Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Taxıl – bir çox dənli bitkilərin cəmindən alınan məhsuldur. Taxıl cinsinə mənsub olan dənli bitkilər 2 qrupa ayrılır:
- əsas taxıl tipli bitkilər – buğda, çovdar, arpa və vələmir;
- darıyabənzər tipli taxıl bitkiləri – , düyü, qarğıdalı;
Taxıl cinsinə aid olan dənlər quruluş etibarilə çılpaq və qabıqlı olur.
Çılpaq dənli bitkilər
Çılpaq dənli bitkilərə buğda, çovdar və qarğıdalı aiddir. Çılpaq dənli bitkilərin üzərində çiçək qişası olmur. Çılpaq dənli bitkilərdə meyvə və toxum qılafı, aleyron təbəqəsi, endosperm və rüşeym vardır.
Meyvə qılafı – (perikarpiy) bir neçə qat toxumalardan ibarətdir: epidermis, epikarpiy, mezokarpiy və endokarpiy. Meyvə qılafı yarımşəffafdır, tərkibində sellüloza, pentozanlar, pektin maddəsi, mineral maddə, az miqdarda şəkər, azotlu maddə və yağ vardır. Çılpaq taxıl bitkilərində bütöv dənin 5-6%-ni, qabıqlı dənli bitkilərdə isə 2-4%-ni təşkil edir.
Toxum qılafı – (perispermiy) 2 qatdan ibarətdəir: 1. Piqmentli qatda boya maddələrindən antosianlar (qırmızı), flavonlar (sarı) və xlorofil (göy-yaşıl) vardır; 2. Qialin – yumşaq, suyu yaxşı keçirən qatdan ibarətdir. Toxum qılafı aleyron qəbəqə ilə sıx əlaqədardır. Bütöv dən kütləsinin 1-2,5%-ni təşkil edir. Toxum qılafında sellülozanın miqdarı meyvə qılafına nisbətən az, şəkər və azotlu maddələr isə çoxdur. Toxum qılafı dəndən istehsal olunan məhsullara düşdükdə onların rəngini tündləşdirir. Meyvə və toxum qılafının tərkibində 23-25% sellüloza, 50-55%pentozanlar, 4-6% kül, 2-3% şəkər, 5-7% yağabənzər maddələr, 10%-ə qədər azotlu maddə vardır.
Aleyron təbəqə müxtəlif dənli bitkilərdə 6-dan 12%-ə qədər təşkil edir. Endospermin aleyron təbəqəsi nazikdivarlı iri toxumalardan ibarətdir. Aleyron təbəqəsində 35-45% zülal, 6-8% şəkər, 3-9% yağ,11-14% mineral maddə, 7-10% sellüloza, 15-17% pentozanlar vardır.
Endosperm – (unlu nüvə) dənin qidaya sərf olunan əsas hissəsidir. Buğdada 80-85%, çovdarda 75-80%, qarğıdalıda 70-75%, arpada 60-68%, vələmirdə 45-50% endosperm olur. Müxtəlif dənli bitkilərin endosperminin tərkibində 12-15% zülal, 75-80% nişasta, 2-3% şəkər, 1%-ə qədər yağ, 1,5-2% pentozanlar vardır. Sellüloza 0,1-0,15%, mineral maddə 0,3-0,4%-dir. Vitaminlərin, makro- və mikroelementlərin miqdarı az olduğundan endospermdən alınan məhsulların bioloji dəyəri azdır.
Rüşeym – dənin iti uc hissəsində yerləşir, dənin 2-3%-nitəşkil edir. Darıda 6%, qarğıdalıda isə 10% rüşeym olur. Rüşeymin tərkibində 35-40% zülal, 15-35% yağ, 5-10% mineral maddə, 2-3% sellüloza, pentozanlar, B1, B2, E və digər vitaminlər vardır. Buğda rüşeymindən , qarğıdalı rüşeymindən isə yağ istehsal edilir.
Qabıqlı dənli bitkilər
Qabıqlı dənli bitkilərə vələmir, arpa, düyü və aiddir. Bunların səthi çiçək qişası ilə örtülü olur.
Çiçək qişası- arpa dəninin 9-14%-ni, darıda 14-18%, düyüdə 19-21%, vələmirdə isə 25-30% təşkil edir. Yarma istehsalında çiçək qişası tamamilə kənar edilir. Çiçək qişasının tərkibində sellüloza, ən çox pentozanlar, azmiqdarda şəkər və azotlu maddələr vardır. Qidalılıq dəyərinə malik olmadığından una və yarmaya çiçək qişasının düşməsinə yol verilmir.
Taxılın kimyəvi tərkibi
Taxılın kimyəvi tərkibi onun növündən, selleksiya sortlarından, becərildiyi torpaq-iqlim şəraitindən və aqrotexnikadan asılıdır. Taxılın tərkibində azotlu maddələr, , karbohidratlar, yağlar, , , su, turşular, aşı və vardır.
