Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Azərbaycan musiqi alətləri — Azərbaycanda, ilk növbədə xalq çalğı alətləri ansamblında istifadə edilən musiqi alətləri.
| Azərbaycan musiqisi | |
|---|---|
 | |
| Ümumi mövzular | |
| Janrlar | |
| Xüsusi formalar | |
| Milli musiqi | |
| Alt janrlar |
|
| Media və təqdim etmə | |
| Musiqi festivalları | |
| Musiqi mediası | Mədəniyyət TV |
| Millətçilik və vətənpərvərlik mövzusunda mahnılar | |
| Milli himn | Azərbaycan himni |
Qədim musiqi alətləri xalqın tarixi, mədəniyyət və mənəviyyat abidəsidir. Unudulmuş abidələri bərpa etmək, onları yenidən həyata qaytarmaq, tarixin qaranlıq səhifələrini işıqlandırmaq, mənəviyyatımızı, mədəniyyətimizi zənginləşdirmək çox şərəfli və mötəbər bir işdir.
Azərbaycan xalq çalğı alətlərinin təsnifatı
Azərbaycanda mövcud olmuş çalğı alətlərinin növləri müəyyənləşdirilərkən klassik poeziyadan əxz olunmuş şer misraları da çox qiymətli məxəzdir. Nizaminin, Füzulinin, Nəsiminin, Xaqaninin poemalarında, qəzəllərində xalq çalğı alətlərinin adları çəkilmiş, miniatür məktəbi rəssamlarının əsərlərində isə onların təsvirləri verilmişdir. Sonrakı dövrlərdə onların bəziləri tədricən aradan çıxmış, digərləri isə təkmilləşərək daha geniş yayılmışdır.
Yaranma tarixinə görə Azərbaycan çalğı alətləri 4 yerə bölünür:
- Qədimdə yaranan və çağdaş dövrümüzə qədər gəlib çıxan alətlər: tar, kamança, tulum, tütək, saz, balaban, zurna, nağara, dəf və s.
- Qədimdə yaranıb unudulmuş, sonradan bərpa edilmiş alətlər: bərbət, rud, çəng, kos, qaşığek, çanaq və s.
- Şərti olarag "çağdaş" adlandırılan alətlər: , , setar, tənbur, davul, dairə, , musiqar və s. Bu qrupa aid edilən alətlər vaxtı ilə Azərbaycanda geniş istifadə edilsə də, sonralar müəyyən səbəblərdən tənəzzülə uğrayıb, sıradan çıxıblar, lakin başqa ərazilərdə, dünyanın müxtəlif xalqları tərəfindən belə alətlər inkişaf etdirilmiş, müasir dövrə qədər gəlib çıxmışdır. "Müasir" alətləri əldə etmək o qədər də çətin deyil. Yalnız kiçicik dəyişikliklərlə bu alətləri vaxtı ilə Azərbaycan ərazisində istifadə edilmiş formada hazırlamaq mümkündür.
- Çağdaşlarımız tərəfindən icad edilən alətlər: , , , , və s.
Quruluşuna görə hazırda Azərbaycanda orkestrlərin, müxtəlif ansamblların tərkibində və solo ifaçılığındaxalq çalğı alətlərindən istifadə olunanları bunlardır:
- Simlilər – tar, saz, kamança, qanun, ud, tənbur, əlbuta, qorbuta, canbuta, canqor;
- Nəfəslə çalınanlar – balaban, tütək, zurna, ney, tulum;
- Dərililər (zərb alətləri) – nağara, qaval, qoşanağara, dümbək;
- Özüsəslənənlər – , və laqqutu.
Zərb alətləri
Azərbaycanda zərb çalğı alətlərinin kökləri çox-çox qədimlərə, ibtidai yaşayış dövrlərinə gedib çıxır. Bu dövrlərdə insanlar müəyyən vasitələrlə ritmlər yaratmışlar. Belə vasitələrdən biri ayaqdöymə zərb üsulu idi ki, bu zaman qazılmış quyunun üzərinə quru ağac döşəyər, üstünü müxtəlif heyvan dəriləri ilə örtərək onu ayaqla döyəcləməklə çeşidli ritmlər alarlarmış. İlk zərb alətləri, çox güman ki, belə yaranmışdır.
