Uti və ya Utik (Qədim yunan mənbələrində "Οτένα", dilli mənbələrdə "Ուտիք") — Cənubi Qafqazda yerləşmiş tarixi vilayət. və orta əsr mənbələrinin məlumatlarına görə indiki Uti vilayətinin ərazisi müasir Azərbaycan Respublikasının düzənlik Qarabağ zonasından Qazax-Tovuz-Şəmkir zonasınadək olan ərazini və müsir Ermənistan Respublikasının Tavuş və Geğarkunik mərzlərinin bir hissəsini əhatə edirdi.
Kür çayının sol sahilində yerləşən tarixi Utik vilayəti cənub-şərqdən Paytakaran, cənubdan Arsak, şimaldan Kambisena, şimal-qərbdən isə vilayəti ilə sərhədlənirdi; vilayətin qərb hüdudları Albaniyanın İberiya ilə sərhədinə qədər uzanırdı.
Tarixçi-armenoloq Robert Hyusenin fikrincə Uti vilayətinin avtoxton sakinləri utilər olmuşlar E.ə. 91-87-ci illərdə Böyük Ermənistan hökmdarı II Tiqranın İberiya və Qafqaz Albaniyasına yürüşləri nəticəsində Qafqaz Albaniyasının Uti, Arsak və Paytakaran əyalətləri, İberiyanın isə sərhədyanı cənub əraziləri Böyük Ermənistanın tərkibinə qatılır. 387-ci ildə Ermənistanın Bizans və Sasani imperiyaları arasında sonra Qafqaz Albaniyası və İberiyanın tutulmuş ərazilər geri qaytarılır.
551-ci ildə Qafqaz Albaniyasının paytaxtı Kabalaka şəhərindən Uti vilayəti ərazisində yerləşən Partav şəhərinə köçürülür. Paytaxtla birlikdə həmin tarixdə Alban Həvari Kilsəsinin mərkəzi və Albaniya katolikosunun iqamətgahı da Partav şəhərinə köçürülür. 630-cu ildən Partav Mihranilər sülaləsindən olan ilk alban hökmdarı Varaz Qriqorun iqamətgahına çevrilir.
Yerləşməsi və adı
Vilayətin, onun mərkəzi və havarlardan biri olan ərazisinin adı, Uti vilayətinin əsas sakinləri olan utilərin adından törəmişdir. Uti əyalətinin tərkibinə antik və erkən orta əsr mənbələrində tez-tez qeyd edilən əyaləti (qədim erməni dilli mənbələrdə "Շակաշէն") də daxil idi və beləliklə Uti vilayətinin ərazisi Kür çayının orta axın ərazisini təşkil edirdi. Erməni tarixçi təxmini hesablamalarına görə Uti vilayətinin ərazisi 11315 km²-ə bərabər olmuşdur.
Tarixi mənbələrdə Uti vilayəti ilə bağlı müxtəlif məlumatlar saxlanmışdır:
Strabon — e.ə. I əsr - b.e. I əsri:
Ermənistanın özündə çoxlu sayda elə dağlıq və yaylaq əraziləri var ki, üzüm tənəkləri belə orada çətinliklə yetişir; orada həm də çoxlu düzənliklər var, onlardan bəzisi məhsuldarlığı ilə seçilmir, bəziləri isə yüksək məhsuldarlığa malikdir, məsələn, Araks çayının Albaniya sərhəddinə kimi axıb Kaspi dənizinə töküldüyü Araks vadisi. Bu vadinin arxasında Albaniya və Kir çayı ilə sərhədlənən yerləşir; daha sonra isə gəlir. |
Ptolemey — B.e. I-II əsrlər:
Ermənistan əyalətləri Evfrat, Kiros və Araks arasında yerləşməklə aşağıdakılardır: Mosx dağlarında, Boxay adlanan yerin arxasında Kotarzena, Kiros çayı boyunca Tosarena və Otena, Araks çayı boyunca Koltene, aşağıda Sodukena... |
Movses Xorenatsi — B.e. V-VI əsrlər:
Bunun ardınca o, böyük və əzəmətli, əhalisi çox olan şimal-şərq diyarında, geniş düzənliyi kəsən Kür adlı böyük çay boyunca ərazilərə hökmdar təyin edir, müdriklik və ağıl işlərində birinci olan Aranı hakim elan edir. Lakin, Sisak insanları haqqında da bil, çünki, biz bu böyük və adlı-sanlı tayfanı birinci kitabda qeyd etməyi unutmuşuq - onlara Alvan düzənliyi - dağlara dağru uzanan, Erasx çayından Xnarakert adlandırılan qalaya kimi - miras qalmışdır. Ölkə isə onun "Alvaniya" adlandırıldı, çünki onu, xoş xasiyyətinə görə "alu" adlandırırdılar. Onun varislərindən biri, görkəmli və cənur Draya parfiyalı Valarşak tərəfindən hakim-on minbaşı təyin edildi. Deyirlər ki, utilər, Qardman knyazlığı sakinləri, və qarqarlar onun nəslindən gələnlərdir. |
Moisey Kalankatlı — B.e. VII əsr:
Artaşes Yervanda hücum edəndə, sonuncu Aluank ərazisində, Uti havarında idi. Ordusunu orda tərk edən Artaşes öz şəhərinə qayıtdı. Oraya çatdıqdan sonra Aluank ordusu ilə birləşdi və Gelam gölü sahilinə çıxdı... |
Ananiya Şirakatsi — B.e. VII əsr:
Uti Araksdan qərbdə, Artsak və Kür çayı arasında yerləşir və albanların hakim olduğu 7 əyalətə bölünür: Aranrot, Tri, Rotpaçian, Aque, Tuçkatak, Qardman, Şikaşen, Partav şəhərinin yerləşdiyi Uti əyaləti. |
Tarixi
Uti əyaləti haqqında ən qədim məlumat onun Qafqazda skif çarlığı - İşkuzanın tərkibində olduğunu göstərir.Cənubi Qafqazda skiflərin məskunlaşdığı ərazilər cənub-şərqdə Midiya, cənubda Manna dövləti, qərbdə Urartu dövləti, şimalda isə, qədim mənbələrdə Çola kimi qeyd edilən, həmçinin qədim dövrlərdən "Qafqazın Qapısı" və ya Masqutlar ölkəsi adlandırılan ərazi ilə sərhədlənirdi. Tədqiqatçıların ortaq fikrinə görə İşkuza ərazisi cənubda Urmiya gölünün şimalından başlamış, şimalda kür çayına kimi uzanmış, ehtimal ki, Mil düzünü də əhatə etmişdir.
R. Hyusenin fikrincə Uti əyalətinin yerli sakinləri Hind-Avropa ailəsindən olmayan tayfalar - utilər və başqaları olmuşlar. E.ə. I əsrin sonları - b.e. I əsrin əvvəllərində əraziyə sakların axını baş verir. Bu haqqda məlumat verən Strabon qeyd edir ki, "Saklar da kimmerlər və trerlər kimi yürüş etdirlər...Beləliklə onlar Baktriyaya sahib oldular və Ermənistanın ən gözəl torpaqlarını ələ keçirərək özlərindən ad saxladılar - ." Əksər tarixçilərin fikrinə görə Böyük Ermənistanın şərq sərhədləri e.ə. II əsrdə hökmdar I Artaşesin yürüşləri zamanı Kür çayına qədər genişləndirilmişdir. Bu zaman I Artaşes Araz sahillərində ermənilərin yaşadığı ərqazilər, həmçinin Kür sahillərində albanlar, utilər, qarqarlar, , saklar və digər tayfaların yaşadığı əraziləri ələ keçirmişdir. Bəzi tədqiqatçılar qeyd edirlər ki, bu yürüşlərin həyata keçirildiyi zaman mərkəzləşdirilmiş alban dövləti mövcud deyildi və alban dövlətinin mərkəzləşdirilməsi e.ə. II əsrin sonları və ya e.ə. I əsrin ortalarına aid edilir.
