Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Endokrinologiya (endokrin + ologiya) — endokrin sistemi, onun xəstəlikləri və hormonlar kimi tanınan spesifik ifrazatları ilə məşğul olan biologiya və tibb sahəsi. Endokrinologiya tibbin ən gənc və sürətlə inkişaf edən sahələrindən biridir və endokrin sistemdəki pozuntularla əlaqəli xəstəliklərin müalicəsi ilə məşğul olur. O, həmçinin inkişaf hadisələrinin inteqrasiyası ilə əlaqələndirilir: yayılma, böyümə və differensiasiya, həmçinin maddələr mübadiləsinin psixoloji və ya davranış fəaliyyəti, böyümə və inkişaf, toxuma funksiyası, yuxu, həzm, tənəffüs, ifrazat, əhvali-ruhiyyə, stress, laktasiya, hərəkət, reproduksiya və hormonların yaratdığı duyğu qavrayışı.
| Endokrinologiya | |
|---|---|
| MeSH | D004704 |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Endokrin sistemi bədənin müxtəlif yerlərində yerləşən və hormonları kanal sisteminə deyil, birbaşa qana buraxan bir neçə vəzidən ibarətdir. Buna görə də onlar daxili sekresiya vəziləri hesab olunur. Hormonların bir çox müxtəlif funksiyaları və fəaliyyət üsulları var — bir hormon müxtəlif hədəf orqanlara bir neçə təsir göstərə bilər və əksinə, bir hədəf orqan birdən çox hormondan təsirlənə bilər.
Endokrinologiyanın bölmələrindən biri sayılan diabetologiya — şəkərli diabet və onun ağırlaşmalarının yaranması, inkişafı, gedişi, diaqnostikası, müalicəsi və profilaktika proseslərini öyrənir.
Endokrin sistemi
Endokrinologiya insan orqanizminin endokrin sistemini öyrənir. Bu hormon ifraz edən vəzilər sistemidir. Hormonlar orqanizmdə müxtəlif orqan sistemlərinin fəaliyyətinə təsir edən kimyəvi maddələrdir. Nümunələrə tiroid hormonu, boy hormonu və insulin daxildir. Endokrin sistemi bir sıra əks əlaqə mexanizmlərini əhatə edir, belə ki, tez-tez bir hormon (məsələn, tiroid stimullaşdırıcı hormon) başqa bir ikincili hormonun (məsələn, tiroid hormonu) hərəkətini və ya sərbəst buraxılmasını idarə edir. Əgər ikinci dərəcəli hormon çox olarsa, o, homeostazı saxlayaraq, əsas hormona mənfi təsir göstərə bilər. Bu tərif əksər "klassik" hormonlar üçün doğrudur, lakin parakrin mexanizmlər (bir toxuma və ya orqan daxilindəki hüceyrələr arasında kimyəvi əlaqə), avtokrin siqnallar (eyni hüceyrəyə təsir edən kimyəvi maddə) və intrakrin siqnallar (daxili təsir göstərən kimyəvi maddə) özünü göstərir. Neyroendokrin siqnal neyrosekretor neyron tərəfindən qana buraxılan "klassik" hormondur.
Endokrinologiya problemləri tibbin demək olar ki, bütün sahələrinə təsir edir və kardiologiya, onkologiya, oftalmologiya, qastroenterologiya, nefrologiya, urologiya, nevrologiya, ginekologiya ilə sıx bağlılıdır.
Hormonlar
Qriffin və Oheda kimyəvi tərkibinə görə hormonları üç fərqli sinifə ayırd edirlər:
Aminlər
Noradrenalin, epinefrin və dopamin (katekolaminlər) kimi aminlər tək aminturşularından, (bu halda tirozindən) əldə edilir. 3,5,3'-triiodotironin (T3) və 3,5,3',5'-tetraiodotironin (tiroksin, T4) kimi tiroid hormonları bu sinfin bir hissəsini təşkil edir, çünki onlar iki yodlaşdırılmış tirozin aminosunun birləşməsindən əmələ gəlirlər.
Peptid və proteinlər
Peptid hormonları və zülal hormonları 3-dən (tirotropin-relizinq hormonu vəziyyətində) 200-dən çox (follikul stimullaşdırıcı hormon vəziyyətində) amin turşusu qalıqlarından ibarətdir və hər mol üçün 31000 q-a qədər molekulyar çəkiyə malik ola bilər. Hipofiz vəzinin ifraz etdiyi bütün hormonlar peptid hormonlardır: adipositlərdən leptin, mədədən qrelin və mədəaltı vəzidən insulin olduğu kimi.
