emekdasliq Teskilati ve Araliq denizi Ittifaqi da daxil olmaqla Enerji Birliyinin qurucu uzvlerinden biridir Adin etimologiyasiEsas meqale Albaniya toponim Albanlar oz olkelerini Sipri yeni Qartallar diyari yerli sakinleri ise Siptar adlandirirlar Albaniya ozu ise illiriya sozu olub oba kend demekdir Sovet dovrune aid Azerbaycandilli menbelerde Arnaudluq adlandirilmisdir TarixEsas meqale Albaniya tarixi Bir nece defe Bizans Imperatorlugu ve Bolqarlar arasinda el deyisdiren olke 1272 ci ilde I Carlo terefinden isgal edildi Osmanlilar 1514 1517 ci ilde Albaniyasi Venedikliler deyil qeti olaraq goturduler Iskender Bey deyilen Yorgi Kostriota 1443 1468 ci illerde Osmanli hakimiyyetine qarsi bas veren usyani idare etmisdir Albaniyada islamlasma muddeti XVI esrin ortalarina qeder surmusdur Albanlar 28 noyabr 1912 ci ilde Avlonya Vlora da musteqilliklerini elan etmisler Ismayil Kamal Vlora ilk hokumetin bascisi olmusdur Serblerin simal Albaniya torpaqlarinda irelilemesi Avstriya Macaristan imperatorlugunu Yunanistanin Vlora daxil cenub Albaniyasi isgal etmek istemesi de Italiyani narahat etmisdir Qarsidurmanin Avropanin butununu icine goturecek bir doyuse cevrilmesini onlemek isteyen Ingilislerin cagirisiyla Londonda Balkan olkelerinin de qatildigi bir yigincaq teskil edilmisdir Neticede dekabr 1912 ci ilde Albaniyanin musteqilliyi taninmisdir Ancaq Albanlarin ekseriyyeti meydana getirdiyi Kosova Serbiyaya buraxilmisdir Yunanistan serhedi ise 1913 cu ilde beynelxalq bir komissiya terefinden teyin olunmusdur iyun 1924 cu ilde cixan qiyam ile olkeni terk etmek mecburiyyetinde qalan Bas nazir Zogo 6 ay sonra Yuqoslaviyanin desteyi ile geri donerek bir dikte rejimi qurmus evvel Respublika bascisi 1925 1928 sonra ise Kral 1928 1939 olmusdur 1939 1943 cu illerde Italyanlar 1943 1944 cu illerde Almanlar terefinden isgal edilen Albaniya 1941 ci ilde qurulan Albaniya Kommunist Partiyasinin seyleriyle xilas oldu Enver Hoca ve Memmed Sehunun rehberliyindeki olke 1946da Xalq Respublikasi oldu ve sosialist inqilaba yonelmisdir Ekinciliyin kollektivizasyonu 1959 cu ilde az qala tamamlanmisdir 1965 1970 ci illeri ise Ideoloji Inqilab ile kecmisdir Sirasiyla Yuqoslaviya 1948 Sovetler Birliyi 1961 ve Cinle 1978 baglarini qoparan Albaniya xarici dunyadan hamisiyla tecrid bir olke halina gelmis Enver Hoca olumunden sonra yerine Ramiz Eliye kecmisdir 1985 Cox partiyali nizama kecme hazirliqlari 1990 ci ilde suretlenmis ve 7 aprel 1991 ci ilde edilen ilk seckileri qazanan Emek Partiyasi Hokumeti Iyunda partlayan umumi tetil sonunda istefa vermek mecburiyyetinde qalmisdir Emek Partiyasi daha sonra adini Sosialist Partiyaya cevirmisdir Bir koalisiya hokumeti quruldusa da uzun omurlu olmamis mart 1992 ci ilde edilen umumi seckileri Sali Berisa rehberliyindeki Demokratik Partiya qazanmisdir aprel 1992 ci ilde Ramiz Eliye istefa vermis ve yerine 9 aprel 1992 ci ilde Dovlet Bascisi secilen Berisa gelmisdir 24 iyul 1997 ci ilden etibaren Dovlet Basciligi vezifesini Receb Meydani icra etmisdir Bu vezifeni 24 iyul 2002 ci il seckisinde Alfred Moisiu goturmusdur Fiziki cografi xarakteristikaAlbaniya 28 750 kvadrat kilometr saheye sahib bir olkedir Qonsulari simalda 287 kilometr ile Serbiya ve Monteneqro simal ve serqde 151 kilometr ile Makedoniya Respublikasi cenub ve cenub serqde 282 kilometr ile Yunanistan dir Adriatik denizi ve Ion denizi ne sahili olan olkenin 362 kilometr sahili vardir Italiya dan 