İqor Dyakonov

İqor Dyakonov (tam adı: İqor Mixayloviç Dyakonov, rus. И́горь Миха́йлович Дья́конов; 30 dekabr 1914 (12 yanvar 1915), Petroqrad – 2 may 1999, Sankt-Peterburq) — Rusiya və Sovet tarixçisi, şərqşünası və dilşünası.

İqor Dyakonov
rus. И́горь Миха́йлович Дья́конов
İ. M. Dyakonov (1991-ci il)
Doğum tarixi	12 yanvar 1915
Doğum yeri	Petroqrad, Rusiya imperiyası
Vəfat tarixi	2 may 1999 (84 yaşında)
Vəfat yeri	Sankt-Peterburq, Rusiya
Dəfn yeri	Boqoslovskoye qəbiristanlığı^[d]
Elm sahələri	tarix, şərqşünaslıq, dilçilik
Elmi dərəcəsi	tarix elmləri doktoru (1960)
İş yeri	Rusiya Elmlər Akademiyası Şərq Əlyazmaları İnstitutu^[d]
Təhsili	Sankt-Peterburq Dövlət Universitetinin Filologiya fakültəsi^[d]
Tanınmış yetirmələri	Tamaz Qamkrelidze, Maykl Heltser^[d], Məhəmməd Dandamayev, Vladimir Yakobson^[d]
Üzvlüyü	Amerika İncəsənət və Elmlər Akademiyası
Mükafatları

Həyatı

Yaradıcılığı

İ.M.Dyakonovun işlətdiyi terminlərlə eyni olan buradakı terminlərdə bəzi fərqlər vardır. Bunlar müxtəlif oxunuşdan, müxtəlif ədəbiyyatdan gələn fərqlərdir. Sag-giga sözü aydındır: sag - şumer dilində ‘baş’ deməkdir, giga sözü isə ‘qara’ sözünü mühafizə edir - hərfən ‘başı qara’ - qarabaşlar mə’nasındadır.

Y. Yusifovun dediyi "kengir" sözünün izahına İ.M. Dyakonovda rast gəlirik. İ.M.Dyakonov göstərir ki, Şumer sözü mixi yazılarda Kİ.EN.Gİ işarəsi ilə yazılır. "Belə bir fikir yayılmışdır ki, bu sözü fonetik cəhətdən *Kegi(r) şəklində oxumaq lazımdır, çünki Şumer sözünün dialekt formasının prototipidir. Lakin k>ş dialekt keçidinə kifayət qədər inandırıcı dəlil yoxdur, ona görə də Kİ.EN.Gİ yazılış formasını Şumer oxunuşu ilə tərkibi ideoqram kimi düşünmək daha yaxşı olar". Buradan aydın olur ki, Kiengi (və başqa variantlardakı Kegir, Kengir) "Şumer" deməkdir.

Ki-en-gi sözünün etimologiyası haqqında vahid fikir yoxdur. Römer ki-egi şəklində ‘knyaz yeri’, ‘knyaz torpağı’ kimi izah etmişdir. Bizim fikrimizcə, Kİ.EN.Gİ - ilkin mə’nasına görə ‘allahın gəldiyi torpaq’ deməkdir: ki - ‘torpaq’, En(An) - şumerlərin allah adı, gi - ‘gəlmək’ sözüdür.

İ.M.Dyakonov şumerlərin taleyini daha yanlış düşünmüşdür: "Baxmayaraq ki, şumer dili sami-akkadlar tərəfindən sıxışdırıldı, lakin bir xalqın başqası tərəfindən fiziki sıxışdırılması baş vermədi; antropoloji tip dəyişmədi, mədəniyyətdə elə bir əsaslı dəyişiklik olmadı... Mahiyyət e’tibarilə sonrakı babillilər elə həmin şumerlər idi... lakin dillərini dəyişmişdilər".

İ.M.Dyakonovun şumer dili haqqında dediyi aşağıdakı sözləri eynilə türk dillərinə də aid etmək olar: "Fövqəladə mühüm fonetik qanun: ikihecalı əsaslarda samitlər arasında yalnız bu və ya digər bir sait işlənə bilər: gaba - ‘qrudğ’, ama "matğ", amar "detenış"... Bu, yəqin ki, çox qədim, lakin hər halda sonrakı hadisə olub, söz əsasının ilkin saitinin nədən ibarət olduğunu bildirir".

İ.M.Dyakonov şumer dilinin fonetik sistemini nəzərdən keçirərək e.ə. III minilliyin ortalarına aid şumer dili fonetik sistemi ilə II minilliyə aid hürri dili fonetik sistemi arasında yaxınlıq müşahidə etmiş və bu yaxınlığın qədim vahid substratdan gəldiyini güman etdiyini bildirmişdir.

İstinadlar

1. Дьяконов Игорь Михайлович // Большая советская энциклопедия (rus.): [в 30 т.]. / под ред. А. М. Прохоров 3-е изд. Москва: Советская энциклопедия, 1969.
2. Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
3. И́. М.Дья́конов, Языки древней Передней Азии., М., Наука. 1967. 492 с. 2100 э.

Həmçinin bax

Xarici keçidlər

• И. М. Дьяконов. Книга воспоминаний.
• Некролог И. М. Дьяконова
• "Главный научный сотрудник"
• Полный список публикаций И. М. Дьяконова в формате PDF
• "Перловник" Игоря Михайловича и Нины Яковлевны Дьяконовых
• Библиография Игоря Михайловича Дьяконова — на сайте GERGINAKKUM