IV əsrin 50-ci illərində Hökmdar Urnayrın rəhbərliyi ilə albanlar Kür çayının sağ sahilində bir sıra vilayətlərdə hakimiyyəti yenidən özlərinə qaytarırlar. Bu zaman Uti hakimi də Ermənistan ilə əlaqəsini kəsərək, könüllü şəkildə Albaniya hökmdarına tabe olur. V əsrdə yaşamış erməni tarixçi Favstos Buzandın verdiyi məlumata görə, qısa müddət sonra Böyük Ermənistan sparapeti Muşeq Mamikonyan qaytarılmış yürüş edərək yenidən bu əraziləri Böytük Ermənistan hökmdarına tabe edir və "Kür çayını əvvəl olduğu kimi Albaniya və Ermənistan arasında sərhəd edir."
387-ci ildə zamanı Uti və Arsak əyalətləri Sasanilərdən vassal asılılığında olan Qafqaz Albaniyasının tərkibinə qatılır. VII əsrə aid Aşxaratsuyts adlı erməni mənbəsində yazılır: "...albanlar ermənilərdən bu əyalətləri aldılar: , Qardman, Kolt, Zave və bunlardan başqa Araksın Kürə töküldüyü yerə qədər 20 əyalət".
Təxminən 462-ci ildə Sasani şahənşahı I Firuzun göstərişi ilə Qafqaz Albaniyası hökmdarı II Vaçe tərəfindən Uti əyalətinin vilayəti ərazisində sonradan Qafqaz Albaniyasının paytaxtı olmuş Partav şəhərinin əsası qoyulmuşdur. Həmin dövrdən etibarən Qafqaz Albaniyasının siyasi, dini və mədəni mərkəzi Kür çayının sağ sahilinə - Uti əyalətinə köçür. VI əsrin II yarısında Uti əyalətinin Qardman vilayətində parf mənşəli Mehranilər sülaləsi məskunlaşır və VIII əsrin ortalarına kimi bu sülalənin nümayəndələri Qafqaz Albaniyası taxtında otururlar.
VIII əsrin ortalarında macar mənşəli Sevordik nəsli peçeneqlər tərəfindən sıxışdırıldıqlarına görə köç edərək Qafqaz Albaniyasının Uti əyalətində - müasir Tovuz rayonu ərazisində məskunlaşır.V. Minorski onların xristianlığı qəbul edərək erməniləşdiklərini düşünür. X əsr ərəb tarixçisi Məsudi onları "ermənilərin bir qolu olan Siyavurdiya" kimi qeyd edir.
X əsrin əvvəllərindən etibarən güclənmiş hökmdarları Uti və Arsakın yerli xristian hakimlərini tabe etməyə çalışırlar. 921-ci ildə Konstantinopola səfər edərək Bizans imperatoru ilə müttəfiqlik müqaviləsi imzalayan Ani çarlığının sülaləsindən olan hökmdarı imperatorun verdiyi ordunun müşayəti ilə Aniyə qayıdır və qonşu ərazilər hesabına çarlığın ərazisini genişləndirməyə çalışaraq Samşvilde, Girdman və Uti hakimlərini özünə tabe etdikdən sonra 922-ci ildə Krallar Kralı titulu qəbul edir. Həmin dövrdə Girdman knyazı olan Arranşahlar sülalaləsindən Saak Sevada qızını II Aşota ərə verərək ondan vassal asılılığını qəbul edir. Onun bu hərəkəti utili Movses adlı ordu rəhbərinin başçılığı ilə bütün Uti ərazisində üsyanın qalxmasına səbəb olur. X əsr erməni tarixçisi bu hadisələri təsvir edərkən qeyd edir ki, "Çar qılıncı ilə Movsesin dəmir dəbilqəsinə zərbə endirərək onu iki yerə parçaladı. Bundan sonra isə yerə yıxılmış Movsesin gözlərini yandıraraq işığa həsrət qoydu."
Bu hadisədən sonra, 987-ci ildə Saak Sevadanın digər qızı Şahanduxtun həyat yoldaşı, Sünik sülaləsindən olan hökmdar I Smbat II Aşota qarşı çıxaraq müstəqilliyini elan edir. Bu zaman Girdman və hakimi olan Saak Sevada da I Smbatın tərəfini tutaraq Rəvvadi dəstəyi ilə II Aşota qarşı çıxır. Lakin, döyüş zamanı II Aşot Saak Sevada və onun oğlu Qriqoru əsir alaraq gözlərini çıxartdırır. Bundan sonra onun oğlu (başqa bir məlumata görə nəvəsi) Uti əyalətinin dağlıq hissəsində yaratmışdır.
X-XI əsrlərdə Utinin düzən hissəsində - Bərdə şəhəri və ətraflarında hələ də alban dili işlədilməkdə idi. Ərəb mənbələrində bu dil "Arran dili", Qafqaz Albaniyası ərazisi isə Arran adlandırılır. XI-XII əsrlərdə Uti vilayətinin düzən ərazilərində əhalinin türkləşməsi prosesi gedir, dağlıq ərazidə yaşayan əhali isə Erməni Qriqoryan Kilsəsinin təsiri altına düşür.
İstinadlar
- Uti (cild IX). Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası. 469. (#accessdate_missing_url)
- Hewsen, Robert H. Ethno-History and the Armenian Influence upon the Caucasian Albanians (in Thomas J. Samuelian, ed., Classical Armenian Culture: Influences and Creativity). Pennsylvania: Scholars Press. 1982.
What do we know of the native population of these regions — Arc’ax and Utik — prior to the Armenian conquest? Unfortunately, not very much. Greek, Roman, and Armenian authors together provide us with the names of several peoples living there, however — Utians, in Otene, Mycians, Caspians, Gargarians, Sakasenians, Gelians, Sodians, Lupenians, Balas[ak]anians, Parsians and Parrasians — and these names are sufficient to tell us that, whatever their origin, they were certainly not Armenian. Moreover, although certain Iranian peoples must have settled here during the long period of Persian and Median rule, most of the natives were not even Indo-Europeans.
- Каланкатуаци, Мовсес. История страны Алуанк (Перевод с древнеармянского Ш.В.Смбатяна). Ереван: Институт древних рукописей им. Маштоца – Матенадаран. 1984. 2020-05-29 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-09-24.
Когда же Арташэс напал на Еруанда, последний находился в пределах Алуанка, в гаваре Ути. Оставив там свои войска, [Арташэс] отправился в свой город. Прибыв туда, он присоединил к себе войска алуанские, вышел на берег Геламского озера, где вместе с ними прогнал Еруанда и завладел Арменией.
- Еремян, С. Т. Армения согласно «Географии» 7-го века. Ереван. 1963.
- Strabon. Coğrafiya, XI kitab, XIV fəsil, IV hissə (Перевод Г. А. Стратановского под общей редакцией проф. С. Л. Утченко). Москва: Наука. 1964. 2021-05-09 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-09-25.
