Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Fundamentalizm (ing. fundamentalism; fr. Fondamentalisme) — dini əsaslı əsl qaydalara geri dönmə tələbiylə özünü müəyyən edən və bu qaydalara qatı bir şəkildə bağlı olan digər görüşlərə qarşı toleranssız və dünyəvilik əleyhdarı dini hərəkət və ya dünyagörüşü. Kökdən dinçilik, ümumiyyətlə dini təbiətdəki bir sıra qaydaya bağlı, müasir ictimai və siyasi həyat ilə əlaqədar üzərində uzlaşılmış prinsiplərə qarşı reaksiyası olan inancı ifadə edər.
Kökdən dinçilik termini İncilin sözcüyü sözcüyünə oxunub müdafiə olunması, həyata keçirilməsi üçün başladılan protestant hərəkata deyilirdi, zamanla genişlənərək bütün dini hərəkatlardakı ideoloji özə vurğu edən bir xarakterə bürünmüşdür. Dinin təməl prinsiplərinə bağlı, bu prinsiplərə dönməyi müdafiə edən, modernizm və sekülerizm əleyhdarı dini cərəyanları təyin etmək üçün istifadə edilər. Dini mətnləri ümumiyyətlə söz mənalarıyla anlarlar və yeni şərhlərə qarşı çıxarlar. Bu anlayış sıxlıqla radikalizm qarışdırılmışdır.
Fundamentalizmin yaranması və yüksəlişi
Fundamentalizm sözü, latınca "təməl" mənasını verən "fundamentum" kökündən törəmişdir. Bu anlayış ilk dəfə 1910–1915-ci illər də (XX əsrdə) Amerikada yevangelist protestantlar tərəfindən istifadə edilməyə başlanmışdır. Daha sonra The Fundamentals (əsaslar) adlı kitabça ardıcıllığı nümayiş başlayan yevangelistlər İncilin müasir şərhləri yerinə əsasını, gerçək mənasını ön plana çıxarmağa çalışmışlar. Zaman içərisində dəyişikliyə uğrayan bu anlayış, dini mətnlərin doğru oxunmasından daha çox dini-mədəni hərəkatların bir növü olaraq görülməyə başlanmışdır. Bu layihə əsas fikri Kitabi-müqəddəsə tənqidi metodla yanaşan modernist ilahiyyatçılara qarşı çıxıb, orada verilən bütün bilgilərin hərfi mənada doğruluğunu və yanılmazlığını isbat etmək idi.
Yüksəliş səbəbləri
I səbəb
20-ci əsrdə sekülerizmin mənimsənildiyi ölkələrdə dinin cəmiyyət üzərindəki fəaliyyəti azalmış , bununla birlikdə cəmiyyətin bəzi seqmentlərində əxlaqi pozulmalar görülməyə başlanmışdır. Kökdən dinçilik cəmiyyətdə , bu korlanmağa qarşı reaksiya olaraq ortaya çıxmışdır. Əxlaqi çöküntünün aradan qaldıracagını üçün dinin fəaliyyətinin artması lazım olduğu müdafiə olunmağa başlanmışdır.
II səbəb
İkinci səbəb müstəmləkəçilik və müstəmləkəçilik sonrası dövrdür. Müstəmləkəçi dövlətlərin müstəmləkə ölkələrdə öz mədəniyyətlərini yaymağa işləri və yerli mədəniyyətləri təzyiq altına almaları hətta onları aşağılamaları müstəmləkə sonrası dövrdə , Qərb mədəniyyətlərə olan bağlılığının azalmasına və Qərb fikirlərə qarşı cəmiyyətdə böyük bir müqavimət meydana gəlməsinə səbəb olmuşdur. Ayrıca 70lərdən sonra sosializmin zəifləməsiylə birlikdə imperializm əleyhdarlığı da kökdən dinçilik ilə birlikdə yüksəlməyə başlamışdır.