100 kilometrlik Otranto Bogazi ile ayrilar Onun umumi erazisinin 70 den coxunu dagliq hisse teskil edir 2000 m den cox yuksekliklere malik coxlu sayda zirvesi var En hundur noqtesi 2753 m Olkenin sahiletrafi erazisi Araliq denizi iqlimi serqe teref getdikce iqlimle evez olunur Orta temperatur Yanvar ayinda 8 9 iyul ayinda ise 24 25 teskil edir Albaniyanin en boyuk cayi olan olkenin simal erazileri ile axir Bundan basqa Albaniyanin ve kimi caylari da var Balkan yarimadasinin uc en boyuk golu hissevi olaraq Albaniyada yerlesir Ucde bir hissesi Albaniyanin erazisine dusen ve olkenin erazisine dusen hissesinin sahil xetti boyu uzunlugu olan golu simalda Monteneqro ile serhedde yerlesir Albaniya ile Makedoniyanin arasinda bolunmus Oxrid golu 289 m derinliye malikdir Zengin flora ve faunasi oldugu ucun gol YUNESKO terefinden qorunur golu olkenin cenubunda yerlesir ve uc olkeye Albaniya Makedoniya Respublikasi ve Yunanistana mexsusdur Olkenin florasinda 3000 den cox bitki novu var Sahil etrafi eraziler cengellik ve kolluqlarla ortulmusdur Albaniyanin ucde bir hissesi esasen dagliq erazileri meseliklerle zengindir Meselerinde Qonur ayilar canavarlar caqqallar vasaq ve mese pisikleri col donuzlari cuyur ve marallar var Sahiletrafi rayonlarda coxlu miqdarda var Albaniyani dord esas bolgeye bolmek olar Simali silsile Merkezi silsile Cenubi silsile ve Qerbi ovaliqlar Topoqrafik xususiyyetler malik zonallari Dinar Alplari Seranian Korab Pindus ve Skanderbeg daglaridir En yuksek zirvesi Makedoniya Respublikasi ile serhedde yerlesen deniz seviyyesinden metr yukseklikde olan Korab dagidir Bu zirve Avropada bir nece olkenin en yuksek zirvesi olan iki zirveden biridir Avropadaki en meshur dag zirveleri siyahisinda 18 ci siradadir Maja e Thate 2406 m Inzibati erazi bolgusu36 reti rayon 12 daire qark Berat Blyora Girokastra Dibra Durres Korca Kukes Leja Tirana Fiyeri Skoder Elbasan SeherleriEsas meqale Albaniya seherlerinin siyahisiIqtisadiyyatUDM hecmi 2005 ci ilde 6 9 milyard avro teskil edib Bu ise ehalinin her neferine min avro demekdir Albaniya senayece inkisaf etmemis aqrar olkedir Iqtisadiyyatdaki ustunlukler neft yataqlarinin ve tebii qazin olmasi xarici dovletlere pul kocurmeleri iqtisadiyyatin ozellesmeden sonra inkisaf etmesi Iqtisadiyyatda zeif terefler infastrukturun daxili inkisafina gore xarici investorlarin olkeye celb edile bilmemesi Albaniya Avropanin en kasib olkelerinden biridir Olkenin yollari cox acinacaqli veziyyetdedir Ekser yasayis evlerinin esasli temire ehtiyaci var Esas xarici iqtisadi partnyorlari Italiya Yunanistan Almaniya Turkiye Makedoniya Respublikasidir Xarici ticaretin 90 i Avropa Birliyi olkelerinin payina dusur EhaliAlbaniya ehalisinin milli terkibi Etnik qrup Sayi 2011 sa Nisbeti 2011 sa cemi 2 800 138 100 alban 2 312 356 82 58 yunan 24 243 0 87 qaraci 8 301 0 3 arumin 8 266 0 3 makedoniyali 5 512 0 2 3 368 0 12 monteneqrolu 366 0 01 diger 2 644 0 09 c v i 390 938 13 96 m m g 44 144 1 58 DilDovlet dili olan alban dili Hind Avropa dil ailesinde xususi bir qrup teskil edir Alban dilinde latin yeni ve qedim yunan roman cenubi slavyan ve turk dillerinden coxlu sayda kecme sozler vardir Alban dilinin 2 dialekti movcuddur Bunlar qeq ve tosk dialektleridirler Muasir edebi alban dili XIX esrin sonunda her iki dialektin esasinda formalasmisdir Amma tosk dialekti daha genis formada yayilmis ve 1945 ci ilden etibaren resmi dil elan edilmisdir Albaniya ehalisinin