Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Abxaziya Muxtar Respublikası (gürc. აფხაზეთის ავტონომიური რესპუბლიკა) — rəsmən Gürcüstan Respublikasında muxtar respublika, ərazisi faktiki olaraq qismən tanınmış separatçı Abxaziya Respublikasının nəzarəti altındadır. 1921-ci il martın 4-də təşkil olunmuşdur. Şimalda Rusiya ilə (Krasnodar vilayəti və Qaraçay-Çərkəz respublikası ilə) cənub-şərqdə və cənubda Gürcüstanın regionları olan Sameqrelo və Zemo-Svaneti ilə həmsərhəddir. Sahəsi 8,6 min km2. 5 rayonu, 7 şəhəri, 4 şəhər tipli qəsəbə var. Paytaxtı Suxumi şəhəridir.
| Muxtar respublika | |
| Abxaziya Muxtar Respublikası | |
|---|---|
| gürc. აფხაზეთის ავტონომიური რესპუბლიკა | |
 | |
|
| |
| Ölkə | Gürcüstan |
| İnzibati mərkəz |
|
| Nazirlər kabinetinin sədri | Ruslan Abaşidze |
| Ali məclisin sədri | Camal Qamaxariya |
| Tarixi və coğrafiyası | |
| Yaradılıb | 1991 |
| Sahəsi | 8.600 km² |
| Saat qurşağı | +5 |
| Əhalisi | |
| Əhalisi | 242.000 nəfər (2016) |
| Etnik tərkib | Abxazlar – 50,7 %, |
| Dini tərkib | Ortodoks – 60 %, Müsəlman – 16 %, Digər dinlər – 24 % , |
| Rəqəmsal identifikatorlar | |
| ISO kodu | GE-AB |
| Telefon kodu | 44 |
| İnternet domeni | .ge |
| Rəsmi sayt | |
 | |
 | |
Tarixi
Arxeoloji tapıntılar Abxaziyanın ərazisində hələ Erkən Paleolit dövründə insanın olmasına şahidlik edir. İbtidai icma cəmiyyətinin dağılması prosesi e.ə. 7–6-cı əsrlərdə baş vermişdir. E.ə. 6–4-cü əsrlərdə Abxaziya Kolxida çarlığının tərkibinə daxil idi. E.ə. 2-ci əsrin sonunda Abxaziya Pont hökmdarı VI Mitridat Evpatorun əlinə keçmiş, e.ə. 63-cü ildən isə sahilyanı ərazilər romalıların nəzarəti altında olmuşdur. Eramızın 1-ci əsrinin sonlarında Abxaz ərazisində abazq, apsil və saniqlərin tayfa ittifaqları yaranmışdır. 6-cı əsrin ortalarında Bizans–İran müharibələri nəticəsində Abxaz Bizansın hakimiyyəti altına keçmiş və burada xristian dini, 7-ci əsrin sonu–8-ci əsrin əvvəllərindən isə ərəblərin yürüşləri ilə bağlı islam dini də yayılmağa başlamışdır.
Abxaziya xalqı, əsasən, 8-ci əsrdə təşəkkül tapdı. 8-ci əsrin 80-ci illərində II Leon Abxaziya çarlığını yaratdı. 975-ci ildə Abxaziya birləşmiş Gürcü çarlığının tərkibinə qatıldı. 13-cü əsrin 2-ci yarısında Abxaziya monqol istilasına məruz qaldı. Gürcüstanın siyasi parçalanması dövründə (16-cı əsrin sonu–17-ci əsrin əvvəli) Abxaziya müstəqil knyazlığa çevrildi. Lakin Qərbi Gürcüstan kimi, Abxaziyada 16-ci əsrin 2-ci yarısından etibarən Osmanlı imperiyasından asılı vəziyyətə düşdü; 17–18-ci əsrlərdə burada islam dini daha da möhkəmləndi.
