Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Ammian Marsellin (təq. 330[…], Antioxiya – təq. 395, Roma[…]) — Roma tarixçisi. IV əsrin ortalarında Roma-Əhəməni müharibələrində iştirak etmiş, eyni zamanda imperiyanın qərb hissəsində xidmət etmişdir. Suriya əsilli Marselin yeganə əsəri olan "Əməllər"i (lat. Res gestae), latın dilində yazmışdır. Bu əsər "Tarix" və ya "Roma tarixi" olaraq da bilinir.
| Ammian Marsellin | |
|---|---|
| Ammianus Marcellinus | |
 Ammianın kitabının başlığı (Auqsburq,1533-cü il) | |
| Doğum tarixi | təq. 330[…] |
| Doğum yeri |
|
| Vəfat tarixi | təq. 395 |
| Vəfat yeri | |
| Vətəndaşlığı | Roma İmperiyası |
| Fəaliyyəti | Yazıçı tarixçi |
| Fəaliyyət illəri | 330-390-cı illər |
| Əsərlərinin dili | latın dili |
| İstiqamət | Qədim Roma bütpərəst tarixşünaslığı |
| Janr | tarixi |
| İlk əsəri | "Əməllər" (Res gestae) |
| Marsellinə həsr olunmuş sayt | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Tarixi əsərin qalan hissəsi (kitablar XIV-XXXI) 353-378-ci illəri əhatə edir, lakin ümumilikdə povest imperator Nervanın hakimiyyəti ilə başlamışdır (96). Ammian Marcellin bəzən son böyük Roma və ya hətta qədim Yunan tarixçisi kimi də xarakterizə olunur.
Həyatı
Qədim dövrün bir çox müəllifləri kimi Ammian Marsellin özü haqqında bu günümüzə gəlib çatan yeganə əsərində olduqca az məlumat verib. Ammianın həyatı və yaradıcılığı haqqında məlumat əldə edə biləcəyimiz digər mənbələr onun iki müasirinin – məşhur Yunan ritoriki Libaniyanın və Roma ictimai xadimi, natiq Quint Avreli Simmaxın məktublarıdır.
Mənşəyi
Ammian Marsellinin doğum tarixi dəqiq müəyyən edilməyib. Tədqiqatçılar bunu təbii olaraq təqribən əldə ediblər. Ədəbiyyatda tapılan Ammianın ən erkən doğum tarixi 325-ci ildir. Ammian Marsellinin doğum tarixinin ehtimal olunduğu ən son tarix 335-ci il hesab olunur. Bəzi müəlliflər tarixi 332 və ya 333-cü illərədə aid edirlər. Bəzən, müəyyən bir tarix əvəzinə bir müddət göstərilir: məsələn, 325-ci ildən 330-a və ya 327-ci ildən 334-cü ilə qədər. Əksər əsərlərdə, bu problemi təsvir edərkən ortalama tarix - 330-cu il və ya 327-ci ildən 334-cü ilə qədər olan müddət istifadə olunur.
Ammianın doğum tarixini təyin etmək üçün ən vacib olan ifadəsi,özündən və yoldaşlarından bəhs edən hərbi magistr,Roma generalı Ursitsin ilə Şərqə göndərilən ifadəsidir: “Qrupumuzun ağsaqqalları yüksəliş aldılar və orduda komandanlıq vəzifələrinə təyin edildilər; bizə, gənclərə, bizə əmanət edəcəyi müxtəlif tapşırıqları yerinə yetirmək üçün Ursitsinlə birlikdə getməyimizi əmr etdilər." (provectis e consortio nostro ad regendos milites natu maioribus, adulescentes eum sequi iubemur, quicquid pro re publica mandaverit impleturi) Müasir mənbələrdən Ammian Marsellin, eramızdan əvvəl IV əsrdə Romalılara təxminən 20 yaşında gənclərə aid edilən "adulescens" sözünün gəldiyini göstərir. Beləliklə, Flaviy Evtropiy 21 yaşında olan gənc Qney Pompey (adrescentem Sulla atque annos unum et viginti natum cognita eius industria exerciseitibus praefecerat) və "18 yaşındakı bir gənc" (adulescens annos X et VIII natus) olan Oktavian Avqust haqqında yazır. Beləliklə, Ammian, 357-ci ildə yetkin yaşda olduğunu ifadə edərək, onun doğum tarixini ortalama - 330-cu illərin ikinci yarısına aid etməyə əsas verir.
Ammian Marsellinin mənşəyi ilə əlaqədar daha bir detalı qeyd etmək lazımdır. Əsəri latın dilində yazılsa da, yenə də yunan idi,özü də "Əməllərin"səhifələrində dəfələrlə qeyd etmişdir. Ammian, doğuşdan bir yunan olmasına baxmayaraq əsl Roma vətənpərvəri,nəyin bahasına olursa-olsun (hətta düşmən xalqların ümumbəşəri və amansızcasına məhv edilməsi hesabına) imperiyanın bütün təzahür və formalarda güclənməsinin tərəfdarı idi.
Göründüyü kimi, Ammian Marsellinin əcdadları Kiçik Asiya etnik mühitindən gəlmişlər, çünki Ammian antroponimi teomorfikdir, Anadoluda (xüsusən Frigiyada) ortaq olan Ana tanrıça ana Amma adından yaranmışdır;latın şəkilçisi -an- isə əlavə olunmaqla, Latın antroponimiyasında adlar yaratmaq üçün tez-tez istifadə olunur.
Ammian Marsellinin doğulduğu yer, yuxarıda qeyd olunan Libaniyanın məktubundan göründüyü kimi, Suriya Antioxiyası - Roma Şərqinin ən böyük şəhərlərindən biri və mühüm ticarət və sənətkarlıq mərkəzi idi. Ammianın uşaqlığı və gəncliyi haqqında əlavə məlumatımız yoxdur. Yalnız özünü "insuetus ingenuus" adlandırdığı üçün əyalət aristokratiyasının nümayəndəsi olduğu aydındır. Ammianın aristokratik mənşəli olması,Romadakı "zadəgan və naməlum dələduzlara” (subditicios ignobiles et obscuros) olan hörmətsizliyi ilə, habelə Romada "zadəgan mülkünün yeni adamı"na (halis advena) layiqli hörmətinin olmaması barədə açıq-aşkar avtobioqrafiyasında şikayətləri ilə təsdiqlənir. Nəcib bir ailədə dünyaya gelməsi Ammian Marsellinə yaxşı bir təhsil ala bilməsi, gələcəkdə görkəmli bir tarixçi yazıçı olmağına imkan verdi.
Orduda xidməti
354-cü ildə Ammian artıq protektoratlardan biri idi (lat. protector domesticus). Protektoratlar qədim Roma ordusunun elitasını təşkil edir və imperatora yaxın idilər. Bu, Ammiana birincisi, bütün ən vacib olan dövlət işlərindən xəbərdar olmağa və ikincisi, mükəmməl hərbi hazırlıq keçməyə və hərbi işlərdən yaxşı bilik verməyə imkan verdi. Bir il əvvəl, 353-cü ildə, İmperator II Konstantinin əmri ilə hərbi magistr Ursitsin yanına göndərildi, Nusaybindən çağrıldı və vəziyyəti araşdırmaq üçün, dövlətə xəyanət hadisəsi ilə əlaqəli Antakyaya göndərildi. Bu andan etibarən Ammianın taleyi bir neçə il Ursitsin ilə, ikincisi isə, Roma İmperiyası tarixindəki mühüm hadisələrlə bağlandı.
353-359- cu illər arasında Ammian Marsellin Ursitsinin dəstlərinin tərkibində ilk olaraq Antioxiyada,sonra imperiyanın qərb hissəsində - İtaliya və Qalliyada iştirak etdi. 357-ci ildə Ammian Ursitsin ilə Şərqə qayıtdı. Burada II Şapurun Romaya qarşı yürüşünün başlaması xəbəri onlara çatdı. Ammiana vacib və olduqca təhlükəli bir kəşfiyyat tapşırığı verildi: satraplığında, Iovinian ilə tanışlığından istifadə edərək ("O gizli olaraq bizim tərəfdə idi; Ammian onun haqqında yazır), Ammian fars ordusu tərəfindən görülən işlər haqqında dəqiq məlumat almalı idi. Ammian Marsellinin 359-cu il səfərində fars qoşunları tərəfindən mühasirəyə alınmış Amida yaxınlığındakı Roma qalasının azad olunmasında iştirak etdi. Ammianın özünün dediyi kimi, müdafiənin təşkilatçılarından biri idi.
Qala divarlarından dəfələrlə şəhər istehkamlarında bəzi düşmən ordusu komandirlərinin, o cümlədən Xionitlər padşahının, oğlunun və II Şapurun da görünməsini müşahidə etdi, bu onların görünüşlərini kifayət qədər ətraflı təsvir etməyə imkan verdi.
Amidanın farslar tərəfindən ələ keçirilməsi zamanı Ammian möcüzəvi şəkildə qaçmağı bacardı və bir sıra çətinlik və təhlükələri dəf edərək Ursitsinin olduğu Malatyaya qədər çata bildi. Beləliklə, Ammian komandirinin müşaviri ilə görüşdü və artıq onunla birlikdə doğma Antioxiyaya gəldi.
Ammianın harada yaşadığı və 359-cu il səfərinin bitməsindən sonra nə etdiyi bilinmir və özü də bu barədə məlumat vermir. Ammian Marsellini tədqiq edən məşhur tədqiqatçı E.Tompsonun dediyinə görə, bütün bu illər ərzində gələcək tarixçi döyüşlərin davam etdiyi ərazidə Şimali Mesopotamiyanın Roma sərhəd qarnizonlarından birində idi.
363-cü ildə İmperator Yulian yeni bir hərbi hərəkat - Fərat hərəkatında Ammian Marsellin da iştirak etdi. Tarixçinin özü, 359-cu il hərəkatından fərqli olaraq, təsvir olunan hadisələrdəki rolu haqqında demək olar ki, heç nə demir, müvafiq olaraq, 363-cü il zamanı birbaşa Ammianla bağlı, baş verənlərlə bağlı konkret bir şey söyləmək mümkün deyil. Yalnız Roma ordusunun döyüş birləşmələrinin bir hissəsi olduğu və danışdığı hadisələrdə bilavasitə iştirak etdiyi aydındır. Belə nəticəyə gəlmək olar ki, Roma ordusunun tərkib hissəsi olaraq Ammian, İranın qərb (imperiya ilə sərhəd) bölgələrini Fərat çayı boyunca bir yolu keçərək, (Habura çayının Ktesifon bölgəsindəki Dəclə və Fərat çaylarını birləşdirən kanala axmasından) və Dəclənin sol sahili boyunca kifayət qədər uzun bir yolu (Ktesifondan şimal istiqamətdə) ziyarət etdi. Bəlkə Ammian, imperator Yulianın həyatının son saatlarında çadırında şəxsən iştirak etmişdi.
Şəxsi həyatı
Yukianın fars səfərindən sonra Ammian çox güman ki, hərbi xidmətdən ayrıldı və şəxsi həyatını qurdu.Misirə etdiyi səyahət haqqında bilinən, dağıdıcı zəlzələnin təsirini müşahidə edə bildiyi Peloponnes, İsgəndəriyyə və Teben ziyarət etdiyi müddətdə tarixçinin sözlərinə görə, Avqust təqvimindən on iki gün əvvəl, yəni 21 iyul 364-cü il I Valentin və II Valentinin konsulluqlarının ilk illərində Ammian Marsellin romalılarla vestqotlar arasında olan Adrianopol döyüşünün baş verdiyi Frakiyada da olmuşdu. Qəti şəkildə söyləmək olar ki, 371-ci ildə Ammian Marsellin imperator Valentinin Roma Şərqini terror dalğasına bürüdyü Antioxiyada idi.
Ammianın həyatının növbəti və son dövrü Roma şəhəri ilə bağlıdır. Tarixçinin Antioxiyadan Romaya köçdüyü tarix də dəqiq məlum deyil.Hər halda, 383-cü ildə o, artıq Romadaydı və həmin il baş verən qıtlıq zamanı əcnəbilərə qarşı yönəlmiş təqiblərə məruz qaldı. Romada yaşamağının ilkin dövründə Ammianın çətin taleyi onun Roma aristokratiyasına qarşı kəskin hücumları ilə vuğulanır,çox təhsilli olmasına baxmayaraq, yenə də - əcnəbi idi və Ammian Marsellin hörmətsizliklə və həddindən artıq təkəbbürlə qarşılanırdı.