ana dilleri Dil Danisanlarin sayi 2011 sa Nisbeti 2011 sa cemi 2 800 138 100 albanca 2 765 610 98 767 yunanca 15 196 0 543 makedonca 4 443 0 159 qaracica 4 025 0 144 aruminca 3 848 0 137 turkce 714 0 025 italyanca 523 0 019 serb xorvatca 66 0 002 diger 1 870 0 067 a d g 3 843 0 137 DinAlbaniya ehalisinin etiqad etdiyi dinler Din ve ya mezheb Etiqad edenlerin sayi 2011 sa Nisbeti 2011 sa cemi 2 800 138 100 muselman 1 587 608 56 70 bektasi 58 628 2 09 katolik 280 921 10 03 ortodoks 188 992 6 75 evangelist 3 797 0 14 diger xristian 1 919 0 07 m o i 153 630 5 49 ateist 69 995 2 50 diger 602 0 02 c v i 386 024 13 79 d e g 68 022 2 43 TehsilTiranadaki Tirana Dovlet Universiteti 1957 ci ilden fealiyyete baslamisdir Burada hemcinin kend teserrufati ikiillik pedaqoji institutlari politexnik kend teserrufati texnikumlari tibbi ve pedaqoji mektebler ali dram ve tetbiqi incesenet mektebi yerlesir Siyasi sistemCemi 50 partiya var 1 Albaniya Sosialist Partiyasi ASP 1991 lider F Nano P Milo 2 Albaniya Demokrat Partiyasi ADP 1990 sedri S Berisa 3 Albaniya Sosial Demokrat Partiyasi ASDP 1991 sedri S Ginusi 4 Insan haqlari ucun birlesmis partiya 1991 sedri V Dule 5 Demokratik alyans 1992 sedri N CekaAli qanunverici orqan Kuvend Birpalatali Xalq meclisi Ali icraci orqan Nazirler Soveti Nazirler Sovetinin sedri Fatos Nano Silahli quvvelerAlbaniya Silahli Quvveleri 1912 ci ilde Albaniyanin musteqillik elde etmesinden sonra yaradilmisdir 1988 ci ilde 65 min nefer olan aktiv herbi quvvelerin sayi 2009 cu ilde 14 500 nefere endirilmis mecburi herbi xidmet ise 2010 cu ilde legv olunmusdur 3 aprel 2008 ci ilde NATO ya uzvluk ucun devet alan Albaniya 1 aprel 2009 cu ilden bu yana NATO uzvudur Illik herbi xercleri 2017 ci il melumatlarina esasen 138 milyon dollardir ki bu da UDM nin 1 1 ni teskil edir EdebiyyatAlbaniyanin edebiyyati muasir Albaniya erazisinde ve onun serhedlerinden kenarda formalasmisdir Alban xalq edebiyyati tarixi ve lirik negmeler merasim negmeleri atalar sozu ve s ile zengindir Alban dilinde dovrumuzedek gelib catan ilk yazili abide Xac suyuna salinmanin formulu 1462 ilk kitab Mesari Qjon Buzuku terefinden tercume olunmus dini metnler Dua kitabi 1555 hesab edilir XVI XVII esrlerde Pyotr Budi Marin Barleti Pyotr Boqdani tarixi dini didaktik ve epistolyar janrda eserler yaratmislar XVIII esrde alban edebiyyatinda Yaxin Serq medeniyyetinin tesiri ile satirik menevi ve meiset mezmunlu improvizasiyali beyteji janri yaranmisdir Sairlerden Frakula Hesen Ziko Kamberi M Cami S Naibinin yaradiciligi Serq xususen turk ve fars poeziyasi ile six bagli olmusdur Onlarin eserlerinde mehebbet ve tebietin terennumu ile yanasi ictimai motivler de mueyyen yer tutur XVI esrden Italiyada yasayan albanlar arberesler arasinda da edebiyyat inkisaf etmisdi XIX esrde arbereslerden I De Rada Q Dara kicik Zef Serembe ve basqalarinin seir ve poemalari yayilmisdi XX esrin evvellerinde alban edebiyyatinda yeni janrlar meydana gelmis poeziyada ballada elegiya sonet nesrde epik dram meiset komediyalari Fan Stilian Noli Mitrus Kuteli ve basqalarinin yaradiciliginda realizm eneneleri guclu olmusdur Milli azadliq mubarizesi dovrunde 1939 44 Albaniyada muqavimet edebiyyati inkisaf etmisdir 50 60 ci illerde Albaniya edebiyyatinda fasizme qarsi mubarizeden olkedeki ictimai deyisikliklerden behs eden eserler yazilmisdir D Suterici F Qyata Pyotr Marko Sterjo Spasse ve basqalari Alban xalq nagillari Alban