E.ə I minillikdə Abxaziyanın ərazisində sinfi cəmiyyətin əlamətləri meydana çıxmağa başladı, bu dövrdə Qara dənizin şərq sahillərində ilk şəhər tipli məntəqələrin yarandığı ehtimal olunur. E.ə I minilliyin ikinci yarısında müasir Abxaziyanın ərazisinə yunanlar məskən saldılar. Onlar sahil zonalarında şəhərlər salmağa başladılar. İndiki Suxumi şəhərinin olduğu yerdə , Oçamçiranın indiki yerində , indiki yerində isə şəhərləri salındı. Qədim yunanlar tərəfindən bu ərazi "Qenioxiya" kimi adlandırılmağa başlandı. Strabon özünün məşhur "Tarix" əsərində də Abxaziya ərazisi və orada yaşayan xalqlar barədə yazmışdı. Müasir Abxaziyanın ərazisində yunan koloniyalarının çiçəklənməsi ellinistik dövrə, e.ə III-I əsrlərə təsadüf edirdi. Həmin dövrdə Diskouradada gəmiqayırma tərsanəsi fəaliyyət göstərirdi, burada pul sikkələri kəsilirdi.
Abxaziya 1810-cu ildə Rusiyaya birləşdirildi. 1862-ci ildə abxaz əlifbası yaradıldı. Abxaziyada 1864-cü ildə birbaşa Rusiya idarəçiliyi tətbiq edildi və knyazlıq “Suxumi hərbi dairəsinə” çevrildi. 19-cu əsrin 70-ci illərində 200 mindən artıq abxaz müstəmləkəçi çar rejimi tərəfindən Osmanlı imperiyasının ərazisinə köçürüldü. Rusiyada Oktyabr çevrilişindən (1917) sonra Abxaz ərazisi gürcü menşevik hökumətinin silahlı qüvvələrinin nəzarəti altında idi. 1921-ci il martın 28-də Abxaziya SSR yaradıldı. Dekabrın 16-da Abxaziya SSR Gürcüstan SSR-ə, 1922-ci il dekabrın 13-də ZSFSR-ə, dekabrın 30-da isə ZSFSR tərkibində SSRİ-yə daxil oldu. 1931-ci ilin fevralından Gürcüstan SSR-in tərkibində muxtar respublika olmuşdur. 1990-cı ildən Abxaziya MR, 1992-ci ildən isə Abxaziya Respublikası adlandırıldı. 1989-cu ildə yaranan gürcü-abxaz münaqişəsi müharibə (1992–94) ilə nəticələndi. 1994-cü ildə Abxaz ərazisinə Rusiyanın sülhməramlı qoşunları yeridildi. Rusiya–Gürcüstan müharibəsindən (2008) sonra Rusiya birtərəfli qaydada Abxaziyanın müstəqilliyini tanımışdır (26.8.2008).
Dövlət hakimiyyət orqanları
Abxaziyanın Konstitusiyasına görə, dövlət hakimiyyəti qanunverici, icraedici və məhkəmə hakimiyyətlərinin bölgüsünə əsaslanır. Qanunverici hakimiyyətin ali orqanı parlamentdir. Səlahiyyət müddəti 5 ildir, tərkibi 35 nəfərdən ibarətdir. İcraedici hakimiyyətin başçısı 5 il müddətinə seçilir. Məhkəmə hakimiyyətinin ali orqanı Ali Məhkəmədir.