Steroidlər
Steroid hormonları ana birləşmələri olan xolesteroldan çevrilir. Məməlilərin steroid hormonlarını əlaqə olduqları reseptorlara görə beş qrupa bölmək olar: qlükokortikoidlər, mineralokortikoidlər, androgenlər, estrogenlər və progestogenlər. D vitamininin bəzi formaları, məsələn, kalsitriol, steroid kimidir və homoloji reseptorlara bağlanır, lakin əsl steroidlərin xarakterik əridilmiş halqa quruluşuna malik deyil.
Bir peşə kimi
Hər bir orqan sistemi hormonlar ifraz etsə də (beyin, ağciyər, ürək, bağırsaq, dəri və böyrəklər daxil olmaqla), endokrinologiyanın kliniki ixtisası ilk növbədə endokrin orqanlara, yəni əsas funksiyası hormon ifrazı olan orqanlara diqqət yetirir. Bu orqanlara hipofiz, qalxanabənzər vəzi, böyrəküstü vəzilər, yumurtalıqlar, yumurtalar və mədəaltı vəzi daxildir.
Endokrinoloq şəkərli diabet, hipertiroidizm və bir çox başqa endokrin sistem xəstəliklərinin müalicəsində ixtisaslaşmış həkimdir.
İşi
Endokrinologiyanın tibbi ixtisası müxtəlif simptomların və dəyişikliklərin diaqnostik qiymətləndirilməsini və bir və ya bir neçə hormonun çatışmazlığı və ya artıqlığı pozuntularının uzunmüddətli müalicəsini əhatə edir.
Endokrin xəstəliklərin diaqnostikası və müalicəsində əksər ixtisaslara nisbətən daha çox laboratoriya müayinələrinə diqqət yetirilir. Bir çox xəstəliklər həyəcan/stimulyasiya və ya inhibə/basma testi ilə araşdırılır. Bu, endokrin orqanın funksiyasını yoxlamaq üçün stimullaşdırıcı agentin inyeksiyasını əhatə edə bilər. Sonra müvafiq hormonların və ya metabolitlərin dəyişikliklərini qiymətləndirmək üçün qan nümunəsi götürülür. Tədqiqatın məqsədini və məhdudiyyətlərini başa düşmək üçün endokrinoloqa klinik kimya və biokimya üzrə geniş bilik lazımdır.
Endokrinologiya praktikasının ikinci mühüm aspekti insan variasiyası ilə xəstəlik arasındakı fərqdir. Fiziki inkişafın atipik nümunələri və düzgün olmayan test nəticələri xəstəliyin göstəricisi kimi qiymətləndirilməlidir. Endokrin orqanların diaqnostik görüntüləri xəstəliyin göstəricisi ola bilən və ya olmaya bilən insidentaloma adlanan təsadüfi tapıntıları aşkar edə bilər.
Endokrinologiya həm xəstəliyə həm də insana qayğı göstərir. Endokrin xəstəliklərin əksəriyyəti ömürlük müalicə tələb edən xroniki xəstəliklərdir. Ən çox yayılan endokrin xəstəlikləri şəkərli diabet, hipotiroidizm və metabolik sindromdur. Şəkərli diabet, piylənmə və digər xroniki xəstəliklərin müalicəsi xəstəni şəxsi, sosial və molekulyar səviyyədə başa düşməyi tələb edir və həkim-xəstə münasibəti mühüm terapevtik proses ola bilər.
Xəstələrin müalicəsi ilə yanaşı, bir çox endokrinoloqlar klinik elm və tibbi tədqiqatlar, tədris və xəstəxana idarəçiliyi ilə məşğul olurlar.
Təhsili
Endokrinoloqlar daxili xəstəliklər və ya pediatriya üzrə mütəxəssislərdir. Reproduktiv endokrinoloqlar, həkim-ginekoloq təlimi keçdikdən sonra ilk növbədə mayalanma və menstrual funksiya ilə məşğul olurlar. Onların əksəriyyəti yerli təhsil sistemindən asılı olaraq bir neçə ilə terapevt, pediatr və ya ginekoloq kimi ixtisas alırlar. Məsələn Şimali Amerika endokrinoloqu üçün tipik təhsilə 4 illik kollec, 4 illik tibb fakültəsi, 3 illik rezidentura və 2 illik təcrubə daxildir. ABŞ-da endokrinoloqlar endokrinologiya, diabet və metabolizm üzrə Amerika Daxili Xəstəliklər Şurası (ADXŞ) və ya Amerika Osteopatik Daxili Xəstəliklər Şurası (AODXŞ) tərəfindən sertifikatlaşdırılmalıdır.
Xəstəliklər və tibb
Xəstəliklər
Endokrinologiya endokrin sistemi xəstəliklərinin öyrənilməsini əhatə edir. Bu xəstəliklər çox az və ya çox hormon ifrazı, çox az və ya çox hormon fəaliyyəti və ya hormonun alınması problemləri ilə əlaqələndirilə bilər.