Yəqin ki, 390-ci illərin əvvəllərində Romada yaşayan Ammian Marsellin artıq əsərinin əhəmiyyətli hissəsini yazmışdı. Əsərin üzərində işlərin tamamlandığı tarix, habelə tarixçinin ölüm ili dəqiq təyin edilməyib. Bunlardan birincisi, bəzi hadisələrə dair müəllifin bir sıra göstərişlərinə əsaslanaraq çıxarmaq üçün cəhd edilə bilərsə, yalnız ikincisi haqqında təxmin edə bilərsiniz. Beləliklə,"Əməllər" sənədlərindəki bəzi məlumatlara görə, XXIX kitab 394-395 və 397-ci illərdən gec olmayaraq yazılmışdır. Nəticə etibarilə, XXX və XXXI kitablar 397-ci ildən qısa bir müddət sonra, yəni IV əsrin sonunda və ya V əsrin əvvəllərində yazılmışdır. IV əsrin sonu- V əsrin I rübünü Ammianın ölüm tarixi zamanı kimidə vermək olar.
Ammian Marsellinin məqalələri
Başlıqları
Tarix elmində heç vaxt ümumi dünya tərəfindən tanınan bir ad tapmadı.Daha doğrusu görünür ki, Ammianın ən doğru işi "Əməllər"(lat. Res gestae,bəzən "Tarix" kimi də tərcümə olunur) adlanır. Daha tam və dəqiq bir başlıq var - "Otuz bir kitabda aktlar" (Rerum gestarum libri XXXI). Bu ad (Rerum gestarum libri) Ammian Marsellinin işi ilə əlaqədar erkən orta əsr Roma ritoriki, VI əsrin əvvəllərində Sezar Mavritaniyasından olan Priskianın "Qrammatika təlimatlar"ında istifadə edildi və dominant oldu. Eyni zamanda, Ammianın əsəri Avropa dillərinə tərcümə edərkən adı, bir qayda olaraq, dəyişdi. Beləliklə alman dilinə tərcümədə "Əməllər" "Roma tarixi" (Römische Geschichte) adlanırdı; Ammianın əsəri fransız və italyan dilinə tərcümə edilərkən "Histoire" və "Storia" kimi tanındı.
Quruluşu
"Əməllər" əsəri otuz bir kitabdan ibarət idi və 96-cı il ilə 378-ci illər arasında olan dövrü: imperator Nerva (96-98-ci illər) hakimiyyətinə gəlməsindən 378-ci ildə II Valentinin ölümünə qədər olan dövrü əhatə edirdi. Bununla birlikdə, "Əməllər"in son 18 kitabı (XIV - XXXI), Maqnesiya döyüşünün yatırılmasından tutmuş Adrianopol döyüşünə qədər olan 353-378-ci illərin hadisələrini təsvir etmişdir.
Ümumiyyətlə,qorunub,saxlanılmış kitabların xronoloji çərçivəsi və məzmunu aşağıdakı kimidir:
Ekskursiyaları
Ümumiyyətlə, Ammian Marsellin hadisələri xronoloji ardıcıllıqla izah edərək annalistik bir tərzdə izləyir. Ancaq qədim tarixşünaslığın tipik bir nümayəndəsi olaraq, əsərini yazarkən Ammian çoxəsrlik ənənələrə sadiq qaldı. Bunlardan biri, tarixi ekskursiyalara giriş - hekayənin əsas mövzusundan (bu vəziyyətdə, Roma dövlətinin siyasi tarixi) ayrıca bir süjetə tabe olan, həcmi əhəmiyyətli və aktlarda təsvir olunan hadisələrə bilavasitə aid olmayan bəzi mövzulara giriş idi.
Əməllərində olan ekskursiyalar şərti olaraq aşağıdakı qruplara bölünə bilər:
- coğrafi və etnoqrafik ekskursiyalar - ayrı-ayrı coğrafi obyektlərin, ölkələrin, bölgələrin və xalqların təsvirləri: Boden gölü,Qalliya,Diyarbəkir, Misir, Şərq əyalətləri,Saratinlər, Farslar, Frakiya və Pont, Hunlar və Alanlar, həmçinin Roma şəhərinin sakinlərinin adətləri də daxildir.
- təbiətşünaslıq ekskursiyaları: zəlzələlər, vəba, günəş və ay tutulması, göy qurşağı, hərbi maşınlar, incilərin mənşəyi və sıçrayış ili.
- dini və fəlsəfi ekskursiyalar: taleh haqqında, gələcəyi proqnozlaşdırmaq üsulları, sehrbazlar haqqında.
- bioqrafik ekskursiyalar - Roma imperatorlarının şəxsiyyətlərinə həsr olunmuşdur: Flavi Klavdi, II Konstansi,Yulian (imperator), Flavi Klavdi İohan, I Valentin, Valent.
Əməllərin işləri içərisində olan bəzi əsas ekskursiyalara bir neçə kiçik ekskursiyalarda daxildir; Beləliklə, məsələn, farslara həsr olunmuş ekskursiyada aşağıdakı ekskursiyaları ayırd etmək olar:
- Fars tarixi haqqında;
- zəhərli yeraltı dumanlar haqqında;
- Selevkiyanın Lusi Verin qoşunları tərəfindən tutulması haqqında;
- "Midiya yağı" (neft)haqqında;
- kükürd haqqında;
- sehrbazlar haqqında;
- Fars sakinlərinin həyatı və adətləri haqqında.
Nitq və məktubları
Ənənəyə uyğun olaraq Ammian personajların nitqləri və məktubları, mətninə daxil etmişdi,lakin onların sayı azdır(günümüzə çatan hissədə 3 hərf və 12 nitq).Bu,Sasani şahənşahı II Şapur ilə İmperator II Konstantin arasındakı yazışma, habelə Yulianın II Konstantinə yazdığı bir məktubdur. Əsərin xilas olmuş hissəsində dörd çıxış II Konstantinə, altısı Yuliana, ikisi Valentinə aiddir.
Ammian Marsellinin ədəbi üslubu
"Əməllərin" dili həddindən artıq çiçəklənmə, ritorika ilə xarakterizə olunur və sözdə Asiya dilində danışan,eramızın IV əsrinin qədim ədəbiyyatında çox məşhurdur(Məsələn, Yulianın (imperator) əsərləri eyni üslubda qorunur).Nəzərə almaq lazımdır ki, Ammian Marsellin öz əsərini oxucular üçün deyil, dinləyicilər üçün yazmışdır,buna görə də bu kimi ritorika "həddindən artıq çoxluqlar" xalqın zövqünə uyğun gəlir, Libaniyaya məktublarının üstündə yuxarıda göstərildiyi kimi,Ammian bunu bacardı. Bu şərtlərə görə Ammian Marsellinin əsərini orijinalda oxumaq çətindir,üstəlik, onun tərcüməsi xeyli çətinliklərlə üzləşir və çox vaxt müəllifin konkret bir məsələdə nə demək istədiyi tam aydın deyil. Fridrix Lubkerin ensiklopedik lüğətində Ammianın dili 2oxucu üçün işgəncə" kimi təsvir edilmişdir. Bundan əlavə, latın dili, nəhayət Ammian Marsellinin üçün doğma dilə çevrilə bilmədi, bununla əlaqədar olaraq "Əməllərdə" klassik latın dili üçün qeyri-adi olan bir çox yunanizm, habelə qrammatik və sintaktik quruluşlar mövcuddur,bu da "Əməllərin" ədəbi və tarixi bir əsər kimi qavranılmasını və öyrənilməsini daha da çətinləşdirir.
Bu da məlumdur ki, Romada Ammian inşa yazısını açıq oxudu və görünür bu reaksiya birmənalı deyildi. Beləliklə, Libaniya olan məktublarının birində Ammian Marsellin ictimaiyyət arasında bir sıra müvəffəqiyyət qazandığını söylədi qeyd edir. Eyni zamanda, müəllifin özü, tarix əsərinin tənqidçilərindən danışır (examinatores contexendi operis), onların fikrincə vacib, lakin əsla əhəmiyyətsiz olmayan detalların olmamasından narazıdır. Bir az aşağıda Ammian qeyd edir ki,o,"Sadəlövhlərin cəhaləti" nə əhəmiyyət verməyə hazırlaşmır(inscitia vulgari).
Ammian Marsellinin istifadə etdiyi mənbələr
Uzun müddətdir çoxlarını, xüsusən Ammian Marsellinin işini öyrənən xarici alimləri narahat edən ayrı bir problem mənbələri haqqında suallardır. Bu, ilk növbədə, Ammianın obyektiv səbəblərə görə (demək olar ki, sonuncu dəfə qədim bir müəllif olması) "Əməlləri"i yazarkən bütün (və ya demək olar ki, hamısı) Yunan və Roma yazıçılarının əsərlərindən istifadə etmək imkanı əldə etməsi ilə əlaqədardır və tarixçi, əlbəttə ki, bu imkandan geniş istifadə etdi. Bir çox digər müəlliflərdən fərqli olaraq, Ammian çox nadir hallarda müəyyən bir mövzuda verdiyi məlumatın mənbəsini qeyd edir ki, bu da tədqiqatçıların onsuz da çətin vəzifəsini çətinləşdirir. Demək olar ki, adlandırdığı müəlliflərin hamısı Ammiandan xeyli əvvəl yaşamış və onun oxu dairəsi ilk növbədə təhsil səviyyəsini göstərir və dar mənada bir mənbə deyildir.
Ammian tərəfindən istifadə olunan müəllifləri şərti olaraq iki qrupa bölmək olar: 1) adları çəkilənlər 2) əsərlərindən müəllifin istifadə edərək,heç bir ad qeyd etmədikləri. Heç bir dəqiqləşdirmə olmadan Ammian "coğrafiya", "salnamələr", "Göy quruluşunu öyrənən yazıçılar", "fiziklər", "ilahiyyatçılar", fizioqnologiya və atalar sözlərinə aid kitablara istinad edir.
Yunan müəllifləri tarixçinin özü tərəfindən qeyd olunur:
- şairlər: Homer, Hesiod, Feoqnid, Simonid, Baxkilid, Menander, Arat,
- filosoflar: Anaksimandr, Pifaqor, Efesli Heraklit, Anaksaqor, Sokrat, Demokrit, Platon, Aristotel, Epikür, Plotin,
- tarixçilər və coğrafiyaşünaslar: Miletli Hekatey, Herodot, Fukidid, Feopomp, Eratosfen, Timaqen, Ptolemey, II Yuba,
- elm adamları: Meton, Evktemon, Hipparx, Arximed, Didim,
- natiqlər: Tisiy,Qorgias, Isokrat, Demosfen.
Ammianın tez-tez sitat gətirdiyi ən çox sevdiyi latın müəllifi Mark Tulli Siseron idi. Həmçinin Böyük Katon, Lusili, Vergili, Salyustinin adlarını çəkir,etrusk dilindən tərcümə edilmiş "Taqet ve Veqona" kitabından Ovid və Plavtın adını çəkmədən sitat gfətirir. Bundan əlavə, Ammian təəssüflə deyir ki, bəzi müasirləri yalnız Yuvenal və Maria Maksim oxuyur.
Ammian eyni zamanda Heraklın istismarından bəhs edən qall abidələrinə yazılmış yazıları oxudu və obeliskdəki Hermapionun kitabından yazının yunan dilindən tərcüməsini yazaraq Misir heroqliflərinə maraq göstərir. Ammian hətta inanırdı ki, İsa “yüksək səslə uçuşlarında” Misir müdrikliyinə əsaslandığını söylədi.
Ammianın qeyd etmədiyi, lakin əsərlərinin yəqin ki, əsaslandığı yazıçıları çox vaxt müəyyənləşdirmək çətindir. Bu böyük bir əminliklə Qay Yuli Sezar, Strabon, Tita Liviy, Böyük Plini, Lukan, Plutarx, Tasit Korneli, Solin, Ruf Fest Avien və bəlkə də bir sıra digər müəlliflərə aid edilə bilər.
Bizə çatmamış ilk on üç kitabı yazarkən (ən azı I-XII kitablar üçün) Ammian demək olar ki, yalnız yazılı mənbələrdən istifadə edirdi,çünki əsərinin itirilmiş kitablardakı nitqi vaxtilə baş verən hadisələr, şahidlər və iştirakçılar haqqında idi ki,"Əməllər" yazılarkən onlar artıq sağ deyildilər."Əməllər" in qorunan hissəsində, məlumatın əhəmiyyətli (üstünlük təşkil etmirsə) hissəsi Ammianın özü tərəfindən verilən mənbəyə,ya da, adını çəkmədiyi məlumat verənlərdən aldığı məlumatlara əsaslanır.