В самой Армении много гор и плоскогорий, где с трудом растет даже виноградная лоза; много там и долин, причем одни из них не отличаются особенным плодородием, другие же, напротив, чрезвычайно плодородны, например равнина Аракса, по которой река Аракс течет до границ Албании, впадая в Каспийское море. За этой равниной идет Сакасена, тоже граничащая с Албанией и с рекой Киром; еще далее идет Гогарена.
- Ptolomey, Klavdi. Coğrafiya, V kitab, XIII fəsil, IX hissə (translated or transliterated by Brady Kiesling from the Greek texts of Karl Nobbe (1843) and Karl Muller (1883)). 2020-10-09 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-09-25.
There are the following districts in the part of Armenia included between the Euphrates, Kyros, and the Araxes river; first, beside the Moschika mountains: Kotarzene beyond the so-called Bochai, along the Kyros river Tosarene and Otene, along the Araxes river Kolthene, and below it Sodoukene; by Paryardes mountain Sirakene and Sakapene.
- Хоренаци, Мовсес. История Армении, II kitab, VIII fəsil (Перевод с древнеармянского языка, введение и примечания Гагика Саркисяна). Ереван: Айастан. 1990. 2012-05-11 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-09-26.:
Вслед за тем он учреждает наместничество в великом и, славном, многолюдном северо-восточном крае, вдоль большой реки по названию Кур, что прорезает обширную равнину, (назначив) Арана, мужа именитого, первого во всех делах мудрости и разума. Узнай, однако, и о людях Сисака,— ибо это великое и именитое племя мы забыли упомянуть в Первой книге,— которые унаследовали Алванскую равнину, включая ее обращенную к горам сторону, от реки Ерасх до крепости, называемой Хнаракерт; страна же получила название Алвании из-за его кроткого нрава, ибо его называли «алу». И вот, один из его потомков, упомянутый именитый и доблестный Драя, и был назначен парфянином Валаршаком наместником-десятитысячником. Говорят, что племя утийцев и княжества гардманцев, цавдейцев и гаргарцев происходят от его отпрысков[.
- Каланкатуаци, Мовсес. История страны Алуанк (в 3-х книгах), I kitab, VIII fəsil (Перевод с древнеармянского Ш.В.Смбатяна). Ереван: Институт древних рукописей им. Маштоца – Матенадаран.
Когда же Арташэс напал на Еруанда, последний находился в пределах Алуанка, в гаваре Ути. Оставив там свои войска, [Арташэс] отправился в свой город. Прибыв туда, он присоединил к себе войска алуанские, вышел на берег Геламского озера, где вместе с ними прогнал Еруанда и завладел Арменией.
- Ширакаци, Анания. Ашхарацуйц (ТЕКСТ И ПЕРЕВОД С ПРИСОВОКУПЛЕНИЕМ КАРТ И ОБЪЯСНИТЕЛЬНЫХ ПРИМЕЧАНИЙ ИЗДАЛ К. П. ПАТКАНОВ). САНКТ-ПЕТЕРБУРГ: Типография Императорской Академии Наук, В. О., 9 л., № 12. 1877.
Ути, к западу от Аракса между Арцахом и рекою Курой, имеет 7 областей, которыми владеют албанцы: 1. Аранрот, 2. Три, 3. Ротпациан, 4. Агуэ, 5. Тучкатак, 6. Гардман, 7. Шикашен, 8. Собственный Ути с городом Партавом. Производит масличное дерево, (огуречное или) китровое дерево, а из птиц встречается катак.
- Diakonoff, 1985. səh. 89-109
- Артамонов, М. И. Киммерийцы и скифы. Издательство Ленинградского Университета. 1974. 28.
- Дьяконов, И. М. История Мидии. Москва-Ленинград: Академия Наук СССР. 1956. 250, 251, 254, 310.
- Техов, Б. В. Скифы и Центральный Кавказ в VII—VI вв. до н. э. Москва. 1980. 10.
- Алексеев, С. В.; Инков, А. А. Скифы: Исчезнувшие владыки степей. Москва: Вече. 2010. 73–74.
- Hewsen, Robert H. Ethno-History and the Armenian Influence upon the Caucasian Albanians (in Thomas J. Samuelian, ed., Classical Armenian Culture: Influences and Creativity). Pennsylvania: Scholars Press. 1982.
What do we know of the native population of these regions — Arc’ax and Utik — prior to the Armenian conquest? Unfortunately, not very much. Greek, Roman, and Armenian authors together provide us with the names of several peoples living there, however — Utians, in Otene, Mycians, Caspians, Gargarians, Sakasenians, Gelians, Sodians, Lupenians, Balas[ak]anians, Parsians and Parrasians — and these names are sufficient to tell us that, whatever their origin, they were certainly not Armenian. Moreover, although certain Iranian peoples must have settled here during the long period of Persian and Median rule, most of the natives were not even Indo-Europeans.
- Strabon. Coğrafiya, XI kitab, XIV fəsil, IV hissə (Перевод Г. А. Стратановского под общей редакцией проф. С. Л. Утченко). Москва: Наука. 1964. 2021-05-09 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-09-25.
Саки совершали набеги подобно киммерийцам и трерам: одни набеги более дальние, другие же — на близкое расстояние. Так они захватили Бактриану и завладели лучшей землей в Армении, которой они оставили название от своего имени — Сакасена.
- Schmitt, R. ARMENIA and IRAN i. Armina, Achaemenid province. Encyclopædia Iranica. 2011. 2021-01-18 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-10-05.
Bordering on Media, Cappadocia, and Assyria, the Armenians settled, according to classical sources (beginning with Herodotus and Xenophon), in the east Anatolian mountains along the Araxes (Aras) river and around Mt. Ararat, Lake Van, Lake Rezaiyeh, and the upper courses of the Euphrates and Tigris; they extended as far north as the Cyrus (Kur) river. To that region they seem to have immigrated only about the 7th century B.C.
- Тревер, К. В. Очерки по истории и культуре Кавказской Албании IV в. до н. э. – VII в. н. э. (источники и литература). Москва-Ленинград. 1959. 42.
- Chaumont, M. L. Albania. Encyclopædia Iranica. 2013-07-23 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-10-05.
- Колхида, Иберия и Албания в III—I вв. до н. э. (Всемирная история,Т. 2.). Москва. 1956. 413–417. 2008-06-02 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-10-05.
Территория Албании к середине I в. до н. э. по сравнению с предшествующим периодом уменьшилась: границей между Арменией и Албанией стала река Кир (Кура)...Государство в Албании возникло, повидимому, в середине I в. до н. э. на основе албанского племенного союза. В это время у албанов уже появляется отделённое от народа войско. Наличие тяжёлой конницы указывает на значительное социальное расслоение. В источниках 1 в. н. э. албанские цари упоминаются наряду с царями мидян («Деяния» Августа) и иберов (Тацит). Албанский царь жил в укреплении Кабалаке (на территории позднейшего Ширвана). На рубеже нашей эры в стране появляются города, развитие которых падает в основном уже на следующий период.
- Новосельцев, А. П. К вопросу о политической границе Армении и Кавказской Албании в античный период (Кавказ и Византия : Сб, № I). Ереван: Наука. 1979. səh. 10-18. 2020-02-26 tarixində . İstifadə tarixi: 10 oktyabr 2022.
...до конца IV в., за исключением небольшого отрезка времени в 30— 60 гг. этого столетия, армяно-албанская граница проходила по реке Куре, а области Сакасена, Арцах, Утик, Гардман и другие входили в состав Армянского царства. Лишь договор 387 г. изменил это положение, как изменил многое в судьбах самой Кавказской Албании.