Təsərrüfat
Abxaziya iqtisadiyyatında yüksək keyfiyyətli , çayçılıq və sitrus bitkiçiliyi, kurort təsərrüfatı, turizm və mədən sənayesi əsas yer tutur. E.ə IV minillikdə Abxaziyada həm əkinçilik və maldarlıq, həm də toxuculuq, keramika istehsalı, daşın, misin və tuncun emalı inkişaf etmişdi.Energetikası yerli yanacaq (daş kömür) və hidroenerjiyə əsaslanır. Abxaziyada daş kömür (Tkvarçeli), polimetal filizlər, civə (Avadxara), barit (Pisikvara, Apşirin) yataqları vardır. Çay (Qali, Açiqvara, Okumi, Oçamçire, Dranda, Qudauta və s.) və tütün (Suxumi, Qudauta, Oçamçire, Qantiadi və s.) emal edən sənaye sahələri, həmçinin şərabçılıq, efir yağları, meyvə konservi, ət, süd istehsalı inkişaf etmişdir. Dəri-ayaqqabı (Suxumi), tikiş (Suxumi, Qudauta, Oçamçire), ağac emalı (Suxumi), tikinti materialları istehsalı müəssisələri var. Abxaziyanın kənd təsərrüfatında çayçılıq, tütünçülük, sitrus, efiryağlı bitkilər, tunq ağacının becərilməsi üstünlük təşkil edir. Üzümçülük, meyvəçilik, tərəvəzçilik, taxılçılıq və heyvandarlıq inkişaf etmişdir. Abxaziyanın cənub-şərq hissəsində çay, dağətəyi-təpəlik zolağın şərq-qərb və mərkəzi rayonlarında sarı tütün, sahilboyu zolağın çox yerində meyvə və üzüm becərilir. Dənli bitkilərdən qarğıdalı daha çox əkilir. Kartof və bostan bitkiləri dağətəyində və iri kurort şəhərləri ətrafında yetişdirilir. Heyvandarlıqda südlük, südlük-ətlik, maldarlıq, donuzçuluq, quşçuluq üstündür. Qara dənizdə kefal, stavrida və s. balıqlar ovlanır. Abxaziyanın sahil hissəsindən elektrikləşdirilmiş Tuapse –Suxumi–Samtredia dəmiryol magistralı və Novorossiysk–Suxumi–Batumi avtomobil magistralı keçir. Dəniz daşımaları Suxumi portu və Qaqra, Qudauta, Yeni Afon, Oçamçire port-məntəqələri vasitəsilə həyata keçirilir. Abxaziya tütün, çay, meyvə, şərab, efir yağlarını ixrac, taxıl, ət-süd məhsulları, şəkər və s. idxal edir.
Ədəbiyyat
Epik qəhrəmanlıq dastanları, lirik nəğmələr, aforizmlər və s.-dən ibarət zəngin folklor Abxaziya ədəbiyyatının əsas mənbəyini təşkil edir. İlk abxaz əlifba kitabı 1865-ci ildə nəşr olunmuşdur. 1892-ci ildə K.Maçavariani və D.Qulianın “Abxaz əlifbası” çap edilmişdir. S.Çanbanın (1886–1937) pyesləri ilə abxaz milli dramaturgiyasının əsası qoyulmuşdur. Şairlərdən İ.Koqonia (1903–28), K.Aqumaa (1915–50), B.Şinkuba (1917–2004) və b., nasirlərdən İ.Papaskiri (1902–80), M.Lakerbay (1901–65), V.Aqrba (1912–37) və b. abxaz ədəbiyyatının görkəmli nümayəndələridir. “Abxaz nağılları” (1960), D.Qulia və b. abxaz yazıçılarının bir sıra əsərləri Azərbaycan dilində nəşr edilmişdir.
Memarlıq və təsviri sənət
Abxaziya ərazisində Tunc dövrünə aid dolmenlər (e.ə.3-cü minilliyin 2-ci yarısı – 2-ci minilliyin əvvəlləri) saxlanılmışdır. Orta əsr memarlıq abidələrindən Biçvintadakı günbəzli məbəd (10-cu əsr), Besleti çayı üzərindəki körpü (11–12-ci əsrlər) və s. qalmışdır. Suxumi, Qaqra və s. şəhərlərdə sanatoriyalar, istirahət evləri, mehmanxanalar tikilmiş, 1959–67-ci illərdə Pitsunda da yeni kurort kompleksi yaradılmışdır. Müasir təsviri sənətin yaranması və inkişafında Suxumidə açılmış rəssamlıq studiyası (1918), rəssamlıq məktəbi (1935), həmçinin rəssamlardan A. Şervaşidze, A.Sadkeviç, V.Kontaryov, O.Seqal və b.-nın yaradıcılığı mühüm rol oynamışdır. İ.Somaya, Ç.Kukuladze, N.Tabukaşvili və b. tarixi və s. mövzularda əsərlər yaratmışlar. Abxaziyada qrafika, monumental heykəltaraşlıq və dekorativ-tətbiqi sənət inkişaf etmişdir. Abxaziyada bədii oyma, tikmə və s. sənətlər geniş yayılmışdır.
