Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Dilin mənşəyi — Dilin mənşəyi mövzusu, dilçilik və antropologiya sahələrində ən çox müzakirə olunan və hələ də tam cavablandırılmamış suallardan biridir. Bu mövzuda müxtəlif nəzəriyyələr irəli sürülmüşdür ki, bunlar əsasən dilin yaranmasını bioloji, sosial və ya mədəni amillərlə əlaqələndirir.
Bioloji Nəzəriyyələr
Bioloji nəzəriyyələrə görə, dil insanın bioloji təkamülünün nəticəsidir. Bu yanaşma, dil qabiliyyətinin genetik və nevroloji əsaslarını araşdıraraq, insanın kommunikasiya sisteminin necə inkişaf etdiyini başa düşməyə çalışır. Məsələn, Noam Çomski tərəfindən irəli sürülən universal qrammatika nəzəriyyəsi, dilin bioloji olaraq beynin bir hissəsi olduğunu irəli sürərək, bu sahədəki araşdırmalara yeni bir perspektiv gətirmişdir. Bu nəzəriyyələrə əsasən, insan beynində dilin formalaşması və işlədilməsi bioloji proseslərin nəticəsidir. Dilin biologiyası, dilin insan beynində necə formalaşdığı və işlədildiyi ilə bağlı fundamental suallara cavab axtaran bir elmi sahədir. Bu mövzu, dilin yalnız sosial və mədəni bir fenomen olmadığını, eyni zamanda bioloji bir proses olduğunu ortaya qoyur.
Sosial Nəzəriyyələr
Sosial nəzəriyyələrə görə, dil insanların sosial ehtiyaclarından yaranmışdır. Bu yanaşma, dilin mənşəyini cəmiyyət daxilindəki ünsiyyət tələbatı ilə əlaqələndirir. İnsanlar arasında əməkdaşlıq, məlumat mübadiləsi və sosial əlaqələrin qurulması zərurəti dilin formalaşmasına səbəb olmuşdur. Bu nəzəriyyələrə əsasən, dil şüurlu kəşf və ictimai razılaşma nəticəsində meydana gəlmişdir. Sosial nəzəriyyələr dilin yaranmasını cəmiyyətin inkişafı və sosial strukturların formalaşması ilə əlaqələndirir. Bu yanaşma, dilin təkcə fərdi bir qabiliyyət olmadığını, eyni zamanda sosial bir fenomen olduğunu vurğulayır. Beləliklə, dilin inkişafı və müxtəlifliyi cəmiyyətin sosial dinamikası və mədəniyyətinin tələbləri ilə sıx bağlıdır.
Səstəlqini Nəzəriyyəsi
Səstəlqini nəzəriyyəsi, dilin mənşəyini ətraf mühitdəki səslərin təqlidi ilə əlaqələndirən bir yanaşmadır. Bu nəzəriyyəyə görə, insanlar heyvanların səslərini və təbiətdəki digər səsləri təqlid edərək ilk sözləri yaratmışlar. Məsələn, Azərbaycan dilində "qarğa" sözü qarğanın çıxardığı "qar-qar" səsindən, "ququ quşu" isə ququ quşunun "qu-qu" səsindən yaranmışdır. Bu cür sözlər səstəlqini adlanır və müxtəlif dillərdə mövcuddur.. Lakin, səstəlqini nəzəriyyəsi dilin tam mənşəyini izah etməkdə məhdudiyyətlərə malikdir. Bu nəzəriyyə bəzi heyvan adlarının və səslərin təqlidi ilə yaranan sözlərin mənşəyini açıqlasa da, dilin kompleks qrammatik quruluşu və abstrakt anlayışların ifadəsi kimi aspektlərini izah etməkdə çətinlik çəkir.<ref>Cross, Ian; Woodruff, Ghofur Eliot. Music as a Communicative medium // Botha, Rudolf P.; Knight, Chris (redaktorlar ). The Prehistory of Language (PDF). Oxford University Press. 23 April 2009. 77–98. doi:10.1093/acprof:oso/9780199545872.003.0005. ISBN .</ref Beləliklə, səstəlqini nəzəriyyəsi dilin mənşəyini anlamaqda müəyyən töhfə versə də, onun tam izahını təmin etmir.