Cəmiyyətlər və təşkilatlar
Endokrinologiya bir çox şərtləri və xəstəlikləri əhatə etdiyi üçün xəstələri və ictimaiyyəti təlimləndirən bir çox təşkilat və cəmiyyətlər var. Hormon fondu Endokrin Cəmiyyətinin ictimai təhsil şöbəsidir və endokrinlə əlaqəli bütün şərtlər haqqında məlumat verir. Endokrin sistemi xəstəlikləri ilə əlaqəli digər təhsil təşkilatlarına Amerika Diabet Assosiasiyası, İnsan İnkişafı Fondu, Amerika Menopoz Fondu və Amerika Tiroid Fondu daxildir.
Şimali Amerikada endokrinoloqlar üçün əsas peşəkar təşkilatlara Endokrin Cəmiyyəti,, Amerika Klinik Endokrinoloqlar Assosiasiyası, Amerika Diabet Assosiasiyası, Lauson Uilkins Pediatrik Endokrinologiya Cəmiyyəti və Amerika Tiroid Assosiasiyası daxildir.
Avropada Avropa Endokrinologiya Cəmiyyəti və Avropa Uşaq Endokrinologiyası Cəmiyyəti müvafiq olaraq böyüklər və uşaq endokrinologiyası sahələrində peşəkarları təmsil edən əsas təşkilatlardır.
Birləşmiş Krallıqda — Endokrinologiya Cəmiyyəti və Britaniya Uşaq Endokrinologiya və Diabet Cəmiyyəti əsas peşəkar təşkilatlardır.
Avropa Uşaq Endokrinologiya Cəmiyyəti yalnız uşaq endokrinologiyasına həsr olunmuş ən böyük beynəlxalq peşəkar birlikdir. Dünyada bir çox oxşar birliklər var.
Tarixi
Endokrinologiyanın ilk tədqiqi Çində başlamışdır. Çinlilər eramızdan əvvəl 200-cü ilə qədər insan sidikindən cinsi və hipofiz hormonlarını təcrid edərək dərman məqsədləri üçün istifadə edirdilər. Onlar steroid hormonlarının sublimasiyası kimi bir çox mürəkkəb üsullardan istifadə edirdilər. Çin mətnlərində bildirilən başqa bir üsul — ən erkən 1110-cu ilə aid — hormonları çıxarmaq üçün saponinin (Gleditsia sinensis paxlasından) istifadə edildiyini göstərir, həmçinin gipsin (kalsium sulfat tərkibli) də istifadə edildiyi bilinir.
Müvafiq və daxili sekresiya vəzilərinin əksəriyyəti erkən anatomistlər tərəfindən müəyyən edilsə də, Aristotel, Hippokrat, Lukresi, Selsus, Qalen, Freman və b. kimi qədim Yunan və Roma mütəfəkkirləri bioloji funksiya və xəstəliyin anlaşılması üçün daha humoral yanaşmaya üstünlük verirdilər. Bu nəzəriyyələr mikrob nəzəriyyəsini, fiziologiyasını və patologiyasını orqan əsaslarının meydana çıxmasına qədər təsirini saxlamışdır (XIX-cu əsrə qədər).
1849-cu ildə Arnold Bertold axtalanmış xoruzların pipiklərini inkişaf etdirmədiyini və açıq şəkildə erkək davranışı nümayiş etdirmədiyini qeyd etmişdir.
Axtalanmış heyvanlarda xaya ekstraktı ilə onların funksiyasını əvəz edə biləcəyi sübut olunmayana qədər xayaların kişi xüsusiyyətlərinə səbəb olan bir maddə ifraz etdiyi sübuta yetirilməmişdir. Təmiz kristal testosteron 1935-ci ildə təcrid edilmişdir.
Qreyvs xəstəliyi 1835-ci ildə ekzoftalmoslu zob xəstəliyini təsvir edən İrlandiyalı həkim Robert Ceyms Qreyvsin şərəfinə adlandırılmışdır. 1849-cu ildə Addison xəstəliyini ilk dəfə Tomas Addison təsvir etmişdir.
1902-ci ildə Uilliam Bayliss və Ernest Starling təcrübə apararaq onikibarmaq bağırsağa daxil edilən turşunun hətta aralarındakı bütün sinir əlaqələri kəsildikdən sonra da mədəaltı vəzi ifrazatına səbəb olduğunu aşkar etdilər.
Josef von Mehring və Oskar Minkovski 1889-cu ildə mədəaltı vəzinin cərrahi yolla çıxarılmasının qanda şəkərin yüksəlməsinə, ardınca komaya və şəkərli diabet əlamətləri nəticələriylə ölümə səbəb olduğunu qeyd etmişdilər. 1922-ci ildə Banting və Best tərəfindən sübut olundu ki, mədəaltı vəzinin homogenləşdirilməsi və əldə edilən ekstraktın yeridilməsi bu vəziyyəti geri qaytarır.