- Toumanoff, Cyrille. Studies in Christian Caucasian history. University Press. 1963.
In 363, the Prince of Otene severed his feudal ties with the King of Great Armenia and passed to the sphere of Albania, where his dynasty remained until A.D. 922, when the last Prince, Moses of Otene, was blinded by Ashot II, Bagratid King of Armenia, and Otene was annexed.
- Buzand, Favstos. Ermənistan tarixi (Пер. с др.-арм. и коммент. М. А. Геворгяна. Под ред. С. Т. Еремяна). Ереван: Академия Наук Армянской ССР. 1953. səh. V kitab, XIII fəsil. 2006-06-23 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-10-10.
Пошел войною также на страну албанов и жестоко разгромил их. Отнял у них много гаваров, которые ими были захвачены — Ути, Шакашен и Гардманадзор. Колт и сопредельные им гавары. Реку Куру сделал границей между своей страной и Албанией, как было раньше. Многих из главарей убил, остальных обложил данью и взял у них заложников.
- Всемирная история (Энциклопедия. Том 3). Москва: Государственное издательство политической литературы. 1957.
Внутренний строй стран Закавказья оставался без изменения до середины V в., несмотря на то, что в результате договора 387 г. Армения оказалась разделённой между Ираном и Римом, Лазика была признана сферой влияния Рима, а Картли и Албания должны были подчиниться Ирану.
- Тревер, К. В. Очерки по истории и культуре Кавказской Албании IV в. до н. э. – VII в. н. э. (источники и литература). М.—Л. 1959.
Из этого текста мы узнаем, что в ходе борьбы Персии с Арменией Урнайр отнял у Армении ряд областей, теперь ей возвращенных, что до этого граница между Арменией и Албанией проходила по Куре, которая теперь была восстановлена, но, правда, не надолго, так как после раздела Армении в 387 г. граница снова переместилась. В 387 г. имел место раздел Армении между римлянами и персами,2 а в 428 г. прекратилась династия Аршакидов в восточной части Армении. Источники ничего не сообщают об Албании в этот период, хотя все вышеизложенные события не могли не отразиться на её судьбах. Из сопоставления данных в армянских источниках можно заключить, что после 387 г. албанским царям удалось присоединить к своим владениям области Арцах (Карабах) и Утик.3 Таким образом, в V в. пределы Албанского царства расширились: в него входило и правобережье Куры, от Хунаракерта до впадения Аракса в Куру, включая древние области Шакашен, Утик, Арцах и область города Пайтакарана.
- АРМЯНСКАЯ ГЕОГРАФИЯ (ТЕКСТ И ПЕРЕВОД С ПРИСОВОКУПЛЕНИЕМ КАРТ И ОБЪЯСНИТЕЛЬНЫХ ПРИМЕЧАНИЙ ИЗДАЛ К. П. ПАТКАНОВ.). САНКТ-ПЕТЕРБУРГ.: Типография Императорской Академии Наук, В. О., 9 л., № 12. 1877.
...албанцы отторгли у армян области: Шикашен, Гардман, Колт, Заве и еще 20 областей, лежащих до впадения Аракса в реку Кур.
- Минорский, В. Ф. История Ширвана и Дербенда X-XI веков. Москва: Издательство восточной литературы. 1963. səh. 214.
- Toumanoff, Cyril. Armenia and Georgia // The Cambridge Medieval History (Т. IV: The Byzantine Empire, part I chapter XIV). Cambridge. 1966. səh. 614.
The journey of Ashot II to Constantinople in 921 and the conclusion of a Byzantine-Armenian alliance was the culmination of the efforts (1). After a splendid reception, Ashot returned to Armenia accompanied by an imperial army. In reprisal for this alliance, Yusuf, back in Azerbaijan, set up the king’s first cousin, Ashot of Bagaran and Koghb, as an anti-king; and a civil war began. Only at the price of a humiliating peace with his father’s murdered was Ashot II able to stop the war. Triumphant in the end over this and other instances of insubordination, he directed his efforts to increasing the power and prestige of the Crown. The royal domain was enlarged with the annexation of northern border lands (Samshvilde, Gardman, Otene); and to assert his suzerainty over the other Caucasian kings he assumed, c. 922, the title of King of Kings.
- Драсханакертци, Ованес. История Армении. 1985. 2022-06-15 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-10-15.
Царь Ашот (сын Смбата) пошел к своему тестю великому ишхану Сааку и, взяв его со всем его войском, направился в гавар Ути, чтобы покорить жестокий мятеж Мовсеса, которого он сам же назначил ишханом и повелителем диких племен того гавара Ути.
- Драсханакертци, Ованес. История Армении. 1985. 2022-06-15 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-10-15.
Царь еще находился в гаваре Ути, усмиряя и покоряя жестоковыйных, любящих разбойничать людей той страны, когда Мовсес, неожиданно собравшись, двинулся в путь, через пределы Сисакана; он намеревался отправиться к великому корепископу цанаров , посулить тому [всяческие] блага и, обратив его в своего единомышленника, освободить свои владения. Едва об этом событии сообщили царю, как он немедленно погнался за ним. Направив коня на вооруженного и облаченного в доспехи Мовсеса, он подъехал к нему и, ударив мечом по железному шлему, который был на нем, метко расколол посередине прочный шлем и поверг его наземь. Затем он повернул назад, забрав с собой Мовсеса, которому выжег глаза, ослепив, лишив его света. Кто добровольно обрекает себя на слепоту, тот никогда не вернет здоровья.
- The Journal of Jewish studies. — 2002. — В. 1-2. — Т. 53.:
Vayots Dzor was the largest district of the kingdom of Siwnik which was founded in 987 by the 'principal prince' Smbat, son of Sahak prince of Baghk
- Степанос Орбели. История области Сисакан. — Тифлис, 1910. — С. 300:
Թագ կապեն գեղեցկահասակ եւ վայելչագիտակ առնն հայկազնոյ Սմբատայ` Սիւնեաց տեառն
- Улубабян, Б. А. Княжество Хачена в X—XVI веках (PDF). Ереван: Изд. АН Арм. ССР. 1975. səh. 102. 2022-03-01 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2022-10-15.
- Тревер, К. В. Очерки по истории и культуре Кавказской Албании IV в. до н. э. – VII в. н. э. (источники и литература). Москва-Ленинград. 1959.
На албанском, то есть удинском (утийском), языке продолжало говорить население равнинной части области Утик (ныне равнинный Карабах) и в эпоху арабского владычества. Арабские историки и географы называют этот язык «арранским», а область Утик — Арраном, то есть Албанией в узком смысле слова.
Ədəbiyyat
- Diakonoff, I. M. Media // Gershevitch, Ilya (redaktor). The Cambridge History of Iran: Volume. 2. Kembric: Cambridge University Press. 1985. ISBN .
- К. В. Тревер. Очерки по истории и культуре Кавказской Албании IV в. до н. э.-VII в. н. э. — Москва-Ленинград: Издательство Академии наук СССР, 1959. — 389 с.
- Мамедова, Фарида. Политическая история и историческая география Кавказской Албании: (III в. до н. э.—VIII в. н. э.). Баку: Элм. 1986.
- Мамедова, Фарида. Кавказская Албания и албаны. Баку: Центр Исследований Кавказской Албании. 2005.
- Кемал Алиев. Античная Кавказская Албания. — Баку: Азербайджанское издательско-полиграфическое объединение, 1992. — 238 с.
