Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Neyrolinqvistika — dilin beyinlə necə əlaqəli olduğunu və beynin dil proseslərini necə idarə etdiyini öyrənən elm. Bu sahə dilin öyrənilməsi, qavranılması və istifadəsinin beyin tərəfindən necə idarə edildiyini araşdırır. Neyrolinqvistika, dil ilə bağlı nevroloji fəaliyyətləri öyrənməklə məşğuldur və insan beynindəki dilin struktur və funksional təşkilini, dil bacarıqlarının necə inkişaf etdiyini və zədələnmiş beyinlərdə dil funksiyalarının necə dəyişdiyini təhlil edir.
Neyrolinqvistikanın əsas aspektləri
Neyrolinqvistika beyində dilin hansı bölgələrdə emal olunduğunu və bu bölgələrin müxtəlif dil funksiyaları ilə necə əlaqəli olduğunu araşdırır. Əsas diqqət Broka sahəsi(danışıq qabiliyyətinə cavabdeh) və Vernike sahəsi(anlama qabiliyyətinə cavabdeh) kimi beyin bölgələrinə yönəlir. Beyində dilin qavranılması, nitq, yazı və oxu kimi funksiyaların müəyyən kortikal sahələrə necə bölündüyünü öyrənir. Məsələn: Broka sahəsi sol frontal lobda yerləşir və danışıq qabiliyyəti, nitqin strukturunu yaratmaqla əlaqəlidir. Vernike sahəsi isə sol temporal lobda yerləşir, nitqin qavranılması və başa düşülməsi ilə bağlıdır. Neyrolinqvistika, beyin zədələnməsi nəticəsində yaranan dil pozğunluqlarını, xüsusilə afaziyaları öyrənir. Afaziya beynin dil mərkəzlərinə zərər dəyəndə ortaya çıxan nitq və qavrama problemləri ilə xarakterizə olunur. Bu pozğunluqlar fərqli növlərə ayrılır: Broka afaziyasında(motor afaziya) nitq yavaş və qeyri-axıcı olur, lakin anlam qabiliyyəti nisbətən qorunur. Vernike afaziyasında(sensor afaziya) isə səlis, lakin məntiqsiz nitq yaranır və anlama qabiliyyəti zəifləyir. Neyrolinqvistlər dilin beyində necə emal olunduğunu araşdırmaq üçün texnologiyadan istifadə edirlər. Məsələn, funksional maqnit rezonans tomoqrafiyası, Elektroensefaloqrafiya və Pozitron emissiya tomoqrafiyası kimi beyin görüntüləmə texnologiyaları neyronların aktivliyini öyrənərək beynin dilə necə cavab verdiyini göstərir. Neyrolinqvistika həmçinin çoxdilli fərdlərin beyinlərində dilin necə təmsil olunduğunu araşdırır. Tək dillə müqayisədə çoxdilli fərdlərin beyinlərində dilin qavranılması və emalı fərqli şəkildə təşkil olunur. Neyrolinqvistlər iki dilli insanların beynində dillərin necə idarə olunduğunu və bu dillərin zədələnməyə necə reaksiya verdiyini öyrənirlər. Neyrolinqvistika həmçinin dilin uşaqlıq dövründə beynin inkişafı ilə necə əlaqəli olduğunu və dilin təbii öyrənilmə prosesinin beyin fəaliyyətinə necə təsir etdiyini araşdırır. Bu sahədə uşaqların beyinlərinin dil bacarıqlarını necə inkişaf etdirdiyi, bu prosesdə hansı beyin bölgələrinin aktivləşdiyi və dil öyrənmə prosesində meydana gələn nevroloji dəyişikliklər təhlil edilir.
Neyrolinqvistikanın məqsədləri
Neyrolinqvistikanın məqsədlərindən biri beynin müxtəlif bölgələrinin dil funksiyalarını necə idarə etdiyini və bu funksiyalar arasındakı əlaqələri başa düşməkdir. Afaziya kimi dil pozğunluqlarının nevroloji səbəblərini öyrənmək və bu pozğunluqlarla mübarizə aparmaq üçün yeni üsullar inkişaf etdirmək məqsədləri sırasındadır. Beynin dil mənimsəmə qabiliyyətlərini və çoxdilli fərdlərin beyin fəaliyyətini anlamaq neyrolinqvistikanın başlıca məqsədlərindən biridir. Neyrolinqvistika dilin beyinlə necə əlaqəli olduğunu və bu əlaqənin nevroloji əsaslarını araşdırır. Bu sahə beyin fəaliyyətini izləyərək dil pozğunluqları, dilin öyrənilməsi və istifadəsi kimi mövzularda dərin anlayışlar yaradır və tibbi, təhsil və dil tədrisi sahələrində tətbiq olunur.