Neyrohormonlar ilk dəfə 1921-ci ildə Otto Levi tərəfindən müəyyən edilmişdir. O, qurbağanın ürəyini (vagus siniri ilə innervasiya edilmiş) duzlu vannada inkubasiya etdi və bir müddət məhlulda saxladı. Sonra məhlul innervasiya olmadan ikinci ürəyin yuyulması üçün istifadə edildi. Birinci ürəkdə vagus sinirinin stimullaşdırılması zamanı hər iki ürəkdə mənfi inotrop (daralmaların amplitudası) və xronotrop (daralmaların tezliyi) aktivliyi müşahidə edilmişdir. Sonradan müəyyən edilmişdir ki, miotrop təsirə səbəb olan (əzələ gücləndiricisi) "vagus sinir maddəsi" (Levi adlandırdığı kimi) asetilkolin və norepinefrindir. Levi kəşfinə görə almışdır.
Endokrinologiya sahəsində son işlər hormonların təsirini cəmləyən molekulyar mexanizmlərə yönəlmişdir. Belə işlərin ilk nümunəsi 1962-ci ildə Earl Satherland tərəfindən edilmişdir. Satherland hormonların hərəkətə səbəb olmaq üçün hüceyrələrə daxil olub-olmadığını və ya hüceyrələrdən kənarda qaldığını araşdırdı. O, fosforilaza fermentinin aktivləşdirilməsi yolu ilə qlikogeni qlükozaya çevirmək üçün qaraciyərdə fəaliyyət göstərən noradrenalin üzərində tədqiqatlar aparıb və Levi kimi endokrinologiya sahəsində qabaqcıl işlərinə görə "" almışdır.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Клиническая эндокринология. Руководство. Спутник Врача (3-е изд., перераб. и доп 4000 nüs.). СПб. под ред. Старкова, Нинелла Трофимовна. 2002. 8. ISBN .
- Al-hussaniy, Hany; AL-Biati, Haedar A. "The Role of Leptin Hormone, Neuropeptide Y, Ghrelin and Leptin/Ghrelin ratio in Obesogenesis". Medical and Pharmaceutical Journal (ingilis). 1 (2). 2022-10-12. ISSN 2957-6067. 2023-01-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-02-07.
- "Endocrinology, Diabetes and Metabolism Specialty Description". American Medical Association. 3 January 2021 tarixində . İstifadə tarixi: 14 September 2020.
- Nussey S; Whitehead S. Endocrinology: An Integrated Approach. Oxford: Bios Scientific Publ. 2001. ISBN .
- Ojeda, Sergio R.; Griffin, James Bennett. Textbook of endocrine physiology (4th). Oxford [Oxfordshire]: Oxford University Press. 2000. ISBN .
- "Home - Endocrine Society". www.endo-society.org. 2013-04-30 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-02-08.
- "American Association of Clinical Endocrinologists". 2020-06-17 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-02-08.
- "American Diabetes Association". American Diabetes Association. 2018-12-30 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-02-08.
- "Pediatric Endocrine Society". www.lwpes.org. 2017-09-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-02-08.
- "American Thyroid Association - ATA". www.thyroid.org. 2018-10-05 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-02-08.
- "Society for Endocrinology - A world-leading authority on hormones". www.endocrinology.org. 2018-12-21 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-02-09.
- "BSPED - Home". www.bsped.org.uk. 2018-12-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-02-09.
- Freeman ER; Bloom DA; McGuire EJ. "A brief history of testosterone". Journal of Urology. 165 (2). 2001: 371–3. doi:10.1097/00005392-200102000-00004. PMID 11176375.
- Berthold AA. "Transplantation der Hoden". Arch. Anat. Physiol. Wiss. Med. 16. 1849: 42–6.
- David K; Dingemanse E; Freud J; və b. "Uber krystallinisches mannliches Hormon aus Hoden (Testosteron) wirksamer als aus harn oder aus Cholesterin bereitetes Androsteron". Hoppe-Seyler's Z Physiol Chem. 233 (5–6). 1935: 281–283. doi:10.1515/bchm2.1935.233.5-6.281.
- Robert James Graves (Who Named It?) saytında
- Ten S; New M; Maclaren N. "Clinical review 130: Addison's disease 2001". Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism. 86 (7). 2001: 2909–22. doi:10.1210/jcem.86.7.7636. PMID 11443143. 2009-08-22 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-02-09.
- Bayliss, W. M.; Starling, E. H. "The mechanism of pancreatic secretion". The Journal of Physiology. Wiley. 28 (5). 1902-09-12: 325–353. doi:10.1113/jphysiol.1902.sp000920. ISSN 0022-3751. PMC 1540572. PMID 16992627.
