Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Efir yağı — bitkilərin hasil etdiyi müxtəlif üzvi maddələrin uçucu qarışıqlarının ümumi adı. Efir yağları əsasən üsulu ilə əldə edilir. Onlardan ətir, kosmetika, sabun və digər məhsullarda, yemək və içkilərə ləzzət vermək və ya məişət təmizlik məhsullarına ətir əlavə etmək üçün istifadə olunur. Efir yağları aromatik birləşmələrlə müalicəsini ehtiva edən üçün istifadə olunur.
Tərkibində efir yağı olan bitkilər
Efir yağı istehsal etmək üçün müxtəlif bitkilərdən istifadə edilir. Tərkibində efir yağı olan və praktikada geniş istifadə olunan, həddən artıq uçucu maddələr konsentrasiyasına malik bitkilərə efiryağlı bitkilər deyilir:
Efir yağlarının kimyəvi tərkibi
Efir yağları yeganə təbii maddədir ki, onun tərkibində yüzlərlə kimyəvi komponent vardır. Hər bir komponent fərdi maddələr yığımından ibarətdir və o da nəticədə çox mürəkkəb bir qarışığın əmələ gəlməsini yaradır. Efir yağının tərkibindəki bütün maddələr üzvü maddələrdir, başqa sözlə hər bir maddənin molekulyar quruluşu karbon atomlarından təşkil olunmuşdur. Bitkilərin efir yağlarındakı komponentlər, onun tərkibində olan əsas komponentin sanki kombinasiyasıdır. Məsələn, hamıya məlum olan nanənin efir yağının əsas komponenti mentoldur. Bu maddə bitkinin efir yağının 40%-ni təşkil edir və bitki üçün spesifik iy verir. Lakin elə hallara da təsadüf edilir ki,efir yağının tərkibində cüzi (izləri hiss olunan) miqdarda kəskin iyli maddələr bitkidə olan digər maddələrlə kombinasiyada iy baxımdan əhəmiyyət kəsb edir, “iy çələngi” yaradır. Məsələn, limona spesifik iy verən komponent – sitral limonun efir yağında çox azdır, lakin limonda əsas iy sitrala məxsusdur.
Bəzən bitkilərin efir yağının milyonda bir hissəsi qədər olan bir maddə insanın burnunda tez hiss olunur və terapevtik təsir göstərir. Məsələn, tio-terpinolen qreyfrut meyvəsinin efir yağının nə isə izləri hiss edioləcək komponenti olmasına baxmayaraq, bitkini iyinə görə tanıdan, spesifik iy verən təsirə malikdir.
Əksər bitkilərin efir yağlarının kimyəvi tərkibi iki kateqoriyaya aid olur: terpenlər və ya karbohidratlar və turşulu birləşmələr.
Efir yağlarının istifadə sahələri
Efir yağları kosmetik, ətriyyat, qida qatqısı və müalicə məqsədilə min illərdir ki, işlədilir. Onlar xüsusilə son dövrlərdə dəbdə olan, məişətdə və əczaçılıqda istifadə edilən aromatik sənayenin əvəzedilməz bir hissəsidir. Məsələn, nanə bitkisinin efir yağı karamel-şirniyyat, sərinləşdirici, içkilər, maye yuyucu vasitələr, hava təmizləyici aerozollar, diş pastaları, üz qırxma zamanı işlədilən müxtəlif kremlər, mədə-bağırsaq xəstəlikləri üçün həblər, məlhəmlər və bir sıra digər sahələrdə geniş istifadə edilir. Aromaterapiya 20-ci yüzillikdə vüsət almışdır, onlardan əvvəlcə antiseptik vasitə kimi istifadə edilmişdir. Sonralar 1-ci dünya müharibəsi illərində itrilmiş ayaq və digər əzaların infeksiyalaşmasının qarşısının alınmasında və ya müxtəlif tipli yaralarda antiseptik vasitə kimi istifadə edilmişdir. İlk dəfə fransız alimi Rene-Moris Hattefos "aromaterapiya" sözünü işlətmişdir.
1960-cı illərdə Böyük Britaniyada aromaterapiyadan istifadə edilmişdir. O zaman yalnız qadınların cavanlaşdırılması üçün bəzi aromatik vasitələrdən yaxmalar hazırlanmışdır. Elə həmin dövrlərdə İngiltərədə ilk klinika açılmış və aromaterapiya ilə müalicə tədbirləri görülmüşdür.
Bir sözlə efir yağlarının harada və necə işlədilməsini bilmədən onlardan istifadə etmək olmaz. Məsələn: lavanda, sandal ağacı kimi efir yağları qarışığı ətir kimi istifadə edilərsə məəqsədə müvafiq olar. lakin lavanda ilə məsələn hər hansı bir Alkoloidlər|alkoloidli bitkinin (çay ağacı) efir yağı kompozisiyası dezinfeksiyaedici aerozollarda, həşərat əleyhinə, şüyüd, baldırğan, Keşniş, mərzə, dağkeşnişi kimi bitkilərin efir yağı kompozisiyası qida qatqılarında daha əlverişlidir.
İstinadlar
- Efir yağları // Azərbaycan Milli Ensiklopediyası (25 cilddə). 7-ci cild: Dərman – Enoftalm (25 000 nüs.). Bakı: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi. 2016. səh. 16913. ISBN .