Teatr
Abxaz teatrı xalq mərasimləri, adət və ənənələri, məişət oyunları əsasında formalaşmışdır. 1915-ci ildən Suxumidə həvəskar artistlərin iştirakı ilə tamaşalar verilirdi. 20-ci illərdə D.Qulianin rəhbərlik etdiyi teatr truppası fəaliyyət göstərirdi. 1930-cu ildə Suxumidə milli teatr (1967-ci ildən S.Çanba ad.) yaradılmışdır. Teatrın repertuarına “Qunda” (Ş.Paçaliya), “Diş ağrısı” (A.Lasuriya), “Qorxunc xəyallar” (D.Qulia), “Otello” (U.Şekspir), “Eskadranın məhvi” (A.Korneyçuk), “Medeya” (Evripid) və s. əsərlər daxildir. A.Aqrba, R.Aqrba, M.Zuxba, Y.Şakir bay, M.Kove və başqaları tanınmış teatr xadimləridir.
Musiqi
Abxaz xalq musiqisi üçün ikisəslilik (bəzən üçsəslilik) səciyyəvidir. Milli musiqi alətləri: açarpan (fleyta növü), apxersa, gürcü çonqurisi (açenqur) və s. 1914-cü ildə Suxumidə müğənni D. Loluanın təşkil etdiyi abxaz-gürcü xoru ilk milli peşəkar musiqi kollektivi olmuşdur. Abxaziyada milli musiqi folklorunun toplanmasına böyük əhəmiyyət verilirdi. 1930-cu ildə musiqi məktəbləri, sonralar filarmoniya, dövlət mahnı və rəqs ansamblı, simfonik orkestr, opera studiyası, xalq yaradıcılığı evi və onun nəzdində dünyada yeganə olan yüzyaşlı xalq müğənnilərindən ibarət xor yaradılmışdı.
Təbiət
Abxaziya Cənubi Qafqazın şimal-qərbində, Qara dəniz sahilindədir. Ərazisinin çox hissəsi Böyük Qafqazın cənub yamacı və ətəklərində (əsas silsilələri: Qaqra, Bzıb, Abxaz, Kodori), az hissəsi isə sahilboyu zolaqdadır. Cənub-şərqini Kolxida ovalığı tutur. Ən yüksək nöqtəsi (4046 m, Dombay–Yolgen d.) və əsas aşırımları Kluxori (2782 m) və Marux (2746 m) Baş Qafqaz silsiləsindədir. İqlimi rütubətli subtropikdir. Orta temperatur yanvarda subtropik qurşaqda 4–7 °C, dağlarda 2-dən –2 °C-yədək, iyulda, müvafiq olaraq, 22–24 °C və 18–16 °C-dir.
İllik yağıntı ovalıq və dağ ətəklərində 1300–1500 mm, dağlarda 2000–2400 mm-dir. Çayları: Bzıb, Kodori, Qumista, Kelasuri (Qara dəniz hövzəsi). Ən iri dağ gölü Ritsadır. Ovalıq və dağ ətəklərində bataqlıq, qırmızı, sarı torpaqlar, dağlarda çürüntülü-karbonatlı, qonur meşə, çimli torflu dağ-çəmən torpaqları var. Ərazinin 55%-dən çoxu meşəlikdir. Sahilboyu zolaq enliyarpaqlı meşələr, dağ yamacları iynəyarpaqlı meşələr, subalp və Alp çəmənləridir. Meşələrində ayı, qaban, maral, dağkeçisi, qırqovul və s. var. Qoruqları: Ritsa, Qumista, Psux, Pitsunda–Müsser.