- Bliss M. "J. J. R. Macleod and the discovery of insulin". Quarterly Journal of Experimental Physiology. 74 (2). 1989: 87–96. doi:10.1113/expphysiol.1989.sp003266. PMID 2657840.
- Loewi, O. Uebertragbarkeit der Herznervenwirkung. Pfluger's Arch. ges Physiol. 1921;189:239–42.
- Sutherland EW. "Studies on the mechanism of hormone action". Science. 177 (4047). 1972: 401–8. Bibcode:1972Sci...177..401S. doi:10.1126/science.177.4047.401. PMID 4339614.
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Endokrinologiya endokrin ologiya endokrin sistemi onun xestelikleri ve hormonlar kimi taninan spesifik ifrazatlari ile mesgul olan biologiya ve tibb sahesi Endokrinologiya tibbin en genc ve suretle inkisaf eden sahelerinden biridir ve endokrin sistemdeki pozuntularla elaqeli xesteliklerin mualicesi ile mesgul olur O hemcinin inkisaf hadiselerinin inteqrasiyasi ile elaqelendirilir yayilma boyume ve differensiasiya hemcinin maddeler mubadilesinin psixoloji ve ya davranis fealiyyeti boyume ve inkisaf toxuma funksiyasi yuxu hezm teneffus ifrazat ehvali ruhiyye stress laktasiya hereket reproduksiya ve hormonlarin yaratdigi duygu qavrayisi EndokrinologiyaMeSH D004704 Vikianbarda elaqeli mediafayllar Endokrin sistemi bedenin muxtelif yerlerinde yerlesen ve hormonlari kanal sistemine deyil birbasa qana buraxan bir nece veziden ibaretdir Buna gore de onlar daxili sekresiya vezileri hesab olunur Hormonlarin bir cox muxtelif funksiyalari ve fealiyyet usullari var bir hormon muxtelif hedef orqanlara bir nece tesir gostere biler ve eksine bir hedef orqan birden cox hormondan tesirlene biler Endokrinologiyanin bolmelerinden biri sayilan diabetologiya sekerli diabet ve onun agirlasmalarinin yaranmasi inkisafi gedisi diaqnostikasi mualicesi ve profilaktika proseslerini oyrenir Endokrin sistemiEndokrinologiya insan orqanizminin endokrin sistemini oyrenir Bu hormon ifraz eden veziler sistemidir Hormonlar orqanizmde muxtelif orqan sistemlerinin fealiyyetine tesir eden kimyevi maddelerdir Numunelere tiroid hormonu boy hormonu ve insulin daxildir Endokrin sistemi bir sira eks elaqe mexanizmlerini ehate edir bele ki tez tez bir hormon meselen tiroid stimullasdirici hormon basqa bir ikincili hormonun meselen tiroid hormonu hereketini ve ya serbest buraxilmasini idare edir Eger ikinci dereceli hormon cox olarsa o homeostazi saxlayaraq esas hormona menfi tesir gostere biler Bu terif ekser klassik hormonlar ucun dogrudur lakin parakrin mexanizmler bir toxuma ve ya orqan daxilindeki huceyreler arasinda kimyevi elaqe avtokrin siqnallar eyni huceyreye tesir eden kimyevi madde ve intrakrin siqnallar daxili tesir gosteren kimyevi madde ozunu gosterir Neyroendokrin siqnal neyrosekretor neyron terefinden qana buraxilan klassik hormondur Endokrinologiya problemleri tibbin demek olar ki butun sahelerine tesir edir ve kardiologiya onkologiya oftalmologiya qastroenterologiya nefrologiya urologiya nevrologiya ginekologiya ile six baglilidir HormonlarQriffin ve Oheda kimyevi terkibine gore hormonlari uc ferqli sinife ayird edirler Aminler Noradrenalin epinefrin ve dopamin katekolaminler kimi aminler tek amintursularindan bu halda tirozinden elde edilir 3 5 3 triiodotironin T3 ve 3 5 3 5 tetraiodotironin tiroksin T4 kimi tiroid hormonlari bu sinfin bir hissesini teskil edir cunki onlar iki yodlasdirilmis tirozin aminosunun birlesmesinden emele gelirler Peptid ve proteinler Peptid hormonlari ve zulal hormonlari 3 den tirotropin relizinq hormonu veziyyetinde 200 den cox follikul stimullasdirici hormon veziyyetinde amin tursusu qaliqlarindan ibaretdir ve her mol ucun 31000 q a qeder molekulyar cekiye malik ola biler Hipofiz vezinin ifraz etdiyi butun hormonlar peptid hormonlardir adipositlerden leptin mededen