III səbəb
Üçüncü səbəb olaraq qloballaşma göstərilməkdədir. Qloballaşmanın milliyyətçiliyin gücünü zayıflatmasından sonra din , cəmiyyətdə birləşdirici ünsür olaraq görülmüşdür və bu vəziyyət Fundamentalizm yüksəlməsinə səbəb olmuşdur. Ümumi xüsusiyyətləri
Fundamentalizmin din və siyasət arasındakı ayrı-seçkiliyə yanaşması
Fundamentalizm ən əhəmiyyətli xarakteristika xüsusiyyəti din və siyasət arasındakı ayrı-seçkiliyi rədd etməsidir. Ancaq 20-ci əsrdə dinin siyasət üzərindəki təsiri liberal mədəniyyətin yayılması və sekülerizmin inkişafıyla birlikdə yaxşıca məhdudlaşdırılmışdır. Sekülerizm dini yox etməyi amaçlamamıştır ; lakin dinə uyğun bir sahə və vəzifə verməyə , nəticə olaraq dini siyasətdən uzaqlaşdırmağa çalışmışdır. Cəmiyyət və xüsusi ayrı-seçkiliyini kəskin bir şəkildə müdafiə edən liberalizm isə fərdi azadlığı zəmanət altına almağa çalışarkən bir mənada dini də özelleştirmiştir . Halbuki kökdən dinçilik ictimai — xüsusi ayrı-seçkiliyini rədd etməkdədir. Cəmiyyətdə birləşdirici ünsür olaraq dini yerləşdirər və fərdlərə bir aitlik duyğusu qazandırmağı məqsədlər . Belə ki adam cəmiyyətdən ayrı tutulduğu zaman bir əskiklik hiss etməlidir. Dini fərdi bir məsələ halına gətirmək ictimai korlanma özü ilə gətirər. Fərdlərin cəmiyyətin xeyrini güdmədən hərəkət etməyə başlamasına səbəb olar və bu da ehtiras , cinayət və əxlaqsızlığa gətirib çıxarar. Yeni bir dünya üçün mövcud strukturlar , dini qanunlar üzərinə inşa edilən; hüquq , siyasət, cəmiyyət , mədəniyyət və iqtisadiyyatı saxlayan əhatəli bir sistem ilə iştirak dəyişdirməlidir.
Kökdən dinçilik ümumi mənasıyla təməl və qurucu olaraq görülən bəzi fikir və dəyərlərə bağlılığı izah edər. Bu təməl və qurucu fikirlər davamlı və dəyişməz bir quruluşa malikdir. Bu vəziyyət fundamentalist fikirlərin qaynağını , müqəddəs sayılan bəzi mətnlərdən almasının bir nəticəsidir. Ancaq kökdən dinçilik dini yazıtlarla bir saxlamaq və ya bunlardan ibarət olduğunu düşünmək doğru olmaz. Çünki əxlaqi və siyasi bir proqram olaraq istifadə edə bilmək üçün müqəddəs mətnlərin təməllərinə enmək lazımdır. Beləcə daha açıqlayıcı qanunlar əldə edilmiş olar. Bunun yanında harfiyen kitaba görə yaşamaq yerinə mətnləri daha aktivist bir dünyagörüşüylə , yəni tətbiqə istiqamətli şəkildə oxumağı seçmişlər. Ancaq bu vəziyyətin , davamlı və dəyişməz olması lazım olan fikirlər üzərində Şərh fərqinə səbəb olmaması üçün köktendinciler mətni kimin yorumladığına son dərəcə əhəmiyyət verməkdədir. Bu adam dərin inanca , əxlaqi təmizliyə sahib və mübarizənin içində tapılmış bir aktivist olmalıdır. Mətnlərin olduğu kimi alınması yerinə uyğun şəkildə şərh sayəsində Fundamentalizm siyasi eylemcilik və insanları hərəkətə keçirmə qabiliyyəti də böyük dərəcədə artmışdır . Fundamentalizm insanları hərəkətə keçirmə qabiliyyəti psixoloji və ictimai səviyyədəki funksiyalarından irəli gəlməkdədir. Psixoloji baxımdan baxıldığında kökdən dinçilik naməlum bir dünyada insanlara certainties təqdim edə bilməkdədir. Dini olaraq ən dərin problemlərə sadə və mütləq həllər təqdim edir. Ancaq bu qətilik Fundamentalizm kompleks problemlərə cavab tapmaqda məcburiyyəti da səbəb olmaqdadır. Sosial baxımdan baxıldığında isə iqtisadi olaraq kafi səviyyəyə çata bilməmiş insanların köktən dinçiliyə daha çox maraq duyduqları görülməkdədir. Sosial ədalət və ictimai nizam ümidi təqdim etməsi baxımından kökdən dinçilik , Sovetlər Birliyinin dağılmasından sonra sosializmin yerini almışdır.
Fundamentalizm ən diqqətə çarpan xüsusiyyətinin müasir dünyaya qəti olaraq kürək çevirməsi olduğu düşünülər. Köktendincilerin , cəmiyyətdəki çürümüşlüğün ancaq köhnənin mənəviyyat dolu "qızıl çağ " ına dönməklə giderilebileceğini düşündükləri doğrudur. Ancaq buradan onların modernizmə tamamilə qarşı olduqları ya da mürtəce olduqları nəticəsində çıxarılmamalıdır . Çünki köktendinciler yalnız müəyyən bucaqlardan kəskin şəkildə modernizmə qarşıdırlar. Buna ən açıq nümunə sekülerizm və fərdçiliyə olan qarşı dayanar. Ancaq müasir texnologiyadan , kütləvi informasiya vasitələrindən geniş faydalandıqları görülər. Ümumiyyətlə modernizmi din sərhədləri içində ələ alarlar və modernizmin dinə zidd olmayan istiqamətlərini təsdiqləyərlər.
Kökdən dinçilik özündə terrorist bir hərəkət deyil ; ancaq köktendincilerin bəzən şiddət ehtiva edən siyasi hərəkət tərzi mənimsədikləri görülməkdədir. Çünki din adına hərəkət edərlər və bu yolda atılan hər bir addımın tanrının razılığına səbəb olacağını düşünürlər. Bu vəziyyət köktendincilere çox yüksək bir motivasiya təmin edər və şiddət ehtiva edən hərəkətlərdən çəkinmirlər. Məqsəd dünyada tanrı iradəsini hakim etməkdir. Bu səbəblə özlərinə qarşı olanları yalnız fikir ayrılığı olan insanlar deyil , tanrının dünyadakı məqsədlərini maneə törətməyə çalışan kafirlər olaraq görərlər.
Fundamentalizm və mühafizəkarlıq arasındakı fərqlər
Kökdən dinçilik ilə mühafizəkarlıq bir-birlərinə yaxın görünsələr də ikisi arasında açıq fərqlər olur. Məsələn mühafizəkarlıq daha təvazökar , daha balanslı ikən Fundamentalizmte daha uc fikirlərə ya da iti çıxışlara rast gəlmək mümkündür. Mühafizəkarlıq mövcud olanı qorumağa daha uyğundur və davamlılığı müdafiə edər; ancaq kökdən dinçilik açıq şəkildə inqilabçı bir quruluşa malikdir. Mühafizəkarlar elitası qoruma və iyerarxiyanı müdafiə meylindədirlər ; amma köktendinciler bir az daha eşitlikçidirler .
Fundamentalist Xristianlıq
Fundamentalist xristianlıq Amerikada yevangelist-protestant qruplarda "təməl " Xristian inanclarına (söz mənasıyla anladıqları İncilin mütləq hatasızlığı , İsanın bakirə Məryəmdən doğumu , İsanın insanlığın günahlarının bağışlanması üçün çarmıxa çəkilməsi , İsanın yenidən doğuşu vs.) dönməyi müdafiə edən dini cərəyanları təyin etmək üçün istifadə edilər. Fundamentalizm dini bir cərəyan kimi, ilk dəfə Amerikada – yevangelist xristianlıqda meydana çıxmışdır. 1910–1915-ci illər arasında ABŞ-də bir qrup yevangelist ilahiyyatçı "Fundamentalizm layihəsi"ni başlatdılar. Bu layihənin əsas məqsədi Kitabi-müqəddəsə tənqidi metodla yanaşan modernist teologiyaya qarşı çıxıb, orada verilən bütün bilgilərin hərfi mənada doğruluğunu və yanılmazlığını isbat etmək idi. Fundamentalizm Protestantlığın beş inanc əsasının müdafiəsinə yönəlmişdi. Bu inanc əsasları aşağıdakılardır:
1)Müqəddəs Kitabın qüsursuzluğu və hərfi mənada (literal) doğru qəbul edilməsi,
2)İsanın bakirə Məryəmdən möcüzəvi olaraq doğulması
3) İsanın insanların günahlarını bağışlatmaq məqsədilə (kəffarə) özünü qurban etməsi,
4) Öldükdən sonra İsanın bədənən (həqiqi mənada) dirilməsi,
5) Kitabi-Müqəddəsdə qeyd olunan bütün möcüzələrin həqiqi mənada gerçəkləşdiyi, yəni möcüzələrin tarixi fakt olduğuna iman etməkdən ibarətdir.
