Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Xunan qalası — erkən orta əsrlərə aid alban abidəsi.
Xunan qalası orta əsr mənbələrində
Orta əsr müəlliflərinin məlumatlarında Xunan qalasının Kür və Ehram çaylarının kəsişməsində yerləşdiyi qeyd olunmuşdu. X əsr ərəb coğrafiyaşünas-səyyahı əl-Müqəddəsi ərazi bütövlüyündən danışarkən Xunanın Arran tərkibində olmasını göstərmişdi. Digər tərəfdən orta əsr müəlliflərindən Məsud ibn Namdar Xunan qalasını Arran sərhədlərinin dayağı adlandırmış, Əl-İstəxri isə Xunan qalasının Kür və Xram çaylarının kəsişdiyi yerdə yerləşdiyini bildirməklə hündür bir təpəliyin üzərində olduğunu qeyd edirdi. Əl-Istəxrinin məlumatına görə, Bərdədən Gəncəyə 9 fərsəng, Gəncədən Şəmkirə 10 fərsəng, Şəmkirdən Xunana 21 fərsəng, Xunandan Qala ibn Qandamana 10 fərsəng, Qala ibn Qandamandan Tiflisə 12 fərsəngdir. Tiflisə yol Kür çayının sağ sahili ilə gedirdi. Tədqiqatçı N.M.Quliyevin məlumatına görə Əl-Istəxrinin Xunanı Qala-at-turab adlandırması təsadüfi deyil. “Turab” sözü ərəb dilində “torpaq” deməkdir. Görünür, Istəxri Xunan qalası ilə maraqlanarkən onun Xunandan başqa türkdilli digər adını - Torpaqqala eşitmişdir ki, onu ərəb dilində Qala-ət-Turab (“böyük təpə üzərində qala”) adlandırmışdır. M.Kalankatlı “Alban tarixi” əsərində Xunan qalasının adını çəkərək, yazırdı ki, Aran Araz çayından başlayaraq Hunan (Xunan) qalasına qədər uzanan Alban ölkəsinin düzənliklərini və dağlarını miras olaraq almışdır.. Digər tərəfdən Gəncəli Kirokos XIII əsrdə gürcülərlə monqollar arasında gedən hərbi əməliyyatların məhz Xunanda aparıldığını qeyd etmişdi. Hətta o, öz əsərində belə bir məlumatda verirdi ki, gürcü çarı İvani tatar qoşunlarını qarşılamaq üçün öz sərhədini keçdi və Xunan qalasına çatdı. Albaniyanın Xunan qalasında tatarları qarşılamağa çalışdı ki, bu ərazidə onlarla döyüşlərini aparsın və Gürcüstan ərazisini dağıntılardan xilas edə bilsin. Ancaq orada İvaninin ordusu məğlub oldu, tatarlar həmin ərazini tutdular və Xunan qalasını tamamilə dağıtdılar.
Xunan qalası: müasir tədqiqatlar
Son vaxtlara qədər Azərbaycan ərazisində aparılan arxeoloji tədqiqatlar nəticəsində Xunan şəhərinin indiki Tovuz rayonu ərazisindəki Torpaqqala adlanan ərazidə olduğu bildirilirdi. Hətta belə bir fikir də söylənilirdi ki, həmin ərazilərdə yerli əhalinin Xunan düzü adlandırdığı ərazi var, bu da həmin qalanın bu ərazidə olduğunu sübut edir. Ancaq orta əsr müəlliflərinin məlumatları və eləcə də aparılan tədqiqatlar, həmin fikirlərin əsassız olduğunu söyləməyə imkan verir. Ona görə ki, aparılan istər elmi araşdırmalar, istərsə də, arxeoloji qazıntılar nəticəsində belə qənaətə gəlmək mümkündür ki, Xunan şəhərinin xarabalıqları indiki Qazax rayonu ərazisində ikinci Şıxlı kəndinin sahəsində yerləşir və o, Kür və Xram çaylarının qovuşduğu bir sahədədir. Orta əsr müəlliflərindən Əl-İstəxri məlumat verir ki, Xunanın ərazisi təxminən 35-40 hektara qədər sahəni əhatə edir. Bu sahə Şəmkir və Gəncə şəhərlərinin ərazisinə bərabərdir. Xunanın İkinci Şıxlı kəndinin ərazisindəki sahəsi də təxminən 35-40 hektara qədər olan sahəni əhatə edir. Bu da orta əsr müəlliflərinin verdiyi məlumatları tamamilə təsdiqləyir”
