Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Kompüter dilçiliyi (həmçinin: riyazi və hesablama dilçiliyi, ing. computational linguistics) – riyazi modellərdən istifadə edərək təbii dillərin təsviri ilə məşğul olan kompüter texnologiyalarından istifadəyə yönəlmiş tətbiqi dilçilik istiqamətidir. Kompüter dilçiliyi təbii dillərin emalı ilə üst-üstə düşən bir sahədir. Burada diqqət mücərrəd modellərə deyil, kompüter sistemləri üçün dilin təsviri və işlənməsinin tətbiqi üsullarına yönəldilir. Kompüter dilçilərinin fəaliyyət sahəsi linqvistik məlumatların emalı üçün alqoritmlərin və tətbiqi proqramların işlənib hazırlanmasıdır.
Mənbəyi
Riyazi dilçilik süni intellekt elminin bir qoludur. Kompüter dilçiliyi yeni bir elm sahəsi kimi XX əsrin 60-cı illərində formalaşmağa başlamışdır. Rus dilində işlənən "Компьютерная лингвистика" ingilis dilindəki "computational linguistcs" termininin kalka olunmuş variantıdır. Əslində, "computational" termini rus dilində "вычислительный" termini kimi tərcümə olunur. Ona görə də, bəzən "hesablama dilçiliyi" termini kimi də işlənir. "Hesablama dilçiliyi" anlayışı daha çox "kvantativ dilçilik" termini ilə sinonim kimi işlənir. ABŞ-də "Kompüter dilçiliyi" rüblük jurnalı çap olunur. "Kompüter dilçiliyi" assosiasiyasının bir çox Avropa ölkələrində regional qurumları fəaliyyət göstərir. Hər iki ildən bir kompüter dilçiliyi məsələlərinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans (COLİNG) keçirilir. Süni intellekt məsələləri ilə bağlı keçirilən konfranslarda da kompüter dilçiliyi geniş təmsil olunur. Kompüter dilçiliyini tətbiqi dilçiliyin başqa sahələrinədn fərqləndirən əsas cəhət dil materiallarının kompüterdə işlənməsidir. Müstəqil elm sahəsi kimi formalaşan kompüter dilçiliyində bir çox yeni anlayış və terminlərdən istifadə olunur. Həmin termin və anlayışların əksəriyyəti süni intellekt sistemlərində və koqnitiv dilçilikdə işlənir. Belə terminlərə "freym", "ssenari", "plan" və s. misal göstərmək olar. Kompüter dilçiliyi koqnitiv dilçiliklə sıx əlaqəlidir. Koqnitiv dilçilikdə dünya modeli qurulur və onun kompüter analoqu yaradılır. Dünya modeli süni intellekt sistemlərində xüsusi blok təşkil edir və dünya haqqında ümumi biliklər sistemini formalaşdırır. Belə kompüter modellərinin linqvistik aspekti kompüter dilçiliyinin də obyekti hesab olunur.
Sahələri
- Təbii dillərin emalı (ing. natural language processing). Mətnin işlənməsi və təhlili səviyyələri: sintaktik, morfoloji, semantik.
Kompüter dilçiliyinin vəzifələri və sahələrinə aşağıdakılar daxildir:
- Korpus dilçiliyi, elektron mətn korpusunun yaradılması və istifadəsi.
- , tezaurusların,
- ontologiyaların yaradılması. Məsələn, Lingvo. Lüğətlər, məsələn, avtomatik tərcümə və orfoqrafiya yoxlaması üçün istifadə olunur.
- Mətnlərin avtomatik tərcüməsi. Promt rus tərcüməçiləri arasında məşhurdur. Ödənişsiz olanlardan biri Google Translate-dir.
- Mətndən faktların avtomatik çıxarılması (məlumatın çıxarılması) (ing. fact extraction, text mining)
- Avtoreferatlaşma (ing. automatic text summarization). Bu xüsusiyyət, məsələn, Microsoft Word proqramında mövcuddur.
- Biliklərin idarəetmə sistemlərinin qurulması. Ekspert Sistemləri.
- Sual-cavab sistemlərinin yaradılması. (ing. question answering systems).
- Simvolların Optik tanınması (ing. OCR). Məsələn, FineReader proqramından istifadə etməklə
- (ASR).
- Nitqin avtomatik sintezi.
Həmçinin baxın
İstinad
- Kompüter Dilçiliyi 2022-07-06 at the Wayback Machine. Məsud Mahmudov. Bakı, "Elm və təhsil", 2013, 356 s.
Ədəbiyyatlar
- Компьютерная лингвистика / А. Н. Баранов // Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов. — М. : Большая российская энциклопедия, 2004–2017.