Müasir hadisələr mənbələrinə İmperator Yulianın "Antioxiya Çıxışın" dan istinadlar tətbiq olunur. Ammian, imperator arxivindəki materiallardan razı qalmadan danışır, onların çatışmazlığına və Konstansın Argentorat döyüşü ilə bağlı qərarının yalançı olduğuna diqqət yetirir, Ammian, imperator arxivlərindən gələn materialları rədd edərək, onların çatışmazlığına diqqət yetirir və Arqentorat döyüşü haqqında Konstans qərarının yalan olduğu haqqında məlumat verir.
"Aktlar" və elmi nəşrlərin əlyazmaları
A.P. Kajdan və M. von Albrextin qeyd etdiyi kimi,Ammian Marsellinin əlyazma ənənəsi zəngin deyil. Aktların mətnini qoruyub saxlayan yalnız iki müstəqil əlyazma məlumdur (ilk XIII kitablar itirilib) — XV əsrin əvvəllərində Almaniyadakı Fulda monastırında Podco Bracciolini tərəfindən tapılmış Vatikan kodu 1873 (Fulda adlandırılan əlyazma)əlyazması və Hersfeld əlyazması(XXX kitabın 9-cu fəsli ilə başa çatdı), hansı ki, onun varlığı haqqında yalnız Braccolini bilirdi, lakin əldə edə bilmədi. Sonda 1875-ci ildə Hersfeld əlyazmasının ("Marburq fraqmentləri") altı vərəqi aşkar edildi,hansıki, X əsrdə yenidən yazıldığı ortaya çıxır.
Vatikan Kodu 1873 "Aktlar" mətninin bu günə qədər qorunan bütün əlyazmaların altındadır.
İstinadlar
- Roux P. d. Nouveau Dictionnaire des œuvres de tous les temps et tous les pays (fr.). 2 Éditions Robert Laffont, 1994. Vol. 1. P. 81.
- Ammianus Marcellinus // Catalogue of the Library of the Pontifical University of Saint Thomas Aquinas.
- Аммиан Марцеллин (rus.). // Еврейская энциклопедия СПб: 1908. Т. 2. С. 299–300.
- Аммиан Марцеллин (rus.). // Энциклопедический словарь / под ред. И. Е. Андреевский СПб: Брокгауз — Ефрон, 1890. Т. Iа. С. 656.
- Тронский, Иосиф Моисеевич . История античной литературы. М. 1957. 478–479.
- Соколов В. С. Аммиан Марцеллин как последний представитель античной историографии. (4). Вестник древней истории. 1959. 43 — 62.
- The Encyclopedia Americana. Vol. 1. N.-Y., 1946. P. 578.
- Gitti A. Ammiano Marcellino // Enciclopedia Italiana. Vol. 2. Roma, 1921. P. 988.
- Dautremer L. Ammien Marcellin, etude d’histoire litterataire. Lille, 1899. P. 7.
- Gimazane J. Ammien Marcellin: sa vie et son oevre. Toulouse,1889. P. 23.
- Schanz M. Römische Literaturgeschichte. Bd. 4. Monaco, 1914. S. 94.
- Вебер Г. Всеобщая история. Т. 4. История Римской империи, переселение народов и возникновение новых государств. М., 1892. С. 363.
- The Cambridge history of classical literature. Vol. 2. Cambridge, 1982. P. 743.
- Ибатуллин Р. У. Аммиан Марцеллин: проблемы биографии в контексте эпохи. Автореф. дисс. … канд. ист. наук. Казань, 2000. С. 7.
- Бокщанин А. Г. Источниковедение Древнего Рима. М., 1981. С. 111.
- Аммиан Марцеллин // Энциклопедический словарь Брокгауза и Эфрона. Т. 1А. С. 656.
- Дуров, Валерий Семенович Художественная историография Древнего Рима. СПб., 1993. С. 121.
- Любкер Ф. Аммиан Марцеллин // Реальный словарь классических древностей. Вып. 1. СПб., 1884. С. 66.
- Неронова В. Д. Аммиан Марцеллин о варварах // Ученые записки Пермского государственного университета. 1966. Вып. 143. С. 71.
- Удальцова З. В. Мировоззрение Аммиана Марцеллина // Византийский Временник. 1968. Вып. 28. С. 39.
- Shotwell J. T. History of history. N.-Y., 1939. P. 320.
- André J.-M., Hus A. L’histoire a Rome. P., 1974. P. 157.
- McDonald A.H. Ammianus Marcellinus // Encyclopedia Britannica. Vol. 1. L., 1964. P. 794.
- Fuhrmann M. Ammianus Marcellinus // Der Kleine Pauly. Lexicon der Antike. Bd. 1. 1964. S. 392.
- Who was who in the Roman world 753 B.C. — A.D. 476. Oxford, 1980. P. 20.
- Boldwin B. Ammianus Marcellinus // Oxford Dictionary of Byzantium. Vol. 1. 1991. P. 78.
- Аммиан Марцеллин. Деяния . XVI. 10. 21 (далее — без указания автора и названия; указываются только номера книги, главы, параграфа).
- XXII. 8. 33; XXIII. 4. 10 и др.; особенно чётко это звучит в одной из последних фраз «Деяний», где Аммиан Марцеллин прямо называет себя «бывшим солдатом и греком» (miles quondam et Graecus) (XXXI. 16. 9).
- XVI. 12. 52 — 57; XVII. 6. 2; 10. 6; 13. 10 — 16, и др.
- "Бротей // Энциклопедия мифологии". 2010-11-24 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-12-28.
- Ч. Форнара, однако, считает, что данное письмо Либания было адресовано не автору «Деяний», а другому Аммиану, в связи с чем отрицает антиохийское происхождение Аммиана Марцеллина (см.: Fornara Ch.W. Studies in Ammianus Marcellinus. I. The letter of Libanius and Ammianus' connection with Antioch // Historia. 1992. Vol. 41. P. 328—344.
- XIX. 8. 6.
- XIV. 6. 15.
- XIV. 6. 12.
- XIV. 9. 1.
- XV. 2; 3. 9-11; 5. 17-23.
- XV. 5. 22.
- XVI. 10. 21.
- XVIII. 6. 20.
- XVIII. 6. 21.
- XIX. 7. 6.
- XIX. 1. 3-7.
- XIX. 8. 12.
- Thompson E.A. The historical work of Ammianus Marcellinus. Cambridge, 1947. P. 6.
- Гиббон Э. История упадка и разрушения Римской империи. Т. 3. СПб., 1998. С. 34. Прим. 102.
- Fuhrmann M. Ammianus Marcellinus // Der Kleine Pauly. Lexicon der Antike. Bd. 1. 1964. S. 302.
- Seeck O. Ammianus Marcellinus (4) // Pauly’s Real-Encyclopädie der classischen Altertumswissenschaft. Hbd 2. 1894. S. 1846.
- Thompson E.A. The historical work of Ammianus Marcellinus. Cambridge, 1947. P. 12.
- Crump G.A. Ammianus Marcellinus as a military historian. Wiesbaden, 1975. S. 11.
- XVII. 4. 6; XXII. 15. 1, 24.
- XXII. 16. 12.
- XVII. 4. 6.
- XXVI. 10. 15 — 19.
- XXII. 8. 1; XXVII. 4. 2.
- XXIX. 1. 24; 2. 4.
- XIV. 6. 19; XXVIII. 4. 32.
- Соболевский С. И. Историческая литература III—V вв. // История римской литературы. Т. 2. 1962. С. 432.
- Seeck O. Geschichte des Unterpaganes der antiken Welt. Bd. 5. Stuttgart, 1922. S. 496.
- XIV. 6. 12 — 15, 21 — 22; XXVIII. 4. 10, 17.
- Thompson E.A. The historical work of Ammianus Marcellinus. P. 18.
- Matthews J.F. The origin of Ammianus // Classical Quarterly. 1994. Vol. 44. № 1. P. 252.
- Seeck O. Ammianus Marcellinus (4). S. 1847—1848.
- Seeck O. Ammianus Marcellinus (4). S. 1848.
- Gitti A. Ammiano Marcellino // Enciclopedia Italiana. Roma, 1922. P. 988—989.
- В соответствии с изданием «Деяний» на русском языке в переводе Ю. А. Кулаковского и А. И. Сонни (Киев, 1906—1908); сохранены стиль, орфография и пунктуация перевода.
- Дмитриев В. А. «Персидский» экскурс Аммиана Марцеллина. Опыт источниковедческого анализа. Псков, 2010. С. 4 — 5.
- XV. 4. 1 — 6.
- XV, гл. 9 — 12.
- XVIII. 9. 1 — 2.
- XXII, гл. 15 — 16.
- XIV, гл. 8.
- XIV, гл. 4.
- XXIII, гл. 6.
- XXII, гл. 8; XXVII, гл. 4.
- XXXI. 2. 1 — 25.
- XIV, гл. 6; XXVIII, гл. 4.
- XVII. 7. 9 — 14.
- XIX, гл.4.
- XX, гл.3.
- XX. 11. 26 — 30.
- XXIII, гл. 4.
- XXIII. 6. 85 — 88.
- XXVI. 1. 8 — 14.
- XIV. 11. 25 — 26.
- XXI. 1. 7 — 14.
- XXIII. 6. 32 — 36.
- XIV. 11. 27 — 34.
- XXI, гл. 16.
- XXV, гл. 4.
- XXV. 10. 14 — 17.
- XXVII, гл. 7; XXIX, гл. 3; XXX, гл. 7 — 9.
- XXXI, гл. 14.
- XXIII. 6. 2 — 84.
- XXIII. 6. 2 — 9.
- XXIII. 6. 17 — 18.
- XXIII. 6. 24.
- XXIII. 6. 37 — 38.
- XXIII. 6. 67 — 68.
- XXIII. 6. 75 — 84.
- XVII, гл.5
- XX. 8. 5-17.
- XIV. 10. 11-15; XV. 8. 5-14; XVII. 13. 26-33; XXI. 13. 10-15.
- XVI. 12. 9-12; XX. 5. 3-7; XXI. 5. 2-8; XXIII. 5. 16-23; XXIV. 3. 4-7; XXV. 3. 15-20
- XXVI. 2. 6-10; XXVII. 6. 6-9.
- Аммиан Марцеллин // Любкер Ф. Реальный словарь классических древностей. Вып. 1. СПб. — М., 1884. С. 66
- XXVI. 1.1.
- XXVI. 1. 2.
- Gardthausen V. Die geographische Quellen Ammians // Jahrbücher für Philologie. Bd. 6. Leipzig, 1873. S. 509—556.
- Mommsen Th. Ammians Geographica // Hermes. 1881. Bd. 16. S. 602—636.
- Seeck O. Zur Chronologie und Quellenkritik des Ammianus Marcellinus // Hermes. 1906. Bd. 41. S. 481—539.
- Klein W. Studien zu Ammianus Marcellinus // Klio. 1914. Hft. 13.
- Klotz A. Die Quellen Ammians in der Darstellung von Julians Perserzug // Rheinisches Museum für Philologie. 1916. Bd. 71. Hft. 4. S. 461—506.
- Chalmers W.R. Eunapius, Ammianus Marcellinus and Zosimus on Julian’s Persian expedition // Classical Quarterly. 1960. Vol. 10 (54). P. 152—160.
- Brok M.F.A. Die Quellen von Ammians Excurs über Persien // Mnemosyne. 1975. № 38. S. 47 — 56 и др.
- XXIII. 6. 1.
- XXV. 9. 9.
- XXV. 10. 3.
- XXIII. 6. 18.
- XVI. 5. 5; XXI. 14. 3.
- XV. 8. 16.
- XIX. 5. 2; XXVIII. 1. 53; XXIX. 2. 25.
- XIX. 4. 6; XXI. 14. 5; XXII. 14. 3; 16. 10; XXIII. 6. 53; XXVII. 4. 3.
- XIV. 6. 8.
- XXIX. 1. 21.
- XIV. 6. 7.
- XXV. 4. 3.
- XXI. 14. 4.
- XXII. 10. 6.
- XVII. 7. 12.
- XV. 9. 8.
- XXI. 16. 14.
- XVII. 7. 11.
- XXVIII. 4. 15.
- XV. 1. 4.
- XXIII. 6. 32; XXX. 4. 3.
- XVII. 7. 11; XVIII. 3. 7; XXI. 1. 12.
- XXX. 4. 3.
- XXI. 14. 5.
- XXII. 8. 10.
- XXII. 15. 28.
- XIX. 4. 4; XXIII. 6. 75.
- XXII. 9. 7.
- XV. 9. 2.
- XXII. 15. 8.
- XXVI. 1. 8.
- XXII. 16. 16.
- XXX. 8. 6.
- XXX. 1. 23.
