Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Kömür — çöküntü qaya, mineral, ən qiymətli yanacaq növü və kimya üçün xammal və təkcə sənaye deyil. Karbonun beynəlxalq adı latdan gəlir. lat. carbō — "kömür".
Fosil kömür sporlardan, mamırların, qıjıların və digər qədim bitkilərin epidermisinin hissələrindən (350–250 milyon il əvvəl) — arıq kömürlərdən, antrasitlərdən, kokslaşan, zəif qapalı, qazlıkömürlər, uzun alovlu və digər yarımnövlərdən əmələ gəlmişdir. Sonra karbonsuz bir dövr oldu, sonra qəhvəyi kömürlər, sapropellər, torflar yüksək temperaturun təsiri altında və oksigenə çıxış olmadan, daha əvvəl, karbonsuz dövrdən əvvəl, ağac qalıqlarını emal edən mikroorqanizmlərin iştirakı olmadan meydana gəldi.
Kömür, ağacdan sonra insanın istifadə etdiyi ilk qalıq yanacaq idi. Bu növ yanacağın bir kiloqramını yandırmaq 3400–7200 kkal enerji almağa imkan verir. 1960-cı ildə kömür dünya enerji istehsalının təqribən yarısını təmin edirdisə, 1970-ci ildə onun payı üçdə birinə enmişdir.
Kömür rəsm üçün material kimi, koks istehsalında istifadə olunur və kömürdən anilin boyaları da alınır.
Haqqında
Yer kürəsinin geoloji keçmişində müxtəlif dövrlərdə və müxtəlif yerlərdə bitkilər mövcud olmuşdur ki, onların hissələri tədricən aran ərazilərə yuyularaq kömür yığılmaları əmələ gətirir. Onların üstündəki torpaq qatı artdıqca təzyiq də artır. Aşağı düşdükcə temperatur da yüksəldi. Belə şəraitdə bitki materialı biodeqradasiyadan və oksidləşmədən qorunurdu. Nəhəng torf torpaqlarında bitkilər tərəfindən yığılan karbon nəhayət çöküntülərlə örtülmüş və dərindən basdırılmışdır. Yüksək təzyiq və yüksək temperaturda ölü bitki örtüyü tədricən kömürə çevrilir. Kömür ilk növbədə karbon, hidrogen, oksigendən ibarət olduğu üçün bitki qalıqlarının kömürə çevrilməsinə karbonlaşma deyilir. Eyni zamanda kömür molekulunda hidrogen və oksigenin miqdarı azalır, karbonun miqdarı isə artır.
Kömür çürüyən bitki materialı bakteriya tərəfindən parçalana bildiyindən daha sürətli yığıldıqda əmələ gəlir. Bunun üçün ideal mühit bataqlıqlarda yaradılır, burada oksigendə zəif durğun su bakteriyaların həyati fəaliyyətinin qarşısını alır və bununla da bitki kütləsini tam məhv olmaqdan qoruyur. Prosesin müəyyən mərhələsində sərbəst buraxılan turşular bakteriyanın sonrakı fəaliyyətinin qarşısını alır. Beləliklə, sapropel və torf var — kömürün formalaşması üçün ilkin məhsul. Sonra digər çöküntülərin altında basdırılırsa, torf sıxılma yaşayır və su və qaz itirərək kömürə çevrilir.
Növləri
Kömür, neft və qaz kimi, bioloji və geoloji proseslər nəticəsində yavaş-yavaş parçalanan üzvi maddədir. Kömür əmələ gəlməsinin əsasını bitumlu kütlələr və daha az dərəcədə (sənaye ehtiyatları deyil) bitki mənşəli üzvi qalıqlardan təşkil edir. Çevrilmə dərəcəsindən və kömürdə karbonun xüsusi miqdarından asılı olaraq, onun dörd növü fərqlənir: qəhvəyi kömürlər (linyitlər), daş kömürlər, antrasitlər və qrafitlər. Qərb ölkələrində bir qədər fərqli təsnifat mövcuddur — müvafiq olaraq linyitlər, sub-bitumlu kömürlər, bitumlu kömürlər, antrasitlər və qrafitlər.
Mənşəyinə görə kömürlər humus (ali bitkilərin qalıqlarından: ağac, yarpaq, gövdə və s.) və sapropelit kömürlərə (aşağı bitkilərin, əsasən yosunların qalıqlarından) bölünür.
Antrasit
Antrasit — mənşəyində qalıq kömürlərin ən dərin qızdırılan növüdür, bitumlu kömürdən qrafitə keçid forması olan T kömürlərindən sonra ən yüksək kömürləşmə dərəcəsinə malik kömürdür. Yüksək sıxlıq və parlaqlıq ilə xarakterizə olunur. 95% karbon ehtiva edir. Alüminium və digər sənaye sahələri üçün qrafit elektrodların və blokların istehsalı üçün istifadə olunur. Ən yüksək kalorili dəyərə malikdir, lakin yaxşı alovlanmır. Təxminən 6 kilometr dərinlikdə təzyiq və temperaturun artması ilə ən qədim kömürdən əmələ gəlir.