İndi də zorxana oyunlarından birinin adı "Ayaqdöymə" adlanır. Azərbaycanda ən qədim insan məskənlərindən biri olan Qobustanda Cingirdağın ətəklərində on-on iki min il əvvəllərə aid edilən qaya rəsmləri ilə yanaşı, "Qaval daşı" adlanan böyük bir qaya parçası da vardır. Bu qayanı əl, ayaq və yaxud hər hansı bir cisimlə döyəclədikdə, qavalın tembrinə uyğun səslər alınır. Belə güman edilir ki, həmin qaya parçası ulu əcdadlarımız tərəfindən zərb aləti kimi istifadə olunduğundan bu günümüzə "Qaval daşı" adı ilə gəlib çatmışdır. Qaval daşı bu gün də zərb alətlərinə xas olan keyfiyyətlərini saxlamaqdadır. Zərb çalğı alətlərinin müxtəlif növləri Azərbaycan ərazisində tarixən çox geniş yayılmış və xalqımızın mədəni həyatında özünəməxsus rol oynamışdır. Alətşünaslığımızın səciyyəvi xüsusiyyətlərindən biri də onun zərb çalğı alətləri ilə zənginliyidir.
Hazırda musiqi sənətimizin inkişafında başlıca rol oynayan bir çox zərb alətlərindən geniş istifadə edilir. Bu alətlər, əsasən, 3 növə ayrılır:
- Membranlı. Qrupa təbil, kos, qoşa nağara, nağara, dümbək və bu növ digər zərb alətləri daxildir.
- İdiofonlu. Buraya kasa və saxsı qablar, müxtəlif növlü laqqutular, şaxşaxlar, zınqırovlar, qumrovlar və s. aid edilə bilər.
- İdiomembranlı. Bu növ zərb alətlərinə qaval və dəf aid edilir.
Membranlı zərb çalğı alətləri arasında ən geniş yayılmışı nağaradır. Xalqımızın adət və ənənələrinin, toy-bayram şənliklərinin aparıcı çalğı alətlərindən sayılan nağaranın bir sıra növləri mövcuddur. Ölçüləri ilə fərqləndirilən bu növlər böyük nağara, cürə nağara, çiling nağara, qoltuq nağara, əl nağara adlandırılır. Bu alət, əsasən, iki quruluşda mövcuddur: birüzlü və ikiüzlü. Birüzlülərə qoşa nağara, nağarazən, təbil, dəf, qaval, ikiüzlülərə böyük nağara (kos nağara), cürə nağara və qoltuq nağara aid edilir. Nağaralar arasında ən çox yayılanı qoltuq nağara və qoşa nağara hesab edilir.
Zəngin və müxtəlif növlü zərb çalğı alətlərindən bir çoxu: , , , təbil, qumrov, zil, , zəng, , , , davul, , xalxal, nagara və başqaları musiqi mədəniyyətimizin inkişafı tarixində müstəsna rol oynamış, lakin bu günümüzə gəlib çatmamışdır.
Azərbaycan ərazisində ən qədim zamanlarda musiqi alətləri mövcud olub. Qobustandakı qavaldaşı, Mingəçevirdə tapılmış balabanaoxşar musiqi aləti bu fikri təsdiq edir. Azərbaycan xalqı lap qədim zamanlardan hələ zəngin musiqi mədəniyyətinə malik müxtəlif növ musiqi alətləri yaratmışdır. Azərbaycan xalq çalğı alətlərinin ən qədimi Qobustanda "qaval çalan daş" hesab olunur. Musiqi alətlərinin xüsusi məlumatları Azərbaycan klassiklərinin əsərlərində, Azərbaycan ədəbiyyatında, xalq dastanlarında, eləcə də musiqişünasların əsərlərində cəmləşmişdir.
Orta əsrlərdə Azərbaycanda simli-mizrablı alətlər geniş yayılmışdır. "Kitabi-Dədə-Qorqud" dastanında da musiqi alətlərinə dair məlumatlar var – burada qopuz, zurna, nağara kimi alətlərin adları çəkilmişdir. Orta əsrlərdən bəri Azərbaycanda kamança, qopuz, rübab, cəng, səntur, qanun, şeypur, ərcənum (nəfəsli), təbil, nağara, dəf, dümbək (zərb) kimi musiqi alətlərindən geniş istifadə edilməkdədir.
Nəfəsli alətlər
Azərbaycan milli musiqi sənətinin inkişafında nəfəs alətlərinin misilsiz rolu olmuşdur. Bu alətlərin ilk sadə nümunələri eramızdan bir neçə min il əvvəl qarğı və qamışdan hazırlanmışdır. Bu ənənə dövrümüzə qədər yaşamış və bu gün də davam etdirilir. Hazırda bir neçə nəfəs aləti: ney, tütək, musiqar, sümsü və onun növləri qarğı və qamışdan hazırlanır. Nəfəs alətləri sümükdən, heyvanların buynuzundan, gildən, müxtəlif ağac növlərindən, mis və digər materiallardan da hazırlanır.
Nəfəs alətlərinin texniki və bədii imkanları o qədər də geniş deyil. Bu da, hər şeydən əvvəl, onların səs diapazonunun məhdudluğu ilə əlaqədardır. Nəfəs alətləri arasında daha çox istifadə olunanı zurnadır ki, onun da səs düzümü iki oktavadan artıq deyildir. Nəfəs alətləri də ifa tərzinə görə müxtəlifdir.
- Müştüklü: zurna, balaban.
- Müştüksüz: ney, tütək, yan tütək.
- Körüklü (dərili): tulum,
Simli alətlər
Yazılı mənbələrdə simli çalğı alətlərinin yaranmasına dair bir çox əfsanələr mövcuddur. Rəvayətə görə, qartalın parçaladığı bir heyvanın bağırsaqları ağacın budaqlarına dolaşır. Sonradan quruyub tarıma çəkilmiş bağırsaq külək əsdikcə titrəyərək müxtəlif musiqi səsləri verməyə başlayır. Bu səsləri eşidən qədim insanlar ilk simli çalğı alətlərini icad edirlər. Bu əfsanədə həqiqətə uyğun bir fakt vardır. Doğrudan da, tarixən simli çalğı alətlərinin gövdəsi, qolu və kəlləsi müxtəlif ağac növlərindən, simləri və qoluna bağlanmış pərdələri isə müəyyən üsullarla heyvan bağırsağından hazırlanmışdır.
Azərbaycan musiqi mədəniyyətinin inkişafında əvəzsiz tarixi əhəmiyyəti olmuş çoxsaylı simli musiqi alətləri zaman-zaman formalaşaraq, müasir musiqi alətlərinin yaranmasına öz təsirini göstərmiş və bu günümüzə gəlib çatmışdır. Simli musiqi alətləri ifa tərzinə görə dörd qrupa bölünür:
- Mizrabla çalınanlar: tar, saz, ud, qanun, bərbət, rud, rübab, qopuz, çoğur.
- Kamanla çalınanlar kamança, çəqanə.
- Barmaqla çalınanlar (dartımlı) çəng, Şirvan tənburu.
- Zərblə çalınanlar səntur.
Qədim alətlərin bərpası
Qədim alətşünaslıq mədəniyyəti haqqında çox vacib məlumatı musiqi elmi verir. Orta əsr musiqi nəzəriyyəçilərinin əsərlərində bu və ya digər musiqi alətlərinin quruluşu, səs düzümü, simlərinin sayı, diapazonu və s. xüsusiyyətləri haqqında ümumi təsəvvür yaradan məlumatlar toplanmışdır. Bu cəhətdən alətşünaslıq üçün ən qiymətli və geniş məlumatı Orta əsr musiqi elminin inkişafında əsas yer tutan Səfiəddin Urməvi (XIII əsr) və Əbdülqadir Marağainin(XIV–XV əsrlər) risalələri verir.
XVII, XVIII, XIX əsrlərdə Azərbaycanda mövcud olmuş musiqi alətləri barədə məlumatı Adam Olearinin, Engelbert Kempferin, Aleksandr Dümanın, Övliyə Çələbinin və başqalarının yol qeydləri və xatirələrindən əldə etmək olar.
XIX əsrdə Azərbaycanda olarkən Şirvan musiqi məclislərini təsvir etmiş tanınmış rus rəssamı Q. Qaqarinin əsərləri bu sahədə parlaq təsəvvür yaradır.
Bakı Musiqi Akademiyasının nəzdində yaradılmış "Qədim musiqi alətlərinin bərpası və təkmilləşdirilməsi" elmi-tədqiqat laboratoriyası 1991-ci ildən fəaliyyət göstərir. Burada qədim musiqi alətlərinin tarixi tədqiq olunur, öyrənilir, alətlərin ölçüləri, materialın növü, hazırlanma və quraşdırılma texnologiyası araşdırılır. Toplanmış materiallar əsasında musiqi alətləri yenidən bərpa edilərək səsləndirilir.
Qədim alətlərin bərpasında muzey eksponatlarının üzərində aparılan araşdırmaların nəticələri də əhəmiyyətli olmuşdur. Bu mənada laboratoriyanın elmi əməkdaşlarının xidmətlərini xüsusi qeyd etmək lazımdır. Aparılan tədqiqatlar nəticəsində Orta əsrlərdə istifadə edilmiş, sonralar tədricən unudularaq dövrümüzə gəlib çatmamış çəng, bərbət, çəqanə, çoğur, səntur, tənbur, rübab, rud, qopuz, ney musiqi alətləri elmi şəkildə araşdırılmış, laboratoriya şəraitində yenidən quraşdırılaraq tam bərpa edilmişdir. Bərpa olunmuş musiqi alətləri üzərində təkmilləşdirmə işləri də aparılmışdır. Belə ki, səs tembrinin gücləndirilməsi və səs diapazonunun genişləndirilməsi məqsədilə alətlərin quruluşunda və simlərin növlərində bəzi dəyişikliklər edilmişdir. Məsələn, simlərin hazırlanmasında istifadə edilən ipək və bağırsaq sonradan metal və kapronla əvəz edilmişdir ki, bu da səsin daha güclü olmasını təmin edir.
Xalq çalğı alətləri üçün bəstələr
Xalq çalğı alətləri orkestri üçün əsər bəstələmək ənənəsi XX əsrin 30-cu illərindən, yəni Üzeyir Hacıbəyovun ilk notlu xalq çalğı alətləri orkestri yaratdığı dövrdən başlamışdır və bu orkestr üçün repertuar yaradılması məsələsi gündəmə gəlmişdir. Ü. Hacıbəyov "Şur" və "Çahargah" fantaziyalarını yazır.
- Üzeyir Hacıbəyov — Cəngi
- Vasif Adıgözəlov — Piano və xalq çalğı alətləri orkestri üçün konsert
- Şəfiqə Axundova — Paşa Qəlbinurun sözlərinə "Gəl, ey səhər"
- Tofiq Bakıxanov — Tar və xalq çalğı alətləri orkestri üçün konsert
- Nazim Quliyev — "Ədalətsiz kaman" (kamançaçalan Ədalət Vəzirova ithaf)
- Firəngiz Babayeva — "Sözsüz mahnı"
- Azər Dadaşov — "Lətifələr" süitası
- Yaşar Xəlilov — orkestr üçün "Odlu torpaq" xoreoqrafik süitası
Xalq çalğı alətləri ansamblları (orkestrləri)
- Əhməd Bakıxanov adına xalq çalğı alətləri ansamblı
- Əhsən Dadaşov adına "Xatirə" xalq çalğı alətləri ansamblı (1960)
- Baba Mahmudoğlu adına xalq çalğı alətləri ansanblı
- Baba Salahov adına "Araz" xalq çalğı alətləri ansamblı (1962)
Qaynaqlar
- "Məcnun Kərimov. Azərbaycanın qədim musiqi alətləri. "Musiqi dünyası" jurnalı". 2020-01-31 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-06-15.
- Abbasqulu Nəcəfzadə.Musiqar (cıncıq, şamama, muskaal). 2021-10-24 at the Wayback Machine "Musiqi dünyası" jurnalı.
- "Flora Xəlilzadə. İfaçılıq sənəti və onu yaşadan amillər. - Azərbaycan, 13 sentyabr 2009-cu il.- S. 5". 2020-02-17 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-06-15.
- "Azərbaycan ənənəvi musiqi atlası - Zərb alətləri". 2022-04-05 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-06-15.
- "Azərbaycan ənənəvi musiqi atlası - Musiqi mədəniyyətimizin tarixindən". 2020-02-21 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-06-15.
- "Azərbaycan bəstəkarlar ittifaqının xalq çalğı alətləri orkestri üçün yazılmış əsərlərə həsr olunmuş pleunumu. "Musiqi dünyası" jurnalı". 2014-04-07 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-06-15.
- "Muğam Ensiklopediyası - Əhsən Dadaşov Adına "Xatirə" Xalq Çalğı Alətləri Ansamblı". 2020-09-20 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-06-15.
- "Muğam Ensiklopediyası - Baba Salahov adına "Araz" Xalq Çalğı Alətləri Ansamblı". 2020-01-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-06-15.
- "Muğam Ensiklopediyası - Azərbaycan Xalq Çalğı Alətləri Ansamblı". 2020-01-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-06-15.
Ədəbiyyat
- Səadət Abdullayeva. Azərbaycan xalq çalğı alətləri (musiqişünaslıq-orqanoloji tədqiqat). Bakı: "Adiloğlu", 2002, 454 s.
- Firudin Şuşinski. Azərbaycan xalq musiqiçiləri 2012-05-07 at the Wayback Machine. Bakı: "Yazıçı", 1985.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Azerbaycan musiqi aletleri Azerbaycanda ilk novbede xalq calgi aletleri ansamblinda istifade edilen musiqi aletleri Azerbaycan musiqisiUmumi movzularMusiqi aletleri Xanende Mugam ucluyu Tar ifaciliq seneti Reqsler BaletJanrlarCaz Dini Herbi Hip hop Klassik Opera Pop Rok Xalq musiqisi Layla Nanay AgiXususi formalarMilli musiqiAsiq musiqisi Meyxana Mugam TesnifAlt janrlarCaz mugam Mugam operasi Simfonik mugamMedia ve teqdim etmeMusiqi festivallariBaki Caz Festivali Baki payizi Xari bulbul festivali Beynelxalq mugam festivali Hacibeyov musiqi festivali Qebele Musiqi Festivali Qizil payiz 69Musiqi mediasiMedeniyyet TVMilletcilik ve vetenperverlik movzusunda mahnilarMilli himnAzerbaycan himnibr Qedim musiqi aletleri xalqin tarixi medeniyyet ve meneviyyat abidesidir Unudulmus abideleri berpa etmek onlari yeniden heyata qaytarmaq tarixin qaranliq sehifelerini isiqlandirmaq meneviyyatimizi medeniyyetimizi zenginlesdirmek cox serefli ve moteber bir isdir Azerbaycan xalq calgi aletlerinin tesnifatiAzerbaycanda movcud olmus calgi aletlerinin novleri mueyyenlesdirilerken klassik poeziyadan exz olunmus ser misralari da cox qiymetli mexezdir Nizaminin Fuzulinin Nesiminin Xaqaninin poemalarinda qezellerinde xalq calgi aletlerinin adlari cekilmis miniatur mektebi ressamlarinin eserlerinde ise onlarin tesvirleri verilmisdir Sonraki dovrlerde onlarin bezileri tedricen aradan cixmis digerleri ise tekmilleserek daha genis yayilmisdir Yaranma tarixine gore Azerbaycan calgi aletleri 4 yere bolunur Qedimde yaranan ve cagdas dovrumuze qeder gelib cixan aletler tar kamanca tulum tutek saz balaban zurna nagara def ve s Qedimde yaranib unudulmus sonradan berpa edilmis aletler berbet rud ceng kos qasigek canaq ve s Serti olarag cagdas adlandirilan aletler setar tenbur davul daire musiqar ve s Bu qrupa aid edilen aletler vaxti ile Azerbaycanda genis istifade edilse de sonralar mueyyen sebeblerden tenezzule ugrayib siradan cixiblar lakin basqa erazilerde dunyanin muxtelif xalqlari terefinden bele aletler inkisaf etdirilmis muasir dovre qeder gelib cixmisdir Muasir aletleri elde etmek o qeder de cetin deyil Yalniz kicicik deyisikliklerle bu aletleri vaxti ile Azerbaycan erazisinde istifade edilmis formada hazirlamaq mumkundur Cagdaslarimiz terefinden icad edilen aletler ve s Qurulusuna gore hazirda Azerbaycanda orkestrlerin muxtelif ansambllarin terkibinde ve solo ifaciligindaxalq calgi aletlerinden istifade olunanlari bunlardir Simliler tar saz kamanca qanun ud tenbur elbuta qorbuta canbuta canqor Nefesle calinanlar balaban tutek zurna ney tulum Derililer zerb aletleri nagara qaval qosanagara dumbek Ozuseslenenler ve laqqutu Zerb aletleri Azerbaycan xalq zerb calgi aletleriQaval ic sethi Qaval col sethi Qosanagara Esas meqale Zerb musiqi aletleri Azerbaycanda zerb calgi aletlerinin kokleri cox cox qedimlere ibtidai yasayis dovrlerine gedib cixir Bu dovrlerde insanlar mueyyen vasitelerle ritmler yaratmislar Bele vasitelerden biri ayaqdoyme zerb usulu idi ki bu zaman qazilmis quyunun uzerine quru agac doseyer ustunu muxtelif heyvan derileri ile orterek onu ayaqla doyeclemekle cesidli ritmler alarlarmis Ilk zerb aletleri cox guman ki bele yaranmisdir Indi de zorxana oyunlarindan birinin adi Ayaqdoyme adlanir Azerbaycanda en qedim insan meskenlerinden biri olan Qobustanda Cingirdagin eteklerinde on on iki min il evvellere aid edilen qaya resmleri ile yanasi Qaval dasi adlanan boyuk bir qaya parcasi da vardir Bu qayani el ayaq ve yaxud her hansi bir cisimle doyecledikde qavalin tembrine uygun sesler alinir Bele guman edilir ki hemin qaya parcasi ulu ecdadlarimiz terefinden zerb aleti kimi istifade olundugundan bu gunumuze Qaval dasi adi ile gelib catmisdir Qaval dasi bu gun de zerb aletlerine xas olan keyfiyyetlerini saxlamaqdadir Zerb calgi aletlerinin muxtelif novleri Azerbaycan erazisinde tarixen cox genis yayilmis ve xalqimizin medeni heyatinda ozunemexsus rol oynamisdir Aletsunasligimizin seciyyevi xususiyyetlerinden biri de onun zerb calgi aletleri ile zenginliyidir Hazirda musiqi senetimizin inkisafinda baslica rol oynayan bir cox zerb aletlerinden genis istifade edilir Bu aletler esasen 3 nove ayrilir Membranli Qrupa tebil kos qosa nagara nagara dumbek ve bu nov diger zerb aletleri daxildir Idiofonlu Buraya kasa ve saxsi qablar muxtelif novlu laqqutular saxsaxlar zinqirovlar qumrovlar ve s aid edile biler Idiomembranli Bu nov zerb aletlerine qaval ve def aid edilir Membranli zerb calgi aletleri arasinda en genis yayilmisi nagaradir Xalqimizin adet ve enenelerinin toy bayram senliklerinin aparici calgi aletlerinden sayilan nagaranin bir sira novleri movcuddur Olculeri ile ferqlendirilen bu novler boyuk nagara cure nagara ciling nagara qoltuq nagara el nagara adlandirilir Bu alet esasen iki qurulusda movcuddur biruzlu ve ikiuzlu Biruzlulere qosa nagara nagarazen tebil def qaval ikiuzlulere boyuk nagara kos nagara cure nagara ve qoltuq nagara aid edilir Nagaralar arasinda en cox yayilani qoltuq nagara ve qosa nagara hesab edilir Zengin ve muxtelif novlu zerb calgi aletlerinden bir coxu tebil qumrov zil zeng davul xalxal nagara ve basqalari musiqi medeniyyetimizin inkisafi tarixinde mustesna rol oynamis lakin bu gunumuze gelib catmamisdir Azerbaycan erazisinde en qedim zamanlarda musiqi aletleri movcud olub Qobustandaki qavaldasi Mingecevirde tapilmis balabanaoxsar musiqi aleti bu fikri tesdiq edir Azerbaycan xalqi lap qedim zamanlardan hele zengin musiqi medeniyyetine malik muxtelif nov musiqi aletleri yaratmisdir Azerbaycan xalq calgi aletlerinin en qedimi Qobustanda qaval calan das hesab olunur Musiqi aletlerinin xususi melumatlari Azerbaycan klassiklerinin eserlerinde Azerbaycan edebiyyatinda xalq dastanlarinda elece de musiqisunaslarin eserlerinde cemlesmisdir Orta esrlerde Azerbaycanda simli mizrabli aletler genis yayilmisdir Kitabi Dede Qorqud dastaninda da musiqi aletlerine dair melumatlar var burada qopuz zurna nagara kimi aletlerin adlari cekilmisdir Orta esrlerden beri Azerbaycanda kamanca qopuz rubab ceng sentur qanun seypur ercenum nefesli tebil nagara def dumbek zerb kimi musiqi aletlerinden genis istifade edilmekdedir Nefesli aletler Azerbaycan xalq nefesli calgi