- XIV. 2. 2; XV. 5. 23; 12. 4; XVI. 1. 5; XIX. 12. 18; XXI. 1. 14; 16. 13; XXII. 7. 3; XXVI. 1. 2; 9. 11; 10. 12; XXVII. 9. 10; 11. 4; XXX. 4. 10; 8. 7.
- XXVI. 9. 11.
- XVII. 4. 5.
- XV. 12. 6.
- XVII. 10. 2.
- XXI. 9. 3.
- XV. 13. 3.
- XXVIII. 4. 14.
- XV. 9. 6.
- XVII. 4. 17-23.
- XVII. 4. 11.
- XXII. 16. 22.
- о писаниях которого он упоминает (XXV. 2. 3)
- XXV. 3. 13.
- XVII. 4. 6; XXII. 15. 1; XXVI. 10. 19; XXIX. 1. 24; XXX. 4. 4.
- XXII. 14. 2.
- XXVIII. 1. 15.
- XVI. 12. 70.
- Gardthausen V. Praefatio // Ammiani Marcellini Rerum gestarum libri qui supersunt / Recensuit notisque selectis instruxit V. Gardthausen. Vol. 1. Lipsiae, 1874. P. XXII.
- Дмитриев В. А. «Персидский» экскурс Аммиана Марцеллина. Опыт источниковедческого анализа. Псков, ПГПУ, 2010. С. 93.
- Альбрехт М., фон. История римской литературы. Т. 3. С. 1561
- Каждан А. П. Аммиан Марцеллин в современной зарубежной литературе // Вестник древней истории. 1972. № 1. С. 224.
- Nissen H. Ammiani Marcellini fragmenta Marburgensia. B., 1876.
- Clark C.U. The text tradition of Ammianus Marcellinus. New Haven (Conn.), 1904. P. 8, 62.
Nəşr
- Аммиан Марцеллин. История / Пер. с лат. Кулаковский, Юлиан Андреевич (вып. 1-3) и Сонни, Адольф Израилевич (вып. 1). Вып. 1—3. Киев, 1906—1908.
- Аммиан Марцеллин. Римская история. / Пер. Ю. А. Кулаковского и А. И. Сонни под ред. Л. Ю. Лукомского. (Серия «Античная библиотека». Раздел «Античная история»). СПб.: Алетейя. 1994. 558 стр. 5000 экз. 2-е изд. СПб, 1996. 3-е изд. СПб, 2000. 576 стр. (есть дальнейшие переиздания)
- Аммиан Марцеллин. Деяния (отрывки из книг XVII, XIX, XXV) / Пер. с лат. Я. Н. Любарского // Историки Рима. М., 1970. С. 401—433.
- Трехтомный английский перевод издан в серии "Loeb Classical Library" (№ 300, 315, 331).
- В серии «Collection Budé» сочинение издано в 6 томах (латинский текст с французским переводом и комментарием).
- Ammiani Marcellini Rerum gestarum libri qui supersunt / Rec. F. Eyssenhardt. B., 1871.
- Ammiani Marcellini Rerum gestarum libri qui supersunt / Rec. V. Gardthausen. Vol. 1 — 2. Lipsiae, 1874—1875.
- Le Storie di Ammiano Marcellino. Testo e traduzione / Trad. A. Selem. Torino, 1965.
- Ammianus Marcellinus. Römische Geschichte. Lateinisch und Deutsch und mit einem Kommentar versehen von W. Seyfarth. Bd. 1 — 4. B., 1968—1971.
- Ammien Marcellin. Histoire. Vol. 1 — 4 / Trad. G. Sabbah, E. Galletier, J. Fontaine. P., 1968—1977.
- Амијан Марцелин. Историја / Предговор, превод и коментари Милена Милин. Београд, 1998.
Ədəbiyyat
- Rus dilində
- Аммиан Марцеллин // Словарь античности / Пер. с нем. М., 1989. С. 29.
- // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). СПб.. 1890–1907.
- Бокщанин, Анатолий Георгиевич|Бокщанин А. Г. Источниковедение истории Древнего Рима. М., 1970.
- Дмитриев В. А. Состав персидской армии IV в. н. э. в известиях римского историка Аммиана Марцеллина // Метаморфозы истории. Альманах. Вып. 3. Псков, 2003. С. 161—169.
- Дмитриев В. А. Аммиан Марцеллин и персы (восточная цивилизация в восприятии римского историка IV в. н. э.). Диссертация на соискание ученой степени кандидата исторических наук. Великий Новгород, 2003.
- Дмитриев В. А. Gistaspes Rex Prudentissimus Darei Pater: Ранняя история зороастризма в интерпретации Аммиана Марцеллина // История науки и техники. Сборник трудов третьей Международной молодежной научной конференции «История науки и техники», состоявшейся в Санкт-Петербурге 2 — 4 декабря 2003 г. Т. 3. СПб.,2003. С. 155—156.
- Дмитриев В. А. К вопросу о развитии знаний европейцев о странах и народах Востока (по данным Аммиана Марцеллина) // Институт истории естествознания и техники им. С. И. Вавилова. Годичная научная конференция, 2004. М., 2004. С. 683—685.
- Дмитриев В. А. Географическое описание Средней Азии в «Деяниях» Аммиана Марцеллина // Центральная Азия от Ахеменидов до Тимуридов: археология, история, этнология, культура. Материалы международной научной конференции, посвящённой 100-летию со дня рождения А. М. Беленицкого (Санкт-Петербург, 2 — 5 ноября 2004 г.). СПб., 2005. С. 83 — 85.
- Дмитриев В. А. Армия и военное дело в сасанидском Иране по данным Аммиана Марцеллина // Записки Восточного отделения Российского археологического общества (ЗВОРАО). Новая серия. Т. II (XXVII). СПб., 2006. С. 397—426.
- Дмитриев В. А. Аммиан Марцеллин в отечественной историографии // Вестник Псковского государственного педагогического университета. Серия «Социально-гуманитарные и психолого-педагогические науки». 2007. Вып. 1. С. 32 — 42.
- Дмитриев В. А. Сасанидское государство в известиях римского историка Аммиана Марцеллина // Вестник Псковского государственного педагогического университета. Серия «Социально-гуманитарные и психолого-педагогические науки». 2008. Вып. 3. С. 12 — 23.
- Дмитриев В. А. «Персидский» экскурс Аммиана Марцеллина. Опыт источниковедческого анализа. Псков, 2010.
- Дуров В. С. Художественная историография Древнего Рима. СПб., 1993.
- Ермолова И. Е. Историко-географические экскурсы в «Деяниях» Аммиана Марцеллина // Молодая на рубеже веков. Сборник статей молодых ученых РГГУ. М., 1997. С. 12 — 18.
- Ермолова И. Е. Об эпиклезе таврского божества у Аммиана Марцеллина // Вестник древней истории. 1998. № 2. С. 129—134.
- Ермолова И. Е. Северное Причерноморье в представлении римлян первых веков нашей эры (по данным Аммиана Марцеллина). Автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидата исторических наук. М., 1985.
- Ибатуллин Р. У. Аммиан Марцеллин и солнечное затмение 360 г. н. э. // От древности к Новому времени (Проблемы истории и археологии). Сборник научных работ. Вып. VII. Уфа, 2005. С. 13 — 18.
- Ибатуллин Р. У. Аммиан Марцеллин: проблемы биографии в контексте эпохи. Автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидата исторических наук. Казань, 2000.
- Каждан А. П. Аммиан Марцеллин в современной зарубежной литературе // Вестник древней истории. 1972. № 1. С. 223—232.
- Кулаковский Ю. А. Предисловие // Аммиан Марцеллин. История. Вып. 1. Киев, 1906. С. III—IX.
- Лукомский Л. Ю. Аммиан Марцеллин и его время // Аммиан Марцеллин. История. СПб., 1996. С. 5 — 21.
- Неронова В. Д. Аммиан Марцеллин о варварах // Ученые записки Пермского государственного университета. 1966. Вып. 143. С. 65 — 69.
- Неронова В. Д. Отражение кризиса Римской империи в «Истории» Аммиана Марцеллина // Ученые записки Пермского государственного университета. 1961. Т. 20. Вып. 4 (история). С. 71 — 101.
- Ремеников А. М. Аммиан Марцеллин // Советская историческая энциклопедия. Т. 1. М., 1961. Стб. 467—468.
- Рубцова М. В. Репрезентация политической организации Римской империи 4 в. в «Res gestae» Аммиана Марцеллина: Автореферат...кандидата исторических наук. – Екатеринбург, 2005.
- Соболевский С. И. Историческая литература III—V вв. // История римской литературы. Т. 2. 1962. С. 420—437.
- Соколов В. С. Аммиан Марцеллин как последний представитель античной историографии // Вестник древней истории. 1959. № 4. С. 43 — 62.
- Удальцова З. В. Идейно-политическая борьба в ранней Византии (по данным историков IV—VII вв.). М., 1974.
- Удальцова З. В. Мировоззрение Аммиана Марцеллина // Византийский временник. 1968. Т. 28. С. 38 — 58.
- Удальцова З. В. Развитие исторической мысли. Подраздел «Аммиан Марцеллин» // Культура Византии. IV — первая половина VII вв. Т. 1. М., 1984. С. 124—139.
- Федорова Е. Л. Бунты черни в «Деяниях» Аммиана Марцеллина // Личность — идея — текст в культуре средневековья и Возрождения. Иваново, 2001. С. 7 — 23.
- Федорова Е. Л. Война в «Деяниях» Аммиана Марцеллина. Автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидата исторических наук. СПб., 2003.
- Федорова Е. Л. Личность и толпа как участники политических конфликтов у Аммиана Марцеллина // Социально-политические конфликты в древних обществах. Иваново, 2001. С. 87 — 99.
- Харченко Ю. В. Социально-политическая эволюция римского общества во 2-й половине 4-го в.: По данным Аммиана Марцеллина: Автореферат...кандидата исторических наук. – Белгород, 2012.
- Холмогоров В. И. Римская стратегия IV в. н. э. у Аммиана Марцеллина // Вестник древней истории. 1939. № 3. С. 87 — 97.
- Чиненов Д. В. Роль двора и придворных в императорских репрессиях (по данным «Деяний» Аммиана Марцеллина) // Университетский вестник: Альманах. СПб., 2003.
- Fransız dilində
- Camus P.-M. Ammien Marcellin, témoin des courants culturels et religieux à la fin du IVe siècle. Paris, 1975.
- Dautremer L. Ammien Marcellin, etude d’histoire litterataire. Lille, 1899.
- Dillmann L. Ammien Marcellin et le pays de l’Euphrate et du Tigre // Syria. 1961. T. 38. P. 87 — 158.
- Gimazane J. Ammien Marcellin sa vie et son œvre. Toulouse,1889.
- Sabbah G. La méthode d’Ammien Marcellin: recherches sur la construction du discours historique dans les Res Gestae. Paris, CUF, Les Belles Lettres, 1978.
- İngilis dilində
- Barnes, Timothy D. Ammianus Marcellinus and the Representation of Historical Reality (Cornell Studies in Classical Philology). Ithaca, NY: Cornell University Press, 1998 (hardcover, ).
- Barnes, Timothy D. Ammianus Marcellinus and his world // Classical Philology. 1992. Vol. 88. P. 55 — 70.
- Blockly R.C. Ammianus Marcellinus on the Persian invasion of A. D. 359 // Phoenix. 1988. Vol. 52. P. 244—260.
- Boldwin B. Ammianus Marcellinus // Oxford Dictionary of Byzantium. Vol. 1. N.-Y. — Oxford, 1991. P. 78.
- Chaumont M.L. Ammianus Marcellinus // Encyclopaedia Iranica. Vol. 1. Fasc. 9. L. — N.-Y., 1986. P. 977—979.
- Кларк, Чарльз Апсон. The Text Tradition of Ammianus Marcellinus. Ph.D. Diss. Yale: 1904.
- Crump, Gary A. Ammianus Marcellinus as a military historian. Steiner, 1975, .
- Drijvers, Jan and David Hunt. Late Roman World and its Historian. Routledge, 1999, .
- Drijvers J.W. Ammianus Marcellinus’ image of Arsaces and early Parthian history // The Late Roman world and its historian Interpreting Ammianus Marcellinus. L. — N.-Y., 1999. P. 193—206.
- Elliott T. G. Ammianus Marcellinus and Fourth Century History. Sarasota, Florida. 1983.
- Fornara C.W. Studies in Ammianus Marcellinus // Historia. 1992. Bd. 41. S. 328—344.
- Kelly, Gavin. Ammianus Marcellinus: The Allusive Historian. Cambridge University Press, 2008, .