yazicilarinin hekayeleri F Qyatanin Tana povesti her ucu 1958 Sterjo Spassenin Onlar tek deyildiler romani 1961 hemcinin Anton Zako Cayupi Naim Fraseri ve basqalarinin bezi seirleri Azerbaycan diline tercume edilmisdir MenbeCabir Memmedov Avrasiyanin islam dovletleri Baki 2000 Azerbaycan Milli Ensiklopediyasi Elmi Merkezi B 2009SekillerIstinadlarRepublika e Shqiperise Instituti i Statistikes Censusi i Popullsise dhe Banesave ne Shqiperi 2011 Rezultatet Paraprake 2012 01 12 at the Wayback Machine Republika e Shqiperise Instituti i Statistikes Censusii popullsise dhe banesave 2011 Pjesa 1 Permbajtja e tabelave Rezultatet kryesore ne nivel kombetar 1 1 13 Popullsia banuese sipas perkatesise etnike dhe kulturore 2017 06 30 at the Wayback Machine 14 Constitution of Albania http chartsbin com view edr Azerbaycan dilinin izahli lugeti arnaud arnaut isim Albaniya Xalq Respublikasinin esas ehalisinin adi ve bu xalqa mensub adam arnaud Albania The World Factbook Central Intelligence Agency 17 December 2021 tarixinde Istifade tarixi 21 June 2013 Zolo D Invoking Humanity War Law and Global Order Continuum International Publishing Group 27 August 2002 seh 180 ISBN 9780826456564 1 June 2022 tarixinde Istifade tarixi 14 June 2022 The World Bank 21 September 2014 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 13 September 2014 Reports Poverty Decreases in Albania After Years of Growth Dow Jones Newswires 201 938 5500 201 938 5500 201 938 5500 Nasdaq com 2019 07 04 at the Wayback Machine Albania plans to build three hydropower plants People s Daily Strong GDP growth reduces poverty in Albania study Reuters Forbes com 17 yanvar 2012 at the Wayback Machine Human Development Report 2020 The Next Frontier Human Development and the Anthropocene PDF United Nations Development Programme 15 December 2020 343 346 ISBN 978 92 1 126442 5 15 December 2020 tarixinde PDF Istifade tarixi 16 December 2020 Azerbaycan dilinin izahli lugeti arnaud arnaut isim Albaniya Xalq Respublikasinin esas ehalisinin adi ve bu xalqa mensub adam arnaud The genus Pinguicula Lentibulariaceae in Albania a critical review PDF 2022 03 20 tarixinde PDF Istifade tarixi 2021 01 31 Albania mountains peakery 2019 03 26 tarixinde Istifade tarixi 2021 01 31 Maja e Korabit Golem Korab 2022 08 18 tarixinde Istifade tarixi 2021 01 31 EUROPE ULTRA PROMINENCES 99 Peaks with Prominence of 1 500 meters or greater 2019 01 09 tarixinde Istifade tarixi 2021 01 31 Cavab vermek istemeyenler Milli mensubiyyetini gostermeyenler Republika e Shqiperise Instituti i Statistikes Censusii popullsise dhe banesave 2011 Pjesa 1 Permbajtja e tabelave Rezultatet kryesore ne nivel kombetar 1 1 15 Popullsia banuese sipas gjuhes amtare 2017 06 30 at the Wayback Machine Ana dilini gostermeyenler Republika e Shqiperise Instituti i Statistikes Censusii popullsise dhe banesave 2011 Pjesa 1 Permbajtja e tabelave Rezultatet kryesore ne nivel kombetar 1 1 14 Popullsia banuese sipas perkatesise fetare 2017 06 30 at the Wayback Machine Mezhebi olmayan inanclilar Dini etiqadini gostermeyenler Albania to abolish conscription by 2010 21 avqust 2008 2018 09 30 tarixinde Istifade tarixi 5 oktyabr 2017 http www m lapsi al lajme 2016 11 26 ankesa e nishanit per buxhetin e mbrojtjes i pergjigjet ministrja kodheli WISiXnMo9Ag olu kecid Xarici kecidlerHemcinin baxVikianbarda elaqeli media fayllarHemcinin bax Albaniya ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin