Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Əkin keşnişi (lat. Coriandrum sativum) — bitkilər aləminin çətirçiçəklilər dəstəsinin çətirkimilər fəsiləsinin keşniş cinsinə aid bitki növü.
| Əkin keşnişi | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||
| Domen: Klad: Ranqsız: Aləm: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Dəstə: Fəsilə: Yarımfəsilə: Triba: Cins: Növ: Əkin keşnişi | ||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||
| ||||||||||
Birillik ot bitkisi olub, sıra ilə düzülmüş uzun saplaqlı və yumurtaşəkilli yarpaqlara malikdir. Çiçək tacı çəhrayı rəngdədir.
Botaniki təsviri
Keşniş bitkisi kök boğazı ətrafında birbirinə yaxın sıx, lakin növbə ilə düzülmüş yarpaq qrupları əmələ gətirir. Tez yetişən sortları zəif, gec yetişənləri isə qüvvəli yarpaqlar əmələ gətirir. Bitkisi silindrik, üzəri qabırğalı, torpaq səthində düz duran, yaxud dirsəkvarı buğumlu, əyilmiş gövdəli olur. Hündürlüyü şəraitdən asılı olaraq 130 sm və daha artıq olur. Xırda, bir evli, ikicinsli çiçəkləri mürəkkəb çətir şəklində gövdəsinin başında yerləşir. Çiçəkləri ilk öncə sadə çətirli, sonra isə 3-5-ci sıralarında baş gövdə və budaqların uclarında yerləşən mürəkkəb çətir əmələ gətirir. Ləçək yarpaqları 5 ədəd, bir-birindən aralı olur. Ləçəkləri açıq-çəhrayı rəngli olanlar geniş yayılmışdır. Dişiciyi iki yuvalı, aşağı yumurtalıqlıdır və hər yuvasında bir yumurtacığı olur.
Toxumları kürəvi uzunsov-yumru formalı olub iki toxumcuqdan ibarətdir. Toxumlarının diametri 2–7 mm arasında dəyişir və onların 1000 ədədi 4,5-7,0 q olur. İkipaylı toxumdan ibarət meyvələri avqust-sentyabr aylarında yetişir. Xoş ətirli iy saçır.
Tarixi
Keşniş Aralıq dənizi mənşəli qədim bitki hesab olunur. Rusiyaya XIX əsrin əvvəllərində gətirilmiş və mərkəzi quberniyalarda becərilməyə başlanmışdır. Hazırda keşniş əkinləri daha çox Rusiyanın mərkəzi qaratorpaq zonasında, şimali Qafqazda, orta Volqa boyunda və Ukraynada yayılmışdır.
Əkilmə qaydası
Kiçik sahələrdə keşniş əvvəlcədən hazırlanmış ləklərə əl ilə və ya əl toxumsəpənləri ilə cərgəvi üsulla səpilir. Geniş sahələrdə toxum traktora qoşulan səpici maşınlarla 4-6 cərgəli lent üsulu ilə səpilir. Lentdə cərgəaraları 29 sm, lentaraları isə 60-70 sm saxlanır. İlboyu arası kəsilmədən məhsul almaq üçün keşniş toxumu fevralın ikinci yarısı, martın əvvəlindən başlayaraq oktyabrın axırınadək hər 10-15 gündən bir səpilir. Erkən yazda məhsul almaq üçün keşniş toxumunu noyabrın ikinci yarısı və dekabr ayında da səpmək olar.
Əhəmiyyəti
Keşnişin meyvələrində 1 %-ə qədər efir yağı, 10 %-ə qədər piyli yağ və 10-16 % zülal maddələri vardır. Keşnişin meyvələrindən alınan efir yağı xoşa gələn ətirli iyə malikdir.
Keşnişin meyvələri iştahartıran və həzm prosesini yaxşılaşdıran dərman kimi qəbul edilir. Keşnişin yağından bir çox dərman preparatlarının tərkibində, meyvələrindən isə müxtəlif yeyinti məhsullarına xoş iyverən maddə kimi geniş istifadə edilir. Bundan başqa, keşniş meyvələrindən xroniki mədə - bağırsaq xəstəliklərində iltihabı aradan qaldıran və mədənin həzm prosesini yaxşılaşdıran vasitə kimi çay dəmləyib içirlər. Keşnişdən hazırlanan çay aşağıdakı kimidir: qurudulmuş keşniş meyvələrindən 2 xörək qaşığı götürüb 0,5 litrlik çaynikə qoyulur, üstünə 0,5 l qaynar su əlavə edib 30 dəqiqə zəif yanan od üzərində dəmlənir, sonra isə ondan gündə 3 dəfə xörəkdən sonra yarım stəkan içirlər. Keşniş çox qiymətli bitkidir. Onun meyvələrinin mədə - bağırsaq və böyrək xəstəliklərində, eləcə də öd kisəsinin iltihabında çox mühüm müalicə əhəmiyyəti vardır.
Keşniş Azərbaycanda (xüsusilə Abşeron yarımadasında) qədimdən becərilən ətirli tərəvəz, həm də dərman bitkisidir. Burada keşnişin meyvəsindən ətirli ədviyyat kimi, eləcə də uşaqlarda tez-tez baş verən qarın ağrılarında istifadə olunur. Bu məqsədlə keşnişin meyvələrini nanə yarpağı ilə bir yerdə çay hazırlayıb uşaqlara içirirlər.
Dərman məqsədilə keşnişin meyvələrini yetişən dövrdə toplayıb, başqa hissələrdən təmizləyir, sonra açıq havada qurudurlar. Qurudulmuş meyvələri kisələrə doldurub, havası quru olan yerdə saxlayırlar.
Keşnişin müalicəvi xüsusiyyətləri də çoxdur.
- Keşnişin yarpaqlarında bol miqdarda üzvi turşular, efir yağları, vitaminlər, mikro və makro elementlər və koriandrin maddəsi var ki, bu da yağ mübadiləsini tənzimləyərək zərərli xolesterinin miqdarını aşağı salır.
- Keşniş mədə pozulmasının qarışısını alır, ürəkbulanması və qusmanı aradan qaldırır.
- Keşniş kalsium mənbəyidir. O, sümükləri möhkəmləndirir və sümüklərin əriməsinin qarşısını alır.
- Keşnişin tərkibindəki sakitləşdirici maddələr insanı rahatladır.
- Gecə yuxusunu normaya salmaq üçün bol miqdarda keşniş yemək məsləhətdir.
İstinadlar
- Linnaeus C. Species Plantarum (lat.): Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas. 1753. C. 1. S. 256.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Ekin kesnisi lat Coriandrum sativum bitkiler aleminin cetircicekliler destesinin cetirkimiler fesilesinin kesnis cinsine aid bitki novu Ekin kesnisiElmi tesnifatDomen EukariotlarKlad DiaphoretickesRanqsiz ArxeplastidlerAlem BitkilerKlad StreptofitlerKlad EmbryophytesKlad Klad Klad Toxumlu bitkilerKlad Cicekli bitkilerKlad Klad Klad Klad AsteridsKlad Deste CetirciceklilerFesile CetirkimilerYarimfesile Triba Cins KesnisNov Ekin kesnisiBeynelxalq elmi adiCoriandrum sativum L 1753Sekil axtarisiITIS 29622NCBI 4047EOL 581687Kesnis bitkisiKesnis bitkisinin ciceyi Birillik ot bitkisi olub sira ile duzulmus uzun saplaqli ve yumurtasekilli yarpaqlara malikdir Cicek taci cehrayi rengdedir Botaniki tesviriBotaniki tesviri Kesnis bitkisi kok bogazi etrafinda birbirine yaxin six lakin novbe ile duzulmus yarpaq qruplari emele getirir Tez yetisen sortlari zeif gec yetisenleri ise quvveli yarpaqlar emele getirir Bitkisi silindrik uzeri qabirgali torpaq sethinde duz duran yaxud dirsekvari bugumlu eyilmis govdeli olur Hundurluyu seraitden asili olaraq 130 sm ve daha artiq olur Xirda bir evli ikicinsli cicekleri murekkeb cetir seklinde govdesinin basinda yerlesir Cicekleri ilk once sade cetirli sonra ise 3 5 ci siralarinda bas govde ve budaqlarin uclarinda yerlesen murekkeb cetir emele getirir Lecek yarpaqlari 5 eded bir birinden arali olur Lecekleri aciq cehrayi rengli olanlar genis yayilmisdir Disiciyi iki yuvali asagi yumurtaliqlidir ve her yuvasinda bir yumurtacigi olur Toxumlari kurevi uzunsov yumru formali olub iki toxumcuqdan ibaretdir Toxumlarinin diametri 2 7 mm arasinda deyisir ve onlarin 1000 ededi 4 5 7 0 q olur Ikipayli toxumdan ibaret meyveleri avqust sentyabr aylarinda yetisir Xos etirli iy sacir TarixiKesnis Araliq denizi menseli qedim bitki hesab olunur Rusiyaya XIX esrin evvellerinde getirilmis ve merkezi quberniyalarda becerilmeye baslanmisdir Hazirda kesnis ekinleri daha cox Rusiyanin merkezi qaratorpaq zonasinda simali Qafqazda orta Volqa boyunda ve Ukraynada yayilmisdir Ekilme qaydasiKesnis toxumu Kicik sahelerde kesnis evvelceden hazirlanmis leklere el ile ve ya el toxumsepenleri ile cergevi usulla sepilir Genis sahelerde toxum traktora qosulan sepici masinlarla 4 6 cergeli lent usulu ile sepilir Lentde cergearalari 29 sm lentaralari ise 60 70 sm saxlanir Ilboyu arasi kesilmeden mehsul almaq ucun kesnis toxumu fevralin ikinci yarisi martin evvelinden baslayaraq oktyabrin axirinadek her 10 15 gunden bir sepilir Erken yazda mehsul almaq ucun kesnis toxumunu noyabrin ikinci yarisi ve dekabr ayinda da sepmek olar EhemiyyetiKesnisin meyvelerinde 1 e qeder efir yagi 10 e qeder piyli yag ve 10 16 zulal maddeleri vardir Kesnisin meyvelerinden alinan efir yagi xosa gelen etirli iye malikdir Kesnisin meyveleri istahartiran ve hezm prosesini yaxsilasdiran derman kimi qebul edilir Kesnisin yagindan bir cox derman preparatlarinin terkibinde meyvelerinden ise muxtelif yeyinti mehsullarina xos iyveren madde kimi genis istifade edilir Bundan basqa kesnis meyvelerinden xroniki mede bagirsaq xesteliklerinde iltihabi aradan qaldiran ve medenin hezm prosesini yaxsilasdiran vasite kimi cay demleyib icirler Kesnisden hazirlanan cay asagidaki kimidir qurudulmus kesnis meyvelerinden 2 xorek qasigi goturub 0 5 litrlik caynike qoyulur ustune 0 5 l qaynar su elave edib 30 deqiqe zeif yanan od uzerinde demlenir sonra ise ondan gunde 3 defe xorekden sonra yarim stekan icirler Kesnis cox qiymetli bitkidir Onun meyvelerinin mede bagirsaq ve boyrek xesteliklerinde elece de od kisesinin iltihabinda cox muhum mualice ehemiyyeti vardir Kesnis Azerbaycanda xususile Abseron yarimadasinda qedimden becerilen etirli terevez hem de derman bitkisidir Burada kesnisin meyvesinden etirli edviyyat kimi elece de usaqlarda tez tez bas veren qarin agrilarinda istifade olunur Bu meqsedle kesnisin meyvelerini nane yarpagi ile bir yerde cay hazirlayib usaqlara icirirler Derman meqsedile kesnisin meyvelerini yetisen dovrde toplayib basqa hisselerden temizleyir sonra aciq havada qurudurlar Qurudulmus meyveleri kiselere doldurub havasi quru olan yerde saxlayirlar Kesnisin mualicevi xususiyyetleri de coxdur Kesnisin yarpaqlarinda bol miqdarda uzvi tursular efir yaglari vitaminler mikro ve makro elementler ve koriandrin maddesi var ki bu da yag mubadilesini tenzimleyerek zererli xolesterinin miqdarini asagi salir Kesnis mede pozulmasinin qarisisini alir urekbulanmasi ve qusmani aradan qaldirir Kesnis kalsium menbeyidir O sumukleri mohkemlendirir ve sumuklerin erimesinin qarsisini alir Kesnisin terkibindeki sakitlesdirici maddeler insani rahatladir Gece yuxusunu normaya salmaq ucun bol miqdarda kesnis yemek meslehetdir IstinadlarLinnaeus C Species Plantarum lat Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas 1753 C 1 S 256 Hemcinin bax