Daş kömür
Kimyəvi tərkibinə görə, kömür yüksək kütlə payına malik yüksək molekullu polisiklik aromatik birləşmələrin, həmçinin kömürün yandırılması zamanı kül əmələ gətirən az miqdarda mineral çirkləri olan su və uçucu maddələrin qarışığıdır. Fosil kömürlər bir-birindən onların yanma istiliyini təyin edən tərkib hissələrinin nisbətinə görə fərqlənir. Kömürün tərkibinə daxil olan bir sıra üzvi birləşmələr kanserogen xüsusiyyətlərə malikdir.
Daş kömürünün tərkibindən asılı olaraq karbonun miqdarı 75%-dən 95%-ə qədərdir. Onların tərkibində 12%-ə qədər nəmlik var (3–4% daxili), buna görə də qəhvəyi kömürlərlə müqayisədə daha yüksək kalorili dəyərə malikdirlər. Tərkibində 32%-ə qədər uçucu maddələr var, buna görə də yaxşı alışır. Təxminən üç kilometr dərinlikdə qəhvəyi kömürdən əmələ gəlir.
Qəhvəyi kömür
Qəhvəyi kömür torfdan əmələ gələn bərk fosil kömürdür, 65–70% karbon ehtiva edir, qəhvəyi rəngə malikdir, qalıq kömürlərin ən gəncidir. Həm yerli yanacaq, həm də kimyəvi xammal kimi istifadə olunur. Tərkibində çoxlu su var (43%) və buna görə də aşağı kalorifik dəyərə malikdir. Bundan əlavə, tərkibində çoxlu uçucu maddələr var (50% -ə qədər). Onlar yükün təzyiqi altında və bir kilometr dərinlikdə yüksək temperaturun təsiri altında ölü üzvi qalıqlardan əmələ gəlir.
İstinadlar
- "Топливо и его характеристики". 2012-12-30 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-02-15.
- Уголь 2019-05-31 at the Wayback Machine в БРЭ.
- Пригоровский М. М. Ископаемые угли СССР (Наука и жизнь). 1935. 24.
Ədəbiyyat
- Вуколов С. П., Менделеев Д. И. // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). СПб.. 1890–1907.
- Левинсон-Лессинг Ф. Ю. // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). СПб.. 1890–1907.
Xarici keçidlər
- Virtual Kömür Muzeyi 2020-02-20 at the Wayback Machine — Кемеровский НЦ.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Komur deqiqlesdirme Komur cokuntu qaya mineral en qiymetli yanacaq novu ve kimya ucun xammal ve tekce senaye deyil Karbonun beynelxalq adi latdan gelir lat carbō komur Fosil komur sporlardan mamirlarin qijilarin ve diger qedim bitkilerin epidermisinin hisselerinden 350 250 milyon il evvel ariq komurlerden antrasitlerden kokslasan zeif qapali qazlikomurler uzun alovlu ve diger yarimnovlerden emele gelmisdir Sonra karbonsuz bir dovr oldu sonra qehveyi komurler sapropeller torflar yuksek temperaturun tesiri altinda ve oksigene cixis olmadan daha evvel karbonsuz dovrden evvel agac qaliqlarini emal eden mikroorqanizmlerin istiraki olmadan meydana geldi Britaniyada komur medencisi 1942 Komur agacdan sonra insanin istifade etdiyi ilk qaliq yanacaq idi Bu nov yanacagin bir kiloqramini yandirmaq 3400 7200 kkal enerji almaga imkan verir 1960 ci ilde komur dunya enerji istehsalinin teqriben yarisini temin edirdise 1970 ci ilde onun payi ucde birine enmisdir Komur resm ucun material kimi koks istehsalinda istifade olunur ve komurden anilin boyalari da alinir HaqqindaYer kuresinin geoloji kecmisinde muxtelif dovrlerde ve muxtelif yerlerde bitkiler movcud olmusdur ki onlarin hisseleri tedricen aran erazilere yuyularaq komur yigilmalari emele getirir Onlarin ustundeki torpaq qati artdiqca tezyiq de artir Asagi dusdukce temperatur da yukseldi Bele seraitde bitki materiali biodeqradasiyadan ve oksidlesmeden qorunurdu Neheng torf torpaqlarinda bitkiler terefinden yigilan karbon nehayet cokuntulerle ortulmus ve derinden basdirilmisdir Yuksek tezyiq ve yuksek temperaturda olu bitki ortuyu tedricen komure cevrilir Komur ilk novbede karbon hidrogen oksigenden ibaret oldugu ucun bitki qaliqlarinin komure cevrilmesine karbonlasma deyilir Eyni zamanda komur molekulunda hidrogen ve oksigenin miqdari azalir karbonun