İstehsalına ilk dəfə 1971-ci ildə başlanmışdır. İkinci dünya müharibəsindən sonra ən çox istehsal olunan 2-ci tankdır, istehsal sayına görə yalnız T-54/55 tanklarından geri qalır. İndiyə qədər 20,000 ədəd bu tankdan istehsal edilmişdir. T-72 tankları ilk dəfə 1973-cü ildə istifadəyə verilib. İlk dəfə olaraq 1977-ci ildə görülmüşdür. T-64 ilə eyni zamanda hazırlanıb. T-64 ilə aralarında aşkar mexaniki və dizayn fərqləri vardır. T-64 ardıcıllığı bu gün T-80 ilə davam edərkən T-72 ardıcıllığı T-90 ilə davam etməkdədir.
Körfəz müharibəsi zamanı İraqın bütün T-72 tankları ABŞ-nin termal kameralı M1 Abrams tankları tərəfindən məhv edilmişdir. Buna görə də sonradan bu tanklar daha da inkişaf etdirilərək, daha müasir T-90 tankları hazırlanmışdır.
2016-cı ildə keçirilmiş olan Beynəlxalq Tank Oyunları (Biatlon) zamanı Azərbaycan Respublikasını təmsil edən T-72B3 modeli
Hal-hazırda, T-72 tankları 40-dan çox ölkədə öz xidmətini davam etdirir və bir çox müharibələrdə də aktiv şəkildə istifadə olunmuşdur. 1970-ci illərdən başlayaraq SSRİ-nin süqutuna qədərki dövrdə bu tanklar Varşava Müqaviləsi Təşkilatına üzv olan ölkələrin ordularında ən çox istifadə olunan tank olmuşdur. Lisenziya ilə istehsal olunan modelləri və ixrac üçün nəzərdə tutulan modelləri Polşa və Çexoslovakiya da (müasir Çexiya və Slovakiya dövlətləri onun varisidir) Varşava Müqaviləsi Təşkilatına daxil olan ölkələrin orduları və SSRİ-yə yaxın olan ölkələrin orduları üçün istehsal edilib. Bu lisenziyalı modellər daha keyfiyyətli istehsal olunmalarına baxmayaraq Sovet standartlarına görə daha zəif idi və mürəkkəb (kompozit) zirehə sahib deyildi. Varşava Müqaviləsi Təşkilatı xaricindəki SSRİ-yə yaxın və dost olan ölkələr üçün buraxılmış T-72M modeli Yaxın Şərq və Afrika ölkələrinə ixrac edilmişdi. Bu modellərdən İraq, keçmiş Yuqoslaviya kimi ölkələr bu modelləri inkişaf etdirib seriyalı surətdə özləri istehsal etməyə başlamışdırlar. Bu variantlardan biri olan M-84 tankı (keçmişYuqoslaviya istehsalı) istehsal olunan 1980-ci illərdən başlayaraq dünya miqyasında yüzlərlə ədəd satıldı. İraqlıların parçalarını SSRİ-dən alıb birləşmə işlərini Əl-Taci zavodunda etdikləri Əsəd-əl-Babil tankları hədəfi lazer işığı ilə tapırdı. İraqlılar bu tankı 1980-ci illərdən başlayaraq 1991-ci ilə qədər istehsal etmişlər. Sovetlər birliyinin dağılması ilə bu tankların da seriyalı istehsalına son qoyulsa da hələ də Rusiya bu tankların ixrac məqsədi ilə istehsalını davam etdirir. Rusiya həmçinin ziyan görmüş tankların təmirini də həyata keçirmişdir. Maksimum sürəti 60 km/saat (son modellərdə 75 km/saat) olan bu tankların maksimum yürüş məsafəsi-hərəkət mənzili 460 kilometrdir (son modellərdə tam (full) yanacaq olduqda 620 kilometrə kimi bu məsafə arta bilir).
Bu tanklardan ilk dəfə olaraq döyüş meydanlarında 1982-ci il İsrail-Suriyamüharibəsində istifadə edilmişdir. Bu müharibədə, öz dövrünə görə kifayət qədər böyük kalibrə malik olan 125 mm çapındakı toplarının sayəsində İsrailtanklarına qarşı təsirli olmağı bacarmışdır.
