Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Kvars (SiO2) — Triqonal sinqoniya – aşağı temperaturlu (573°C-dək) –a -kvars; Heksaqonal sinqoniya – yüksək temperaturlu (573–870°C) –b -kvars. Rast gəlmə tezliyi şkalası: hər yerdə rast gələn.
| Kvars | |
|---|---|
 | |
| Ümumi məlumatlar | |
| Kateqoriya | Mineral |
| Formul (təkrarlanan vahid) | SiO₂ |
| IV/D.01a | |
| Xüsusiyyətləri | |
| qara | |
| Sıxlıq | 2,65 q/sm³ |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
α - kvars β - kvars – 573°C çevrilməsi enantiotropdur.
Silisium oksidinin təbiətdə ən geniş yayılmış modifikasiyası olan α - kvars adətən sadəcə kvars (K) adlanır.
Növ müxtəliflikləri
Morfologiyasına görə: hökmdar əsası şəkilli K, Vavilon K, ulduzvari K, «K papaqda» və b.; rənginə görə: ametist, sitrin, morion, xrizopraz və b.; marşalit – narın tozvari K.
Xassələri
Rəng – adətən rəngsiz, südlü-ağ, boz; müxtəlif rəngli şəffaf və yarımşəffaf kvarsların bir sıra növ müxtəlifliklərinin xüsusi adları vardır: dağ bülluru; marmaroş diamantı – rəngsiz su kimi şəffaf K; ametist – bənövşəyi K; sitrin – sarı K, morion – qara K. Kvarsın başqa mineral qarışıqları ilə əlaqədar olan alloxromatik növ müxtəliflikləri: prazem –aktinolit və ya xloritin narın möhtəvilərini saxlayan yaşıl K; avantürin – mika, hötit və ya hematit möhtəviləri ilə əlaqədar olan sayrışan qızılı çalarlı sarımtıl, yaxud qonuru-qırmızı K; pişik gözü – asbest möhtəviləri ilə əlaqədar olan ipək parıltılı yaşıl K; pələng gözü – amfibol-asbest və hötit möhtəviləri saxlayan qızılı çalarlı tünd-qonur K; şahin gözü–krokidolit möhtəviləri olan göyümtül K; Mineralın cizgisinin rəngi – ağ, rəngsiz; Parıltı – şüşədən (iri kristallik K) donuqadək (gizlikristallik K), bəzən ipəyi (pələng gözündə); Şəffaflıq – şəffaf, yarımşəffaf, qeyri-şəffaf; Sıxlıq –2,65; Sərtlik –7;{1010} üzlərində {0001} üzlərinə nisbətən yüksəkdir; Kövrəkdir; Ayrılma – yoxdur; Sınıqlar – qabıqvari; Başqa xassələr – pyezoelektrikləşmə və ultrabənövşəyi şüaları buraxmaq qabiliyyəti ilə səciyyələnir; Morfologiya – kristallar: adətən üfqi istiqamətdə cizgilənmiş prizmatik, romboedrik, nisbətən az dipiramidal, bəzən skelet-kristallar; Trapesoedr (5161) və dipiramida (1121) üzlərinin tutduqları mövqedən asılı olaraq sağ və sol kvarslar ayrılır; İkiləşmə: çox tez-tez müşahidə olunur; 20-ə yaxın müxtəlif qanunlar üzrə ikiləşmələri məlumdur; Ən geniş təzahür edən dofiney, braziliya və yapon ikiləşmələridir; kombinasiya edilmiş ikiləşmə də rast gəlir; Mineral aqreqatları: dənəvər (kobud çubuqvaridən gizlikristallikədək), incəlifli, torpaqvari kütlələr, sızmalar, sferolitlər, tez-tez druzalar, müxtəlif minerallar və üzvi qalıqlar üzrə psevdomorfozalar. K üçün başqa minerallarla, məsələn çöl şpatları ilə, qanunauyğun bitişiklər (yəhudi daşı, yaxud «yazılı qranit» və b.) səciyyəvidir.