İstinadlar
- Christopher J. Hall. . Dil və Dilçiliyə Giriş: Dil İmlasını Qırmaq. Nyu York: Continuum Beynəlxalq Nəşriyyat Qrupu. 2005. ISBN . — P. 274.
- Peter Hagoort, Colin M. Brown, Lee Osterhout. . Beyin dil üçün məcburi problemi necə həll edir: sintaktik emalın neyrokomputasiya modeli // NeuroImage . 20, suppl. 1. 2003. doi:10.1016/j.neuroimage.2003.09.013. PMID 14597293.
- Liina Pylkkänen. "Neyrolinqvistika nədir?" (PDF). 2016-03-04 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2009-01-31.
- Stephen Weisler, Slavoljub P. Milekic. . Beyin və Dil // Dil nəzəriyyəsi. Kembric, MA: MIT Nəşriyyatı. 1999. ISBN . — P. 280.
- Gregory Hickock, David Poeppel. . Rəy: Nitq emalının kortikal təşkili // Təbiət Neyrologiyasını nəzərdən keçirir . 8, no. 5. 2007. doi:10.1038/nrn2113.
- David Embick, Alec Marantz, Yasushi Miyashita, Wayne O’Neil, Kuniyoshi L. Sakai. . A syntactic specialization for Broca's area // Proceedings of the National Academy of Sciences . 97, no. 11. 2000. PMID 10811887. 2021-03-08 tarixində arxivləşdirilib.
- Colin M. Brown, Peter Hagoort. . Dilin koqnitiv nevrologiyası: problemlər və gələcək istiqamətlər (PDF) // Dilin Neyrokoqnisiyası. Oxford: Oksford Universiteti. Ed. by C. M. Brown & P. Hagoort. 1999. ISBN . — P. 5—14.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Neyrolinqvistika dilin beyinle nece elaqeli oldugunu ve beynin dil proseslerini nece idare etdiyini oyrenen elm Bu sahe dilin oyrenilmesi qavranilmasi ve istifadesinin beyin terefinden nece idare edildiyini arasdirir Neyrolinqvistika dil ile bagli nevroloji fealiyyetleri oyrenmekle mesguldur ve insan beynindeki dilin struktur ve funksional teskilini dil bacariqlarinin nece inkisaf etdiyini ve zedelenmis beyinlerde dil funksiyalarinin nece deyisdiyini tehlil edir DilcilikDunya dilleriFonologiya Morfologiya Sintaksis Semantika Praqmatika Koqnitiv dilcilik Generativ linqvistikaDeskriptiv linqvistikaAntropoloji linqvistika Tekamul linqvistikasi etimologiya Fonetika SosiolinqvistikaTetbiqi dilcilikKomputer dilciliyi Kriminalistika Dilin menimsenilmesi Dil qiymetlendirmesi Dil inkisafi Preskriptivizm Antropoloji linqvistika Neyrolinqvistika Psixolinqvistika StilistikaDigerleriEdebiyyat Linqvistik tipologiya Linqvistikanin tarixi Dunya dilleribrBrodman bolgeleri nomrelenmis insan beyninin sethiDiffuziya Tensor Goruntusuistifade ederek elde edilen beyindeki sinir yollarinin sekliNeyrolinqvistikanin esas aspektleriBroka erazisi ve Vernike sahesi Neyrolinqvistika beyinde dilin hansi bolgelerde emal olundugunu ve bu bolgelerin muxtelif dil funksiyalari ile nece elaqeli oldugunu arasdirir Esas diqqet Broka sahesi danisiq qabiliyyetine cavabdeh ve Vernike sahesi anlama qabiliyyetine cavabdeh kimi beyin bolgelerine yonelir Beyinde dilin qavranilmasi nitq yazi ve oxu kimi funksiyalarin mueyyen kortikal sahelere nece bolunduyunu oyrenir Meselen Broka sahesi sol frontal lobda yerlesir ve danisiq qabiliyyeti nitqin strukturunu yaratmaqla elaqelidir Vernike sahesi ise sol temporal lobda yerlesir nitqin qavranilmasi ve basa dusulmesi ile baglidir Neyrolinqvistika beyin zedelenmesi neticesinde yaranan dil pozgunluqlarini xususile afaziyalari oyrenir Afaziya beynin dil merkezlerine zerer deyende ortaya cixan nitq ve qavrama problemleri