Əhali
| İl | Cəmi | Gürcülər (etnik Meqrellər) | Abxazlar | Ruslar | Ermənilər | Yunanlar |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1886 | 68.773 | 34.806 | 28.320 | 1.216 | 1.090 | 2.140 |
| 1926 | 201.016 | 67.494 | 55.918 | 12.553 | 25.677 | 14.045 |
| 1939 | 311.885 | 91.967 | 56.197 | 60.201 | 49.705 | 34.621 |
| 1959 | 404.738 | 158.221 | 61.193 | 86.715 | 64.425 | 9.101 |
| 1970 | 486.959 | 199.596 | 77.276 | 92.889 | 74.850 | 13.114 |
| 1979 | 486.082 | 213.322 | 83.087 | 79.730 | 73.350 | 13.642 |
| 1989 | 525.061 | 239.872 | 93.267 | 74.913 | 76.541 | 14.664 |
| 2003 (təxminən) | 215.972 | 45.953 | 94.606 | 23.420 | 44.870 | 1.486 |
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
- Qafqazın qanayan yarası 2017-05-31 at the Wayback Machine
İstinadlar
- Azərbaycan Milli Ensiklopediyası (25 cilddə). 1-ci cild: A – Argelander (25 000 nüs.). Bakı: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi. 2009. səh. 44–46. ISBN .
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Abxaziya Muxtar Respublikasi gurc აფხაზეთის ავტონომიური რესპუბლიკა resmen Gurcustan Respublikasinda muxtar respublika erazisi faktiki olaraq qismen taninmis separatci Abxaziya Respublikasinin nezareti altindadir 1921 ci il martin 4 de teskil olunmusdur Simalda Rusiya ile Krasnodar vilayeti ve Qaracay Cerkez respublikasi ile cenub serqde ve cenubda Gurcustanin regionlari olan Sameqrelo ve Zemo Svaneti ile hemserheddir Sahesi 8 6 min km2 5 rayonu 7 seheri 4 seher tipli qesebe var Paytaxti Suxumi seheridir Muxtar respublikaAbxaziya Muxtar Respublikasigurc აფხაზეთის ავტონომიური რესპუბლიკაBayraq Gerb39 20 sm e 45 30 s u Olke GurcustanInzibati merkez Suxumi 1992 1993 Tbilisi 1993 2006 Tkuarcal seher 2006 2008 Tbilisi 2008 den beri Nazirler kabinetinin sedri Ruslan AbasidzeAli meclisin sedri Camal QamaxariyaTarixi ve cografiyasiYaradilib 1991Sahesi 8 600 km Saat qursagi 5EhalisiEhalisi 242 000 nefer 2016 Etnik terkib Abxazlar 50 7 Gurculer 19 3 Ermeniler 17 3 Ruslar 9 2 Dini terkib Ortodoks 60 Muselman 16 Diger dinler 24 Reqemsal identifikatorlarISO kodu GE ABTelefon kodu 44Internet domeni geResmi saytTarixiArxeoloji tapintilar Abxaziyanin erazisinde hele Erken Paleolit dovrunde insanin olmasina sahidlik edir Ibtidai icma cemiyyetinin dagilmasi prosesi e e 7 6 ci esrlerde bas vermisdir E e 6 4 cu esrlerde Abxaziya Kolxida carliginin terkibine daxil idi E e 2 ci esrin sonunda Abxaziya Pont hokmdari VI Mitridat Evpatorun eline kecmis e e 63 cu ilden ise sahilyani eraziler romalilarin nezareti altinda olmusdur Eramizin 1 ci esrinin sonlarinda Abxaz erazisinde abazq apsil ve saniqlerin tayfa ittifaqlari yaranmisdir 6 ci esrin ortalarinda Bizans Iran muharibeleri neticesinde Abxaz Bizansin hakimiyyeti altina kecmis ve burada xristian dini 7 ci esrin sonu 8 ci esrin evvellerinden ise ereblerin yurusleri ile bagli islam dini de yayilmaga baslamisdir Abxaziya xalqi esasen 8 ci esrde tesekkul tapdi 8 ci esrin 80 ci illerinde II Leon Abxaziya carligini yaratdi 