Fundamentalist İslam
Ana maddə : İslami kökdən dinçilik İslam bir dinin adıdır , bu səbəbdən aktyorlara yönümlü bir tərif olaraq müsəlman kökdənçiliyin anlayışını önə çıxarmaq lazımdır. kökdən dinçilik və ya Radikal İslam , İslami anlayışların uc dərəcədə mühafizəkar şərhi üçün istifadə edilməkdədir. İslami Fundamentalizmte Quranın və hədislərin şərhə yer buraxmadan , tam mənasıyla sözü sözünə tətbiq olunması əsasdır. İslami kökdən dinçilik yalnız İslamın fərdi tətbiqləriylə əlaqədar ola biləcəyi kimi , camaatlar və ya daha böyük sosial qruplar səviyyəsində də ola bilər. İslami kökdən dinçilik , əksəriyyətlə Müsəlman ölkələrdə iştirak edən çox sayda dini hərəkət və siyasi partiyanı təyin etməkdə istifadə edilməkdədir. Əl-Qaidə və Hizbullah kimi bəzi radikal İslamçı qruplar isə çox sayda ölkə tərəfindən terrorist olaraq təyin olunmaqdadır. İslami kökdən dinçilik termini zaman zaman İslami qaydaların Qərb ölkələrində dövlətin dünyəvi qanunlarının üstündə tutulması istəklərini əhatə edəcək şəkildə də istifadə edilər.
Fundamentalist terror
Fundamentalist terror , etdiyi dağıdıcı hərəkətləri bir dinə söykəyən terror növünə verilən addır. Terror hər nə qədər səmavi dinlərin təlimlərində birbaşa iştirak etməsə də müqəddəs mətnlərdə keçən müxtəlif təlqin edir terroristin özü tərəfindən və ya dində imtiyaz sahibi zümrələr tərəfindən , planlanan terrora alət olmaq üçün könüllü olan bir camaata pis məqsəd istiqamətində yorumlamasıyla ortaya çıxar.