aletleriZurnaBalabanTutek Zurna Balaban Esas meqale Nefesli musiqi aletleri Azerbaycan milli musiqi senetinin inkisafinda nefes aletlerinin misilsiz rolu olmusdur Bu aletlerin ilk sade numuneleri eramizdan bir nece min il evvel qargi ve qamisdan hazirlanmisdir Bu enene dovrumuze qeder yasamis ve bu gun de davam etdirilir Hazirda bir nece nefes aleti ney tutek musiqar sumsu ve onun novleri qargi ve qamisdan hazirlanir Nefes aletleri sumukden heyvanlarin buynuzundan gilden muxtelif agac novlerinden mis ve diger materiallardan da hazirlanir Nefes aletlerinin texniki ve bedii imkanlari o qeder de genis deyil Bu da her seyden evvel onlarin ses diapazonunun mehdudlugu ile elaqedardir Nefes aletleri arasinda daha cox istifade olunani zurnadir ki onun da ses duzumu iki oktavadan artiq deyildir Nefes aletleri de ifa terzine gore muxtelifdir Mustuklu zurna balaban Mustuksuz ney tutek yan tutek Koruklu derili tulum Simli aletler Azerbaycan xalq simli calgi aletleriTarKamancaSaz Esas meqale Simli musiqi aletleri Yazili menbelerde simli calgi aletlerinin yaranmasina dair bir cox efsaneler movcuddur Revayete gore qartalin parcaladigi bir heyvanin bagirsaqlari agacin budaqlarina dolasir Sonradan quruyub tarima cekilmis bagirsaq kulek esdikce titreyerek muxtelif musiqi sesleri vermeye baslayir Bu sesleri esiden qedim insanlar ilk simli calgi aletlerini icad edirler Bu efsanede heqiqete uygun bir fakt vardir Dogrudan da tarixen simli calgi aletlerinin govdesi qolu ve kellesi muxtelif agac novlerinden simleri ve qoluna baglanmis perdeleri ise mueyyen usullarla heyvan bagirsagindan hazirlanmisdir Azerbaycan musiqi medeniyyetinin inkisafinda evezsiz tarixi ehemiyyeti olmus coxsayli simli musiqi aletleri zaman zaman formalasaraq muasir musiqi aletlerinin yaranmasina oz tesirini gostermis ve bu gunumuze gelib catmisdir Simli musiqi aletleri ifa terzine gore dord qrupa bolunur Mizrabla calinanlar tar saz ud qanun berbet rud rubab qopuz cogur Kamanla calinanlar kamanca ceqane Barmaqla calinanlar dartimli ceng Sirvan tenburu Zerble calinanlar sentur Qedim aletlerin berpasiQedim aletsunasliq medeniyyeti haqqinda cox vacib melumati musiqi elmi verir Orta esr musiqi nezeriyyecilerinin eserlerinde bu ve ya diger musiqi aletlerinin qurulusu ses duzumu simlerinin sayi diapazonu ve s xususiyyetleri haqqinda umumi tesevvur yaradan melumatlar toplanmisdir Bu cehetden aletsunasliq ucun en qiymetli ve genis melumati Orta esr musiqi elminin inkisafinda esas yer tutan Sefieddin Urmevi XIII esr ve Ebdulqadir Maragainin XIV XV esrler risaleleri verir XVII XVIII XIX esrlerde Azerbaycanda movcud olmus musiqi aletleri barede melumati Adam Olearinin Engelbert Kempferin Aleksandr Dumanin Ovliye Celebinin ve basqalarinin yol qeydleri ve xatirelerinden elde etmek olar XIX esrde Azerbaycanda olarken Sirvan musiqi meclislerini tesvir etmis taninmis rus ressami Q Qaqarinin eserleri bu sahede parlaq tesevvur yaradir Baki Musiqi Akademiyasinin nezdinde yaradilmis Qedim musiqi aletlerinin berpasi ve tekmillesdirilmesi elmi tedqiqat laboratoriyasi 1991 ci ilden fealiyyet gosterir Burada qedim musiqi aletlerinin tarixi tedqiq olunur oyrenilir aletlerin olculeri materialin novu hazirlanma ve qurasdirilma texnologiyasi arasdirilir Toplanmis materiallar esasinda musiqi aletleri yeniden berpa