- Matthews, J. The Roman Empire of Ammianus. Johns Hopkins University Press, 1989.
- Rowell, Henry Thompson. Ammianus Marcellinus, soldier-historian of the late Roman Empire. University of Cincinnati, 1964.
- Seager, Robin. Ammianus Marcellinus: Seven Studies in His Language and Thought. Univ. of Missouri Pr, 1986, .
- Thompson, E.A. The Historical Work of Ammianus Marcellinus. London: Cambridge University Press, 1947.
- Jan den Boeft, Jan Willem Drijvers, Daniel den Hengst, Hans C. Teitler (Hrsg.): Ammianus after Julian. The Reign of Valentinian and Valens in Books 26-31 of the Res Gestae (Mnemosyne Supplementa 289). Brill, Leiden 2007.
- Alman dilində
- Brok M.F.A. De persische Expeditie van Keiser Julianus volgens Ammianus Marcellinus. Groningen, 1959.
- Brok M.F.A. Die Quellen von Ammians Excurs über Persien // Mnemosyne. 1975. № 38. S. 47 — 56.
- Wittchow F. Exemplarisches Erzählen bei Ammanius Marcellinus — Episode, Exemplum, Anekdote. Saur, München-Leipzig, 2001. .
- Gardthausen V. Die geographische Quellen Ammians // Jahrbücher für Philologie. Bd. 6. Leipzig, 1873. S. 509—556.
- Seeck Otto. Ammianus Marcellinus (4) // Pauly’s Real-Encyclopädie der classischen Altertumswissenschaft. Hbd. 2. 1894. S. 1845—1852.
- Альбрехт М. фон. Аммиан // История римской литературы / Пер. с нем. А. И. Любжина. В 3 т. Т.3. М., 2005. С. 1550—1565.
Xarici keçidlər
- Ammian Marsellinin əsərləri rəqəmsal kitabxanada (ing.)
- Ammian Marsellinin on-line layihəsi 2018-10-04 at the Wayback Machine (ing.)
- Latın Kitabxanasında Ammianus Marcellinusun latın dilindəki əsərləri (ing.)
- Latın mətni (rus.)
- Аммиан Марцеллин. Римская история (3-е изд). СПб.: Алетейя. пер. Ю. А. Кулаковского и А. И. Сонни, 1906—1908; ред., предисл. и комм. Л. Ю. Лукомского. 2000.
- (ing.)
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Ammian Marsellin teq 330 Antioxiya teq 395 Roma Roma tarixcisi IV esrin ortalarinda Roma Ehemeni muharibelerinde istirak etmis eyni zamanda imperiyanin qerb hissesinde xidmet etmisdir Suriya esilli Marselin yegane eseri olan Emeller i lat Res gestae latin dilinde yazmisdir Bu eser Tarix ve ya Roma tarixi olaraq da bilinir Ammian MarsellinAmmianus MarcellinusAmmianin kitabinin basligi Auqsburq 1533 cu il Dogum tarixi teq 330 Dogum yeri Antioxiya Serqi Diocez d Roma imperiyasiVefat tarixi teq 395Vefat yeri Roma Vatikan Vetendasligi Roma ImperiyasiFealiyyeti Yazici tarixciFealiyyet illeri 330 390 ci illerEserlerinin dili latin diliIstiqamet Qedim Roma butperest tarixsunasligiJanr tarixiIlk eseri Emeller Res gestae Marselline hesr olunmus sayt Vikianbarda elaqeli mediafayllar Tarixi eserin qalan hissesi kitablar XIV XXXI 353 378 ci illeri ehate edir lakin umumilikde povest imperator Nervanin hakimiyyeti ile baslamisdir 96 Ammian Marcellin bezen son boyuk Roma ve ya hetta qedim Yunan tarixcisi kimi de xarakterize olunur HeyatiQedim dovrun bir cox muellifleri kimi Ammian Marsellin ozu haqqinda bu gunumuze gelib catan yegane eserinde olduqca az melumat verib Ammianin heyati ve yaradiciligi haqqinda melumat elde ede bileceyimiz diger menbeler onun iki muasirinin meshur Yunan ritoriki Libaniyanin ve Roma ictimai xadimi natiq Quint Avreli Simmaxin mektublaridir Menseyi Ammian Marsellinin dogum tarixi deqiq mueyyen edilmeyib Tedqiqatcilar bunu tebii olaraq teqriben elde edibler Edebiyyatda tapilan Ammianin en erken dogum tarixi 325 ci ildir Ammian Marsellinin dogum tarixinin ehtimal olundugu en son tarix 335 ci il hesab olunur Bezi muellifler tarixi 332 ve ya 333 cu illerede aid edirler Bezen mueyyen bir tarix evezine bir muddet gosterilir meselen 325 ci ilden 330 a ve ya 327 ci ilden 334 cu ile qeder Ekser eserlerde bu problemi tesvir ederken ortalama tarix 330 cu il ve ya 327 ci ilden 334 cu ile qeder olan muddet istifade olunur Ammianin dogum tarixini teyin etmek ucun en vacib olan ifadesi ozunden ve yoldaslarindan behs eden herbi magistr Roma generali Ursitsin ile Serqe gonderilen ifadesidir Qrupumuzun agsaqqallari yukselis aldilar ve orduda komandanliq vezifelerine teyin edildiler bize genclere bize emanet edeceyi muxtelif tapsiriqlari yerine yetirmek ucun Ursitsinle birlikde getmeyimizi emr etdiler provectis e consortio nostro ad regendos milites natu maioribus adulescentes eum sequi iubemur quicquid pro re publica mandaverit impleturi Muasir menbelerden Ammian Marsellin eramizdan evvel IV esrde Romalilara texminen 20 yasinda genclere aid edilen adulescens sozunun geldiyini gosterir Belelikle Flaviy Evtropiy 21 yasinda olan genc Qney Pompey adrescentem Sulla atque annos unum et viginti natum cognita eius industria exerciseitibus praefecerat ve 18 yasindaki bir genc adulescens annos X et VIII natus olan Oktavian Avqust haqqinda yazir Belelikle Ammian 357 ci ilde yetkin yasda oldugunu ifade ederek onun dogum tarixini ortalama 330 cu illerin ikinci yarisina aid etmeye esas verir Ammian Marsellinin menseyi ile elaqedar daha bir detali qeyd etmek lazimdir Eseri latin dilinde yazilsa da yene de yunan idi ozu de Emellerin sehifelerinde defelerle qeyd etmisdir Ammian dogusdan bir yunan olmasina baxmayaraq esl Roma vetenperveri neyin bahasina olursa olsun hetta dusmen xalqlarin umumbeseri ve amansizcasina mehv edilmesi hesabina imperiyanin butun tezahur ve formalarda guclenmesinin terefdari idi Gorunduyu kimi Ammian Marsellinin ecdadlari Kicik Asiya etnik muhitinden gelmisler cunki Ammian antroponimi teomorfikdir Anadoluda xususen Frigiyada ortaq olan Ana tanrica ana Amma adindan yaranmisdir latin sekilcisi an ise elave olunmaqla Latin antroponimiyasinda adlar yaratmaq ucun tez tez istifade olunur Suriyadaki Antioxiyani Xalkida ile birlesdiren qedim Roma yolu Ammian Marsellinin doguldugu yer yuxarida qeyd olunan Libaniyanin mektubundan gorunduyu kimi Suriya Antioxiyasi Roma Serqinin en boyuk seherlerinden biri ve muhum ticaret ve senetkarliq merkezi idi Ammianin usaqligi ve gencliyi haqqinda elave melumatimiz yoxdur Yalniz ozunu insuetus ingenuus adlandirdigi ucun eyalet aristokratiyasinin numayendesi oldugu aydindir Ammianin aristokratik menseli olmasi Romadaki zadegan ve namelum deleduzlara subditicios ignobiles et obscuros olan hormetsizliyi ile habele Romada zadegan mulkunun yeni adami na halis advena layiqli hormetinin olmamasi barede aciq askar avtobioqrafiyasinda sikayetleri ile tesdiqlenir Necib bir ailede dunyaya gelmesi Ammian Marselline yaxsi bir tehsil ala bilmesi gelecekde gorkemli bir tarixci yazici olmagina imkan verdi Orduda xidmeti 354 cu ilde Ammian artiq protektoratlardan biri idi lat protector domesticus Protektoratlar qedim Roma ordusunun elitasini teskil edir ve imperatora yaxin idiler Bu Ammiana birincisi butun en vacib olan dovlet islerinden xeberdar olmaga ve ikincisi mukemmel herbi hazirliq kecmeye ve herbi islerden yaxsi bilik vermeye imkan verdi Bir il evvel 353 cu ilde Imperator II Konstantinin emri ile herbi magistr Ursitsin yanina gonderildi Nusaybinden cagrildi ve veziyyeti arasdirmaq ucun dovlete xeyanet hadisesi ile elaqeli Antakyaya gonderildi Bu andan etibaren Ammianin taleyi bir nece il Ursitsin ile ikincisi ise Roma Imperiyasi tarixindeki muhum hadiselerle baglandi II Sapurun sekli qizil sikkelerde 353 359 cu iller arasinda Ammian Marsellin Ursitsinin destlerinin terkibinde ilk olaraq Antioxiyada sonra imperiyanin qerb hissesinde Italiya ve Qalliyada istirak etdi 357 ci ilde Ammian Ursitsin ile Serqe qayitdi Burada II Sapurun Romaya qarsi yurusunun baslamasi xeberi onlara catdi Ammiana vacib ve olduqca tehlukeli bir kesfiyyat tapsirigi verildi satrapliginda Iovinian ile tanisligindan istifade ederek O gizli olaraq bizim terefde idi Ammian onun haqqinda yazir Ammian fars ordusu terefinden gorulen isler haqqinda deqiq melumat almali idi Ammian Marsellinin 359 cu il seferinde fars qosunlari terefinden muhasireye alinmis Amida yaxinligindaki Roma qalasinin azad olunmasinda istirak etdi Ammianin ozunun dediyi kimi mudafienin teskilatcilarindan biri idi 359 cu ilde Amida muhasiresinden bir muddet evvel II Konstantin terefinden qurulmus Amidanin qalalari Qala divarlarindan defelerle seher istehkamlarinda bezi dusmen ordusu komandirlerinin o cumleden Xionitler padsahinin oglunun ve II Sapurun da gorunmesini musahide etdi bu onlarin gorunuslerini kifayet qeder etrafli tesvir etmeye imkan verdi Amidanin farslar terefinden ele kecirilmesi zamani Ammian mocuzevi sekilde qacmagi bacardi ve bir sira cetinlik ve tehlukeleri def ederek Ursitsinin oldugu Malatyaya qeder cata bildi Belelikle Ammian komandirinin musaviri ile gorusdu ve artiq onunla birlikde dogma Antioxiyaya geldi Ammianin harada yasadigi ve 359 cu il seferinin bitmesinden sonra ne etdiyi bilinmir ve ozu de bu barede melumat vermir Ammian Marsellini tedqiq eden meshur tedqiqatci E Tompsonun dediyine gore butun bu iller erzinde gelecek tarixci doyuslerin davam etdiyi erazide Simali Mesopotamiyanin Roma serhed qarnizonlarindan birinde idi Imperator Yulianin gumus qepik uzerinde tesviri 363 cu ilde Imperator Yulian yeni bir herbi herekat Ferat herekatinda Ammian Marsellin da istirak etdi Tarixcinin ozu 359 cu il herekatindan ferqli olaraq tesvir olunan hadiselerdeki rolu haqqinda demek olar ki hec ne demir muvafiq olaraq 363 cu il zamani birbasa Ammianla bagli bas verenlerle bagli konkret bir sey soylemek mumkun deyil Yalniz Roma ordusunun doyus birlesmelerinin bir hissesi oldugu ve danisdigi hadiselerde bilavasite istirak etdiyi aydindir Bele neticeye gelmek olar ki Roma ordusunun terkib hissesi olaraq Ammian Iranin qerb imperiya ile serhed bolgelerini Ferat cayi boyunca bir yolu kecerek Habura cayinin Ktesifon bolgesindeki