Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Urnayr — Qafqaz Albaniyasında çar. Alban arşaki hökmdarı. 313-cü ildə Urnayr xristianlığı dövlət dini elan etdi. Mənşəcə Arşakilərdən olan Urnayrın (və onun varislərinin) xristianlığı qəbul etmələri, onların daxili inamları və ya xristianlığa olan meyillərindən daha çox siyasi mülahizələrlə bağlı idi. Monoteist din olan xristianlığın köməyilə Urnayr çoxmillətli alban dövlətini yaratdı.
| Urnayr | |
|---|---|
 “Alban ölkəsinin tarixi”ndə Alban çarı Urnayr və İran şahı II Şapurun təsviri olan miniatür | |
 | |
| 313 (bilinən) – 371 | |
| Əvvəlki | I Vaçe |
| Sonrakı | II Vaçaqan |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Atası | I Vaçe |
| Anası | ? |
| Həyat yoldaşı | Asay (II Şapurun bacısı) |
| Uşaqları | II Vaçaqan |
| Ailəsi | Alban Arşakiləri |
| Dini | Bütpərəstlik/Alban Həvari Kilsəsi |
Həyatı
Hökmdar Urnayrın adı ilk dəfə 313-cü ildə çəkilir. Belə ki, o, Albaniya ərazisində yaşayan tayfaları uzaqgörənliklə birləşdirmək qərarına gəlmiş, bu yolda əsas vasitənin din olmasını anlamışdır. Nəticədə o, 313-cü ildə xristianlığı Albaniyanın dövlət dini elan etmişdir. Təkallahlığı qəbul etməklə o, tayfalarda olan 16 bütləri məhv edir və tayfaları vahid din ətrafında birləşdirirdi. Xristianlığın qəbul edilməsi, həmçinin quldarlıq quruluşunun yeni, feodalizm quruluşu ilə əvəzlənməsi prosesi Albaniyanı daim tabe etməyə çalışan və İran feodalları tərəfindən idarə olunan Sasani dövləti ilə, həmçinin Şərqi Roma (sonralar Bizans) dövləti ilə mübarizə şəraitində baş verirdi. Xristianlığı Fələstin missionerlərindən (yəni xristianlığın mənbəyindən) qəbul etməsi isə müstəqil alban kilsəsi yaratmağa, Roma xristian rəhbərlərindən asılı olmamağa imkan verirdi. Eyni zamanda, Sasani hökmdarları da alban əhalisinə təsir imkanlarını itirirdilər. Beləliklə, Urnayrın addımı Albaniyanın vahidliyini və müstəqilliyini təmin edən addım kimi qiymətləndirilməlidir. Qafqazda ilk xristian dövlətlərindən olan Albaniya özü xristianlığı digər Qafqaz xalqları arasında yaymağa başlayır. Buradan missionerlər Qafqaz dağları və Xəzərsahili çöllərə yollanır, Qafqaz dağlarından şimalda təkallahlılığı yayırlar. Məhz alban missionerlərinin sayəsində xristianlıq regionda aparıcı dinə çevrilir, vacib siyasi amilə dönür. Nəticədə alban hökmdarı Şimali Qafqaz və Volqaboyu əhalisinə təsir etmək imkanı qazanır və bu imkandan istifadə edir. Urnayrın regionda artmış qüdrətini görən Sasani hökmdarı II Şapur onunla qohum olmaq istədiyini bildirir və razılıq alır. II Şapurun bacısı ilə evlənən Urnayr qərbdən gələn yeni təhlükənin qarşısını almağa çalışır. Belə ki, Roma qoşunları əlaltıları olan ermənilərlə Albaniyanı zəbt etmək fikirlərindən dönməmişdilər.
Haşiyə çıxaraq qeyd etmək lazımdır ki, romalıların Albaniyaya ilk yürüşü e.ə. 66-cı ildə baş vermişdir. O vaxtdan bəri romalılar mütəmadi olaraq Albaniya üzərinə yürüşlər etmiş, lakin güclü müqavimətlə üzləşmişlər. Dünyanın ən qüdrətli dövləti sayılan Roma imperiyası bütün səylərinə baxmayaraq Albaniyanı zəbt edə bilməmişdir. 359-cu ildə Roma-erməni qoşunu yürüşə hazırlaşdığı dövrdə Urnayr II Şapurla görüşüb düşmənin hücumunu gözləməməyin, əksinə, hücum edib onu öz torpaqlarındaca məğlub etməyin vacibliyini sübut edir. Birləşmiş alban-Sasani ordusu Suriya istiqamətində yürüş edir və şəhəri yaxınlığındakı döyüşdə düşmənlərinin belini sındırır. Bu dövr mənbələrində Urnayr haqqında belə yazılmışdır:
"Urnayr, şərəfli döyüşçü, öz şanlı adını o, böyük müharibələrdə qazanmış, Ermənistanın daxilində öz zəfər bayrağını sancmışdır".