Tankın daxili
Digər SSRİ mənşəli tanklarda olduğu kimi, T-72 tankları da enli, qısa və bəstədirlər.
Ayrıca olaraq tankın sursat deposunun (anbarının), tankın tank qülləsinə (taret) və motor qisminə yaxın olması səbəbi ilə tək bir atəş ilə tankı bütün ekipajı ilə bərabər sıradan çıxartmaq mümkündür. Tankın daxili çox balaca olduğundan tankın ekipajı, əsasən 170 sm-ə qədər boya və az çəkiyə sahib olan insanlardan seçilirlər.
T-72 tanklarının quruluşuT-72 tanklarında ekipajın tutduğu mövqe: Sürücü (1) texnikanın önündə yerləşir, tank komandiri (2) və topçu (3), həmçinin avtomatik yükləmə mexanizminə sahib olan digər rus tankları kimi bu tanklarda sursatlar ilə bərabər dönən karterin yuxarısında, tank qülləsində yer alırlar
Mənşəyi
T-72B3 modelinin tank qülləsinin əlavə zirehlər ilə təchiz edilmiş versiyasının yandan görünüşü (2016)T-72B3 modelinin tank qülləsinin və arxasının yandan görünüşü (2016)T-72B3 modelinin arxa görünüşü (2016)Əlavə zirehlər ilə təchiz edilmiş T-72B3 modeli (2016)
T-72 tanklarının yaradılmasına ehtiyac T-62 tanklarının 1967 və 1973-cü illərdə baş verən müharibələrdə zəif nəticələr göstərməsindən sonra meydana gəlib. 1982-ci ildə Livandakı T-72 tanklarının döyüş tarixçəsi hələ də mübahisə mövzusu olaraq qalır. Ümumiyyətlə zamanına görə T-72 tankları çox da zəif hesab edilmirdi, buna görə də mütəxəssislər burada Livan ordusunun zirehli texnikaların tətbiqində nəzərə almadıqları müəyyən məqamların mövcudluğunu önə sürməyə çalışıdılar. Sonradan isə Birinci Körfəz müharibəsi zamanı ABŞ ordusunun M1 "Abrams" tankları və "Bradley" PDM-ləri ilə keçirdiyi əməliyyatlardan birində İraq ordusuna aid 37 ədəd T-72 tankını məhv etməsi qarşılığında yalnız 1 ədəd "Bradley" PDM-ni itirməsi SSRİ tanklarının bir çox zəif nöqtələrini praktiki olaraq sübut etdi. Nəticədə bu günə qədər davam edən çoxsaylı T-72 modernləşdirmələrinə start verildi.
Object 172 Kubinka Tank Muzeyində
1967-ci ildən etibarən Nijni Tagildə yerləşdirilmiş olan Uralvagonzavod zavodunda köhnə dizaynlı V46 güc mənbəyi ilə (motorun adı belədir: V46) bir “iqtisadi” (yəni iqtisadi cəhətdən sərfəli) tank layihəsi inkişaf etdirilərək yaradılmağa başlanıldı. Baş mühəndis Leonid Kartsev əsas layihə olan “Object 172”yi yaratdı fəqət, prototip “Object 172M” olaraq adlandırılan tank, Valeri Venediktov tərəfindən yaradıldı və tamamlandı. Tankın çöl şəraitində aparılmış testləri 1971-ci ildən 1973-cü ilə qədər davam etdirilmişdir. Çelyabinsk Tank Zavodunun bu tankların istehsalını qəbul etməsindən sonra T-55 və T-62 tanklarının istehsalı dərhal dayandırılmışdır və istehsal xətti yeni T-72 tanklarının istehsalına uyğun hala gətirilmişdir.