Decle ve Ferat caylarini birlesdiren kanala axmasindan ve Declenin sol sahili boyunca kifayet qeder uzun bir yolu Ktesifondan simal istiqametde ziyaret etdi Belke Ammian imperator Yulianin heyatinin son saatlarinda cadirinda sexsen istirak etmisdi Sexsi heyati Yukianin fars seferinden sonra Ammian cox guman ki herbi xidmetden ayrildi ve sexsi heyatini qurdu Misire etdiyi seyahet haqqinda bilinen dagidici zelzelenin tesirini musahide ede bildiyi Peloponnes Isgenderiyye ve Teben ziyaret etdiyi muddetde tarixcinin sozlerine gore Avqust teqviminden on iki gun evvel yeni 21 iyul 364 cu il I Valentin ve II Valentinin konsulluqlarinin ilk illerinde Ammian Marsellin romalilarla vestqotlar arasinda olan Adrianopol doyusunun bas verdiyi Frakiyada da olmusdu Qeti sekilde soylemek olar ki 371 ci ilde Ammian Marsellin imperator Valentinin Roma Serqini terror dalgasina burudyu Antioxiyada idi Ammianin heyatinin novbeti ve son dovru Roma seheri ile baglidir Tarixcinin Antioxiyadan Romaya kocduyu tarix de deqiq melum deyil Her halda 383 cu ilde o artiq Romadaydi ve hemin il bas veren qitliq zamani ecnebilere qarsi yonelmis teqiblere meruz qaldi Romada yasamaginin ilkin dovrunde Ammianin cetin taleyi onun Roma aristokratiyasina qarsi keskin hucumlari ile vugulanir cox tehsilli olmasina baxmayaraq yene de ecnebi idi ve Ammian Marsellin hormetsizlikle ve heddinden artiq tekebburle qarsilanirdi Yeqin ki 390 ci illerin evvellerinde Romada yasayan Ammian Marsellin artiq eserinin ehemiyyetli hissesini yazmisdi Eserin uzerinde islerin tamamlandigi tarix habele tarixcinin olum ili deqiq teyin edilmeyib Bunlardan birincisi bezi hadiselere dair muellifin bir sira gosterislerine esaslanaraq cixarmaq ucun cehd edile bilerse yalniz ikincisi haqqinda texmin ede bilersiniz Belelikle Emeller senedlerindeki bezi melumatlara gore XXIX kitab 394 395 ve 397 ci illerden gec olmayaraq yazilmisdir Netice etibarile XXX ve XXXI kitablar 397 ci ilden qisa bir muddet sonra yeni IV esrin sonunda ve ya V esrin evvellerinde yazilmisdir IV esrin sonu V esrin I rubunu Ammianin olum tarixi zamani kimide vermek olar Ammian Marsellinin meqaleleriBasliqlari Tarix elminde hec vaxt umumi dunya terefinden taninan bir ad tapmadi Daha dogrusu gorunur ki Ammianin en dogru isi Emeller lat Res gestae bezen Tarix kimi de tercume olunur adlanir Daha tam ve deqiq bir basliq var Otuz bir kitabda aktlar Rerum gestarum libri XXXI Bu ad Rerum gestarum libri Ammian Marsellinin isi ile elaqedar erken orta esr Roma ritoriki VI esrin evvellerinde Sezar Mavritaniyasindan olan Priskianin Qrammatika telimatlar inda istifade edildi ve dominant oldu Eyni zamanda Ammianin eseri Avropa dillerine tercume ederken adi bir qayda olaraq deyisdi Belelikle alman diline tercumede Emeller Roma tarixi Romische Geschichte adlanirdi Ammianin eseri fransiz ve italyan diline tercume edilerken Histoire ve Storia kimi tanindi Qurulusu Emeller eseri otuz bir kitabdan ibaret idi ve 96 ci il ile 378 ci iller arasinda olan dovru imperator Nerva 96 98 ci iller hakimiyyetine gelmesinden 378 ci ilde II Valentinin olumune qeder olan dovru ehate edirdi Bununla birlikde Emeller in son 18 kitabi XIV XXXI Maqnesiya doyusunun yatirilmasindan tutmus Adrianopol doyusune qeder olan 353 378 ci illerin hadiselerini tesvir etmisdir Umumiyyetle qorunub saxlanilmis kitablarin xronoloji cercivesi ve mezmunu asagidaki kimidir Ekskursiyalari Umumiyyetle Ammian Marsellin hadiseleri xronoloji ardicilliqla izah ederek annalistik bir terzde izleyir Ancaq qedim tarixsunasligin tipik bir numayendesi olaraq eserini yazarken Ammian coxesrlik enenelere sadiq qaldi Bunlardan biri tarixi ekskursiyalara giris hekayenin esas movzusundan bu veziyyetde Roma dovletinin siyasi tarixi ayrica bir sujete tabe olan hecmi ehemiyyetli ve aktlarda tesvir olunan hadiselere bilavasite aid olmayan bezi movzulara giris idi Emellerinde olan ekskursiyalar serti olaraq asagidaki qruplara bolune biler cografi ve etnoqrafik ekskursiyalar ayri ayri cografi obyektlerin olkelerin bolgelerin ve xalqlarin tesvirleri Boden golu Qalliya Diyarbekir Misir Serq eyaletleri Saratinler Farslar Frakiya ve Pont Hunlar ve Alanlar hemcinin Roma seherinin sakinlerinin adetleri de daxildir tebietsunasliq ekskursiyalari zelzeleler veba gunes ve ay tutulmasi goy qursagi herbi masinlar incilerin menseyi ve sicrayis ili dini ve felsefi ekskursiyalar taleh haqqinda geleceyi proqnozlasdirmaq usullari sehrbazlar haqqinda bioqrafik ekskursiyalar Roma imperatorlarinin sexsiyyetlerine hesr olunmusdur Flavi Klavdi II Konstansi Yulian imperator Flavi Klavdi Iohan I Valentin Valent Emellerin isleri icerisinde olan bezi esas ekskursiyalara bir nece kicik ekskursiyalarda daxildir Belelikle meselen farslara hesr olunmus ekskursiyada asagidaki ekskursiyalari ayird etmek olar Akkursiya nesrinin Emellerin ucuncu sehifesi Auqsburq 1533 cu il Sehife Auqsburq taciri Anton Fuqqere hesr olunub Fars tarixi haqqinda zeherli yeralti dumanlar haqqinda Selevkiyanin Lusi Verin qosunlari terefinden tutulmasi haqqinda Midiya yagi neft haqqinda kukurd haqqinda sehrbazlar haqqinda Fars sakinlerinin heyati ve adetleri haqqinda Nitq ve mektublari Eneneye uygun olaraq Ammian personajlarin nitqleri ve mektublari metnine daxil etmisdi lakin onlarin sayi azdir gunumuze catan hissede 3 herf ve 12 nitq Bu Sasani sahensahi II Sapur ile Imperator II Konstantin arasindaki yazisma habele Yulianin II Konstantine yazdigi bir mektubdur Eserin xilas olmus hissesinde dord cixis II Konstantine altisi Yuliana ikisi Valentine aiddir Ammian Marsellinin edebi uslubu Emellerin dili heddinden artiq ciceklenme ritorika ile xarakterize olunur ve sozde Asiya dilinde danisan eramizin IV esrinin qedim edebiyyatinda cox meshurdur Meselen Yulianin imperator eserleri eyni uslubda qorunur Nezere almaq lazimdir ki Ammian Marsellin oz eserini oxucular ucun deyil dinleyiciler ucun yazmisdir buna gore de bu kimi ritorika heddinden artiq coxluqlar xalqin zovqune uygun gelir Libaniyaya mektublarinin ustunde yuxarida gosterildiyi kimi Ammian bunu bacardi Bu sertlere gore Ammian Marsellinin eserini orijinalda oxumaq cetindir ustelik onun tercumesi xeyli cetinliklerle uzlesir ve cox vaxt muellifin konkret bir meselede ne demek istediyi tam aydin deyil Fridrix Lubkerin ensiklopedik lugetinde Ammianin dili 2oxucu ucun isgence kimi tesvir edilmisdir Bundan elave latin dili nehayet Ammian Marsellinin ucun dogma dile cevrile bilmedi bununla elaqedar olaraq Emellerde klassik latin dili ucun qeyri adi olan bir cox yunanizm habele qrammatik ve sintaktik quruluslar movcuddur bu da Emellerin edebi ve tarixi bir eser kimi qavranilmasini ve oyrenilmesini daha da cetinlesdirir Bu da melumdur ki Romada Ammian insa yazisini aciq oxudu ve gorunur bu reaksiya birmenali deyildi Belelikle Libaniya olan mektublarinin birinde Ammian Marsellin ictimaiyyet arasinda bir sira muveffeqiyyet qazandigini soyledi qeyd edir Eyni zamanda muellifin ozu tarix eserinin tenqidcilerinden danisir examinatores contexendi operis onlarin fikrince vacib lakin esla ehemiyyetsiz olmayan detallarin olmamasindan narazidir Bir az asagida Ammian qeyd edir ki o Sadelovhlerin cehaleti ne ehemiyyet vermeye hazirlasmir inscitia vulgari Ammian Marsellinin istifade etdiyi menbeler Uzun muddetdir coxlarini xususen Ammian Marsellinin isini oyrenen xarici alimleri narahat eden ayri bir problem menbeleri haqqinda suallardir Bu ilk novbede Ammianin obyektiv sebeblere gore demek olar ki sonuncu defe qedim bir muellif olmasi Emelleri i yazarken butun ve ya demek olar ki hamisi Yunan ve Roma yazicilarinin eserlerinden istifade etmek imkani elde etmesi ile elaqedardir ve tarixci elbette ki bu imkandan genis istifade etdi Bir cox diger muelliflerden ferqli olaraq Ammian cox nadir hallarda mueyyen bir movzuda verdiyi melumatin menbesini qeyd edir ki bu da tedqiqatcilarin onsuz da cetin vezifesini cetinlesdirir Demek olar ki adlandirdigi muelliflerin hamisi Ammiandan xeyli evvel yasamis ve onun oxu dairesi ilk novbede tehsil seviyyesini gosterir ve dar menada bir menbe deyildir Ammian terefinden istifade olunan muellifleri serti olaraq iki qrupa bolmek olar 1 adlari cekilenler 2 eserlerinden muellifin istifade ederek hec bir ad qeyd etmedikleri Hec bir deqiqlesdirme olmadan Ammian cografiya salnameler Goy qurulusunu oyrenen yazicilar fizikler ilahiyyatcilar fizioqnologiya ve atalar sozlerine aid kitablara istinad edir Yunan muellifleri tarixcinin ozu terefinden qeyd olunur sairler Homer Hesiod Feoqnid Simonid Baxkilid Menander Arat filosoflar Anaksimandr Pifaqor Efesli Heraklit Anaksaqor Sokrat Demokrit Platon Aristotel Epikur Plotin tarixciler ve cografiyasunaslar Miletli Hekatey Herodot Fukidid Feopomp Eratosfen Timaqen Ptolemey II Yuba elm adamlari Meton Evktemon Hipparx Arximed Didim natiqler Tisiy Qorgias Isokrat Demosfen Ammianin tez tez sitat getirdiyi en cox sevdiyi latin muellifi Mark Tulli Siseron idi Hemcinin Boyuk Katon Lusili Vergili Salyustinin adlarini cekir etrusk dilinden tercume edilmis Taqet ve Veqona kitabindan Ovid ve Plavtin adini cekmeden sitat gfetirir Bundan elave Ammian teessufle deyir ki bezi muasirleri yalniz Yuvenal ve Maria Maksim oxuyur Ammian eyni zamanda Heraklin istismarindan behs eden qall abidelerine yazilmis yazilari oxudu ve obeliskdeki Hermapionun kitabindan yazinin yunan dilinden tercumesini yazaraq Misir heroqliflerine maraq gosterir Ammian hetta inanirdi ki Isa yuksek sesle ucuslarinda Misir mudrikliyine esaslandigini soyledi Ammianin qeyd etmediyi lakin eserlerinin yeqin ki esaslandigi yazicilari cox vaxt mueyyenlesdirmek cetindir Bu boyuk bir