İstinadlar
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Fundamentalizm ing fundamentalism fr Fondamentalisme dini esasli esl qaydalara geri donme telebiyle ozunu mueyyen eden ve bu qaydalara qati bir sekilde bagli olan diger goruslere qarsi toleranssiz ve dunyevilik eleyhdari dini hereket ve ya dunyagorusu Kokden dincilik umumiyyetle dini tebietdeki bir sira qaydaya bagli muasir ictimai ve siyasi heyat ile elaqedar uzerinde uzlasilmis prinsiplere qarsi reaksiyasi olan inanci ifade eder Kokden dincilik termini Incilin sozcuyu sozcuyune oxunub mudafie olunmasi heyata kecirilmesi ucun basladilan protestant herekata deyilirdi zamanla genislenerek butun dini herekatlardaki ideoloji oze vurgu eden bir xaraktere burunmusdur Dinin temel prinsiplerine bagli bu prinsiplere donmeyi mudafie eden modernizm ve sekulerizm eleyhdari dini cereyanlari teyin etmek ucun istifade ediler Dini metnleri umumiyyetle soz menalariyla anlarlar ve yeni serhlere qarsi cixarlar Bu anlayis sixliqla radikalizm qarisdirilmisdir Fundamentalizmin yaranmasi ve yukselisiFundamentalizm sozu latinca temel menasini veren fundamentum kokunden toremisdir Bu anlayis ilk defe 1910 1915 ci iller de XX esrde Amerikada yevangelist protestantlar terefinden istifade edilmeye baslanmisdir Daha sonra The Fundamentals esaslar adli kitabca ardicilligi numayis baslayan yevangelistler Incilin muasir serhleri yerine esasini gercek menasini on plana cixarmaga calismislar Zaman icerisinde deyisikliye ugrayan bu anlayis dini metnlerin dogru oxunmasindan daha cox dini medeni herekatlarin bir novu olaraq gorulmeye baslanmisdir Bu layihe esas fikri Kitabi muqeddese tenqidi metodla yanasan modernist ilahiyyatcilara qarsi cixib orada verilen butun bilgilerin herfi menada dogrulugunu ve yanilmazligini isbat etmek idi Yukselis sebebleriI sebeb 20 ci esrde sekulerizmin menimsenildiyi olkelerde dinin cemiyyet uzerindeki fealiyyeti azalmis bununla birlikde cemiyyetin bezi seqmentlerinde exlaqi pozulmalar gorulmeye baslanmisdir Kokden dincilik cemiyyetde bu korlanmaga qarsi reaksiya olaraq ortaya cixmisdir Exlaqi cokuntunun aradan qaldiracagini ucun dinin fealiyyetinin artmasi lazim oldugu mudafie olunmaga baslanmisdir II sebeb Ikinci sebeb mustemlekecilik ve mustemlekecilik sonrasi dovrdur Mustemlekeci dovletlerin mustemleke olkelerde oz medeniyyetlerini yaymaga isleri ve yerli medeniyyetleri tezyiq altina almalari hetta onlari asagilamalari mustemleke sonrasi dovrde Qerb medeniyyetlere olan bagliliginin azalmasina ve Qerb fikirlere qarsi cemiyyetde boyuk bir muqavimet meydana gelmesine sebeb olmusdur Ayrica 70lerden sonra sosializmin zeiflemesiyle birlikde imperializm eleyhdarligi da kokden dincilik ile birlikde yukselmeye baslamisdir III sebeb Ucuncu sebeb olaraq qloballasma gosterilmekdedir Qloballasmanin milliyyetciliyin gucunu zayiflatmasindan sonra din cemiyyetde birlesdirici unsur olaraq gorulmusdur ve bu veziyyet Fundamentalizm yukselmesine sebeb olmusdur Umumi xususiyyetleriFundamentalizmin din ve siyaset arasindaki ayri seckiliye yanasmasiFundamentalizm en ehemiyyetli xarakteristika xususiyyeti din ve siyaset arasindaki ayri seckiliyi redd etmesidir Ancaq 20 ci esrde dinin siyaset uzerindeki tesiri liberal medeniyyetin yayilmasi ve sekulerizmin inkisafiyla birlikde yaxsica mehdudlasdirilmisdir Sekulerizm dini yox etmeyi amaclamamistir lakin dine uygun bir sahe ve vezife vermeye netice olaraq dini siyasetden uzaqlasdirmaga calismisdir Cemiyyet ve xususi ayri seckiliyini keskin bir sekilde mudafie eden liberalizm ise ferdi azadligi zemanet altina