T-72B3 modelinin tank qülləsinin və ön gövdəsinin yandan görünüşü (2016)
Çəkisi
T-72 ATE versiyası Şimali AfrikadaT-72B3 modelinin yan zirehlər ilə təchiz edilmiş versiyası (2016)
Bu tankın ən xarakterik xüsusiyyətlərindən biri də budur ki, bu tanklar hələ istehsal edildikləri ilk vaxtlardan etibarən öz “Qərbli rəqib”indən çəkilərinin az olması ilə seçilmişdirlər. Bu tanklar hal-hazırda da dünyanın ən yüngül tanklarından biri hesab olunurlar. Bu tankların çəkisinin az olması onlara bir sıra üstünlüklər qazandırmışdır. Bu tankların ən böyük üstünlüklərindən biri də budur ki, bu tankların yüksək ərazilərə dırmanma gücü ağırlığının az olması səbəbiylə çox yüksək səviyyədədir. Bu tankların ən böyük üstünlüklərindən biri də budur ki, bu tankların ağırlığının az olması səbəbiylə körpülərdən keçmə ehtimalı çox yüksəkdir və bu tanklar körpülərin keçilməsi zamanı heç bir problem yaşamırlar. Tankların çəkilərinin çox olması onların körpülərin üzərindən keçməsi zamanı bir sıra problemlərin yaranmasına səbəb olur. Bu tankın ən müsbət cəhətlərindən biri olan, çəkisinin az olması, həm də bu tankın mənfi cəhətidir. Belə ki, bu tankın çəkisinin az olması səbəbiylə, bu tankın zirehi də öz qərbli rəqibləri ilə müqayisədə çox zəifdir.
T-72
Motor
Tank gücünü V tipli və dizel yanacağı ilə işləyən 786 at gücü olan mühərrikdən alır. T-72-nin mühərriyi T-34 tankında istifadə edilmiş mühərriyin təkmilləşdirilmiş formasıdır.
Bu tankın əsas silahı avtomatik olaraq doldurulan 125 mm-lik yivsiz bir tank topudur. Əsas silahı o dövrdə Qərbli tankların istifadə etdiyi NATO standartı 105 mm-lik L7 yivsiz topu ilə müqayisədə çox güclü, uzun və təsirli idi. Ayrıca mərmi çapı NATO standartı 120 mm olan Rheinmetall topundanda böyükdür, amma uzaq mənzilə atəş zamanı təsir gücü Rheinmetall yivsiz topundan daha zəifdir. Əsas silahının çapının daha böyük olması səbəbi ilə bu tank qərbli rəqiblərindən daha üstündür və istənilən bir qərbli rəqibini zərərsizləşdirib məhv edə bilər, amma bu üstünlüyünə baxmayaraq qərbli rəqiblər ilə döyüşlərdə bu tank istənilən nəticəni əldə edə bilməmişdir. 1991-ci ildə baş vermiş olan Körfəz müharibəsində İraq ordusunun əlində olan 300-ə qədər T-72 tankının məhv edilməsi bu tankın üzərində mütəxəssislərin ciddi surətdə işləməsinə və bu da öz növbəsində bu tankın yeni modelinin (T-90) tanklarının yaranmasına gətirib çıxarmışdır.
Tankın əsas silahının maksimum təsir məsafəsi 9100 metrdir. Maksimum nişan alma mənzili 4000 metrdir.
TPD-2-49 optik nişangahın vasitəsilə tank 1000 metr ilə 4000 metr arasında olan hədəfləri nişan ala bilir. Bu tankdan digər müasir tanklar kimi HEAT, Sabot, Anti-personal mərmilərindən də istifadə etməyi bacarır.