- З. И. Ямпольский. Вопросы истории Кавказской Албании. Сборник статей. — Баку: Азербайджанское издательско-полиграфическое объединение, 1962.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Uti ve ya Utik Qedim yunan menbelerinde Otena dilli menbelerde Ուտիք Cenubi Qafqazda yerlesmis tarixi vilayet ve orta esr menbelerinin melumatlarina gore indiki Uti vilayetinin erazisi muasir Azerbaycan Respublikasinin duzenlik Qarabag zonasindan Qazax Tovuz Semkir zonasinadek olan erazini ve musir Ermenistan Respublikasinin Tavus ve Gegarkunik merzlerinin bir hissesini ehate edirdi Kur cayinin sol sahilinde yerlesen tarixi Utik vilayeti cenub serqden Paytakaran cenubdan Arsak simaldan Kambisena simal qerbden ise vilayeti ile serhedlenirdi vilayetin qerb hududlari Albaniyanin Iberiya ile serhedine qeder uzanirdi Tarixci armenoloq Robert Hyusenin fikrince Uti vilayetinin avtoxton sakinleri utiler olmuslar E e 91 87 ci illerde Boyuk Ermenistan hokmdari II Tiqranin Iberiya ve Qafqaz Albaniyasina yurusleri neticesinde Qafqaz Albaniyasinin Uti Arsak ve Paytakaran eyaletleri Iberiyanin ise serhedyani cenub erazileri Boyuk Ermenistanin terkibine qatilir 387 ci ilde Ermenistanin Bizans ve Sasani imperiyalari arasinda sonra Qafqaz Albaniyasi ve Iberiyanin tutulmus eraziler geri qaytarilir 551 ci ilde Qafqaz Albaniyasinin paytaxti Kabalaka seherinden Uti vilayeti erazisinde yerlesen Partav seherine kocurulur Paytaxtla birlikde hemin tarixde Alban Hevari Kilsesinin merkezi ve Albaniya katolikosunun iqametgahi da Partav seherine kocurulur 630 cu ilden Partav Mihraniler sulalesinden olan ilk alban hokmdari Varaz Qriqorun iqametgahina cevrilir Yerlesmesi ve adiVilayetin onun merkezi ve havarlardan biri olan erazisinin adi Uti vilayetinin esas sakinleri olan utilerin adindan toremisdir Uti eyaletinin terkibine antik ve erken orta esr menbelerinde tez tez qeyd edilen eyaleti qedim ermeni dilli menbelerde Շակաշէն de daxil idi ve belelikle Uti vilayetinin erazisi Kur cayinin orta axin erazisini teskil edirdi Ermeni tarixci texmini hesablamalarina gore Uti vilayetinin erazisi 11315 km e beraber olmusdur Tarixi menbelerde Uti vilayeti ile bagli muxtelif melumatlar saxlanmisdir Strabon e e I esr b e I esri Ermenistanin ozunde coxlu sayda ele dagliq ve yaylaq erazileri var ki uzum tenekleri bele orada cetinlikle yetisir orada hem de coxlu duzenlikler var onlardan bezisi mehsuldarligi ile secilmir bezileri ise yuksek mehsuldarliga malikdir meselen Araks cayinin Albaniya serheddine kimi axib Kaspi denizine tokulduyu Araks vadisi Bu vadinin arxasinda Albaniya ve Kir cayi ile serhedlenen yerlesir daha sonra ise gelir Ptolemey B e I II esrler Ermenistan eyaletleri Evfrat Kiros ve Araks arasinda yerlesmekle asagidakilardir Mosx daglarinda Boxay adlanan yerin arxasinda Kotarzena Kiros cayi boyunca Tosarena veOtena Araks cayi boyunca Koltene asagida Sodukena Movses Xorenatsi B e V VI esrler Bunun ardinca o boyuk ve ezemetli ehalisi cox olan simal serq diyarinda genis duzenliyi kesen Kur adli boyuk cay boyunca erazilere hokmdar teyin edir mudriklik ve agil islerinde birinci olan Arani hakim elan edir Lakin Sisak insanlari haqqinda da bil cunki biz bu boyuk ve adli sanli tayfani birinci kitabda qeyd etmeyi unutmusuq onlara Alvan duzenliyi daglara dagru uzanan Erasx cayindan Xnarakert adlandirilan qalaya kimi miras qalmisdir Olke ise onun Alvaniya adlandirildi cunki onu xos xasiyyetine gore alu adlandirirdilar Onun varislerinden biri gorkemli ve cenur Draya parfiyali Valarsak terefinden hakim on minbasi teyin edildi Deyirler ki utiler Qardman knyazligi sakinleri ve qarqarlar onun neslinden gelenlerdir Moisey Kalankatli B e VII esr Artases Yervanda hucum edende sonuncu Aluank erazisinde Uti havarinda idi Ordusunu orda terk eden Artases oz seherine qayitdi Oraya catdiqdan sonra Aluank ordusu ile birlesdi ve Gelam golu sahiline cixdi Ananiya Sirakatsi B e VII esr Uti Araksdan qerbde Artsak ve Kur cayi arasinda yerlesir ve albanlarin hakim oldugu 7 eyalete bolunur Aranrot Tri Rotpacian Aque Tuckatak Qardman Sikasen Partav seherinin yerlesdiyi Uti eyaleti TarixiUti eyaleti haqqinda en qedim melumat onun Qafqazda skif carligi Iskuzanin terkibinde oldugunu gosterir Cenubi Qafqazda skiflerin meskunlasdigi eraziler cenub serqde Midiya cenubda Manna dovleti qerbde Urartu dovleti simalda ise qedim menbelerde Cola kimi qeyd edilen hemcinin qedim dovrlerden Qafqazin Qapisi ve ya Masqutlar olkesi adlandirilan erazi ile serhedlenirdi Tedqiqatcilarin ortaq fikrine gore Iskuza erazisi cenubda Urmiya golunun simalindan baslamis simalda kur cayina kimi uzanmis ehtimal ki Mil duzunu de ehate etmisdir R Hyusenin fikrince Uti eyaletinin yerli sakinleri Hind Avropa ailesinden olmayan tayfalar utiler ve basqalari olmuslar E e I esrin sonlari b e I esrin evvellerinde eraziye saklarin axini bas verir Bu haqqda melumat veren Strabon qeyd edir ki Saklar da kimmerler ve trerler kimi yurus etdirler Belelikle onlar Baktriyaya sahib oldular ve Ermenistanin en gozel torpaqlarini ele kecirerek ozlerinden ad saxladilar Ekser tarixcilerin fikrine gore Boyuk Ermenistanin serq serhedleri e e II esrde hokmdar I Artasesin yurusleri zamani Kur cayina qeder genislendirilmisdir Bu zaman I Artases Araz sahillerinde ermenilerin yasadigi erqaziler hemcinin Kur sahillerinde albanlar utiler qarqarlar saklar ve diger tayfalarin yasadigi erazileri ele kecirmisdir Bezi tedqiqatcilar qeyd edirler ki bu yuruslerin heyata kecirildiyi zaman merkezlesdirilmis alban dovleti movcud deyildi ve alban dovletinin merkezlesdirilmesi e e II esrin sonlari ve ya e e I esrin ortalarina aid edilir IV esrin 50 ci illerinde Hokmdar Urnayrin rehberliyi ile albanlar Kur cayinin sag sahilinde bir sira vilayetlerde hakimiyyeti yeniden ozlerine qaytarirlar Bu zaman Uti hakimi de Ermenistan ile elaqesini keserek konullu sekilde Albaniya hokmdarina tabe olur V esrde yasamis ermeni tarixci Favstos Buzandin verdiyi melumata gore qisa muddet sonra Boyuk Ermenistan sparapeti Museq Mamikonyan qaytarilmis yurus