Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Qarğıdalı və ya bəzi bölgələrdə Məkə (lat. Zea mays) — bitkilər aləminin qırtıcçiçəklilər dəstəsinin qırtıckimilər fəsiləsinin qarğıdalı cinsinə aid bitki növü.
| Qarğıdalı | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||
| Domen: Klad: Ranqsız: Aləm: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Dəstə: Klad: Fəsilə: Klad: Yarımfəsilə: Tribaüstü: Triba: Yarımtriba: Cins: Növ: Qarğıdalı | ||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||
| ||||||||||
Qarğıdalı bitkisinin vətəni Meksikadır ki, dəniz səyyahı Kolumb tərəfindən 1493-cü ildə Avropaya gətirilmişdir. Qarğıdalı bitkisinin hündürlüyü 2-6 metr, kökü isə 100 sm-dək torpağa işləyir. Əkilmiş toxumdan gövdədə 3-6 qıçalar əmələ gəlir ki, hər birində 60-100 erkək və dişi toxumlar olur. Qarğıdalı bitkisinə düzgün qulluq edilməlidir.
Qarğıdalı taxıllar fəsiləsinə aid olmaqla ondan müxtəlif məqsədlər üçün istifadə olunur. Qarğıdalının qiymətli bitki olması ondan ibarətdir ki, o eyni zamanda iki məsələni:
Dən ehtiyatlarını tamamlamaq və gövdəsindən yaxşı silos almaq məsələsini həll etməyə imkan verir.
Bundan əlavə olaraq qarğıdalı dənindən un, yarma və konserv (şəkərli qarğıdalı) hazırlanır. Sənayedə isə qarğıdalı dənindən nişasta, etil spirti, dekstrin, şəkər, bal, yağ, E vitamini, askorbin və qlutamin turşuları alınır. Qarğıdalı bitkisinin gövdəsindən, yarpaq və qıçalarından kağız, linoleum, süni probkalar, plastik kütlə və digər məhsullar alınır.
Naxçıvan Muxtar Respublikasında əvvəllər qarğıdalı bitkisindən heyvandarlıqda yem kimi və yeyinti sənayesində isə un məhsulu kimi əkilirdi.
Qarğıdalı dəninin tərkibində 49-60% yağ, 13-20% zülal və 5-6% isə fitin maddəsi vardır. Qarğıdalı PP, E, D, K, C, B qrupu vitaminlərlə zəngindir. Qarğıdalı yağı insan orqanizmi üçün ən əhəmiyyətli qida məhsuludur. İnsanlarda atereskıleroz, qandakı xolesternin azalması və bir çox xəstəliklərin müalicəsində qarğıdalı əhəmiyyətlidir. Xalq təbabətində ishal və vərəm xəstəliyinə qarşı qarğıdalı qıçasının telməyi ilə birlikdə yeyilməsi münasibdir. Qovrulmuş qarğıdalı uşaqların kökəlməsinə xeyirlidir. Qarğıdalı orqanizmi şlaklardan, toksinlərdən və digər zərərli maddələrdən təmizləyir, qocalma proseslərini ləngidir, immun sistemini gücləndirir, ürək və onkoloji xəstəliklərin profilaktikası üçün çox yaxşı vasitədir. Qarğıdalı saçağının dəmlənib içilməsi daxili qanaxma, öd kisəsi və sidik yollarının müalicəsində tətbiq edilir. Qarğıdalı B qrupu vitaminlərlə zəngindir və bu səbəbdən sinir və mədə-bağırsaq sistemləri üçün çox xeyirlidir. Lakin qarğıdalı köpə səbəb olur və bu səbəbdən onun həddən artıq çox yemək olmaz. Qarğıdalı sıyığı körpələr üçün çox xeyirlidir. Qarğıdalı iştahanı azaldır və bu səbəbdən arıqlama məqsədilə tutulan pəhrizlər zamanı uğurla istifadə oluna bilər.
İstehsalı
Qarğıdalının vətəni Mərkəzi Amerikadır. Sonradan bu bitki digər qitələrə yayılmışdır. Qarğıdalı yığımı ildə 800 milyon tona çatmışdır. Onun 40%-i ABŞ-nin (xüsusilə Ayova ştatının), 1/3-i Latın Amerikası ölkələrinin (xüsusilə Meksika, Braziliya və Argentina) payına düşür. Qarğıdalının məhsuldarlığının orta göstəricisi hər hektardan 30-35 olduğu halda, ABŞ-də bu göstərici 60 sentner, Mozambikdə isə 5-6 sentnerdir. Asiyanın başlıca qarğıdalı istehsalı bölgələri Şimali və Şimal-Şərqi Çin, Şimali Hindistan, Kiçik Asiyanın Qara dəniz sahili, Afrikada isə Misir və CAR-dır. Avropada qarğıdalı əkini daha isti bölgələrdə (Cənub və Cənub-Şərqi Avropada) yayılmışdır. Qarğıdalının başlıca ixracatçıları ABŞ (yığılan məhsulun 1/3-i ixrac edilir), Argentina və CAR-dır. Onun əsas idxalatçıları heyvandarlığı yüksək inkişaf edən Avropa ölkələrinin əksəriyyəti (xüsusilə Böyük Britaniya, Almaniya, Niderland) və Yaponiyadır.