Modelləri
SSRİ istehsalı olan T-72B tankları 1983-cü ildə Leninin başçılığı altında baş vermiş olan bolşevik inqilabı münasibətilə təşkil edilmiş olan paraddan keçiş zamanıQarabağ müharibəsi zamanı yəhudi əsilli olan Azərbaycanın Milli QəhrəmanıAlbert Aqarunovun Qaqik Avşaryan adlı erməni tank komandirinin idarə etdiyi və Şuşaya ilk daxil olmağa cəhd edərkən vurduğu tank. Bu tankı müharibədən sonra ermənilər bərpa etmişlər və üzü Şuşa istiqamətində təpənin üzərində yerləşdirmişdirlər
İkinci tank nəslinə aid T-72 adından da göründüyü kimi, sovet tankları ailəsinə məxsus ən birinci, yəni ən sadə və primitiv modeldir. T-72 döyüş vasitəsi sonradan modernləşmələrə məruz qalaraq, T-72A, T-72AB, T-72AK, T-72M, T-72M1, T-72M1M, T-72AV, T-72B, T-72BK, T-72S, T-72S1, T-72BM, T-72B3, T-72B3M və T-72B4 modellərinə qədər inkişaf etdirilib. Xüsusiyyətlərinə görə, T-72B tankları digərlərinə nisbətən daha yüksək nəticələr nümayiş etdirməyə nail olub. T-72A tankları əvvəlki T-72 tankının ilk modernləşməsi hesab edilir və baza modelindən əsas fərqləri aşağıdakılardan ibarətdir:
TPDK-1 ;
L-4 işıqlandırıcısı ilə birlikdə TNP-3-49 tuşlayıcının gecə nişangahı,
Yan tərəfin tamamilə kumulyativ mərmi əleyhinə ekranları;
1991-ci ildə “Uralvagonzavod” zavodu T-72 tankının “B” seriyası səviyyəsində inkişafını həyata keçirməyə başlayır. SSRİ-nin dağılması ilə ölkədə tank istehsalı dayanır, digər T-72B istehsalçısı olan Çelyabinsk Tank Zavodu isə bundan sonra ümumiyyətlə heç vaxt zirehli vasitə istehsal etmir. “Uralvagonzavod” isə 1998-ci ilə qədər yalnız tankların təmiri ilə məşğul olmuşdur.
Zavod rəhbərliyinin dəyişikliyindən sonra bir neçə tank modernləşdirildi. İlk modernləşmə Rusiya Müdafiə Nazirliyinin büdcəsinə uyğun gəlmədi. Nəticədə 1999-cu ildə zavod təmir edilərək modernləşdirilən tankı T-72BA modeli adı altında dövlət sınaqlarına təqdim etdi. Uğurlu sınaqlardan sonra tank T-72BA adı altında silahlanmaya qəbul edildi. Sonralar T-72B tankı "C" seriyası adı ilə digər ölkələrə ixrac edildi.
2000-ci ilə qədər təkmilləşdirilən tanklar aşağıdakı avadanlıqlarla təchiz edilirdi:
"Kontakt" dinamik mühafizə dəsti və əlavə olaraq "Kontakt-5"dən bəzi detallar;
atəşi idarəetmə sistemi (AİS);
2E42-4 sabitləşdiricisi;
mühərriki.
2002-ci ilədək həyata keçirilən tankların modernləşdirilməsində aşağıdakı avadanlıqlarla təchizat həyata keçirildi:
1A40-1M AİS;
"Kontact-5" dinamik mühafizə dəsti.
2003-cü ildən etibarən modernləşdirmə tankları aşağıdakı avadanlıq və yeniliklərlə təmin etdi:
Mühərrik-transmissiya avadanlığı birləşdirildi;
mühərriki tətbiq edildi;
Transmisiya yeniləndi;
Alüminium radiator tətbiq edildi;
Hava təmizləyici sistem yeniləndi;
İR maskalanma tətbiq edildi;
Çarxlar (katoklar) təkmilləşdirildi;
SU 3ET13-1 ilə yanğın əleyhinə avadanlıq tətbiq edildi;
"Abzas"rabitə kompleksi ilə təchiz edildi.