ederek yeniden bu erazileri Boytuk Ermenistan hokmdarina tabe edir ve Kur cayini evvel oldugu kimi Albaniya ve Ermenistan arasinda serhed edir 387 ci ilde zamani Uti ve Arsak eyaletleri Sasanilerden vassal asililiginda olan Qafqaz Albaniyasinin terkibine qatilir VII esre aid Asxaratsuyts adli ermeni menbesinde yazilir albanlar ermenilerden bu eyaletleri aldilar Qardman Kolt Zave ve bunlardan basqa Araksin Kure tokulduyu yere qeder 20 eyalet Texminen 462 ci ilde Sasani sahensahi I Firuzun gosterisi ile Qafqaz Albaniyasi hokmdari II Vace terefinden Uti eyaletinin vilayeti erazisinde sonradan Qafqaz Albaniyasinin paytaxti olmus Partav seherinin esasi qoyulmusdur Hemin dovrden etibaren Qafqaz Albaniyasinin siyasi dini ve medeni merkezi Kur cayinin sag sahiline Uti eyaletine kocur VI esrin II yarisinda Uti eyaletinin Qardman vilayetinde parf menseli Mehraniler sulalesi meskunlasir ve VIII esrin ortalarina kimi bu sulalenin numayendeleri Qafqaz Albaniyasi taxtinda otururlar VIII esrin ortalarinda macar menseli Sevordik nesli peceneqler terefinden sixisdirildiqlarina gore koc ederek Qafqaz Albaniyasinin Uti eyaletinde muasir Tovuz rayonu erazisinde meskunlasir V Minorski onlarin xristianligi qebul ederek ermenilesdiklerini dusunur X esr ereb tarixcisi Mesudi onlari ermenilerin bir qolu olan Siyavurdiya kimi qeyd edir X esrin evvellerinden etibaren guclenmis hokmdarlari Uti ve Arsakin yerli xristian hakimlerini tabe etmeye calisirlar 921 ci ilde Konstantinopola sefer ederek Bizans imperatoru ile muttefiqlik muqavilesi imzalayan Ani carliginin sulalesinden olan hokmdari imperatorun verdiyi ordunun musayeti ile Aniye qayidir ve qonsu eraziler hesabina carligin erazisini genislendirmeye calisaraq Samsvilde Girdman ve Uti hakimlerini ozune tabe etdikden sonra 922 ci ilde Krallar Krali titulu qebul edir Hemin dovrde Girdman knyazi olan Arransahlar sulalalesinden Saak Sevada qizini II Asota ere vererek ondan vassal asililigini qebul edir Onun bu hereketi utili Movses adli ordu rehberinin basciligi ile butun Uti erazisinde usyanin qalxmasina sebeb olur X esr ermeni tarixcisi bu hadiseleri tesvir ederken qeyd edir ki Car qilinci ile Movsesin demir debilqesine zerbe endirerek onu iki yere parcaladi Bundan sonra ise yere yixilmis Movsesin gozlerini yandiraraq isiga hesret qoydu Bu hadiseden sonra 987 ci ilde Saak Sevadanin diger qizi Sahanduxtun heyat yoldasi Sunik sulalesinden olan hokmdar I Smbat II Asota qarsi cixaraq musteqilliyini elan edir Bu zaman Girdman ve hakimi olan Saak Sevada da I Smbatin terefini tutaraq Revvadi desteyi ile II Asota qarsi cixir Lakin doyus zamani II Asot Saak Sevada ve onun oglu Qriqoru esir alaraq gozlerini cixartdirir Bundan sonra onun oglu basqa bir melumata gore nevesi Uti eyaletinin dagliq hissesinde yaratmisdir X XI esrlerde Utinin duzen hissesinde Berde seheri ve etraflarinda hele de alban dili isledilmekde idi Ereb menbelerinde bu dil Arran dili Qafqaz Albaniyasi erazisi ise Arran adlandirilir XI XII esrlerde Uti vilayetinin duzen erazilerinde ehalinin turklesmesi prosesi gedir dagliq erazide yasayan ehali ise Ermeni Qriqoryan Kilsesinin tesiri altina dusur IstinadlarUti cild IX Azerbaycan Sovet Ensiklopediyasi 469 accessdate missing url Hewsen Robert H Ethno History and the Armenian Influence upon the Caucasian Albanians in Thomas J Samuelian ed Classical Armenian Culture Influences and Creativity Pennsylvania Scholars Press 1982 What do we know of the native population of these regions Arc ax and Utik prior to the Armenian conquest Unfortunately not very much Greek Roman and Armenian authors together provide us with the names of several peoples living there however Utians in Otene Mycians Caspians Gargarians Sakasenians Gelians Sodians Lupenians Balas ak anians Parsians and Parrasians and these names are sufficient to tell us that whatever their origin they were certainly not Armenian Moreover although certain Iranian peoples must have settled here during the long period of Persian and Median rule most of the natives were not even Indo Europeans Kalankatuaci Movses Istoriya strany Aluank Perevod s drevnearmyanskogo Sh V Smbatyana Erevan Institut drevnih rukopisej im Mashtoca Matenadaran 1984 2020 05 29 tarixinde Istifade tarixi 2022 09 24 Kogda zhe Artashes napal na Eruanda poslednij nahodilsya v predelah Aluanka v gavare Uti Ostaviv tam svoi vojska Artashes otpravilsya v svoj gorod Pribyv tuda on prisoedinil k sebe vojska aluanskie vyshel na bereg Gelamskogo ozera gde vmeste s nimi prognal Eruanda i zavladel Armeniej Eremyan S T Armeniya soglasno Geografii 7 go veka Erevan 1963 Strabon Cografiya XI kitab XIV fesil IV hisse Perevod G A Stratanovskogo pod obshej redakciej prof S L Utchenko Moskva Nauka 1964 2021 05 09 tarixinde Istifade tarixi 2022 09 25 V samoj Arme nii mno go gor i plos ko go rij gde s trudom ras tet dazhe vino grad naya loza mno go tam i dolin pri chem odni iz nih ne otli cha yut sya oso ben nym plo do ro di em dru gie zhe napro tiv chrez vy chaj no plo do rod ny napri mer rav ni na Ara k sa po koto roj reka Araks techet do gra nic Alba nii vpa daya v Kas pij skoe more Za etoj rav ni noj idet Saka se na tozhe gra ni cha shaya s Alba ni ej i s rekoj Kirom eshe dalee idet Goga re na Ptolomey Klavdi Cografiya V kitab XIII fesil IX hisse translated or transliterated by Brady Kiesling from the Greek texts of Karl Nobbe 1843 and Karl Muller 1883 2020 10 09 tarixinde Istifade tarixi 2022 09 25 There are the following districts in the part of Armenia included between the Euphrates Kyros and the Araxes river first beside the Moschika mountains Kotarzene beyond the so called Bochai along the Kyros river Tosarene and Otene along the Araxes river Kolthene and below it Sodoukene by Paryardes mountain Sirakene and Sakapene Horenaci Movses Istoriya Armenii II kitab VIII fesil Perevod s drevnearmyanskogo yazyka vvedenie i primechaniya Gagika Sarkisyana Erevan Ajastan 1990 2012 05 11 tarixinde Istifade tarixi 2022 09 26 Vsled za tem on uchrezhdaet namestnichestvo v