Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Faydalı qazıntılar — insanların təbiətdən əldə edərək, sənayedə və məişətdə effektli istifadə etdiyi kimyəvi maddələr və qiymətli daşlar.
Faydalı qazıntı axtarmağın tarixi 12 −15 min il əvvələ qədər uzanır. Yer qabığında 88 kimyəvi element mövcuddur. Bu kütlədə oksigenin payı 47, silisium −27, alüminium −8, dəmir −5, kalsium −5, natrium, maqnezium və kalium 2–2,7 faiz təşkil edir.
4 elementin (titan, fosfor, manqan, hidrogen) payı 1% və digər 76 elementlərin payı cəmi 0,41% -dir. Bu kimyəvi elementlər yer qabığında sərbəst kristallokimyəvi sistem –bərk minerallar yaradır. Minerallar – təbii və süni yaranan dayanıqlı kimyəvi birləşmələrdir.
Minerallar birlikdə dağ süxurlarını (dunitləri, piroksenləri, qabbronu, bazaltları, dioritləri, qranatları, qranodioritləri və s.) təşkil edirlər.
Dağ süxurlarından daha dərin, maqma ilə əlaqədar olan dunitlər və piroksenlər sayılır ki, onunla almaz, xromit, qızıl, platin, nikel yataqları; qabbroidlərlə — dəmir, nikel titan, vanadium, mis; diorit, qranodioritlərlə — mis, molibden, volfram; qranitlərlə nadir metallar (qalay, volfram, beril, litium, tantal, uran və s.) yataqları əlaqədardır.
Kreyter sxemi
Dünyada sənaye tələbatına görə faydalı qazıntı yataqlarının "Kreyter sxemi" deyilən bir sxemi qəbul olunub; bu sxem aşağıdakı şəkildədir:
- mineral yanacaq (kömür, neft, qaz, torf və s.)
- qara metal filizləri (dəmir, titan, manqan, xrom və s.)
- əlvan metal filizləri (sink, qurğuşun, qalay, alüminium, civə, sürmə və s.)
- qiymətli (nəcib) metal filizləri (qızıl, platin, və s.)
- nadir metal və səpinti elementlər (litium, beril, tantal, sirkonum, stronsium, molibden, volfram və s.)
- kimya sənayesi üçün filizlər (daş duz, apatit, kükürd, flüorit və s.)
- sənaye xammalı filizləri (almaz, asbest, talk, muskovit, qrafit, abraziv qranat və s.)
- flüslər, metallurgiya sənayesi üçün odadavamlı xammal və dulusçuluq istehsalı üçün xammal (əhəngdaşı, dolomitlər, gillər, kvars, çöl şpatı, olivin, kalsit, diatomit və s.)
- tikinti materialları (but və üzlük daşlar, çınqıl, qravi, qum, gil, əhəngdaşı və s.)
- qiymətli və zərgərlik daşları (ametist, qranat, kvars, peqmatitlər və s.)
- içməli və mineral sular.
Qeyd olunan sxemdə göstərilən yataqların demək olar ki, hamısı Azərbaycanda vardır. Ümumiyyətlə, Azərbaycan ərazisinin geoloji quruluşu, strukturu, maqmatizmi, çökmə və metasomatik süxur kompleksləri mürəkkəb və müxtəlifdir. Məhz bununla əlaqədar olaraq, Azərbaycan müxtəlif struktur –metallogenik zonalarda yerləşmiş bir sıra faydalı qazıntılarla zəngindir. Bu bölgədə dəmir, mis-kolçedan , alunit, kobalt, barit, qızıl və s. filizlərin, mərmər, pirofillit, kaolinit, qabbroidlər, qranitoidlər, qranodiorit, əhəngdaşı kimi tikinti və üzlük daşı süxurların yataqları mövcuddur. Bu yataqlarda filizlər içərisində 200-ə yaxın minerallara rast gəlinir. Bunlardan maqnetit, qranat, epidot, piroksen, aktinolit, obsidian, xlorit, kalsit, kvars, hematit və sulfidləri (pirit, xalkopirit və s.) göstərmək olar. Bu minerallardan ametist, qranat kimi qiymətli daşları, dağ bülluru, pirop, almandın, andaratit kimi zərgərlik daşlarını xüsusi ilə qeyd etmək olar.
Bəzi minerallar özun xüsusiyətlərinə görə adlandırılmişdir. Məsələn, almaz –bərk, kianit –mavi, rubin –qırmızı, barit –ağır, talk –yağlı, piroksen –odlu qonaq, aktinolit –iki şüalı və s. bəzi menirallar tapıldığı yerlərin adları ilə: muskovit –Moskvada, amazonit –Amazoniyada, daşkəsənit –Daşkəsəndə və s. bəzi minerallar isə müalicəvi və qoruyucu olduğuna görə: nefrit –böyrək xəstəliyi, ametist –sərxoşluqdan qoruyan; bəziləri isə tərkibinə görə: qalenit –qurğuşun, kuprit –mis və s. adlandırılıb.