qrelin ve medealti veziden insulin oldugu kimi Steroidler Steroid hormonlari ana birlesmeleri olan xolesteroldan cevrilir Memelilerin steroid hormonlarini elaqe olduqlari reseptorlara gore bes qrupa bolmek olar qlukokortikoidler mineralokortikoidler androgenler estrogenler ve progestogenler D vitamininin bezi formalari meselen kalsitriol steroid kimidir ve homoloji reseptorlara baglanir lakin esl steroidlerin xarakterik eridilmis halqa qurulusuna malik deyil Bir pese kimiHer bir orqan sistemi hormonlar ifraz etse de beyin agciyer urek bagirsaq deri ve boyrekler daxil olmaqla endokrinologiyanin kliniki ixtisasi ilk novbede endokrin orqanlara yeni esas funksiyasi hormon ifrazi olan orqanlara diqqet yetirir Bu orqanlara hipofiz qalxanabenzer vezi boyrekustu veziler yumurtaliqlar yumurtalar ve medealti vezi daxildir Endokrinoloq sekerli diabet hipertiroidizm ve bir cox basqa endokrin sistem xesteliklerinin mualicesinde ixtisaslasmis hekimdir Isi Endokrinologiyanin tibbi ixtisasi muxtelif simptomlarin ve deyisikliklerin diaqnostik qiymetlendirilmesini ve bir ve ya bir nece hormonun catismazligi ve ya artiqligi pozuntularinin uzunmuddetli mualicesini ehate edir Endokrin xesteliklerin diaqnostikasi ve mualicesinde ekser ixtisaslara nisbeten daha cox laboratoriya muayinelerine diqqet yetirilir Bir cox xestelikler heyecan stimulyasiya ve ya inhibe basma testi ile arasdirilir Bu endokrin orqanin funksiyasini yoxlamaq ucun stimullasdirici agentin inyeksiyasini ehate ede biler Sonra muvafiq hormonlarin ve ya metabolitlerin deyisikliklerini qiymetlendirmek ucun qan numunesi goturulur Tedqiqatin meqsedini ve mehdudiyyetlerini basa dusmek ucun endokrinoloqa klinik kimya ve biokimya uzre genis bilik lazimdir Endokrinologiya praktikasinin ikinci muhum aspekti insan variasiyasi ile xestelik arasindaki ferqdir Fiziki inkisafin atipik numuneleri ve duzgun olmayan test neticeleri xesteliyin gostericisi kimi qiymetlendirilmelidir Endokrin orqanlarin diaqnostik goruntuleri xesteliyin gostericisi ola bilen ve ya olmaya bilen insidentaloma adlanan tesadufi tapintilari askar ede biler Endokrinologiya hem xesteliye hem de insana qaygi gosterir Endokrin xesteliklerin ekseriyyeti omurluk mualice teleb eden xroniki xesteliklerdir En cox yayilan endokrin xestelikleri sekerli diabet hipotiroidizm ve metabolik sindromdur Sekerli diabet piylenme ve diger xroniki xesteliklerin mualicesi xesteni sexsi sosial ve molekulyar seviyyede basa dusmeyi teleb edir ve hekim xeste munasibeti muhum terapevtik proses ola biler Xestelerin mualicesi ile yanasi bir cox endokrinoloqlar klinik elm ve tibbi tedqiqatlar tedris ve xestexana idareciliyi ile mesgul olurlar TehsiliEndokrinoloqlar daxili xestelikler ve ya pediatriya uzre mutexessislerdir Reproduktiv endokrinoloqlar hekim ginekoloq telimi kecdikden sonra ilk novbede mayalanma ve menstrual funksiya ile mesgul olurlar Onlarin ekseriyyeti yerli tehsil sisteminden asili olaraq bir nece ile terapevt pediatr ve ya ginekoloq kimi ixtisas alirlar Meselen Simali Amerika endokrinoloqu ucun tipik tehsile 4 illik kollec 4 illik tibb fakultesi 3 illik rezidentura ve 2 illik tecrube daxildir ABS da endokrinoloqlar endokrinologiya diabet ve metabolizm uzre Amerika Daxili Xestelikler Surasi ADXS ve ya Amerika Osteopatik Daxili Xestelikler Surasi AODXS terefinden sertifikatlasdirilmalidir Xestelikler ve tibbXestelikler Endokrinologiya endokrin sistemi xesteliklerinin oyrenilmesini ehate edir Bu xestelikler cox az ve ya cox hormon ifrazi cox az ve ya cox hormon fealiyyeti ve ya hormonun alinmasi problemleri ile elaqelendirile biler Cemiyyetler ve teskilatlar Endokrinologiya bir cox sertleri ve xestelikleri ehate etdiyi ucun xesteleri ve ictimaiyyeti telimlendiren bir cox teskilat