975 ci ilde Abxaziya birlesmis Gurcu carliginin terkibine qatildi 13 cu esrin 2 ci yarisinda Abxaziya monqol istilasina meruz qaldi Gurcustanin siyasi parcalanmasi dovrunde 16 ci esrin sonu 17 ci esrin evveli Abxaziya musteqil knyazliga cevrildi Lakin Qerbi Gurcustan kimi Abxaziyada 16 ci esrin 2 ci yarisindan etibaren Osmanli imperiyasindan asili veziyyete dusdu 17 18 ci esrlerde burada islam dini daha da mohkemlendi E e I minillikde Abxaziyanin erazisinde sinfi cemiyyetin elametleri meydana cixmaga basladi bu dovrde Qara denizin serq sahillerinde ilk seher tipli menteqelerin yarandigi ehtimal olunur E e I minilliyin ikinci yarisinda muasir Abxaziyanin erazisine yunanlar mesken saldilar Onlar sahil zonalarinda seherler salmaga basladilar Indiki Suxumi seherinin oldugu yerde Ocamciranin indiki yerinde indiki yerinde ise seherleri salindi Qedim yunanlar terefinden bu erazi Qenioxiya kimi adlandirilmaga baslandi Strabon ozunun meshur Tarix eserinde de Abxaziya erazisi ve orada yasayan xalqlar barede yazmisdi Muasir Abxaziyanin erazisinde yunan koloniyalarinin ciceklenmesi ellinistik dovre e e III I esrlere tesaduf edirdi Hemin dovrde Diskouradada gemiqayirma tersanesi fealiyyet gosterirdi burada pul sikkeleri kesilirdi Abxaziya 1810 cu ilde Rusiyaya birlesdirildi 1862 ci ilde abxaz elifbasi yaradildi Abxaziyada 1864 cu ilde birbasa Rusiya idareciliyi tetbiq edildi ve knyazliq Suxumi herbi dairesine cevrildi 19 cu esrin 70 ci illerinde 200 minden artiq abxaz mustemlekeci car rejimi terefinden Osmanli imperiyasinin erazisine kocuruldu Rusiyada Oktyabr cevrilisinden 1917 sonra Abxaz erazisi gurcu mensevik hokumetinin silahli quvvelerinin nezareti altinda idi 1921 ci il martin 28 de Abxaziya SSR yaradildi Dekabrin 16 da Abxaziya SSR Gurcustan SSR e 1922 ci il dekabrin 13 de ZSFSR e dekabrin 30 da ise ZSFSR terkibinde SSRI ye daxil oldu 1931 ci ilin fevralindan Gurcustan SSR in terkibinde muxtar respublika olmusdur 1990 ci ilden Abxaziya MR 1992 ci ilden ise Abxaziya Respublikasi adlandirildi 1989 cu ilde yaranan gurcu abxaz munaqisesi muharibe 1992 94 ile neticelendi 1994 cu ilde Abxaz erazisine Rusiyanin sulhmeramli qosunlari yeridildi Rusiya Gurcustan muharibesinden 2008 sonra Rusiya birterefli qaydada Abxaziyanin musteqilliyini tanimisdir 26 8 2008 Dovlet hakimiyyet orqanlariCxalta kendinde Abxaziya hokumetinin binasi 2006 ci il Abxaziyanin Konstitusiyasina gore dovlet hakimiyyeti qanunverici icraedici ve mehkeme hakimiyyetlerinin bolgusune esaslanir Qanunverici hakimiyyetin ali orqani parlamentdir Selahiyyet muddeti 5 ildir terkibi 35 neferden ibaretdir Icraedici hakimiyyetin bascisi 5 il muddetine secilir Mehkeme hakimiyyetinin ali orqani Ali Mehkemedir TeserrufatGurcustanin 200 rev eskinasi Suxumi Abxaziya iqtisadiyyatinda yuksek keyfiyyetli cayciliq ve sitrus bitkiciliyi kurort teserrufati turizm ve meden senayesi esas yer tutur E e IV minillikde Abxaziyada hem ekincilik ve maldarliq hem de toxuculuq keramika istehsali dasin misin ve tuncun