Həmçinin bax
Mənbə
- Əbədi daş dövrü… 2010-04-09 at the Wayback Machine
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Faydali qazintilar insanlarin tebietden elde ederek senayede ve meisetde effektli istifade etdiyi kimyevi maddeler ve qiymetli daslar Faydali qazinti axtarmagin tarixi 12 15 min il evvele qeder uzanir Yer qabiginda 88 kimyevi element movcuddur Bu kutlede oksigenin payi 47 silisium 27 aluminium 8 demir 5 kalsium 5 natrium maqnezium ve kalium 2 2 7 faiz teskil edir 4 elementin titan fosfor manqan hidrogen payi 1 ve diger 76 elementlerin payi cemi 0 41 dir Bu kimyevi elementler yer qabiginda serbest kristallokimyevi sistem berk minerallar yaradir Minerallar tebii ve suni yaranan dayaniqli kimyevi birlesmelerdir Minerallar birlikde dag suxurlarini dunitleri piroksenleri qabbronu bazaltlari dioritleri qranatlari qranodioritleri ve s teskil edirler Dag suxurlarindan daha derin maqma ile elaqedar olan dunitler ve piroksenler sayilir ki onunla almaz xromit qizil platin nikel yataqlari qabbroidlerle demir nikel titan vanadium mis diorit qranodioritlerle mis molibden volfram qranitlerle nadir metallar qalay volfram beril litium tantal uran ve s yataqlari elaqedardir Kreyter sxemiDunyada senaye telebatina gore faydali qazinti yataqlarinin Kreyter sxemi deyilen bir sxemi qebul olunub bu sxem asagidaki sekildedir mineral yanacaq komur neft qaz torf ve s qara metal filizleri demir titan manqan xrom ve s elvan metal filizleri sink qurgusun qalay aluminium cive surme ve s qiymetli necib metal filizleri qizil platin ve s nadir metal ve sepinti elementler litium beril tantal sirkonum stronsium molibden volfram ve s kimya senayesi ucun filizler das duz apatit kukurd fluorit ve s senaye xammali filizleri almaz asbest talk muskovit qrafit abraziv qranat ve s flusler metallurgiya senayesi ucun odadavamli xammal ve dulusculuq istehsali ucun xammal ehengdasi dolomitler giller kvars col spati olivin kalsit diatomit ve s tikinti materiallari but ve uzluk daslar cinqil qravi qum gil ehengdasi ve s qiymetli ve zergerlik daslari ametist qranat kvars peqmatitler ve s icmeli ve mineral sular Qeyd olunan sxemde gosterilen yataqlarin demek olar ki hamisi Azerbaycanda vardir Umumiyyetle Azerbaycan erazisinin geoloji qurulusu strukturu maqmatizmi cokme ve metasomatik suxur kompleksleri murekkeb ve muxtelifdir Mehz bununla elaqedar olaraq Azerbaycan muxtelif struktur metallogenik zonalarda yerlesmis bir sira faydali qazintilarla zengindir Bu bolgede demir mis kolcedan alunit kobalt barit qizil ve s filizlerin mermer pirofillit kaolinit qabbroidler qranitoidler qranodiorit ehengdasi kimi tikinti ve uzluk dasi suxurlarin yataqlari movcuddur Bu yataqlarda filizler icerisinde 200 e yaxin minerallara rast gelinir Bunlardan maqnetit qranat epidot piroksen aktinolit obsidian xlorit kalsit kvars hematit ve sulfidleri pirit xalkopirit ve s gostermek olar Bu minerallardan ametist qranat kimi qiymetli daslari dag bulluru pirop almandin andaratit kimi zergerlik daslarini xususi ile qeyd etmek olar Bezi minerallar ozun xususiyetlerine gore adlandirilmisdir Meselen almaz berk kianit mavi rubin qirmizi barit agir talk yagli piroksen odlu qonaq aktinolit iki suali ve s bezi menirallar tapildigi yerlerin adlari ile muskovit Moskvada amazonit Amazoniyada daskesenit Daskesende ve s bezi minerallar ise mualicevi ve qoruyucu olduguna gore nefrit boyrek xesteliyi ametist serxosluqdan qoruyan bezileri ise terkibine gore qalenit qurgusun kuprit mis ve s adlandirilib Hemcinin baxAzerbaycanda qeyri enenevi yanar faydali qazintilarMenbeEbedi das dovru 2010 04 09 at the Wayback Machine