Mənbə
- Əhmədov Əhməd-Cabir İsmayıl oğlu, Musayev Nizami Xıdır oğlu. Bitki mənşəli məhsulların ekspertizası, Dərslik, Bakı 2005.
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Taxil bir cox denli bitkilerin ceminden alinan mehsuldur Taxil cinsine mensub olan denli bitkiler 2 qrupa ayrilir esas taxil tipli bitkiler bugda covdar arpa ve velemir dariyabenzer tipli taxil bitkileri duyu qargidali Yulaf arpa ve bugdadan hazirlanmis taxil mehsullari Taxil cinsine aid olan denler qurulus etibarile cilpaq ve qabiqli olur Cilpaq denli bitkilerCilpaq denli bitkilere bugda covdar ve qargidali aiddir Cilpaq denli bitkilerin uzerinde cicek qisasi olmur Cilpaq denli bitkilerde meyve ve toxum qilafi aleyron tebeqesi endosperm ve ruseym vardir Meyve qilafi perikarpiy bir nece qat toxumalardan ibaretdir epidermis epikarpiy mezokarpiy ve endokarpiy Meyve qilafi yarimseffafdir terkibinde selluloza pentozanlar pektin maddesi mineral madde az miqdarda seker azotlu madde ve yag vardir Cilpaq taxil bitkilerinde butov denin 5 6 ni qabiqli denli bitkilerde ise 2 4 ni teskil edir Toxum qilafi perispermiy 2 qatdan ibaretdeir 1 Piqmentli qatda boya maddelerinden antosianlar qirmizi flavonlar sari ve xlorofil goy yasil vardir 2 Qialin yumsaq suyu yaxsi keciren qatdan ibaretdir Toxum qilafi aleyron qebeqe ile six elaqedardir Butov den kutlesinin 1 2 5 ni teskil edir Toxum qilafinda sellulozanin miqdari meyve qilafina nisbeten az seker ve azotlu maddeler ise coxdur Toxum qilafi denden istehsal olunan mehsullara dusdukde onlarin rengini tundlesdirir Meyve ve toxum qilafinin terkibinde 23 25 selluloza 50 55 pentozanlar 4 6 kul 2 3 seker 5 7 yagabenzer maddeler 10 e qeder azotlu madde vardir Aleyron tebeqe muxtelif denli bitkilerde 6 dan 12 e qeder teskil edir Endospermin aleyron tebeqesi nazikdivarli iri toxumalardan ibaretdir Aleyron tebeqesinde 35 45 zulal 6 8 seker 3 9 yag 11 14 mineral madde 7 10 selluloza 15 17 pentozanlar vardir Endosperm unlu nuve denin qidaya serf olunan esas hissesidir Bugdada 80 85 covdarda 75 80 qargidalida 70 75 arpada 60 68 velemirde 45 50 endosperm olur Muxtelif denli bitkilerin endosperminin terkibinde 12 15 zulal 75 80 nisasta 2 3 seker 1 e qeder yag 1 5 2 pentozanlar vardir Selluloza 0 1 0 15 mineral madde 0 3 0 4 dir Vitaminlerin makro ve mikroelementlerin miqdari az oldugundan endospermden alinan mehsullarin bioloji deyeri azdir Ruseym denin iti uc hissesinde yerlesir denin 2 3 niteskil edir Darida 6 qargidalida ise 10 ruseym olur Ruseymin terkibinde 35 40 zulal 15 35 yag 5 10 mineral madde 2 3 selluloza pentozanlar B1 B2 E ve diger vitaminler vardir Bugda ruseyminden qargidali ruseyminden ise yag istehsal edilir Qabiqli denli bitkilerQabiqli denli bitkilere velemir arpa duyu ve aiddir Bunlarin sethi cicek qisasi ile ortulu olur Cicek qisasi arpa deninin 9 14 ni darida 14 18 duyude 19 21 velemirde ise 25 30 teskil edir Yarma istehsalinda cicek qisasi tamamile kenar edilir Cicek qisasinin terkibinde selluloza en cox pentozanlar azmiqdarda seker ve azotlu maddeler vardir Qidaliliq deyerine malik olmadigindan una ve yarmaya cicek qisasinin dusmesine yol verilmir Taxilin kimyevi terkibiTaxilin kimyevi terkibi onun novunden selleksiya sortlarindan becerildiyi torpaq iqlim seraitinden ve aqrotexnikadan asilidir Taxilin terkibinde azotlu maddeler karbohidratlar yaglar su tursular asi ve vardir MenbeEhmedov Ehmed Cabir Ismayil oglu Musayev Nizami Xidir oglu Bitki menseli mehsullarin ekspertizasi Derslik Baki 2005 Hemcinin baxDenli bitkiler Duyu Taxil taxtabitisiXarici kecidler