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutunun şöbə müdiri, tarix elmləri doktoru Arif Məmmədovun sözlərinə görə, Xunan yaşayış yerinin və Xunan qalasının yerinin dəqiqləşdirilməsi üçün ilkin tədqiqat işləri aparılmışdır: Tədqiqatçı göstərir ki, qala yerinin divarları dəqiqləşdirilmiş və həmin divarların qalıqlarının bir hissəsi üzə çıxarılmışdır, bundan başqa həmin ərazidə təndir yerləri, ilkin istehsal ocaqlarının yerləri tapılmışdır. İlk orta əsrlər dövrünə aid xeyli maddi-mədəniyyət nümunəsi də üzə çıxarılmışdır. Bu ərazidə ərazidə aparılan tədqiqat işləri Xunanda yaşayışın XIII əsrə qədər davam etdiyini sübut edir. Çünki son arxeoloji materiallar XIII-XIV əsrdəki materiallarıdır ki, bunlar da Xunanın məhz XIII əsrdə monqol işğalları dövründə dağıdıldığını sübut edir. Arxeoloji qazıntılar Xunan qalasının III-V əsrlərdə salındığını göstərir. Sonrakı dövrlərdə də Xunan öz mövqeyini qoruyub saxlamışdır. Buna səbəb qalanın ilk növbədə sərhəd məntəqəsində yerləşməsi ilə bağlı idi. Ona görə ki, belə iri şəhərlər ilk orta əsrlər dövründə bütün yaşayış məntəqələri kimi iri təpəliklərin üstündə salınır, eyni zamanda qala funksiyasını yerinə yetirirdi. Bu həm o şəhərləri sel və daşqınlardan qorumaq, həm hücumlar zamanı müdafiəni asanlaşdırmaq, həm də uzaqdan gələn ticarət karvanlarını görmək məqsədilə edilirdi. . Arif Məmmədov daha sonra qeyd edir ki, Xunan şəhərinin dəqiq yerinin aşkarlanması yeni faktlar ortaya çıxardı. Belə ki, ilk orta əsrlərdə hər bir iri feodal şəhərinin ən azı 150 kilometrlik məsafədə mərkəz rolunu oynadığını nəzərə alsaq, onda Xunan digər Azərbaycan torpaqları olan Borçalı, Başkeçid, Basarkeçər, Şəmşəddil, İrəvan, Tiflis və s. üçün də əsas mərkəz rolunu oynamışdır”.
Mənbə
Həmçinin bax
Istinad
- [1] 2009-04-05 at the Wayback MachineСведения арабских писателей X и XI веков по Р. Хр. о Кавказе, Армении и Адербейджане.
- [2][ölü keçid].Qədim Xunan şəhərinin Qazaxda tapılan izləri
- [3][ölü keçid].Xunan qalası
- [4] 2016-03-05 at the Wayback Machine Xunan qalası
- [5] 2016-03-12 at the Wayback MachineXunan şəhərinin qalıqları aşkar edilmişdir
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Xunan qalasi erken orta esrlere aid alban abidesi Xunan qalasi orta esr menbelerindeOrta esr muelliflerinin melumatlarinda Xunan qalasinin Kur ve Ehram caylarinin kesismesinde yerlesdiyi qeyd olunmusdu X esr ereb cografiyasunas seyyahi el Muqeddesi erazi butovluyunden danisarken Xunanin Arran terkibinde olmasini gostermisdi Diger terefden orta esr muelliflerinden Mesud ibn Namdar Xunan qalasini Arran serhedlerinin dayagi adlandirmis El Istexri ise Xunan qalasinin Kur ve Xram caylarinin kesisdiyi yerde yerlesdiyini bildirmekle hundur bir tepeliyin uzerinde oldugunu qeyd edirdi El Istexrinin melumatina gore Berdeden Genceye 9 ferseng Genceden Semkire 10 ferseng Semkirden Xunana 21 ferseng Xunandan Qala ibn Qandamana 10 ferseng Qala ibn Qandamandan Tiflise 12 fersengdir Tiflise yol Kur cayinin sag sahili ile gedirdi Tedqiqatci N M Quliyevin melumatina gore El Istexrinin Xunani Qala at turab adlandirmasi tesadufi deyil Turab sozu ereb dilinde torpaq demekdir Gorunur Istexri Xunan qalasi ile maraqlanarken onun Xunandan basqa turkdilli diger adini Torpaqqala esitmisdir ki onu ereb dilinde Qala et Turab boyuk tepe uzerinde qala adlandirmisdir M Kalankatli Alban tarixi eserinde Xunan qalasinin adini cekerek yazirdi ki Aran Araz cayindan baslayaraq Hunan Xunan qalasina qeder uzanan Alban olkesinin duzenliklerini ve daglarini miras olaraq almisdir Diger terefden Genceli Kirokos XIII esrde gurculerle monqollar arasinda geden herbi emeliyyatlarin mehz Xunanda aparildigini qeyd etmisdi Hetta o oz eserinde bele bir melumatda verirdi ki gurcu cari Ivani tatar qosunlarini qarsilamaq ucun oz serhedini kecdi ve Xunan qalasina