velikom i slavnom mnogolyudnom severo vostochnom krae vdol bolshoj reki po nazvaniyu Kur chto prorezaet obshirnuyu ravninu na znachiv Arana muzha imenitogo pervogo vo vseh delah mudrosti i razuma Uznaj odnako i o lyudyah Sisaka ibo eto veli koe i imenitoe plemya my zabyli upomyanut v Pervoj knige kotorye unasledovali Alvanskuyu ravninu vklyuchaya ee obrashen nuyu k goram storonu ot reki Erash do kreposti nazyvaemoj Hnarakert strana zhe poluchila nazvanie Alvanii iz za ego krotkogo nrava ibo ego nazyvali alu I vot odin iz ego potomkov upomyanutyj imenityj i doblestnyj Draya i byl na znachen parfyaninom Valarshakom namestnikom desyatitysyachnikom Govoryat chto plemya utijcev i knyazhestva gardmancev cavdejcev i gargarcev proishodyat ot ego otpryskov Kalankatuaci Movses Istoriya strany Aluank v 3 h knigah I kitab VIII fesil Perevod s drevnearmyanskogo Sh V Smbatyana Erevan Institut drevnih rukopisej im Mashtoca Matenadaran Kogda zhe Artashes napal na Eruanda poslednij nahodilsya v predelah Aluanka v gavare Uti Ostaviv tam svoi vojska Artashes otpravilsya v svoj gorod Pribyv tuda on prisoedinil k sebe vojska aluanskie vyshel na bereg Gelamskogo ozera gde vmeste s nimi prognal Eruanda i zavladel Armeniej Shirakaci Ananiya Ashharacujc TEKST I PEREVOD S PRISOVOKUPLENIEM KART I OBYaSNITELNYH PRIMEChANIJ IZDAL K P PATKANOV SANKT PETERBURG Tipografiya Imperatorskoj Akademii Nauk V O 9 l 12 1877 Uti k zapadu ot Araksa mezhdu Arcahom i rekoyu Kuroj imeet 7 oblastej kotorymi vladeyut albancy 1 Aranrot 2 Tri 3 Rotpacian 4 Ague 5 Tuchkatak 6 Gardman 7 Shikashen 8 Sobstvennyj Uti s gorodom Partavom Proizvodit maslichnoe derevo ogurechnoe ili kitrovoe derevo a iz ptic vstrechaetsya katak Diakonoff 1985 seh 89 109 Artamonov M I Kimmerijcy i skify Izdatelstvo Leningradskogo Universiteta 1974 28 Dyakonov I M Istoriya Midii Moskva Leningrad Akademiya Nauk SSSR 1956 250 251 254 310 Tehov B V Skify i Centralnyj Kavkaz v VII VI vv do n e Moskva 1980 10 Alekseev S V Inkov A A Skify Ischeznuvshie vladyki stepej Moskva Veche 2010 73 74 Hewsen Robert H Ethno History and the Armenian Influence upon the Caucasian Albanians in Thomas J Samuelian ed Classical Armenian Culture Influences and Creativity Pennsylvania Scholars Press 1982 What do we know of the native population of these regions Arc ax and Utik prior to the Armenian conquest Unfortunately not very much Greek Roman and Armenian authors together provide us with the names of several peoples living there however Utians in Otene Mycians Caspians Gargarians Sakasenians Gelians Sodians Lupenians Balas ak anians Parsians and Parrasians and these names are sufficient to tell us that whatever their origin they were certainly not Armenian Moreover although certain Iranian peoples must have settled here during the long period of Persian and Median rule most of the natives were not even Indo Europeans Strabon Cografiya XI kitab XIV fesil IV hisse Perevod G A Stratanovskogo pod obshej redakciej prof S L Utchenko Moskva Nauka 1964 2021 05 09 tarixinde Istifade tarixi 2022 09 25 Saki sover sha li nabe gi podob no kim me rij cam i tre ram odni nabe gi bolee dal nie dru gie zhe na bliz koe ras sto ya nie Tak oni zahva ti li Bak tri a nu i zavla de li luch shej zem lej v Arme nii koto roj oni osta vi li nazva nie ot svo ego ime ni Saka se na Schmitt R ARMENIA and IRAN i Armina Achaemenid province Encyclopaedia Iranica 2011 2021 01 18 tarixinde Istifade tarixi 2022 10 05 Bordering on Media Cappadocia and Assyria the Armenians settled according to classical sources beginning with Herodotus and Xenophon in the east Anatolian mountains along the Araxes Aras river and around Mt Ararat Lake Van Lake Rezaiyeh and the upper courses of the Euphrates and Tigris they extended as far north as the Cyrus Kur river To that region they seem to have immigrated only about the 7th century B C Trever K V Ocherki po istorii i kulture Kavkazskoj Albanii IV v do n e VII v n e istochniki i literatura Moskva Leningrad 1959 42 Chaumont M L Albania Encyclopaedia Iranica 2013 07 23 tarixinde Istifade tarixi 2022 10 05 Kolhida Iberiya i Albaniya v III I vv do n e Vsemirnaya istoriya T 2 Moskva 1956 413 417 2008 06 02 tarixinde Istifade tarixi 2022 10 05 Territoriya Albanii k seredine I v do n e po sravneniyu s predshestvuyushim periodom umenshilas granicej mezhdu Armeniej i Albaniej stala reka Kir Kura Gosudarstvo v Albanii vozniklo povidimomu v seredine I v do n e na osnove albanskogo plemennogo soyuza V eto vremya u albanov uzhe poyavlyaetsya otdelyonnoe ot naroda vojsko Nalichie tyazhyoloj konnicy ukazyvaet na znachitelnoe socialnoe rassloenie V istochnikah 1 v n e albanskie cari upominayutsya naryadu s caryami midyan Deyaniya Avgusta i iberov Tacit Albanskij car zhil v ukreplenii Kabalake na territorii pozdnejshego Shirvana Na rubezhe nashej ery v strane poyavlyayutsya goroda razvitie kotoryh padaet v osnovnom uzhe na sleduyushij period Novoselcev A P K voprosu o politicheskoj granice Armenii i Kavkazskoj Albanii v antichnyj period Kavkaz i Vizantiya Sb I Erevan Nauka 1979 seh 10 18 2020 02 26 tarixinde Istifade tarixi 10 oktyabr 2022 do konca IV v za isklyucheniem nebolshogo otrezka vremeni v 30 60 gg etogo stoletiya armyano albanskaya granica prohodila po reke Kure a oblasti Sakasena Arcah Utik Gardman i drugie vhodili v sostav Armyanskogo carstva Lish dogovor 387 g izmenil eto polozhenie kak izmenil mnogoe v sudbah samoj Kavkazskoj Albanii Toumanoff Cyrille Studies in Christian Caucasian history University Press 1963 In 363 the Prince of Otene severed his feudal ties with the King of Great Armenia and passed to the sphere of Albania where his dynasty remained until A D 922 when the last Prince Moses of Otene was blinded by Ashot II Bagratid King of Armenia and Otene was annexed Buzand Favstos Ermenistan tarixi Per s dr arm i komment M A Gevorgyana Pod red S T Eremyana Erevan Akademiya Nauk Armyanskoj SSR 1953 seh V kitab XIII fesil 2006 06 23 tarixinde Istifade tarixi 2022 10 10 Poshel vojnoyu takzhe