edilerek seslendirilir Qedim aletlerin berpasinda muzey eksponatlarinin uzerinde aparilan arasdirmalarin neticeleri de ehemiyyetli olmusdur Bu menada laboratoriyanin elmi emekdaslarinin xidmetlerini xususi qeyd etmek lazimdir Aparilan tedqiqatlar neticesinde Orta esrlerde istifade edilmis sonralar tedricen unudularaq dovrumuze gelib catmamis ceng berbet ceqane cogur sentur tenbur rubab rud qopuz ney musiqi aletleri elmi sekilde arasdirilmis laboratoriya seraitinde yeniden qurasdirilaraq tam berpa edilmisdir Berpa olunmus musiqi aletleri uzerinde tekmillesdirme isleri de aparilmisdir Bele ki ses tembrinin guclendirilmesi ve ses diapazonunun genislendirilmesi meqsedile aletlerin qurulusunda ve simlerin novlerinde bezi deyisiklikler edilmisdir Meselen simlerin hazirlanmasinda istifade edilen ipek ve bagirsaq sonradan metal ve kapronla evez edilmisdir ki bu da sesin daha guclu olmasini temin edir Xalq calgi aletleri ucun bestelerXalq calgi aletleri orkestri ucun eser bestelemek enenesi XX esrin 30 cu illerinden yeni Uzeyir Hacibeyovun ilk notlu xalq calgi aletleri orkestri yaratdigi dovrden baslamisdir ve bu orkestr ucun repertuar yaradilmasi meselesi gundeme gelmisdir U Hacibeyov Sur ve Cahargah fantaziyalarini yazir Uzeyir Hacibeyov Cengi Vasif Adigozelov Piano ve xalq calgi aletleri orkestri ucun konsert Sefiqe Axundova Pasa Qelbinurun sozlerine Gel ey seher Tofiq Bakixanov Tar ve xalq calgi aletleri orkestri ucun konsert Nazim Quliyev Edaletsiz kaman kamancacalan Edalet Vezirova ithaf Firengiz Babayeva Sozsuz mahni Azer Dadasov Letifeler suitasi Yasar Xelilov orkestr ucun Odlu torpaq xoreoqrafik suitasiXalq calgi aletleri ansambllari orkestrleri Ehmed Bakixanov adina xalq calgi aletleri ansambli Ehsen Dadasov adina Xatire xalq calgi aletleri ansambli 1960 Baba Mahmudoglu adina xalq calgi aletleri ansanbli Baba Salahov adina Araz xalq calgi aletleri ansambli 1962 Qaynaqlar Mecnun Kerimov Azerbaycanin qedim musiqi aletleri Musiqi dunyasi jurnali 2020 01 31 tarixinde Istifade tarixi 2013 06 15 Abbasqulu Necefzade Musiqar cinciq samama muskaal 2021 10 24 at the Wayback Machine Musiqi dunyasi jurnali Flora Xelilzade Ifaciliq seneti ve onu yasadan amiller Azerbaycan 13 sentyabr 2009 cu il S 5 2020 02 17 tarixinde Istifade tarixi 2013 06 15 Azerbaycan enenevi musiqi atlasi Zerb aletleri 2022 04 05 tarixinde Istifade tarixi 2013 06 15 Azerbaycan enenevi musiqi atlasi Musiqi medeniyyetimizin tarixinden 2020 02 21 tarixinde Istifade tarixi 2013 06 15 Azerbaycan bestekarlar ittifaqinin xalq calgi aletleri orkestri ucun yazilmis eserlere hesr olunmus pleunumu Musiqi dunyasi jurnali 2014 04 07 tarixinde Istifade tarixi 2013 06 15 Mugam Ensiklopediyasi Ehsen Dadasov Adina Xatire Xalq Calgi Aletleri Ansambli 2020 09 20 tarixinde Istifade tarixi 2013 06 15 Mugam Ensiklopediyasi Baba Salahov adina Araz Xalq Calgi Aletleri Ansambli 2020 01 28 tarixinde Istifade tarixi 2013 06 15 Mugam Ensiklopediyasi Azerbaycan Xalq Calgi Aletleri Ansambli 2020 01 28 tarixinde Istifade tarixi 2013 06 15 EdebiyyatSeadet Abdullayeva Azerbaycan xalq calgi aletleri musiqisunasliq orqanoloji tedqiqat Baki Adiloglu 2002 454 s Firudin Susinski Azerbaycan xalq musiqicileri 2012 05 07 at the Wayback Machine Baki Yazici 1985 Cabbar Qaryagdioglu 1861 1944 Hemcinin baxAzerbaycan musiqisi