ile xarakterize olunur Bu pozgunluqlar ferqli novlere ayrilir Broka afaziyasinda motor afaziya nitq yavas ve qeyri axici olur lakin anlam qabiliyyeti nisbeten qorunur Vernike afaziyasinda sensor afaziya ise selis lakin mentiqsiz nitq yaranir ve anlama qabiliyyeti zeifleyir Neyrolinqvistler dilin beyinde nece emal olundugunu arasdirmaq ucun texnologiyadan istifade edirler Meselen funksional maqnit rezonans tomoqrafiyasi Elektroensefaloqrafiya ve Pozitron emissiya tomoqrafiyasi kimi beyin goruntuleme texnologiyalari neyronlarin aktivliyini oyrenerek beynin dile nece cavab verdiyini gosterir Neyrolinqvistika hemcinin coxdilli ferdlerin beyinlerinde dilin nece temsil olundugunu arasdirir Tek dille muqayisede coxdilli ferdlerin beyinlerinde dilin qavranilmasi ve emali ferqli sekilde teskil olunur Neyrolinqvistler iki dilli insanlarin beyninde dillerin nece idare olundugunu ve bu dillerin zedelenmeye nece reaksiya verdiyini oyrenirler Neyrolinqvistika hemcinin dilin usaqliq dovrunde beynin inkisafi ile nece elaqeli oldugunu ve dilin tebii oyrenilme prosesinin beyin fealiyyetine nece tesir etdiyini arasdirir Bu sahede usaqlarin beyinlerinin dil bacariqlarini nece inkisaf etdirdiyi bu prosesde hansi beyin bolgelerinin aktivlesdiyi ve dil oyrenme prosesinde meydana gelen nevroloji deyisiklikler tehlil edilir Neyrolinqvistikanin meqsedleriNeyrolinqvistikanin meqsedlerinden biri beynin muxtelif bolgelerinin dil funksiyalarini nece idare etdiyini ve bu funksiyalar arasindaki elaqeleri basa dusmekdir Afaziya kimi dil pozgunluqlarinin nevroloji sebeblerini oyrenmek ve bu pozgunluqlarla mubarize aparmaq ucun yeni usullar inkisaf etdirmek meqsedleri sirasindadir Beynin dil menimseme qabiliyyetlerini ve coxdilli ferdlerin beyin fealiyyetini anlamaq neyrolinqvistikanin baslica meqsedlerinden biridir Neyrolinqvistika dilin beyinle nece elaqeli oldugunu ve bu elaqenin nevroloji esaslarini arasdirir Bu sahe beyin fealiyyetini izleyerek dil pozgunluqlari dilin oyrenilmesi ve istifadesi kimi movzularda derin anlayislar yaradir ve tibbi tehsil ve dil tedrisi sahelerinde tetbiq olunur IstinadlarChristopher J Hall Dil ve Dilciliye Giris Dil Imlasini Qirmaq Nyu York Continuum Beynelxalq Nesriyyat Qrupu 2005 ISBN 0 8264 8734 3 P 274 Peter Hagoort Colin M Brown Lee Osterhout Beyin dil ucun mecburi problemi nece hell edir sintaktik emalin neyrokomputasiya modeli NeuroImage 20 suppl 1 2003 doi 10 1016 j neuroimage 2003 09 013 PMID 14597293 Liina Pylkkanen Neyrolinqvistika nedir PDF 2016 03 04 tarixinde arxivlesdirilib PDF Istifade tarixi 2009 01 31 Stephen Weisler Slavoljub P Milekic Beyin ve Dil Dil nezeriyyesi Kembric MA MIT Nesriyyati 1999 ISBN 0 262 73125 8 P 280 Gregory Hickock David Poeppel Rey Nitq emalinin kortikal teskili Tebiet Neyrologiyasini nezerden kecirir 8 no 5 2007 doi 10 1038 nrn2113 David Embick Alec Marantz Yasushi Miyashita Wayne O Neil Kuniyoshi L Sakai A syntactic specialization for Broca s area Proceedings of the National Academy of Sciences 97 no 11 2000 PMID 10811887 2021 03 08 tarixinde arxivlesdirilib Colin M Brown Peter Hagoort Dilin koqnitiv nevrologiyasi problemler ve gelecek istiqametler PDF Dilin Neyrokoqnisiyasi Oxford Oksford Universiteti Ed by C M Brown amp P Hagoort 1999 ISBN 0 198 50793 3 P 5 14