Mənşəyi və yayılması
Təbiətdə ən çox yayılmış poligen mineraldır.b -kvars yüksək temperaturlu turş maqmatik süxurların süxur əmələgətirən mineralı olub, qranitlərdə, qranodioritlərdə, riolitlərdə geniş yayılmışdır. Müxtəlif şəraitlərdə əmələ gələn kvarsa bir çox püskürmə, metamorfik və çökmə süxurlarda rast gəlinir. Kvarsın nəhəng, kütləsi 70 tona çatan kristalları peqmatitlər üçün səciyyəvidir. Müxtəlif filiz yataqlarında geniş yayılmış hidrotermal K onların çoxunun əsas damar mineralıdır. K skarnlarda, adətən, aşağıtemperaturlu hidrotermal mineral kimi qeyd edilir. Hidrotermal dəyişilmiş süxurların – törəmə kvarsitlərin, qreyzenlərin, berezitlərin və b. mühüm tərkib hissəsidir. Metamorfik K kvarsitlərin, roqoviklərin, qneyslərin və kristallik şistlərin süxur əmələgətirən mineralıdır. K alp tipli damarların çoxunun mühüm tərkib hissəsidir. Ekzogen şəraitdə dayanıqlı birləşmə kimi, adətən, allüvial qumlu çöküntülərdə qeyd edilir. Autigen əmələgəlmələr və qırıntı material kimi qumdaşlarında və başqa çökmə süxurlarda iştirak edir. Daş və dəmir meteoritlərində və ay süxurlarında qeyd olunmuşdur. Birlikdə rast gəldiyi minerallar: ortoklaz, mikroklin, topaz, turmalin, beril, muskovit, kalsit, araqonit, sərbəst qızıl, kassiterit, volframit, molibdenit, xalkopirit, pirit, rutil, hematit və b. Mineralın tapıldığı yerlər: olduqca çoxsaylıdır. Azərbaycan ərazisində kvarsın mühüm topluları kvars qumlarında, kvarsitlərdə, törəmə kvarsitlərdə və mineralın damar tipli çoxsaylı əmələgəlmələrində qeyd edilir. Kvars qumu yataqları Abşeron yarımadasında (Sulutəpə, Hökməli, Kirməki və b.), Qobustan (Hacıvəli, Umbakı) və Quba (Zeyd və b.) rayonlarında yerləşir. Naxçıvan MR-da Gümüşlük kvarsit yatağı məlumdur. Törəmə kvarsitlər Gədəbəy və Ordubad rayonlarında geniş inkişaf tapmışdır. Böyük Qafqazın cənub yamacında pyezokvars Xavanaçay yatağında və bəzi başqa məntəqələrdə qeyd olunur. Burada həmçinin büllürdaşıyan damarlar və damar tipli kvars təzahürləri yerləşir. Büllurdaşıyan damarlar Mehri-Ordubad massivinin təmas zonalarında da cəmləşmişdir (Başyurd, Urumıs, Qaplançay kvars təzahürləri və b.). Dağ bülluru təzahürü həmçinin Gədəbəy rayonunun Maarif kəndi yaxınlığında eyni adlı intruzivin təmas zonasında aşkar edilmişdir. Daşkəsən dəmir filizi yatağında tez-tez bənövşəyi kvarsın–ametistin gözəl rəngə boyanmış kristallarının kiçik ölçülü yığınlarına rast gəlinir və s.
Tətbiqi
Radiotexnikada, optik cihazqayırmada, şüşə, keramika, tikinti, metallurgiya və başqa sənaye sahələrində istifadə edilir. Zərgərlikdə dağ bülluru, habelə şəffaf və gözəl rəngə boyanmış ametist, sitrin, rauxtopaz, avantürin və mineralın başqa növ müxtəliflikləri geniş tətbiq olunur.