İstinadlar
- Shah, Sonia. "The Animals Are Talking. What Does It Mean?". The New York Times. 20 September 2023. 21 September 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 September 2023.
- Żywiczyński, Przemysław; Wacewicz, Slawomir. Statement of the Société de linguistique de Paris banning glottogenetic speculation. August 2019. doi:10.3726/b15805. ISBN .
- ; Gibson, Kathleen Rita. The Oxford handbook of language evolution. Oxford University Press. 2012. ISBN .
- Müller, F. M. 1996 [1861]. The theoretical stage, and the origin of language. Lecture 9 from Lectures on the Science of Language. Reprinted in R. Harris (ed.), The Origin of Language. Bristol: Thoemmes Press, pp. 7–41.
- ; Kirby, Simon. Language evolution: the hardest problem in science? // Kirby, Simon (redaktor). Language evolution. Oxford University Press. 2003. 77–93. ISBN . (#missing_name)
- Pinker, Steven. The Language Instinct. New York: W. Morrow & Co. 1994. ISBN .
- Velichkovskiĭ, B. M.; Rumbaugh, Duane M., redaktorlar The cultural roots of language // Communicating meaning: the evolution and development of language. Mahwah, NJ: L. Erlbaum. 1996. ISBN .
- Dunn, M.; Greenhill, S. J.; Levinson, S. C.; Gray, R. D. "Evolved structure of language shows lineage-specific trends in word-order universals". Nature. 473 (7345). May 2011: 79–82. Bibcode:2011Natur.473...79D. doi:10.1038/nature09923. hdl:11858/00-001M-0000-0013-3B19-B. PMID 21490599.
- The Economist, "The evolution of language: Babel or babble?", 16 April 2011, pp. 85–86.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Dilin menseyi Dilin menseyi movzusu dilcilik ve antropologiya sahelerinde en cox muzakire olunan ve hele de tam cavablandirilmamis suallardan biridir Bu movzuda muxtelif nezeriyyeler ireli surulmusdur ki bunlar esasen dilin yaranmasini bioloji sosial ve ya medeni amillerle elaqelendirir DilcilikDunya dilleriFonologiya Morfologiya Sintaksis Semantika Praqmatika Koqnitiv dilcilik Generativ linqvistikaDeskriptiv linqvistikaAntropoloji linqvistika Tekamul linqvistikasi etimologiya Fonetika SosiolinqvistikaTetbiqi dilcilikKomputer dilciliyi Kriminalistika Dilin menimsenilmesi Dil qiymetlendirmesi Dil inkisafi Preskriptivizm Antropoloji linqvistika Neyrolinqvistika Psixolinqvistika StilistikaDigerleriEdebiyyat Linqvistik tipologiya Linqvistikanin tarixi Dilcilerin siyahisi Dunya dilleribrBioloji NezeriyyelerBioloji nezeriyyelere gore dil insanin bioloji tekamulunun neticesidir Bu yanasma dil qabiliyyetinin genetik ve nevroloji esaslarini arasdiraraq insanin kommunikasiya sisteminin nece inkisaf etdiyini basa dusmeye calisir Meselen Noam Comski terefinden ireli surulen universal qrammatika nezeriyyesi dilin bioloji olaraq beynin bir hissesi oldugunu ireli surerek bu sahedeki arasdirmalara yeni bir perspektiv getirmisdir Bu nezeriyyelere esasen insan beyninde dilin formalasmasi ve isledilmesi bioloji proseslerin neticesidir Dilin biologiyasi dilin insan beyninde nece formalasdigi ve isledildiyi ile bagli fundamental suallara cavab axtaran bir elmi sahedir Bu movzu dilin yalniz sosial ve medeni bir fenomen olmadigini eyni zamanda bioloji bir proses oldugunu ortaya qoyur Sosial NezeriyyelerSosial nezeriyyelere gore dil insanlarin sosial