eminlikle Qay Yuli Sezar Strabon Tita Liviy Boyuk Plini Lukan Plutarx Tasit Korneli Solin Ruf Fest Avien ve belke de bir sira diger muelliflere aid edile biler Bize catmamis ilk on uc kitabi yazarken en azi I XII kitablar ucun Ammian demek olar ki yalniz yazili menbelerden istifade edirdi cunki eserinin itirilmis kitablardaki nitqi vaxtile bas veren hadiseler sahidler ve istirakcilar haqqinda idi ki Emeller yazilarken onlar artiq sag deyildiler Emeller in qorunan hissesinde melumatin ehemiyyetli ustunluk teskil etmirse hissesi Ammianin ozu terefinden verilen menbeye ya da adini cekmediyi melumat verenlerden aldigi melumatlara esaslanir Muasir hadiseler menbelerine Imperator Yulianin Antioxiya Cixisin dan istinadlar tetbiq olunur Ammian imperator arxivindeki materiallardan razi qalmadan danisir onlarin catismazligina ve Konstansin Argentorat doyusu ile bagli qerarinin yalanci olduguna diqqet yetirir Ammian imperator arxivlerinden gelen materiallari redd ederek onlarin catismazligina diqqet yetirir ve Arqentorat doyusu haqqinda Konstans qerarinin yalan oldugu haqqinda melumat verir Aktlar ve elmi nesrlerin elyazmalari Elyazmalarin ve Emeller in erken nesrleri arasindaki elaqenin tesviri V Gardthausen Elyazmalarin ve aktlarin ilk nesrleri arasindaki elaqesi sxemi C Klark terefinden A P Kajdan ve M von Albrextin qeyd etdiyi kimi Ammian Marsellinin elyazma enenesi zengin deyil Aktlarin metnini qoruyub saxlayan yalniz iki musteqil elyazma melumdur ilk XIII kitablar itirilib XV esrin evvellerinde Almaniyadaki Fulda monastirinda Podco Bracciolini terefinden tapilmis Vatikan kodu 1873 Fulda adlandirilan elyazma elyazmasi ve Hersfeld elyazmasi XXX kitabin 9 cu fesli ile basa catdi hansi ki onun varligi haqqinda yalniz Braccolini bilirdi lakin elde ede bilmedi Sonda 1875 ci ilde Hersfeld elyazmasinin Marburq fraqmentleri alti vereqi askar edildi hansiki X esrde yeniden yazildigi ortaya cixir Vatikan Kodu 1873 Aktlar metninin bu gune qeder qorunan butun elyazmalarin altindadir IstinadlarRoux P d Nouveau Dictionnaire des œuvres de tous les temps et tous les pays fr 2 Editions Robert Laffont 1994 Vol 1 P 81 ISBN 978 2 221 06888 5 Ammianus Marcellinus Catalogue of the Library of the Pontifical University of Saint Thomas Aquinas Ammian Marcellin rus Evrejskaya enciklopediyaSPb 1908 T 2 S 299 300 Ammian Marcellin rus Enciklopedicheskij slovar pod red I E Andreevskij SPb Brokgauz Efron 1890 T Ia S 656 Tronskij Iosif Moiseevich Istoriya antichnoj literatury M 1957 478 479 Sokolov V S Ammian Marcellin kak poslednij predstavitel antichnoj istoriografii 4 Vestnik drevnej istorii 1959 43 62 The Encyclopedia Americana Vol 1 N Y 1946 P 578 Gitti A Ammiano Marcellino Enciclopedia Italiana Vol 2 Roma 1921 P 988 Dautremer L Ammien Marcellin etude d histoire litterataire Lille 1899 P 7 Gimazane J Ammien Marcellin sa vie et son oevre Toulouse 1889 P 23 Schanz M Romische Literaturgeschichte Bd 4 Monaco 1914 S 94 Veber G Vseobshaya istoriya T 4 Istoriya Rimskoj imperii pereselenie narodov i vozniknovenie novyh gosudarstv M 1892 S 363 The Cambridge history of classical literature Vol 2 Cambridge 1982 P 743 Ibatullin R U Ammian Marcellin problemy biografii v kontekste epohi Avtoref diss kand ist nauk Kazan 2000 S 7 Bokshanin A G Istochnikovedenie Drevnego Rima M 1981 S 111 Ammian Marcellin Enciklopedicheskij slovar Brokgauza i Efrona T 1A S 656 Durov Valerij Semenovich Hudozhestvennaya istoriografiya Drevnego Rima SPb 1993 S 121 Lyubker F Ammian Marcellin Realnyj slovar klassicheskih drevnostej Vyp 1 SPb 1884 S 66 Neronova V D Ammian Marcellin o varvarah Uchenye zapiski Permskogo gosudarstvennogo universiteta 1966 Vyp 143 S 71 Udalcova Z V Mirovozzrenie Ammiana Marcellina Vizantijskij Vremennik 1968 Vyp 28 S 39 Shotwell J T History of history N Y 1939 P 320 Andre J M Hus A L histoire a Rome P 1974 P 157 McDonald A H Ammianus Marcellinus Encyclopedia Britannica Vol 1 L 1964 P 794 Fuhrmann M Ammianus Marcellinus Der Kleine Pauly Lexicon der Antike Bd 1 1964 S 392 Who was who in the Roman world 753 B C A D 476 Oxford 1980 P 20 Boldwin B Ammianus Marcellinus Oxford Dictionary of Byzantium Vol 1 1991 P 78 Ammian Marcellin Deyaniya XVI 10 21 dalee bez ukazaniya avtora i nazvaniya ukazyvayutsya tolko nomera knigi glavy paragrafa XXII 8 33 XXIII 4 10 i dr osobenno chyotko eto zvuchit v odnoj iz poslednih fraz Deyanij gde Ammian Marcellin pryamo nazyvaet sebya byvshim soldatom i grekom miles quondam et Graecus XXXI 16 9 XVI 12 52 57 XVII 6 2 10 6 13 10 16 i dr Brotej Enciklopediya mifologii 2010 11 24 tarixinde Istifade tarixi 2019 12 28 Ch Fornara odnako schitaet chto dannoe pismo Libaniya bylo adresovano ne avtoru Deyanij a drugomu Ammianu v svyazi s chem otricaet antiohijskoe proishozhdenie Ammiana Marcellina sm Fornara Ch W Studies in Ammianus Marcellinus I The letter of Libanius and Ammianus connection with Antioch Historia 1992 Vol 41 P 328 344 XIX 8 6 XIV 6 15 XIV 6 12 XIV 9 1 XV 2 3 9 11 5 17 23 XV 5 22 XVI 10 21 XVIII 6 20 XVIII 6 21 XIX 7 6 XIX 1 3 7 XIX 8 12 Thompson E A The historical work of Ammianus Marcellinus Cambridge 1947 P 6 Gibbon E Istoriya upadka i razrusheniya Rimskoj imperii T 3 SPb 1998 S 34 Prim 102 Fuhrmann M Ammianus Marcellinus Der Kleine Pauly Lexicon der Antike Bd 1 1964 S 302 Seeck O Ammianus Marcellinus 4 Pauly s Real Encyclopadie der classischen Altertumswissenschaft Hbd 2 1894 S 1846 Thompson E A The historical work of Ammianus Marcellinus Cambridge 1947 P 12 Crump G A Ammianus Marcellinus as a military historian Wiesbaden 1975 S 11 XVII 4 6 XXII 15 1 24 XXII 16 12 XVII 4 6 XXVI 10 15 19 XXII 8 1 XXVII 4 2 XXIX 1 24 2 4 XIV 6 19 XXVIII 4 32 Sobolevskij S I Istoricheskaya literatura III V vv Istoriya rimskoj literatury T 2 1962 S 432 Seeck O Geschichte des Unterpaganes der antiken Welt Bd 5 Stuttgart 1922 S 496 XIV 6 12 15 21 22 XXVIII 4 10 17 Thompson E A The historical work of Ammianus Marcellinus P 18 Matthews J F The origin of Ammianus Classical Quarterly 1994 Vol 44 1 P 252 Seeck O Ammianus Marcellinus 4 S 1847 1848 Seeck O Ammianus Marcellinus 4 S 1848 Gitti A Ammiano Marcellino Enciclopedia Italiana Roma 1922 P 988 989 V sootvetstvii s izdaniem Deyanij na russkom yazyke v perevode Yu A Kulakovskogo i A I Sonni Kiev 1906 1908 sohraneny stil orfografiya i punktuaciya perevoda Dmitriev V A Persidskij ekskurs Ammiana Marcellina Opyt istochnikovedcheskogo analiza Pskov 2010 S 4 5 XV 4 1 6 XV gl 9 12 XVIII 9 1 2 XXII gl 15 16 XIV gl 8 XIV gl 4 XXIII gl 6 XXII gl 8 XXVII gl 4 XXXI 2 1 25 XIV gl 6 XXVIII gl 4 XVII 7 9 14 XIX gl 4 XX gl 3 XX 11 26 30 XXIII gl 4 XXIII 6 85 88 XXVI 1 8 14 XIV 11 25 26 XXI 1 7 14 XXIII 6 32 36 XIV 11 27 34 XXI gl 16 XXV gl 4 XXV 10 14 17 XXVII gl 7 XXIX gl 3 XXX gl 7 9 XXXI gl 14 XXIII 6 2 84 XXIII 6 2 9 XXIII 6 17 18 XXIII 6 24 XXIII 6 37 38 XXIII 6 67 68 XXIII 6 75 84 XVII gl 5 XX 8 5 17 XIV 10 11 15 XV 8 5 14 XVII 13 26 33 XXI 13 10 15 XVI 12 9 12 XX 5 3 7 XXI 5 2 8 XXIII 5 16 23 XXIV 3 4 7 XXV 3 15 20 XXVI 2 6 10 XXVII 6 6 9 Ammian Marcellin Lyubker F Realnyj slovar klassicheskih drevnostej Vyp 1 SPb M 1884 S 66 XXVI 1 1 XXVI 1 2 Gardthausen V Die geographische Quellen Ammians Jahrbucher fur Philologie Bd 6 Leipzig 1873 S 509 556 Mommsen Th Ammians Geographica Hermes 1881 Bd 16 S 602 636 Seeck O Zur Chronologie und Quellenkritik des Ammianus Marcellinus Hermes 1906 Bd 41 S 481 539 Klein W Studien zu Ammianus Marcellinus Klio 1914 Hft 13 Klotz A Die Quellen Ammians in der Darstellung von Julians Perserzug Rheinisches Museum fur Philologie 1916 Bd 71 Hft 4 S 461 506 Chalmers W R Eunapius Ammianus Marcellinus and Zosimus on Julian s Persian expedition Classical Quarterly 1960 Vol 10 54 P 152 160 Brok M F A Die Quellen von Ammians Excurs uber Persien Mnemosyne 1975 38 S 47 56 i dr XXIII 6 1 XXV 9 9 XXV 10 3 XXIII 6 18 XVI 5 5 XXI 14 3 XV 8 16 XIX 5 2 XXVIII 1 53 XXIX 2 25 XIX 4 6 XXI 14 5 XXII 14 3 16 10 XXIII 6 53 XXVII 4 3 XIV 6 8 XXIX 1 21 XIV 6 7 XXV 4 3 XXI 14 4 XXII 10 6 XVII 7 12 XV 9 8 XXI 16 14 XVII 7 11 XXVIII 4 15 XV 1 4 XXIII 6 32 XXX 4 3 XVII 7 11 XVIII 3 7 XXI 1 12 XXX 4 3 XXI 14 5 XXII 8 10 XXII 15 28 XIX 4 4 XXIII 6 75 XXII 9 7 XV 9 2 XXII 15 8 XXVI 1 8 XXII 16 16 XXX 8 6 XXX 1 23 XIV 2 2 XV 5 23 12 4 XVI 1 5 XIX 12 18 XXI 1 14 16 13 XXII 7 3 XXVI 1 2 9 11 10 12 XXVII 9 10 11 4 XXX 4 10 8 7 XXVI 9 11 XVII 4 5 XV 12 6 XVII 10 2 XXI 9 3 XV 13 3 XXVIII 4 14 XV 9 6 XVII 4 17 23 XVII 4 11 XXII 16 22 o pisaniyah kotorogo on upominaet XXV 2 3 XXV 3 13 XVII 4 6 XXII 15 1 XXVI 10 19 XXIX 1 24 XXX 4 4 XXII 14 2 XXVIII 1 15 XVI 12 70 Gardthausen V Praefatio Ammiani Marcellini Rerum gestarum libri qui supersunt Recensuit notisque selectis instruxit V Gardthausen Vol 1 Lipsiae 1874 P XXII Dmitriev V A Persidskij ekskurs Ammiana Marcellina Opyt istochnikovedcheskogo analiza Pskov PGPU 2010 S 93 Albreht M fon Istoriya rimskoj literatury T 3 S 1561 Kazhdan A P Ammian Marcellin v sovremennoj zarubezhnoj literature Vestnik drevnej istorii 1972 1 S 224 Nissen H Ammiani Marcellini fragmenta Marburgensia B 1876 Clark C U The text tradition of Ammianus Marcellinus New Haven Conn 1904 P 8 62 NesrAmmian Marcellin Istoriya Per s lat Kulakovskij Yulian Andreevich vyp 1 3 i Sonni Adolf Izrailevich vyp 1 Vyp 1 3 Kiev 1906 1908 Ammian Marcellin Rimskaya istoriya Per Yu A Kulakovskogo i A I Sonni pod red L Yu Lukomskogo Seriya Antichnaya biblioteka Razdel Antichnaya istoriya SPb Aletejya 1994 558 str 5000 ekz 2 e izd SPb 1996 3 e izd SPb 2000 576 str est dalnejshie pereizdaniya Ammian Marcellin Deyaniya otryvki iz knig XVII XIX XXV Per s lat Ya N Lyubarskogo Istoriki Rima M 1970 S 