İstinadlar
- rruff. International Mineralogical Association, Arizona Universiteti.
- Strunz K. H., Tennyson C. Mineralogische Tabellen : Eine Klassifizierung der Mineralien auf kristallchemischer Grundlage, mit einer Einfuhrung in die Kristallchemie. 8 Leypsiq: Akademische Verlagsgesellschaft, 1982.
- https://www.mineralienatlas.de/lexikon/index.php/MineralData?lang=de&mineral=Quarz.
Mənbə
- Azərbaycan mineralları. Bakı: Nafta-Press, 2004.
Xarici keçidlər
- THE MINERAL QUARTZ
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Kvars SiO2 Triqonal sinqoniya asagi temperaturlu 573 C dek a kvars Heksaqonal sinqoniya yuksek temperaturlu 573 870 C b kvars Rast gelme tezliyi skalasi her yerde rast gelen KvarsUmumi melumatlarKateqoriya MineralFormul tekrarlanan vahid SiO IV D 01aXususiyyetleriqaraSixliq 2 65 q sm Vikianbarda elaqeli mediafayllar a kvars b kvars 573 C cevrilmesi enantiotropdur Silisium oksidinin tebietde en genis yayilmis modifikasiyasi olan a kvars adeten sadece kvars K adlanir Nov muxteliflikleriMorfologiyasina gore hokmdar esasi sekilli K Vavilon K ulduzvari K K papaqda ve b rengine gore ametist sitrin morion xrizopraz ve b marsalit narin tozvari K XasseleriReng adeten rengsiz sudlu ag boz muxtelif rengli seffaf ve yarimseffaf kvarslarin bir sira nov muxtelifliklerinin xususi adlari vardir dag bulluru marmaros diamanti rengsiz su kimi seffaf K ametist benovseyi K sitrin sari K morion qara K Kvarsin basqa mineral qarisiqlari ile elaqedar olan alloxromatik nov muxteliflikleri prazem aktinolit ve ya xloritin narin mohtevilerini saxlayan yasil K avanturin mika hotit ve ya hematit mohtevileri ile elaqedar olan sayrisan qizili calarli sarimtil yaxud qonuru qirmizi K pisik gozu asbest mohtevileri ile elaqedar olan ipek pariltili yasil K peleng gozu amfibol asbest ve hotit mohtevileri saxlayan qizili calarli tund qonur K sahin gozu krokidolit mohtevileri olan goyumtul K Mineralin cizgisinin rengi ag rengsiz Parilti suseden iri kristallik K donuqadek gizlikristallik K bezen ipeyi peleng gozunde Seffafliq seffaf yarimseffaf qeyri seffaf Sixliq 2 65 Sertlik 7 1010 uzlerinde 0001 uzlerine nisbeten yuksekdir Kovrekdir Ayrilma yoxdur Siniqlar qabiqvari Basqa xasseler pyezoelektriklesme ve ultrabenovseyi sualari buraxmaq qabiliyyeti ile seciyyelenir Morfologiya kristallar adeten ufqi istiqametde cizgilenmis prizmatik romboedrik nisbeten az dipiramidal bezen skelet kristallar Trapesoedr 5161 ve dipiramida 1121 uzlerinin tutduqlari movqeden asili olaraq sag ve sol kvarslar ayrilir Ikilesme cox tez tez musahide olunur 20 e yaxin muxtelif qanunlar uzre ikilesmeleri melumdur En genis tezahur eden dofiney braziliya ve yapon ikilesmeleridir kombinasiya edilmis ikilesme de rast gelir Mineral aqreqatlari denever kobud cubuqvariden gizlikristallikedek incelifli torpaqvari kutleler sizmalar sferolitler tez tez druzalar muxtelif minerallar ve uzvi qaliqlar uzre psevdomorfozalar K ucun basqa minerallarla meselen col spatlari ile qanunauygun bitisikler yehudi dasi yaxud yazili qranit ve b seciyyevidir