almaga calisarken bir menada dini de ozellestirmistir Halbuki kokden dincilik ictimai xususi ayri seckiliyini redd etmekdedir Cemiyyetde birlesdirici unsur olaraq dini yerlesdirer ve ferdlere bir aitlik duygusu qazandirmagi meqsedler Bele ki adam cemiyyetden ayri tutuldugu zaman bir eskiklik hiss etmelidir Dini ferdi bir mesele halina getirmek ictimai korlanma ozu ile getirer Ferdlerin cemiyyetin xeyrini gudmeden hereket etmeye baslamasina sebeb olar ve bu da ehtiras cinayet ve exlaqsizliga getirib cixarar Yeni bir dunya ucun movcud strukturlar dini qanunlar uzerine insa edilen huquq siyaset cemiyyet medeniyyet ve iqtisadiyyati saxlayan ehateli bir sistem ile istirak deyisdirmelidir Kokden dincilik umumi menasiyla temel ve qurucu olaraq gorulen bezi fikir ve deyerlere bagliligi izah eder Bu temel ve qurucu fikirler davamli ve deyismez bir qurulusa malikdir Bu veziyyet fundamentalist fikirlerin qaynagini muqeddes sayilan bezi metnlerden almasinin bir neticesidir Ancaq kokden dincilik dini yazitlarla bir saxlamaq ve ya bunlardan ibaret oldugunu dusunmek dogru olmaz Cunki exlaqi ve siyasi bir proqram olaraq istifade ede bilmek ucun muqeddes metnlerin temellerine enmek lazimdir Belece daha aciqlayici qanunlar elde edilmis olar Bunun yaninda harfiyen kitaba gore yasamaq yerine metnleri daha aktivist bir dunyagorusuyle yeni tetbiqe istiqametli sekilde oxumagi secmisler Ancaq bu veziyyetin davamli ve deyismez olmasi lazim olan fikirler uzerinde Serh ferqine sebeb olmamasi ucun koktendinciler metni kimin yorumladigina son derece ehemiyyet vermekdedir Bu adam derin inanca exlaqi temizliye sahib ve mubarizenin icinde tapilmis bir aktivist olmalidir Metnlerin oldugu kimi alinmasi yerine uygun sekilde serh sayesinde Fundamentalizm siyasi eylemcilik ve insanlari herekete kecirme qabiliyyeti de boyuk derecede artmisdir Fundamentalizm insanlari herekete kecirme qabiliyyeti psixoloji ve ictimai seviyyedeki funksiyalarindan ireli gelmekdedir Psixoloji baximdan baxildiginda kokden dincilik namelum bir dunyada insanlara certainties teqdim ede bilmekdedir Dini olaraq en derin problemlere sade ve mutleq heller teqdim edir Ancaq bu qetilik Fundamentalizm kompleks problemlere cavab tapmaqda mecburiyyeti da sebeb olmaqdadir Sosial baximdan baxildiginda ise iqtisadi olaraq kafi seviyyeye cata bilmemis insanlarin kokten dinciliye daha cox maraq duyduqlari gorulmekdedir Sosial edalet ve ictimai nizam umidi teqdim etmesi baximindan kokden dincilik Sovetler Birliyinin dagilmasindan sonra sosializmin yerini almisdir Fundamentalizm en diqqete carpan xususiyyetinin muasir dunyaya qeti olaraq kurek cevirmesi oldugu dusunuler Koktendincilerin cemiyyetdeki curumuslugun ancaq kohnenin meneviyyat dolu qizil cag ina donmekle giderilebilecegini dusundukleri dogrudur Ancaq buradan onlarin modernizme tamamile qarsi olduqlari ya da murtece olduqlari neticesinde cixarilmamalidir Cunki koktendinciler yalniz mueyyen bucaqlardan keskin sekilde modernizme qarsidirlar Buna en aciq numune sekulerizm ve ferdciliye olan qarsi dayanar Ancaq muasir texnologiyadan kutlevi informasiya vasitelerinden genis faydalandiqlari goruler Umumiyyetle modernizmi din serhedleri icinde ele alarlar ve modernizmin dine zidd olmayan istiqametlerini tesdiqleyerler Kokden dincilik ozunde terrorist bir hereket deyil ancaq koktendincilerin bezen siddet ehtiva eden siyasi hereket terzi menimsedikleri gorulmekdedir Cunki din adina hereket ederler ve bu yolda atilan her bir addimin tanrinin raziligina sebeb olacagini dusunurler Bu veziyyet koktendincilere cox yuksek