401 433 Trehtomnyj anglijskij perevod izdan v serii Loeb Classical Library 300 315 331 V serii Collection Bude sochinenie izdano v 6 tomah latinskij tekst s francuzskim perevodom i kommentariem Ammiani Marcellini Rerum gestarum libri qui supersunt Rec F Eyssenhardt B 1871 Ammiani Marcellini Rerum gestarum libri qui supersunt Rec V Gardthausen Vol 1 2 Lipsiae 1874 1875 Le Storie di Ammiano Marcellino Testo e traduzione Trad A Selem Torino 1965 Ammianus Marcellinus Romische Geschichte Lateinisch und Deutsch und mit einem Kommentar versehen von W Seyfarth Bd 1 4 B 1968 1971 Ammien Marcellin Histoire Vol 1 4 Trad G Sabbah E Galletier J Fontaine P 1968 1977 Amiјan Marcelin Istoriјa Predgovor prevod i komentari Milena Milin Beograd 1998 EdebiyyatRus dilindeAmmian Marcellin Slovar antichnosti Per s nem M 1989 S 29 Ammian Marcellin Enciklopedicheskij slovar Brokgauza i Efrona V 86 tomah 82 t i 4 dop SPb 1890 1907 Bokshanin Anatolij Georgievich Bokshanin A G Istochnikovedenie istorii Drevnego Rima M 1970 Dmitriev V A Sostav persidskoj armii IV v n e v izvestiyah rimskogo istorika Ammiana Marcellina Metamorfozy istorii Almanah Vyp 3 Pskov 2003 S 161 169 Dmitriev V A Ammian Marcellin i persy vostochnaya civilizaciya v vospriyatii rimskogo istorika IV v n e Dissertaciya na soiskanie uchenoj stepeni kandidata istoricheskih nauk Velikij Novgorod 2003 Dmitriev V A Gistaspes Rex Prudentissimus Darei Pater Rannyaya istoriya zoroastrizma v interpretacii Ammiana Marcellina Istoriya nauki i tehniki Sbornik trudov tretej Mezhdunarodnoj molodezhnoj nauchnoj konferencii Istoriya nauki i tehniki sostoyavshejsya v Sankt Peterburge 2 4 dekabrya 2003 g T 3 SPb 2003 S 155 156 Dmitriev V A K voprosu o razvitii znanij evropejcev o stranah i narodah Vostoka po dannym Ammiana Marcellina Institut istorii estestvoznaniya i tehniki im S I Vavilova Godichnaya nauchnaya konferenciya 2004 M 2004 S 683 685 Dmitriev V A Geograficheskoe opisanie Srednej Azii v Deyaniyah Ammiana Marcellina Centralnaya Aziya ot Ahemenidov do Timuridov arheologiya istoriya etnologiya kultura Materialy mezhdunarodnoj nauchnoj konferencii posvyashyonnoj 100 letiyu so dnya rozhdeniya A M Belenickogo Sankt Peterburg 2 5 noyabrya 2004 g SPb 2005 S 83 85 Dmitriev V A Armiya i voennoe delo v sasanidskom Irane po dannym Ammiana Marcellina Zapiski Vostochnogo otdeleniya Rossijskogo arheologicheskogo obshestva ZVORAO Novaya seriya T II XXVII SPb 2006 S 397 426 Dmitriev V A Ammian Marcellin v otechestvennoj istoriografii Vestnik Pskovskogo gosudarstvennogo pedagogicheskogo universiteta Seriya Socialno gumanitarnye i psihologo pedagogicheskie nauki 2007 Vyp 1 S 32 42 Dmitriev V A Sasanidskoe gosudarstvo v izvestiyah rimskogo istorika Ammiana Marcellina Vestnik Pskovskogo gosudarstvennogo pedagogicheskogo universiteta Seriya Socialno gumanitarnye i psihologo pedagogicheskie nauki 2008 Vyp 3 S 12 23 Dmitriev V A Persidskij ekskurs Ammiana Marcellina Opyt istochnikovedcheskogo analiza Pskov 2010 Durov V S Hudozhestvennaya istoriografiya Drevnego Rima SPb 1993 Ermolova I E Istoriko geograficheskie ekskursy v Deyaniyah Ammiana Marcellina Molodaya na rubezhe vekov Sbornik statej molodyh uchenyh RGGU M 1997 S 12 18 Ermolova I E Ob epikleze tavrskogo bozhestva u Ammiana Marcellina Vestnik drevnej istorii 1998 2 S 129 134 Ermolova I E Severnoe Prichernomore v predstavlenii rimlyan pervyh vekov nashej ery po dannym Ammiana Marcellina Avtoreferat dissertacii na soiskanie uchenoj stepeni kandidata istoricheskih nauk M 1985 Ibatullin R U Ammian Marcellin i solnechnoe zatmenie 360 g n e Ot drevnosti k Novomu vremeni Problemy istorii i arheologii Sbornik nauchnyh rabot Vyp VII Ufa 2005 S 13 18 Ibatullin R U Ammian Marcellin problemy biografii v kontekste epohi Avtoreferat dissertacii na soiskanie uchenoj stepeni kandidata istoricheskih nauk Kazan 2000 Kazhdan A P Ammian Marcellin v sovremennoj zarubezhnoj literature Vestnik drevnej istorii 1972 1 S 223 232 Kulakovskij Yu A Predislovie Ammian Marcellin Istoriya Vyp 1 Kiev 1906 S III IX Lukomskij L Yu Ammian Marcellin i ego vremya Ammian Marcellin Istoriya SPb 1996 S 5 21 Neronova V D Ammian Marcellin o varvarah Uchenye zapiski Permskogo gosudarstvennogo universiteta 1966 Vyp 143 S 65 69 Neronova V D Otrazhenie krizisa Rimskoj imperii v Istorii Ammiana Marcellina Uchenye zapiski Permskogo gosudarstvennogo universiteta 1961 T 20 Vyp 4 istoriya S 71 101 Remenikov A M Ammian Marcellin Sovetskaya istoricheskaya enciklopediya T 1 M 1961 Stb 467 468 Rubcova M V Reprezentaciya politicheskoj organizacii Rimskoj imperii 4 v v Res gestae Ammiana Marcellina Avtoreferat kandidata istoricheskih nauk Ekaterinburg 2005 Sobolevskij S I Istoricheskaya literatura III V vv Istoriya rimskoj literatury T 2 1962 S 420 437 Sokolov V S Ammian Marcellin kak poslednij predstavitel antichnoj istoriografii Vestnik drevnej istorii 1959 4 S 43 62 Udalcova Z V Idejno politicheskaya borba v rannej Vizantii po dannym istorikov IV VII vv M 1974 Udalcova Z V Mirovozzrenie Ammiana Marcellina Vizantijskij vremennik 1968 T 28 S 38 58 Udalcova Z V Razvitie istoricheskoj mysli Podrazdel Ammian Marcellin Kultura Vizantii IV pervaya polovina VII vv T 1 M 1984 S 124 139 Fedorova E L Bunty cherni v Deyaniyah Ammiana Marcellina Lichnost ideya tekst v kulture srednevekovya i Vozrozhdeniya Ivanovo 2001 S 7 23 Fedorova E L Vojna v Deyaniyah Ammiana Marcellina Avtoreferat dissertacii na soiskanie uchenoj stepeni kandidata istoricheskih nauk SPb 2003 Fedorova E L Lichnost i tolpa kak uchastniki politicheskih konfliktov u Ammiana Marcellina Socialno politicheskie konflikty v drevnih obshestvah Ivanovo 2001 S 87 99 Harchenko Yu V Socialno politicheskaya evolyuciya rimskogo obshestva vo 2 j polovine 4 go v Po dannym Ammiana Marcellina Avtoreferat kandidata istoricheskih nauk Belgorod 2012 Holmogorov V I Rimskaya strategiya IV v n e u Ammiana Marcellina Vestnik drevnej istorii 1939 3 S 87 97 Chinenov D V Rol dvora i pridvornyh v imperatorskih repressiyah po dannym Deyanij Ammiana Marcellina Universitetskij vestnik Almanah SPb 2003 Fransiz dilindeCamus P M Ammien Marcellin temoin des courants culturels et religieux a la fin du IVe siecle Paris 1975 Dautremer L Ammien Marcellin etude d histoire litterataire Lille 1899 Dillmann L Ammien Marcellin et le pays de l Euphrate et du Tigre Syria 1961 T 38 P 87 158 Gimazane J Ammien Marcellin sa vie et son œvre Toulouse 1889 Sabbah G La methode d Ammien Marcellin recherches sur la construction du discours historique dans les Res Gestae Paris CUF Les Belles Lettres 1978 Ingilis dilindeBarnes Timothy D Ammianus Marcellinus and the Representation of Historical Reality Cornell Studies in Classical Philology Ithaca NY Cornell University Press 1998 hardcover ISBN 0 8014 3526 9 Barnes Timothy D Ammianus Marcellinus and his world Classical Philology 1992 Vol 88 P 55 70 Blockly R C Ammianus Marcellinus on the Persian invasion of A D 359 Phoenix 1988 Vol 52 P 244 260 Boldwin B Ammianus Marcellinus Oxford Dictionary of Byzantium Vol 1 N Y Oxford 1991 P 78 Chaumont M L Ammianus Marcellinus Encyclopaedia Iranica Vol 1 Fasc 9 L N Y 1986 P 977 979 Klark Charlz Apson The Text Tradition of Ammianus Marcellinus Ph D Diss Yale 1904 Crump Gary A Ammianus Marcellinus as a military historian Steiner 1975 ISBN 3 515 01984 7 Drijvers Jan and David Hunt Late Roman World and its Historian Routledge 1999 ISBN 0 415 20271 X Drijvers J W Ammianus Marcellinus image of Arsaces and early Parthian history The Late Roman world and its historian Interpreting Ammianus Marcellinus L N Y 1999 P 193 206 Elliott T G Ammianus Marcellinus and Fourth Century History Sarasota Florida 1983 Fornara C W Studies in Ammianus Marcellinus Historia 1992 Bd 41 S 328 344 Kelly Gavin Ammianus Marcellinus The Allusive Historian Cambridge University Press 2008 ISBN 978 0 521 84299 0 Matthews J The Roman Empire of Ammianus Johns Hopkins University Press 1989 Rowell Henry Thompson Ammianus Marcellinus soldier historian of the late Roman Empire University of Cincinnati 1964 Seager Robin Ammianus Marcellinus Seven Studies in His Language and Thought Univ of Missouri Pr 1986 ISBN 0 8262 0495 3 Thompson E A The Historical Work of Ammianus Marcellinus London Cambridge University Press 1947 Jan den Boeft Jan Willem Drijvers Daniel den Hengst Hans C Teitler Hrsg Ammianus after Julian The Reign of Valentinian and Valens in Books 26 31 of the Res Gestae Mnemosyne Supplementa 289 Brill Leiden 2007 Alman dilindeBrok M F A De persische Expeditie van Keiser Julianus volgens Ammianus Marcellinus Groningen 1959 Brok M F A Die Quellen von Ammians Excurs uber Persien Mnemosyne 1975 38 S 47 56 Wittchow F Exemplarisches Erzahlen bei Ammanius Marcellinus Episode Exemplum Anekdote Saur Munchen Leipzig 2001 ISBN 3 598 77693 4 Gardthausen V Die geographische Quellen Ammians Jahrbucher fur Philologie Bd 6 Leipzig 1873 S 509 556 Seeck Otto Ammianus Marcellinus 4 Pauly s Real Encyclopadie der classischen Altertumswissenschaft Hbd 2 1894 S 1845 1852 Albreht M fon Ammian Istoriya rimskoj literatury Per s nem A I Lyubzhina V 3 t T 3 M 2005 S 1550 1565 Xarici kecidlerVikimenbede Emeller Marsellin Kulakovski Sonni ile elaqeli melumatlar var Vikianbarda elaqeli media fayllar Ammian Marsellinin eserleri reqemsal kitabxanada ing Ammian Marsellinin on line layihesi 2018 10 04 at the Wayback Machine ing Latin Kitabxanasinda Ammianus Marcellinusun latin dilindeki eserleri ing Latin metni rus Ammian Marcellin Rimskaya istoriya 3 e izd SPb Aletejya per Yu A Kulakovskogo i A I Sonni 1906 1908 red predisl i komm L Yu Lukomskogo 2000 ing