Qələbədən sonra vətənə qayıdan Urnayr ölkədə quruculuq işləri ilə məşğul olmuşdur. O, xristianlığı yaymaq üçün xüsusi qanunlar qəbul etmiş, dini məktəblər açmışdır. Torpaqların bir qismini kilsə torpaqları adlandırmışdır ki, onlardan gələn gəlir kilsənin xərclərini ödəsin. Bununla belə, dədə-baba dinlərindən imtina etməyənlərə qarşı o, yumşaq münasibət göstərmiş, heç bir cəza tədbirləri həyata keçirməmişdir. Nəticədə artıq IV əsrin ortalarında xristianlıq Albaniyada əsl dövlət dini olmuşdur. Bu, Sasani hökmdarının xoşuna gəlməsə də, Urnayr kimi güclü müttəfiqi itirmək istəməyən II Şapur bu tədbirlərə göz yummağı üstün tutmuşdur.
371-ci ildə Roma qoşunları yeni, daha güclü bir yürüşə başlayır. Alban-Sasani ordusu onları qarşılayır, lakin yaxınlığında baş verən döyüşdə məğlub edilir. Urnayr bu döyüşdə ağır yaralanır və mühafizəçilərinin köməyi ilə vətəninə çatdırılır. Lakin romalılar da böyük itkilər vermişdilər. Nəticədə Roma–Sasani danışıqları başlayır. 387-ci ildə imzalanan müqaviləyə əsasən, Ermənistan dövlətinin adı dünyanın siyasi xəritəsindən silinir. Van gölü ətrafında olan torpaqlar Roma ilə sasanilər arasında bölünür.
Antroponimlər
Azərbaycanlı tədqiqatçılar türkcə "urun", "yaraşan", "uyğun gələn", "münasib olan" və ər "igid", "döyüşçü", "kişi" sözlərindən Urnayr adının qədim ermənicədəki "ayr" hissəsi həmin dildəki ayr "kişi" sözünü uyğunlaşdırmışdır). Erməni tədqiqatçıları ayr sözünü erməni sözü hesab edir və iranmənşəli Ari (qədim farsların ulu əcdadlarının adı) sözü ilə əlaqələndirirlər.
İstinadlar
Bu məqalədəki istinadlar müvafiq ilə göstərilməlidir. |
- Moisey Kalankatlı, Albaniya Tarixi PDF 2022-03-19 at the Wayback Machine
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun meqalenin muzakire sehifesine diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Urnayr Qafqaz Albaniyasinda car Alban arsaki hokmdari 313 cu ilde Urnayr xristianligi dovlet dini elan etdi Mensece Arsakilerden olan Urnayrin ve onun varislerinin xristianligi qebul etmeleri onlarin daxili inamlari ve ya xristianliga olan meyillerinden daha cox siyasi mulahizelerle bagli idi Monoteist din olan xristianligin komeyile Urnayr coxmilletli alban dovletini yaratdi Urnayr Alban olkesinin tarixi nde Alban cari Urnayr ve Iran sahi II Sapurun tesviri olan miniaturQafqaz Albaniyasinin III cari Arsakiler 313 bilinen 371EvvelkiI VaceSonrakiII VacaqanSexsi melumatlarAtasi I VaceAnasi Heyat yoldasi Asay II Sapurun bacisi Usaqlari II VacaqanAilesi Alban ArsakileriDini Butperestlik Alban Hevari KilsesiHeyatiHokmdar Urnayrin adi ilk defe 313 cu ilde cekilir Bele ki o Albaniya erazisinde yasayan tayfalari uzaqgorenlikle birlesdirmek qerarina gelmis bu yolda esas vasitenin din olmasini anlamisdir Neticede o 313 cu ilde xristianligi Albaniyanin dovlet dini elan etmisdir Tekallahligi qebul etmekle o tayfalarda olan 16 butleri mehv edir ve tayfalari vahid din etrafinda birlesdirirdi Xristianligin qebul edilmesi hemcinin quldarliq qurulusunun yeni feodalizm qurulusu ile evezlenmesi prosesi Albaniyani daim tabe etmeye calisan ve Iran feodallari terefinden idare olunan Sasani dovleti ile hemcinin Serqi Roma sonralar Bizans dovleti ile mubarize seraitinde bas verirdi Xristianligi Felestin missionerlerinden yeni xristianligin menbeyinden qebul etmesi ise musteqil alban kilsesi yaratmaga Roma xristian rehberlerinden asili olmamaga imkan verirdi Eyni zamanda Sasani hokmdarlari