Menseyi ve yayilmasiTebietde en cox yayilmis poligen mineraldir b kvars yuksek temperaturlu turs maqmatik suxurlarin suxur emelegetiren minerali olub qranitlerde qranodioritlerde riolitlerde genis yayilmisdir Muxtelif seraitlerde emele gelen kvarsa bir cox puskurme metamorfik ve cokme suxurlarda rast gelinir Kvarsin neheng kutlesi 70 tona catan kristallari peqmatitler ucun seciyyevidir Muxtelif filiz yataqlarinda genis yayilmis hidrotermal K onlarin coxunun esas damar mineralidir K skarnlarda adeten asagitemperaturlu hidrotermal mineral kimi qeyd edilir Hidrotermal deyisilmis suxurlarin toreme kvarsitlerin qreyzenlerin berezitlerin ve b muhum terkib hissesidir Metamorfik K kvarsitlerin roqoviklerin qneyslerin ve kristallik sistlerin suxur emelegetiren mineralidir K alp tipli damarlarin coxunun muhum terkib hissesidir Ekzogen seraitde dayaniqli birlesme kimi adeten alluvial qumlu cokuntulerde qeyd edilir Autigen emelegelmeler ve qirinti material kimi qumdaslarinda ve basqa cokme suxurlarda istirak edir Das ve demir meteoritlerinde ve ay suxurlarinda qeyd olunmusdur Birlikde rast geldiyi minerallar ortoklaz mikroklin topaz turmalin beril muskovit kalsit araqonit serbest qizil kassiterit volframit molibdenit xalkopirit pirit rutil hematit ve b Mineralin tapildigi yerler olduqca coxsaylidir Azerbaycan erazisinde kvarsin muhum toplulari kvars qumlarinda kvarsitlerde toreme kvarsitlerde ve mineralin damar tipli coxsayli emelegelmelerinde qeyd edilir Kvars qumu yataqlari Abseron yarimadasinda Sulutepe Hokmeli Kirmeki ve b Qobustan Haciveli Umbaki ve Quba Zeyd ve b rayonlarinda yerlesir Naxcivan MR da Gumusluk kvarsit yatagi melumdur Toreme kvarsitler Gedebey ve Ordubad rayonlarinda genis inkisaf tapmisdir Boyuk Qafqazin cenub yamacinda pyezokvars Xavanacay yataginda ve bezi basqa menteqelerde qeyd olunur Burada hemcinin bullurdasiyan damarlar ve damar tipli kvars tezahurleri yerlesir Bullurdasiyan damarlar Mehri Ordubad massivinin temas zonalarinda da cemlesmisdir Basyurd Urumis Qaplancay kvars tezahurleri ve b Dag bulluru tezahuru hemcinin Gedebey rayonunun Maarif kendi yaxinliginda eyni adli intruzivin temas zonasinda askar edilmisdir Daskesen demir filizi yataginda tez tez benovseyi kvarsin ametistin gozel renge boyanmis kristallarinin kicik olculu yiginlarina rast gelinir ve s TetbiqiRadiotexnikada optik cihazqayirmada suse keramika tikinti metallurgiya ve basqa senaye sahelerinde istifade edilir Zergerlikde dag bulluru habele seffaf ve gozel renge boyanmis ametist sitrin rauxtopaz avanturin ve mineralin basqa nov muxteliflikleri genis tetbiq olunur Istinadlarrruff International Mineralogical Association Arizona Universiteti Strunz K H Tennyson C Mineralogische Tabellen Eine Klassifizierung der Mineralien auf kristallchemischer Grundlage mit einer Einfuhrung in die Kristallchemie 8 Leypsiq Akademische Verlagsgesellschaft 1982 https www mineralienatlas de lexikon index php MineralData lang de amp mineral Quarz MenbeAzerbaycan minerallari Baki Nafta Press 2004 Xarici kecidlerTHE MINERAL QUARTZ