- Математическая лингвистика / А. В. Гладкий // Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов. — М. : Большая российская энциклопедия, 2004–2017.
- "Компьютерная лингвистика"
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Komputer dilciliyi hemcinin riyazi ve hesablama dilciliyi ing computational linguistics riyazi modellerden istifade ederek tebii dillerin tesviri ile mesgul olan komputer texnologiyalarindan istifadeye yonelmis tetbiqi dilcilik istiqametidir Komputer dilciliyi tebii dillerin emali ile ust uste dusen bir sahedir Burada diqqet mucerred modellere deyil komputer sistemleri ucun dilin tesviri ve islenmesinin tetbiqi usullarina yoneldilir Komputer dilcilerinin fealiyyet sahesi linqvistik melumatlarin emali ucun alqoritmlerin ve tetbiqi proqramlarin islenib hazirlanmasidir MenbeyiRiyazi dilcilik suni intellekt elminin bir qoludur Komputer dilciliyi yeni bir elm sahesi kimi XX esrin 60 ci illerinde formalasmaga baslamisdir Rus dilinde islenen Kompyuternaya lingvistika ingilis dilindeki computational linguistcs termininin kalka olunmus variantidir Eslinde computational termini rus dilinde vychislitelnyj termini kimi tercume olunur Ona gore de bezen hesablama dilciliyi termini kimi de islenir Hesablama dilciliyi anlayisi daha cox kvantativ dilcilik termini ile sinonim kimi islenir ABS de Komputer dilciliyi rubluk jurnali cap olunur Komputer dilciliyi assosiasiyasinin bir cox Avropa olkelerinde regional qurumlari fealiyyet gosterir Her iki ilden bir komputer dilciliyi meselelerine hesr olunmus beynelxalq konfrans COLING kecirilir Suni intellekt meseleleri ile bagli kecirilen konfranslarda da komputer dilciliyi genis temsil olunur Komputer dilciliyini tetbiqi dilciliyin basqa sahelerinedn ferqlendiren esas cehet dil materiallarinin komputerde islenmesidir Musteqil elm sahesi kimi formalasan komputer dilciliyinde bir cox yeni anlayis ve terminlerden istifade olunur Hemin termin ve anlayislarin ekseriyyeti suni intellekt sistemlerinde ve koqnitiv dilcilikde islenir Bele terminlere freym ssenari plan ve s misal gostermek olar Komputer dilciliyi koqnitiv dilcilikle six elaqelidir Koqnitiv dilcilikde dunya modeli qurulur ve onun komputer analoqu yaradilir Dunya modeli suni intellekt sistemlerinde xususi blok teskil edir ve dunya haqqinda umumi bilikler sistemini formalasdirir Bele komputer modellerinin linqvistik aspekti komputer dilciliyinin de obyekti hesab olunur SaheleriTebii dillerin emali ing natural language processing Metnin islenmesi ve tehlili seviyyeleri sintaktik morfoloji semantik Komputer dilciliyinin vezifeleri ve sahelerine asagidakilar daxildir Korpus dilciliyi elektron metn korpusunun yaradilmasi ve istifadesi tezauruslarin ontologiyalarin yaradilmasi Meselen Lingvo Lugetler meselen avtomatik tercume ve orfoqrafiya yoxlamasi ucun istifade olunur Metnlerin avtomatik tercumesi Promt rus tercumecileri arasinda meshurdur Odenissiz olanlardan biri Google Translate dir Metnden faktlarin avtomatik cixarilmasi melumatin cixarilmasi ing fact extraction text mining Avtoreferatlasma ing automatic text summarization Bu xususiyyet meselen Microsoft Word proqraminda movcuddur Biliklerin idareetme sistemlerinin qurulmasi Ekspert Sistemleri Sual cavab sistemlerinin yaradilmasi ing question answering systems Simvollarin Optik taninmasi ing OCR Meselen FineReader proqramindan istifade etmekle ASR Nitqin avtomatik sintezi Hemcinin baxinTetbiqi dilcilikIstinadKomputer Dilciliyi 2022 07 06 at the Wayback Machine Mesud Mahmudov Baki Elm ve tehsil 2013 356 s EdebiyyatlarKompyuternaya lingvistika A N Baranov Bolshaya rossijskaya enciklopediya v 35 t gl red Yu S Osipov M Bolshaya rossijskaya enciklopediya 2004 2017 Matematicheskaya lingvistika A V Gladkij Bolshaya rossijskaya enciklopediya v 35 t gl red Yu S Osipov M Bolshaya rossijskaya enciklopediya 2004 2017 Kompyuternaya lingvistika Xarici kecidler