miqdari ise artir Komur curuyen bitki materiali bakteriya terefinden parcalana bildiyinden daha suretli yigildiqda emele gelir Bunun ucun ideal muhit bataqliqlarda yaradilir burada oksigende zeif durgun su bakteriyalarin heyati fealiyyetinin qarsisini alir ve bununla da bitki kutlesini tam mehv olmaqdan qoruyur Prosesin mueyyen merhelesinde serbest buraxilan tursular bakteriyanin sonraki fealiyyetinin qarsisini alir Belelikle sapropel ve torf var komurun formalasmasi ucun ilkin mehsul Sonra diger cokuntulerin altinda basdirilirsa torf sixilma yasayir ve su ve qaz itirerek komure cevrilir NovleriKomur neft ve qaz kimi bioloji ve geoloji prosesler neticesinde yavas yavas parcalanan uzvi maddedir Komur emele gelmesinin esasini bitumlu kutleler ve daha az derecede senaye ehtiyatlari deyil bitki menseli uzvi qaliqlardan teskil edir Cevrilme derecesinden ve komurde karbonun xususi miqdarindan asili olaraq onun dord novu ferqlenir qehveyi komurler linyitler das komurler antrasitler ve qrafitler Qerb olkelerinde bir qeder ferqli tesnifat movcuddur muvafiq olaraq linyitler sub bitumlu komurler bitumlu komurler antrasitler ve qrafitler Menseyine gore komurler humus ali bitkilerin qaliqlarindan agac yarpaq govde ve s ve sapropelit komurlere asagi bitkilerin esasen yosunlarin qaliqlarindan bolunur Antrasit Esas meqale AntrasitAntrasit Antrasit menseyinde qaliq komurlerin en derin qizdirilan novudur bitumlu komurden qrafite kecid formasi olan T komurlerinden sonra en yuksek komurlesme derecesine malik komurdur Yuksek sixliq ve parlaqliq ile xarakterize olunur 95 karbon ehtiva edir Aluminium ve diger senaye saheleri ucun qrafit elektrodlarin ve bloklarin istehsali ucun istifade olunur En yuksek kalorili deyere malikdir lakin yaxsi alovlanmir Texminen 6 kilometr derinlikde tezyiq ve temperaturun artmasi ile en qedim komurden emele gelir Das komur Esas meqale Das komurDas komur Kimyevi terkibine gore komur yuksek kutle payina malik yuksek molekullu polisiklik aromatik birlesmelerin hemcinin komurun yandirilmasi zamani kul emele getiren az miqdarda mineral cirkleri olan su ve ucucu maddelerin qarisigidir Fosil komurler bir birinden onlarin yanma istiliyini teyin eden terkib hisselerinin nisbetine gore ferqlenir Komurun terkibine daxil olan bir sira uzvi birlesmeler kanserogen xususiyyetlere malikdir Das komurunun terkibinden asili olaraq karbonun miqdari 75 den 95 e qederdir Onlarin terkibinde 12 e qeder nemlik var 3 4 daxili buna gore de qehveyi komurlerle muqayisede daha yuksek kalorili deyere malikdirler Terkibinde 32 e qeder ucucu maddeler var buna gore de yaxsi alisir Texminen uc kilometr derinlikde qehveyi komurden emele gelir Qehveyi komur Esas meqale Qehveyi komurLiqnit Qehveyi komur torfdan emele gelen berk fosil komurdur 65 70 karbon ehtiva edir qehveyi renge malikdir qaliq komurlerin en gencidir Hem yerli yanacaq hem de kimyevi xammal kimi istifade olunur Terkibinde coxlu su var 43 ve buna gore de asagi kalorifik deyere malikdir Bundan elave terkibinde coxlu ucucu maddeler var 50 e qeder Onlar yukun tezyiqi altinda ve bir kilometr derinlikde yuksek temperaturun tesiri altinda olu uzvi qaliqlardan emele gelir Istinadlar Toplivo i ego harakteristiki 2012 12 30 tarixinde Istifade tarixi 2022 02 15 Ugol 2019 05 31 at the Wayback Machine v BRE Prigorovskij M M Iskopaemye ugli SSSR Nauka i zhizn 1935 24 EdebiyyatVukolov S P Mendeleev D I Ugol kamennyj Enciklopedicheskij slovar Brokgauza i Efrona V 86 tomah 82 t i 4 dop SPb 1890 1907 Levinson Lessing F Yu Kamennyj ugol Enciklopedicheskij slovar Brokgauza i Efrona V 86 tomah 82 t i 4 dop SPb 1890 1907 Xarici kecidlerVirtual Komur Muzeyi 2020 02 20 at the Wayback Machine Kemerovskij NC