ve cemiyyetler var Hormon fondu Endokrin Cemiyyetinin ictimai tehsil sobesidir ve endokrinle elaqeli butun sertler haqqinda melumat verir Endokrin sistemi xestelikleri ile elaqeli diger tehsil teskilatlarina Amerika Diabet Assosiasiyasi Insan Inkisafi Fondu Amerika Menopoz Fondu ve Amerika Tiroid Fondu daxildir Simali Amerikada endokrinoloqlar ucun esas pesekar teskilatlara Endokrin Cemiyyeti Amerika Klinik Endokrinoloqlar Assosiasiyasi Amerika Diabet Assosiasiyasi Lauson Uilkins Pediatrik Endokrinologiya Cemiyyeti ve Amerika Tiroid Assosiasiyasi daxildir Avropada Avropa Endokrinologiya Cemiyyeti ve Avropa Usaq Endokrinologiyasi Cemiyyeti muvafiq olaraq boyukler ve usaq endokrinologiyasi sahelerinde pesekarlari temsil eden esas teskilatlardir Birlesmis Kralliqda Endokrinologiya Cemiyyeti ve Britaniya Usaq Endokrinologiya ve Diabet Cemiyyeti esas pesekar teskilatlardir Avropa Usaq Endokrinologiya Cemiyyeti yalniz usaq endokrinologiyasina hesr olunmus en boyuk beynelxalq pesekar birlikdir Dunyada bir cox oxsar birlikler var TarixiArnold Bertold endokrinologiyanin qabaqcillarindan biri kimi taninir Endokrinologiyanin ilk tedqiqi Cinde baslamisdir Cinliler eramizdan evvel 200 cu ile qeder insan sidikinden cinsi ve hipofiz hormonlarini tecrid ederek derman meqsedleri ucun istifade edirdiler Onlar steroid hormonlarinin sublimasiyasi kimi bir cox murekkeb usullardan istifade edirdiler Cin metnlerinde bildirilen basqa bir usul en erken 1110 cu ile aid hormonlari cixarmaq ucun saponinin Gleditsia sinensis paxlasindan istifade edildiyini gosterir hemcinin gipsin kalsium sulfat terkibli de istifade edildiyi bilinir Muvafiq ve daxili sekresiya vezilerinin ekseriyyeti erken anatomistler terefinden mueyyen edilse de Aristotel Hippokrat Lukresi Selsus Qalen Freman ve b kimi qedim Yunan ve Roma mutefekkirleri bioloji funksiya ve xesteliyin anlasilmasi ucun daha humoral yanasmaya ustunluk verirdiler Bu nezeriyyeler mikrob nezeriyyesini fiziologiyasini ve patologiyasini orqan esaslarinin meydana cixmasina qeder tesirini saxlamisdir XIX cu esre qeder 1849 cu ilde Arnold Bertold axtalanmis xoruzlarin pipiklerini inkisaf etdirmediyini ve aciq sekilde erkek davranisi numayis etdirmediyini qeyd etmisdir Axtalanmis heyvanlarda xaya ekstrakti ile onlarin funksiyasini evez ede bileceyi subut olunmayana qeder xayalarin kisi xususiyyetlerine sebeb olan bir madde ifraz etdiyi subuta yetirilmemisdir Temiz kristal testosteron 1935 ci ilde tecrid edilmisdir Qreyvs xesteliyi 1835 ci ilde ekzoftalmoslu zob xesteliyini tesvir eden Irlandiyali hekim Robert Ceyms Qreyvsin serefine adlandirilmisdir 1849 cu ilde Addison xesteliyini ilk defe Tomas Addison tesvir etmisdir Tomas Addison 1902 ci ilde Uilliam Bayliss ve Ernest Starling tecrube apararaq onikibarmaq bagirsaga daxil edilen tursunun hetta aralarindaki butun sinir elaqeleri kesildikden sonra da medealti vezi ifrazatina sebeb oldugunu askar etdiler Josef von Mehring ve Oskar Minkovski 1889 cu ilde medealti vezinin cerrahi yolla cixarilmasinin qanda sekerin yukselmesine ardinca komaya ve sekerli diabet elametleri neticeleriyle olume sebeb oldugunu qeyd etmisdiler 1922 ci ilde Banting ve Best terefinden subut olundu ki medealti vezinin homogenlesdirilmesi ve elde edilen ekstraktin yeridilmesi bu veziyyeti geri qaytarir Neyrohormonlar ilk defe 1921 ci ilde Otto Levi terefinden mueyyen edilmisdir O qurbaganin ureyini vagus siniri ile innervasiya edilmis duzlu vannada inkubasiya etdi ve bir muddet mehlulda saxladi Sonra mehlul innervasiya olmadan ikinci ureyin yuyulmasi ucun istifade edildi Birinci urekde vagus sinirinin stimullasdirilmasi zamani her iki urekde menfi inotrop daralmalarin amplitudasi ve xronotrop daralmalarin tezliyi aktivliyi musahide