- S.C.İbadullayeva, İ.Ə.Cəfərli - Efir yağları və aromaterapiya, Bakı-"Elm"-2007
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Efir yagi bitkilerin hasil etdiyi muxtelif uzvi maddelerin ucucu qarisiqlarinin umumi adi Efir yaglari esasen usulu ile elde edilir Onlardan etir kosmetika sabun ve diger mehsullarda yemek ve ickilere lezzet vermek ve ya meiset temizlik mehsullarina etir elave etmek ucun istifade olunur Efir yaglari aromatik birlesmelerle mualicesini ehtiva eden ucun istifade olunur Terkibinde efir yagi olan bitkilerEfir yagi istehsal etmek ucun muxtelif bitkilerden istifade edilir Terkibinde efir yagi olan ve praktikada genis istifade olunan hedden artiq ucucu maddeler konsentrasiyasina malik bitkilere efiryagli bitkiler deyilir Sarikok Yarpiz Qoz Cire Kuknar Portagal limon Naringi Keklikotu Zencefil Qizilgul Qreyfurt Valerian pisikotu SamEfir yaglarinin kimyevi terkibiEfir yaglari yegane tebii maddedir ki onun terkibinde yuzlerle kimyevi komponent vardir Her bir komponent ferdi maddeler yigimindan ibaretdir ve o da neticede cox murekkeb bir qarisigin emele gelmesini yaradir Efir yaginin terkibindeki butun maddeler uzvu maddelerdir basqa sozle her bir maddenin molekulyar qurulusu karbon atomlarindan teskil olunmusdur Bitkilerin efir yaglarindaki komponentler onun terkibinde olan esas komponentin sanki kombinasiyasidir Meselen hamiya melum olan nanenin efir yaginin esas komponenti mentoldur Bu madde bitkinin efir yaginin 40 ni teskil edir ve bitki ucun spesifik iy verir Lakin ele hallara da tesaduf edilir ki efir yaginin terkibinde cuzi izleri hiss olunan miqdarda keskin iyli maddeler bitkide olan diger maddelerle kombinasiyada iy baximdan ehemiyyet kesb edir iy celengi yaradir Meselen limona spesifik iy veren komponent sitral limonun efir yaginda cox azdir lakin limonda esas iy sitrala mexsusdur Bezen bitkilerin efir yaginin milyonda bir hissesi qeder olan bir madde insanin burnunda tez hiss olunur ve terapevtik tesir gosterir Meselen tio terpinolen qreyfrut meyvesinin efir yaginin ne ise izleri hiss ediolecek komponenti olmasina baxmayaraq bitkini iyine gore tanidan spesifik iy veren tesire malikdir Ekser bitkilerin efir yaglarinin kimyevi terkibi iki kateqoriyaya aid olur terpenler ve ya karbohidratlar ve tursulu birlesmeler Efir yaglarinin istifade saheleriEfir yaglari kosmetik etriyyat qida qatqisi ve mualice meqsedile min illerdir ki isledilir Onlar xususile son dovrlerde debde olan meisetde ve eczaciliqda istifade edilen aromatik senayenin evezedilmez bir hissesidir Meselen nane bitkisinin efir yagi karamel sirniyyat serinlesdirici ickiler maye yuyucu vasiteler hava temizleyici aerozollar dis pastalari uz qirxma zamani isledilen muxtelif kremler mede bagirsaq xestelikleri ucun hebler melhemler ve bir sira diger sahelerde genis istifade edilir Aromaterapiya 20 ci yuzillikde vuset almisdir onlardan evvelce antiseptik vasite kimi istifade edilmisdir Sonralar 1 ci dunya muharibesi illerinde itrilmis ayaq ve diger ezalarin infeksiyalasmasinin qarsisinin alinmasinda ve ya muxtelif tipli yaralarda antiseptik vasite kimi istifade edilmisdir Ilk defe fransiz alimi Rene Moris Hattefos aromaterapiya sozunu isletmisdir 1960 ci illerde Boyuk Britaniyada aromaterapiyadan istifade edilmisdir O zaman yalniz qadinlarin cavanlasdirilmasi ucun bezi aromatik vasitelerden yaxmalar hazirlanmisdir Ele hemin dovrlerde Ingilterede ilk klinika acilmis ve aromaterapiya ile mualice tedbirleri gorulmusdur Bir sozle efir yaglarinin harada ve nece isledilmesini bilmeden onlardan istifade etmek olmaz Meselen lavanda sandal agaci kimi efir yaglari qarisigi etir kimi istifade edilerse meeqsede muvafiq olar lakin lavanda ile meselen her hansi bir Alkoloidler alkoloidli bitkinin cay agaci efir yagi kompozisiyasi dezinfeksiyaedici aerozollarda heserat eleyhine suyud baldirgan Kesnis merze dagkesnisi kimi bitkilerin efir yagi kompozisiyasi qida qatqilarinda daha elverislidir IstinadlarEfir yaglari Azerbaycan Milli Ensiklopediyasi 25 cildde 7 ci cild Derman Enoftalm 25 000 nus Baki Azerbaycan Milli Ensiklopediyasi Elmi Merkezi 2016 seh 16913 ISBN 978 9952 441 12 3 S C Ibadullayeva I E Ceferli Efir yaglari ve aromaterapiya Baki Elm 2007