ehtiyaclarindan yaranmisdir Bu yanasma dilin menseyini cemiyyet daxilindeki unsiyyet telebati ile elaqelendirir Insanlar arasinda emekdasliq melumat mubadilesi ve sosial elaqelerin qurulmasi zerureti dilin formalasmasina sebeb olmusdur Bu nezeriyyelere esasen dil suurlu kesf ve ictimai razilasma neticesinde meydana gelmisdir Sosial nezeriyyeler dilin yaranmasini cemiyyetin inkisafi ve sosial strukturlarin formalasmasi ile elaqelendirir Bu yanasma dilin tekce ferdi bir qabiliyyet olmadigini eyni zamanda sosial bir fenomen oldugunu vurgulayir Belelikle dilin inkisafi ve muxtelifliyi cemiyyetin sosial dinamikasi ve medeniyyetinin telebleri ile six baglidir Sestelqini NezeriyyesiSestelqini nezeriyyesi dilin menseyini etraf muhitdeki seslerin teqlidi ile elaqelendiren bir yanasmadir Bu nezeriyyeye gore insanlar heyvanlarin seslerini ve tebietdeki diger sesleri teqlid ederek ilk sozleri yaratmislar Meselen Azerbaycan dilinde qarga sozu qarganin cixardigi qar qar sesinden ququ qusu ise ququ qusunun qu qu sesinden yaranmisdir Bu cur sozler sestelqini adlanir ve muxtelif dillerde movcuddur Lakin sestelqini nezeriyyesi dilin tam menseyini izah etmekde mehdudiyyetlere malikdir Bu nezeriyye bezi heyvan adlarinin ve seslerin teqlidi ile yaranan sozlerin menseyini aciqlasa da dilin kompleks qrammatik qurulusu ve abstrakt anlayislarin ifadesi kimi aspektlerini izah etmekde cetinlik cekir lt ref gt Cross Ian Woodruff Ghofur Eliot Music as a Communicative medium Botha Rudolf P Knight Chris redaktorlar The Prehistory of Language PDF Oxford University Press 23 April 2009 77 98 doi 10 1093 acprof oso 9780199545872 003 0005 ISBN 978 0 19 156287 7 lt ref Belelikle sestelqini nezeriyyesi dilin menseyini anlamaqda mueyyen tohfe verse de onun tam izahini temin etmir IstinadlarShah Sonia The Animals Are Talking What Does It Mean The New York Times 20 September 2023 21 September 2023 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 21 September 2023 Zywiczynski Przemyslaw Wacewicz Slawomir Statement of the Societe de linguistique de Paris banning glottogenetic speculation August 2019 doi 10 3726 b15805 ISBN 978 3 631 79394 7 Gibson Kathleen Rita The Oxford handbook of language evolution Oxford University Press 2012 ISBN 978 0 19 954111 9 Muller F M 1996 1861 The theoretical stage and the origin of language Lecture 9 from Lectures on the Science of Language Reprinted in R Harris ed The Origin of Language Bristol Thoemmes Press pp 7 41 Kirby Simon Language evolution the hardest problem in science Kirby Simon redaktor Language evolution Oxford University Press 2003 77 93 ISBN 978 0 19 924484 3 missing name Pinker Steven The Language Instinct New York W Morrow amp Co 1994 ISBN 978 0 688 12141 9 Velichkovskiĭ B M Rumbaugh Duane M redaktorlar The cultural roots of language Communicating meaning the evolution and development of language Mahwah NJ L Erlbaum 1996 ISBN 978 0 8058 2118 5 Dunn M Greenhill S J Levinson S C Gray R D Evolved structure of language shows lineage specific trends in word order universals Nature 473 7345 May 2011 79 82 Bibcode 2011Natur 473 79D doi 10 1038 nature09923 hdl 11858 00 001M 0000 0013 3B19 B PMID 21490599 The Economist The evolution of language Babel or babble 16 April 2011 pp 85 86