da alban ehalisine tesir imkanlarini itirirdiler Belelikle Urnayrin addimi Albaniyanin vahidliyini ve musteqilliyini temin eden addim kimi qiymetlendirilmelidir Qafqazda ilk xristian dovletlerinden olan Albaniya ozu xristianligi diger Qafqaz xalqlari arasinda yaymaga baslayir Buradan missionerler Qafqaz daglari ve Xezersahili collere yollanir Qafqaz daglarindan simalda tekallahliligi yayirlar Mehz alban missionerlerinin sayesinde xristianliq regionda aparici dine cevrilir vacib siyasi amile donur Neticede alban hokmdari Simali Qafqaz ve Volqaboyu ehalisine tesir etmek imkani qazanir ve bu imkandan istifade edir Urnayrin regionda artmis qudretini goren Sasani hokmdari II Sapur onunla qohum olmaq istediyini bildirir ve raziliq alir II Sapurun bacisi ile evlenen Urnayr qerbden gelen yeni tehlukenin qarsisini almaga calisir Bele ki Roma qosunlari elaltilari olan ermenilerle Albaniyani zebt etmek fikirlerinden donmemisdiler Hasiye cixaraq qeyd etmek lazimdir ki romalilarin Albaniyaya ilk yurusu e e 66 ci ilde bas vermisdir O vaxtdan beri romalilar mutemadi olaraq Albaniya uzerine yurusler etmis lakin guclu muqavimetle uzlesmisler Dunyanin en qudretli dovleti sayilan Roma imperiyasi butun seylerine baxmayaraq Albaniyani zebt ede bilmemisdir 359 cu ilde Roma ermeni qosunu yuruse hazirlasdigi dovrde Urnayr II Sapurla gorusub dusmenin hucumunu gozlememeyin eksine hucum edib onu oz torpaqlarindaca meglub etmeyin vacibliyini subut edir Birlesmis alban Sasani ordusu Suriya istiqametinde yurus edir ve seheri yaxinligindaki doyusde dusmenlerinin belini sindirir Bu dovr menbelerinde Urnayr haqqinda bele yazilmisdir Urnayr serefli doyuscu oz sanli adini o boyuk muharibelerde qazanmis Ermenistanin daxilinde oz zefer bayragini sancmisdir Qelebeden sonra vetene qayidan Urnayr olkede quruculuq isleri ile mesgul olmusdur O xristianligi yaymaq ucun xususi qanunlar qebul etmis dini mektebler acmisdir Torpaqlarin bir qismini kilse torpaqlari adlandirmisdir ki onlardan gelen gelir kilsenin xerclerini odesin Bununla bele dede baba dinlerinden imtina etmeyenlere qarsi o yumsaq munasibet gostermis hec bir ceza tedbirleri heyata kecirmemisdir Neticede artiq IV esrin ortalarinda xristianliq Albaniyada esl dovlet dini olmusdur Bu Sasani hokmdarinin xosuna gelmese de Urnayr kimi guclu muttefiqi itirmek istemeyen II Sapur bu tedbirlere goz yummagi ustun tutmusdur 371 ci ilde Roma qosunlari yeni daha guclu bir yuruse baslayir Alban Sasani ordusu onlari qarsilayir lakin yaxinliginda bas veren doyusde meglub edilir Urnayr bu doyusde agir yaralanir ve muhafizecilerinin komeyi ile vetenine catdirilir Lakin romalilar da boyuk itkiler vermisdiler Neticede Roma Sasani danisiqlari baslayir 387 ci ilde imzalanan muqavileye esasen Ermenistan dovletinin adi dunyanin siyasi xeritesinden silinir Van golu etrafinda olan torpaqlar Roma ile sasaniler arasinda bolunur AntroponimlerAzerbaycanli tedqiqatcilar turkce urun yarasan uygun gelen munasib olan ve er igid doyuscu kisi sozlerinden Urnayr adinin qedim ermenicedeki ayr hissesi hemin dildeki ayr kisi sozunu uygunlasdirmisdir Ermeni tedqiqatcilari ayr sozunu ermeni sozu hesab edir ve iranmenseli Ari qedim farslarin ulu ecdadlarinin adi sozu ile elaqelendirirler IstinadlarBu meqaledeki istinadlar muvafiq istinad sablonlari ile gosterilmelidir Moisey Kalankatli Albaniya Tarixi PDF 2022 03 19 at the Wayback MachineHemcinin baxXarici kecidler