emali inkisaf etmisdi Energetikasi yerli yanacaq das komur ve hidroenerjiye esaslanir Abxaziyada das komur Tkvarceli polimetal filizler cive Avadxara barit Pisikvara Apsirin yataqlari vardir Cay Qali Aciqvara Okumi Ocamcire Dranda Qudauta ve s ve tutun Suxumi Qudauta Ocamcire Qantiadi ve s emal eden senaye saheleri hemcinin serabciliq efir yaglari meyve konservi et sud istehsali inkisaf etmisdir Deri ayaqqabi Suxumi tikis Suxumi Qudauta Ocamcire agac emali Suxumi tikinti materiallari istehsali muessiseleri var Abxaziyanin kend teserrufatinda cayciliq tutunculuk sitrus efiryagli bitkiler tunq agacinin becerilmesi ustunluk teskil edir Uzumculuk meyvecilik terevezcilik taxilciliq ve heyvandarliq inkisaf etmisdir Abxaziyanin cenub serq hissesinde cay dageteyi tepelik zolagin serq qerb ve merkezi rayonlarinda sari tutun sahilboyu zolagin cox yerinde meyve ve uzum becerilir Denli bitkilerden qargidali daha cox ekilir Kartof ve bostan bitkileri dageteyinde ve iri kurort seherleri etrafinda yetisdirilir Heyvandarliqda sudluk sudluk etlik maldarliq donuzculuq qusculuq ustundur Qara denizde kefal stavrida ve s baliqlar ovlanir Abxaziyanin sahil hissesinden elektriklesdirilmis Tuapse Suxumi Samtredia demiryol magistrali ve Novorossiysk Suxumi Batumi avtomobil magistrali kecir Deniz dasimalari Suxumi portu ve Qaqra Qudauta Yeni Afon Ocamcire port menteqeleri vasitesile heyata kecirilir Abxaziya tutun cay meyve serab efir yaglarini ixrac taxil et sud mehsullari seker ve s idxal edir EdebiyyatEpik qehremanliq dastanlari lirik negmeler aforizmler ve s den ibaret zengin folklor Abxaziya edebiyyatinin esas menbeyini teskil edir Ilk abxaz elifba kitabi 1865 ci ilde nesr olunmusdur 1892 ci ilde K Macavariani ve D Qulianin Abxaz elifbasi cap edilmisdir S Canbanin 1886 1937 pyesleri ile abxaz milli dramaturgiyasinin esasi qoyulmusdur Sairlerden I Koqonia 1903 28 K Aqumaa 1915 50 B Sinkuba 1917 2004 ve b nasirlerden I Papaskiri 1902 80 M Lakerbay 1901 65 V Aqrba 1912 37 ve b abxaz edebiyyatinin gorkemli numayendeleridir Abxaz nagillari 1960 D Qulia ve b abxaz yazicilarinin bir sira eserleri Azerbaycan dilinde nesr edilmisdir Memarliq ve tesviri senetAbxaziya erazisinde Tunc dovrune aid dolmenler e e 3 cu minilliyin 2 ci yarisi 2 ci minilliyin evvelleri saxlanilmisdir Orta esr memarliq abidelerinden Bicvintadaki gunbezli mebed 10 cu esr Besleti cayi uzerindeki korpu 11 12 ci esrler ve s qalmisdir Suxumi Qaqra ve s seherlerde sanatoriyalar istirahet evleri mehmanxanalar tikilmis 1959 67 ci illerde Pitsunda da yeni kurort kompleksi yaradilmisdir Muasir tesviri senetin yaranmasi ve inkisafinda Suxumide acilmis ressamliq studiyasi 1918 ressamliq mektebi 1935 hemcinin ressamlardan A Servasidze A Sadkevic V Kontaryov O Seqal ve b nin yaradiciligi muhum rol oynamisdir I Somaya C Kukuladze N Tabukasvili ve b tarixi ve s movzularda eserler yaratmislar Abxaziyada qrafika monumental heykeltarasliq ve dekorativ tetbiqi senet inkisaf etmisdir Abxaziyada bedii oyma tikme ve s