na stranu albanov i zhestoko razgromil ih Otnyal u nih mnogo gavarov kotorye imi byli zahvacheny Uti Shakashen i Gardmanadzor Kolt i sopredelnye im gavary Reku Kuru sdelal granicej mezhdu svoej stranoj i Albaniej kak bylo ranshe Mnogih iz glavarej ubil ostalnyh oblozhil danyu i vzyal u nih zalozhnikov Vsemirnaya istoriya Enciklopediya Tom 3 Moskva Gosudarstvennoe izdatelstvo politicheskoj literatury 1957 Vnutrennij stroj stran Zakavkazya ostavalsya bez izmeneniya do serediny V v nesmotrya na to chto v rezultate dogovora 387 g Armeniya okazalas razdelyonnoj mezhdu Iranom i Rimom Lazika byla priznana sferoj vliyaniya Rima a Kartli i Albaniya dolzhny byli podchinitsya Iranu Trever K V Ocherki po istorii i kulture Kavkazskoj Albanii IV v do n e VII v n e istochniki i literatura M L 1959 Iz etogo teksta my uznaem chto v hode borby Persii s Armeniej Urnajr otnyal u Armenii ryad oblastej teper ej vozvrashennyh chto do etogo granica mezhdu Armeniej i Albaniej prohodila po Kure kotoraya teper byla vosstanovlena no pravda ne nadolgo tak kak posle razdela Armenii v 387 g granica snova peremestilas V 387 g imel mesto razdel Armenii mezhdu rimlyanami i persami 2 a v 428 g prekratilas dinastiya Arshakidov v vostochnoj chasti Armenii Istochniki nichego ne soobshayut ob Albanii v etot period hotya vse vysheizlozhennye sobytiya ne mogli ne otrazitsya na eyo sudbah Iz sopostavleniya dannyh v armyanskih istochnikah mozhno zaklyuchit chto posle 387 g albanskim caryam udalos prisoedinit k svoim vladeniyam oblasti Arcah Karabah i Utik 3 Takim obrazom v V v predely Albanskogo carstva rasshirilis v nego vhodilo i pravoberezhe Kury ot Hunarakerta do vpadeniya Araksa v Kuru vklyuchaya drevnie oblasti Shakashen Utik Arcah i oblast goroda Pajtakarana ARMYaNSKAYa GEOGRAFIYa TEKST I PEREVOD S PRISOVOKUPLENIEM KART I OBYaSNITELNYH PRIMEChANIJ IZDAL K P PATKANOV SANKT PETERBURG Tipografiya Imperatorskoj Akademii Nauk V O 9 l 12 1877 albancy ottorgli u armyan oblasti Shikashen Gardman Kolt Zave i eshe 20 oblastej lezhashih do vpadeniya Araksa v reku Kur Minorskij V F Istoriya Shirvana i Derbenda X XI vekov Moskva Izdatelstvo vostochnoj literatury 1963 seh 214 Toumanoff Cyril Armenia and Georgia The Cambridge Medieval History T IV The Byzantine Empire part I chapter XIV Cambridge 1966 seh 614 The journey of Ashot II to Constantinople in 921 and the conclusion of a Byzantine Armenian alliance was the culmination of the efforts 1 After a splendid reception Ashot returned to Armenia accompanied by an imperial army In reprisal for this alliance Yusuf back in Azerbaijan set up the king s first cousin Ashot of Bagaran and Koghb as an anti king and a civil war began Only at the price of a humiliating peace with his father s murdered was Ashot II able to stop the war Triumphant in the end over this and other instances of insubordination he directed his efforts to increasing the power and prestige of the Crown The royal domain was enlarged with the annexation of northern border lands Samshvilde Gardman Otene and to assert his suzerainty over the other Caucasian kings he assumed c 922 the title of King of Kings Drashanakertci Ovanes Istoriya Armenii 1985 2022 06 15 tarixinde Istifade tarixi 2022 10 15 Car Ashot syn Smbata poshel k svoemu testyu velikomu ishhanu Saaku i vzyav ego so vsem ego vojskom napravilsya v gavar Uti chtoby pokorit zhestokij myatezh Movsesa kotorogo on sam zhe naznachil ishhanom i povelitelem dikih plemen togo gavara Uti Drashanakertci Ovanes Istoriya Armenii 1985 2022 06 15 tarixinde Istifade tarixi 2022 10 15 Car eshe nahodilsya v gavare Uti usmiryaya i pokoryaya zhestokovyjnyh lyubyashih razbojnichat lyudej toj strany kogda Movses neozhidanno sobravshis dvinulsya v put cherez predely Sisakana on namerevalsya otpravitsya k velikomu korepiskopu canarov posulit tomu vsyacheskie blaga i obrativ ego v svoego edinomyshlennika osvobodit svoi vladeniya Edva ob etom sobytii soobshili caryu kak on nemedlenno pognalsya za nim Napraviv konya na vooruzhennogo i oblachennogo v dospehi Movsesa on podehal k nemu i udariv mechom po zheleznomu shlemu kotoryj byl na nem metko raskolol poseredine prochnyj shlem i poverg ego nazem Zatem on povernul nazad zabrav s soboj Movsesa kotoromu vyzheg glaza oslepiv lishiv ego sveta Kto dobrovolno obrekaet sebya na slepotu tot nikogda ne vernet zdorovya The Journal of Jewish studies 2002 V 1 2 T 53 Vayots Dzor was the largest district of the kingdom of Siwnik which was founded in 987 by the principal prince Smbat son of Sahak prince of Baghk Stepanos Orbeli Istoriya oblasti Sisakan Tiflis 1910 S 300 Թագ կապեն գեղեցկահասակ եւ վայելչագիտակ առնն հայկազնոյ Սմբատայ Սիւնեաց տեառն Ulubabyan B A Knyazhestvo Hachena v X XVI vekah PDF Erevan Izd AN Arm SSR 1975 seh 102 2022 03 01 tarixinde PDF Istifade tarixi 2022 10 15 Trever K V Ocherki po istorii i kulture Kavkazskoj Albanii IV v do n e VII v n e istochniki i literatura Moskva Leningrad 1959 Na albanskom to est udinskom utijskom yazyke prodolzhalo govorit naselenie ravninnoj chasti oblasti Utik nyne ravninnyj Karabah i v epohu arabskogo vladychestva Arabskie istoriki i geografy nazyvayut etot yazyk arranskim a oblast Utik Arranom to est Albaniej v uzkom smysle slova EdebiyyatDiakonoff I M Media Gershevitch Ilya redaktor The Cambridge History of Iran Volume 2 Kembric Cambridge University Press 1985 ISBN 978 0 521 20091 2 K V Trever Ocherki po istorii i kulture Kavkazskoj Albanii IV v do n e VII v n e Moskva Leningrad Izdatelstvo Akademii nauk SSSR 1959 389 s Mamedova Farida Politicheskaya istoriya i istoricheskaya geografiya Kavkazskoj Albanii III v do n e VIII v n e Baku Elm 1986 Mamedova Farida Kavkazskaya Albaniya i albany Baku Centr Issledovanij Kavkazskoj Albanii 2005 Kemal Aliev Antichnaya Kavkazskaya Albaniya Baku Azerbajdzhanskoe izdatelsko poligraficheskoe obedinenie 1992 238 s Z I Yampolskij Voprosy istorii Kavkazskoj Albanii Sbornik statej Baku Azerbajdzhanskoe izdatelsko poligraficheskoe obedinenie 1962 Hemcinin baxUtiler Udiler Udi dili