catdi Albaniyanin Xunan qalasinda tatarlari qarsilamaga calisdi ki bu erazide onlarla doyuslerini aparsin ve Gurcustan erazisini dagintilardan xilas ede bilsin Ancaq orada Ivaninin ordusu meglub oldu tatarlar hemin erazini tutdular ve Xunan qalasini tamamile dagitdilar Xunan qalasi muasir tedqiqatlarSon vaxtlara qeder Azerbaycan erazisinde aparilan arxeoloji tedqiqatlar neticesinde Xunan seherinin indiki Tovuz rayonu erazisindeki Torpaqqala adlanan erazide oldugu bildirilirdi Hetta bele bir fikir de soylenilirdi ki hemin erazilerde yerli ehalinin Xunan duzu adlandirdigi erazi var bu da hemin qalanin bu erazide oldugunu subut edir Ancaq orta esr muelliflerinin melumatlari ve elece de aparilan tedqiqatlar hemin fikirlerin esassiz oldugunu soylemeye imkan verir Ona gore ki aparilan ister elmi arasdirmalar isterse de arxeoloji qazintilar neticesinde bele qenaete gelmek mumkundur ki Xunan seherinin xarabaliqlari indiki Qazax rayonu erazisinde ikinci Sixli kendinin sahesinde yerlesir ve o Kur ve Xram caylarinin qovusdugu bir sahededir Orta esr muelliflerinden El Istexri melumat verir ki Xunanin erazisi texminen 35 40 hektara qeder saheni ehate edir Bu sahe Semkir ve Gence seherlerinin erazisine beraberdir Xunanin Ikinci Sixli kendinin erazisindeki sahesi de texminen 35 40 hektara qeder olan saheni ehate edir Bu da orta esr muelliflerinin verdiyi melumatlari tamamile tesdiqleyir Azerbaycan Milli Elmler Akademiyasinin Arxeologiya ve Etnoqrafiya Institutunun sobe mudiri tarix elmleri doktoru Arif Memmedovun sozlerine gore Xunan yasayis yerinin ve Xunan qalasinin yerinin deqiqlesdirilmesi ucun ilkin tedqiqat isleri aparilmisdir Tedqiqatci gosterir ki qala yerinin divarlari deqiqlesdirilmis ve hemin divarlarin qaliqlarinin bir hissesi uze cixarilmisdir bundan basqa hemin erazide tendir yerleri ilkin istehsal ocaqlarinin yerleri tapilmisdir Ilk orta esrler dovrune aid xeyli maddi medeniyyet numunesi de uze cixarilmisdir Bu erazide erazide aparilan tedqiqat isleri Xunanda yasayisin XIII esre qeder davam etdiyini subut edir Cunki son arxeoloji materiallar XIII XIV esrdeki materiallaridir ki bunlar da Xunanin mehz XIII esrde monqol isgallari dovrunde dagidildigini subut edir Arxeoloji qazintilar Xunan qalasinin III V esrlerde salindigini gosterir Sonraki dovrlerde de Xunan oz movqeyini qoruyub saxlamisdir Buna sebeb qalanin ilk novbede serhed menteqesinde yerlesmesi ile bagli idi Ona gore ki bele iri seherler ilk orta esrler dovrunde butun yasayis menteqeleri kimi iri tepeliklerin ustunde salinir eyni zamanda qala funksiyasini yerine yetirirdi Bu hem o seherleri sel ve dasqinlardan qorumaq hem hucumlar zamani mudafieni asanlasdirmaq hem de uzaqdan gelen ticaret karvanlarini gormek meqsedile edilirdi Arif Memmedov daha sonra qeyd edir ki Xunan seherinin deqiq yerinin askarlanmasi yeni faktlar ortaya cixardi Bele ki ilk orta esrlerde her bir iri feodal seherinin en azi 150 kilometrlik mesafede merkez rolunu oynadigini nezere alsaq onda Xunan diger Azerbaycan torpaqlari olan Borcali Baskecid Basarkecer Semseddil Irevan Tiflis ve s ucun de esas merkez rolunu oynamisdir MenbeHemcinin baxXunan seheriIstinad 1 2009 04 05 at the Wayback MachineSvedeniya arabskih pisatelej X i XI vekov po R Hr o Kavkaze Armenii i Aderbejdzhane 2 olu kecid Qedim Xunan seherinin Qazaxda tapilan izleri 3 olu kecid Xunan qalasi 4 2016 03 05 at the Wayback Machine Xunan qalasi 5 2016 03 12 at the Wayback MachineXunan seherinin qaliqlari askar edilmisdir