senetler genis yayilmisdir TeatrAbxaz teatri xalq merasimleri adet ve eneneleri meiset oyunlari esasinda formalasmisdir 1915 ci ilden Suxumide heveskar artistlerin istiraki ile tamasalar verilirdi 20 ci illerde D Qulianin rehberlik etdiyi teatr truppasi fealiyyet gosterirdi 1930 cu ilde Suxumide milli teatr 1967 ci ilden S Canba ad yaradilmisdir Teatrin repertuarina Qunda S Pacaliya Dis agrisi A Lasuriya Qorxunc xeyallar D Qulia Otello U Sekspir Eskadranin mehvi A Korneycuk Medeya Evripid ve s eserler daxildir A Aqrba R Aqrba M Zuxba Y Sakir bay M Kove ve basqalari taninmis teatr xadimleridir MusiqiAbxaz xalq musiqisi ucun ikiseslilik bezen ucseslilik seciyyevidir Milli musiqi aletleri acarpan fleyta novu apxersa gurcu conqurisi acenqur ve s 1914 cu ilde Suxumide mugenni D Loluanin teskil etdiyi abxaz gurcu xoru ilk milli pesekar musiqi kollektivi olmusdur Abxaziyada milli musiqi folklorunun toplanmasina boyuk ehemiyyet verilirdi 1930 cu ilde musiqi mektebleri sonralar filarmoniya dovlet mahni ve reqs ansambli simfonik orkestr opera studiyasi xalq yaradiciligi evi ve onun nezdinde dunyada yegane olan yuzyasli xalq mugennilerinden ibaret xor yaradilmisdi TebietRitsa Abxaziya Cenubi Qafqazin simal qerbinde Qara deniz sahilindedir Erazisinin cox hissesi Boyuk Qafqazin cenub yamaci ve eteklerinde esas silsileleri Qaqra Bzib Abxaz Kodori az hissesi ise sahilboyu zolaqdadir Cenub serqini Kolxida ovaligi tutur En yuksek noqtesi 4046 m Dombay Yolgen d ve esas asirimlari Kluxori 2782 m ve Marux 2746 m Bas Qafqaz silsilesindedir Iqlimi rutubetli subtropikdir Orta temperatur yanvarda subtropik qursaqda 4 7 C daglarda 2 den 2 C yedek iyulda muvafiq olaraq 22 24 C ve 18 16 C dir Illik yaginti ovaliq ve dag eteklerinde 1300 1500 mm daglarda 2000 2400 mm dir Caylari Bzib Kodori Qumista Kelasuri Qara deniz hovzesi En iri dag golu Ritsadir Ovaliq ve dag eteklerinde bataqliq qirmizi sari torpaqlar daglarda curuntulu karbonatli qonur mese cimli torflu dag cemen torpaqlari var Erazinin 55 den coxu meselikdir Sahilboyu zolaq enliyarpaqli meseler dag yamaclari iyneyarpaqli meseler subalp ve Alp cemenleridir Meselerinde ayi qaban maral dagkecisi qirqovul ve s var Qoruqlari Ritsa Qumista Psux Pitsunda Musser EhaliIl Cemi Gurculer etnik Meqreller Abxazlar Ruslar Ermeniler Yunanlar1886 68 773 34 806 28 320 1 216 1 090 2 1401926 201 016 67 494 55 918 12 553 25 677 14 0451939 311 885 91 967 56 197 60 201 49 705 34 6211959 404 738 158 221 61 193 86 715 64 425 9 1011970 486 959 199 596 77 276 92 889 74 850 13 1141979 486 082 213 322 83 087 79 730 73 350 13 6421989 525 061 239 872 93 267 74 913 76 541 14 6642003 texminen 215 972 45 953 94 606 23 420 44 870 1 486Hemcinin baxAbxaziya cografiyasi Abxaziya Sovet Sosialist RespublikasiXarici kecidlerQafqazin qanayan yarasi 2017 05 31 at the Wayback MachineIstinadlarAzerbaycan Milli Ensiklopediyasi 25 cildde 1 ci cild A Argelander 25 000 nus Baki Azerbaycan Milli Ensiklopediyasi Elmi Merkezi 2009 seh 44 46 ISBN 978 9952 441 02 4