İstinadlar
- Linnæi C. Species Plantarum (lat.): Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas. 1753. C. 2. S. 971.
- Məhsuldar qarğıdalı sortlarının yetişdirilməsi[ölü keçid]
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Qargidali deqiqlesdirme Qargidali ve ya bezi bolgelerde Meke lat Zea mays bitkiler aleminin qirticcicekliler destesinin qirtickimiler fesilesinin qargidali cinsine aid bitki novu QargidaliElmi tesnifatDomen EukariotlarKlad DiaphoretickesRanqsiz ArxeplastidlerAlem BitkilerKlad StreptofitlerKlad EmbryophytesKlad Klad Klad Toxumlu bitkilerKlad Cicekli bitkilerKlad BirlepelilerKlad Deste QirticciceklilerKlad Fesile QirtickimilerKlad Yarimfesile Tribaustu Triba Yarimtriba Cins QargidaliNov QargidaliBeynelxalq elmi adiZea mays L 1753Sekil axtarisiITIS 42269NCBI 4577EOL 1115259 Qargidali bitkisinin veteni Meksikadir ki deniz seyyahi Kolumb terefinden 1493 cu ilde Avropaya getirilmisdir Qargidali bitkisinin hundurluyu 2 6 metr koku ise 100 sm dek torpaga isleyir Ekilmis toxumdan govdede 3 6 qicalar emele gelir ki her birinde 60 100 erkek ve disi toxumlar olur Qargidali bitkisine duzgun qulluq edilmelidir Qargidali taxillar fesilesine aid olmaqla ondan muxtelif meqsedler ucun istifade olunur Qargidalinin qiymetli bitki olmasi ondan ibaretdir ki o eyni zamanda iki meseleni Den ehtiyatlarini tamamlamaq ve govdesinden yaxsi silos almaq meselesini hell etmeye imkan verir Bundan elave olaraq qargidali deninden un yarma ve konserv sekerli qargidali hazirlanir Senayede ise qargidali deninden nisasta etil spirti dekstrin seker bal yag E vitamini askorbin ve qlutamin tursulari alinir Qargidali bitkisinin govdesinden yarpaq ve qicalarindan kagiz linoleum suni probkalar plastik kutle ve diger mehsullar alinir Naxcivan Muxtar Respublikasinda evveller qargidali bitkisinden heyvandarliqda yem kimi ve yeyinti senayesinde ise un mehsulu kimi ekilirdi Qargidali deninin terkibinde 49 60 yag 13 20 zulal ve 5 6 ise fitin maddesi vardir Qargidali PP E D K C B qrupu vitaminlerle zengindir Qargidali yagi insan orqanizmi ucun en ehemiyyetli qida mehsuludur Insanlarda atereskileroz qandaki xolesternin azalmasi ve bir cox xesteliklerin mualicesinde qargidali ehemiyyetlidir Xalq tebabetinde ishal ve verem xesteliyine qarsi qargidali qicasinin telmeyi ile birlikde yeyilmesi munasibdir Qovrulmus qargidali usaqlarin kokelmesine xeyirlidir Qargidali orqanizmi slaklardan toksinlerden ve diger zererli maddelerden temizleyir qocalma proseslerini lengidir immun sistemini guclendirir urek ve onkoloji xesteliklerin profilaktikasi ucun cox yaxsi vasitedir Qargidali sacaginin demlenib icilmesi daxili qanaxma od kisesi ve sidik yollarinin mualicesinde tetbiq edilir Qargidali B qrupu vitaminlerle zengindir ve bu sebebden sinir ve mede bagirsaq sistemleri ucun cox xeyirlidir Lakin qargidali kope sebeb olur ve bu sebebden onun hedden artiq cox yemek olmaz Qargidali siyigi korpeler ucun cox xeyirlidir Qargidali istahani azaldir ve bu sebebden ariqlama meqsedile tutulan pehrizler zamani ugurla istifade oluna biler IstehsaliQargidalinin veteni Merkezi Amerikadir Sonradan bu bitki diger qitelere yayilmisdir Qargidali yigimi ilde 800 milyon tona catmisdir Onun 40 i ABS nin xususile Ayova statinin 1 3 i Latin Amerikasi olkelerinin xususile Meksika Braziliya ve Argentina payina dusur Qargidalinin mehsuldarliginin orta gostericisi her hektardan 30 35 oldugu halda ABS de bu gosterici 60 sentner Mozambikde ise 5 6 sentnerdir Asiyanin baslica qargidali istehsali bolgeleri Simali ve Simal Serqi Cin Simali Hindistan Kicik Asiyanin Qara deniz sahili Afrikada ise Misir ve CAR dir Avropada qargidali ekini daha isti bolgelerde Cenub ve Cenub Serqi Avropada yayilmisdir Qargidalinin baslica ixracatcilari ABS yigilan mehsulun 1 3 i ixrac edilir Argentina ve CAR dir Onun esas idxalatcilari heyvandarligi yuksek inkisaf eden Avropa olkelerinin ekseriyyeti xususile Boyuk Britaniya Almaniya Niderland ve Yaponiyadir IstinadlarLinnaei C Species Plantarum lat Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas 1753 C 2 S 971 Mehsuldar qargidali sortlarinin yetisdirilmesi olu kecid Hemcinin baxQargidali govde kepeneyi Qargidali qarabeden boceyi Qargidali yarmasi