edilmisdir Sonradan mueyyen edilmisdir ki miotrop tesire sebeb olan ezele guclendiricisi vagus sinir maddesi Levi adlandirdigi kimi asetilkolin ve norepinefrindir Levi kesfine gore Nobel mukafati almisdir Endokrinologiya sahesinde son isler hormonlarin tesirini cemleyen molekulyar mexanizmlere yonelmisdir Bele islerin ilk numunesi 1962 ci ilde Earl Satherland terefinden edilmisdir Satherland hormonlarin herekete sebeb olmaq ucun huceyrelere daxil olub olmadigini ve ya huceyrelerden kenarda qaldigini arasdirdi O fosforilaza fermentinin aktivlesdirilmesi yolu ile qlikogeni qlukozaya cevirmek ucun qaraciyerde fealiyyet gosteren noradrenalin uzerinde tedqiqatlar aparib ve Levi kimi endokrinologiya sahesinde qabaqcil islerine gore Nobel mukafati almisdir Hemcinin baxNeyroendokrinologiya Reproduktiv endokrinologiya ve sonsuzluq Reproduktiv endokrinologiyaIstinadlarKlinicheskaya endokrinologiya Rukovodstvo Sputnik Vracha 3 e izd pererab i dop 4000 nus SPb pod red Starkova Ninella Trofimovna 2002 8 ISBN 5 272 00314 4 Al hussaniy Hany AL Biati Haedar A The Role of Leptin Hormone Neuropeptide Y Ghrelin and Leptin Ghrelin ratio in Obesogenesis Medical and Pharmaceutical Journal ingilis 1 2 2022 10 12 ISSN 2957 6067 2023 01 27 tarixinde Istifade tarixi 2023 02 07 Endocrinology Diabetes and Metabolism Specialty Description American Medical Association 3 January 2021 tarixinde Istifade tarixi 14 September 2020 Nussey S Whitehead S Endocrinology An Integrated Approach Oxford Bios Scientific Publ 2001 ISBN 978 1 85996 252 7 Ojeda Sergio R Griffin James Bennett Textbook of endocrine physiology 4th Oxford Oxfordshire Oxford University Press 2000 ISBN 978 0 19 513541 1 Home Endocrine Society www endo society org 2013 04 30 tarixinde Istifade tarixi 2023 02 08 American Association of Clinical Endocrinologists 2020 06 17 tarixinde Istifade tarixi 2023 02 08 American Diabetes Association American Diabetes Association 2018 12 30 tarixinde Istifade tarixi 2023 02 08 Pediatric Endocrine Society www lwpes org 2017 09 27 tarixinde Istifade tarixi 2023 02 08 American Thyroid Association ATA www thyroid org 2018 10 05 tarixinde Istifade tarixi 2023 02 08 Society for Endocrinology A world leading authority on hormones www endocrinology org 2018 12 21 tarixinde Istifade tarixi 2023 02 09 BSPED Home www bsped org uk 2018 12 27 tarixinde Istifade tarixi 2023 02 09 Freeman ER Bloom DA McGuire EJ A brief history of testosterone Journal of Urology 165 2 2001 371 3 doi 10 1097 00005392 200102000 00004 PMID 11176375 Berthold AA Transplantation der Hoden Arch Anat Physiol Wiss Med 16 1849 42 6 David K Dingemanse E Freud J ve b Uber krystallinisches mannliches Hormon aus Hoden Testosteron wirksamer als aus harn oder aus Cholesterin bereitetes Androsteron Hoppe Seyler s Z Physiol Chem 233 5 6 1935 281 283 doi 10 1515 bchm2 1935 233 5 6 281 Robert James Graves Who Named It saytinda Ten S New M Maclaren N Clinical review 130 Addison s disease 2001 Journal of Clinical Endocrinology amp Metabolism 86 7 2001 2909 22 doi 10 1210 jcem 86 7 7636 PMID 11443143 2009 08 22 tarixinde Istifade tarixi 2023 02 09 Bayliss W M Starling E H The mechanism of pancreatic secretion The Journal of Physiology Wiley 28 5 1902 09 12 325 353 doi 10 1113 jphysiol 1902 sp000920 ISSN 0022 3751 PMC 1540572 PMID 16992627 Bliss M J J R Macleod and the discovery of insulin Quarterly Journal of Experimental Physiology 74 2 1989 87 96 doi 10 1113 expphysiol 1989 sp003266 PMID 2657840 Loewi O Uebertragbarkeit der Herznervenwirkung Pfluger s Arch ges Physiol 1921 189 239 42 Sutherland EW Studies on the mechanism of hormone action Science 177 4047 1972 401 8 Bibcode 1972Sci 177 401S doi 10 1126 science 177 4047 401 PMID 4339614 Xarici kecidler