bir motivasiya temin eder ve siddet ehtiva eden hereketlerden cekinmirler Meqsed dunyada tanri iradesini hakim etmekdir Bu sebeble ozlerine qarsi olanlari yalniz fikir ayriligi olan insanlar deyil tanrinin dunyadaki meqsedlerini manee toretmeye calisan kafirler olaraq gorerler Fundamentalizm ve muhafizekarliq arasindaki ferqlerKokden dincilik ile muhafizekarliq bir birlerine yaxin gorunseler de ikisi arasinda aciq ferqler olur Meselen muhafizekarliq daha tevazokar daha balansli iken Fundamentalizmte daha uc fikirlere ya da iti cixislara rast gelmek mumkundur Muhafizekarliq movcud olani qorumaga daha uygundur ve davamliligi mudafie eder ancaq kokden dincilik aciq sekilde inqilabci bir qurulusa malikdir Muhafizekarlar elitasi qoruma ve iyerarxiyani mudafie meylindedirler amma koktendinciler bir az daha esitlikcidirler Fundamentalist XristianliqFundamentalist xristianliq Amerikada yevangelist protestant qruplarda temel Xristian inanclarina soz menasiyla anladiqlari Incilin mutleq hatasizligi Isanin bakire Meryemden dogumu Isanin insanligin gunahlarinin bagislanmasi ucun carmixa cekilmesi Isanin yeniden dogusu vs donmeyi mudafie eden dini cereyanlari teyin etmek ucun istifade ediler Fundamentalizm dini bir cereyan kimi ilk defe Amerikada yevangelist xristianliqda meydana cixmisdir 1910 1915 ci iller arasinda ABS de bir qrup yevangelist ilahiyyatci Fundamentalizm layihesi ni baslatdilar Bu layihenin esas meqsedi Kitabi muqeddese tenqidi metodla yanasan modernist teologiyaya qarsi cixib orada verilen butun bilgilerin herfi menada dogrulugunu ve yanilmazligini isbat etmek idi Fundamentalizm Protestantligin bes inanc esasinin mudafiesine yonelmisdi Bu inanc esaslari asagidakilardir 1 Muqeddes Kitabin qusursuzlugu ve herfi menada literal dogru qebul edilmesi 2 Isanin bakire Meryemden mocuzevi olaraq dogulmasi 3 Isanin insanlarin gunahlarini bagislatmaq meqsedile keffare ozunu qurban etmesi 4 Oldukden sonra Isanin bedenen heqiqi menada dirilmesi 5 Kitabi Muqeddesde qeyd olunan butun mocuzelerin heqiqi menada gerceklesdiyi yeni mocuzelerin tarixi fakt olduguna iman etmekden ibaretdir Fundamentalist IslamAna madde Islami kokden dincilik Islam bir dinin adidir bu sebebden aktyorlara yonumlu bir terif olaraq muselman kokdenciliyin anlayisini one cixarmaq lazimdir kokden dincilik ve ya Radikal Islam Islami anlayislarin uc derecede muhafizekar serhi ucun istifade edilmekdedir Islami Fundamentalizmte Quranin ve hedislerin serhe yer buraxmadan tam menasiyla sozu sozune tetbiq olunmasi esasdir Islami kokden dincilik yalniz Islamin ferdi tetbiqleriyle elaqedar ola bileceyi kimi camaatlar ve ya daha boyuk sosial qruplar seviyyesinde de ola biler Islami kokden dincilik ekseriyyetle Muselman olkelerde istirak eden cox sayda dini hereket ve siyasi partiyani teyin etmekde istifade edilmekdedir El Qaide ve Hizbullah kimi bezi radikal Islamci qruplar ise cox sayda olke terefinden terrorist olaraq teyin olunmaqdadir Islami kokden dincilik termini zaman zaman Islami qaydalarin Qerb olkelerinde dovletin dunyevi qanunlarinin ustunde tutulmasi isteklerini ehate edecek sekilde de istifade ediler Fundamentalist terrorFundamentalist terror etdiyi dagidici hereketleri bir dine soykeyen terror novune verilen addir Terror her ne qeder semavi dinlerin telimlerinde birbasa istirak etmese de muqeddes metnlerde kecen muxtelif telqin edir terroristin ozu terefinden ve ya dinde imtiyaz sahibi zumreler terefinden planlanan terrora alet olmaq ucun konullu olan bir camaata pis meqsed istiqametinde yorumlamasiyla ortaya cixar Istinadlar