Son dəfə, 2016-cı ildə keçirilən modernləşmə T-72B tanklarının T-72B3 səviyyəsinə yüksəlməsini tamamladı. Tankların 2017-ci ilin mayın 9-da keçirilən Qələbə Paradında iştirak etməsi modernləşmənin məhdud miqyasının əsas səbəbi olduğu ehtimal edilir. Son modernləşmə hər bir tank üçün 80 milyon rubl dəyərində qiymətləndirildi. Bu isə hardasa tankın mövcud dəyərinə ekvivalent rəqəm deməkdir. T-72B tanklarının B3 səviyyəsində modernləşdirilməsinin bütün mərhələləri:
"Sosna-U" AİS və 1A40-4 nişangahının;
Avtomatik hədəf izləmə sisteminin;
R-168-25U-2 radiostansiyası və AVKSU proqram kompleksinin;
125 mm-lik 2A46M-5-01 topunun;
6P50 "Kord" tipli zenit pulemyotunun;
1130 at gücünə malik V-92S2F mühərriki və onun fəaliyyətini təmin edən sistemlərin;
Sürücü-mexanikin displey kompleksinin və arxa görünüş kamerasının;
Torpağa bucaq altında toxunaraq daha yaxşı təmas yaradan və özünü təmizləyən təkmil tırtıl lentasının;
Mühərrik-transmisiya hissəsini və korpusunu yan tərəfdən qoruyan ekranlara malik "Relikt" dinamik mühafizə kompleksinin tətbiqi kimi yeniliklərin həyata keçirilməsi ilə nəticələndi.
Modelləri:
T-72 Ural(1973) T-72 tanklarının modellərinin yaradıldığı orijinal modeldir. Bu tankın əsas xüsusiyyəti sol tərəfində işığının (farasının) olmasıdır.
T-72A (1979-cü ilin may ayından istehsal olunur) Hədəfin lazer işığı vasitəsilə tapılması və elektron atəşə nəzarət sistemi ilə təchiz edilmiş modeldir. Bundan əlavə tankın qüllə hissəsi və ön hissəsi kompozit III nəsil zirehlə möhkəmləndirilmişdir.
T-72 tankları 2013-cü ildəki Bakıdakı hərbi parad zamanı
T-72M4CZ. T-72 tankının keçmiş Çexoslovakiya variantıdır.
Əsəd-əl-Babil tankları. Bu tank 1989-1991-ci illər arasında İraq ordusu tərəfindən istehsal edilib. Bu tank T-72M tankının İraq modelidir, daha doğrusu, həmin tankın kopyasıdır.
BMR 2/3. Mina təmizləmək üçün nəzərdə tutulmuş müharibə maşınıdır.
2016-cı ildə keçirilmiş olan Beynəlxalq Tank Oyunları (Biatlon) zamanı Ermənistanı təmsil etmiş T-72B3
T-72S. T-72B modelinin ixrac üçün nəzərdə tutulmuş versiyasıdır.
T-72M. T-72 Ural modeli ilə xüsusiyyətləri tamamilə eynidir (Zireh qalınlığı NBC qorunması) Bu tanklarda ancaq atəşə nəzarət sistemi, lazer vasitəsilə hədəfin müəyyənləşdirilməsi kimi xüsusiyyətlər yoxdur. Yaxın Şərq və Afrika ölkələri üçün nəzərdə tutulmuş bir modeldir. Keçmiş Çexoslovakiya və Polşa da istehsal olunmuşdur.
T-72B. (1985-ci ilin yanvar ayından istehsal olunur) T-72 Uralın təkmilləşdirilmiş versiyasıdır. Tankın gövdəsində zirehin qalınlığı 550 mm-dir. Gövdə təkmilləşdirilmiş 3 nəsil kompozit zireh ilə təchiz edilmişdir. Tankın gövdəsində alüminium, volfram+poladdan istifadə edilmişdir. Zirehin qalınlığı qüllədə 240 mm-dir.
T-72M1. Bu tankın Çexoslovakiya variantıdır. Gövdə də zirehin qalınlığı 550 mm-dir. Daha da inkişaf etdirilmiş olan atəşə nəzarət sistemi ilə təchiz olunmuşdur.
T-72M2. Bu tankın Bolqarıstan variantıdır. Bolqarıstan istehsalı olan lazer hədəftapan və II nəsil atəşə nəzarət sistemi ilə təchiz olunmuşdur.
T-72M2/ Bu tankın müasir Slovakiya variantıdır. M1 modeli əsas götürülərək inkişaf etdirilmiş bir variantdır, yerli istehsal olan ERA lazer hədəftapan və termal görünüş cihazları ilə təchiz olunmuşdur.
BREM 1. Piyadaları döyüş meydanlarına aparmaq və onları döyüş meydanlarından çıxartmaq üçün nəzərdə tutulmuş bir zirehli döyüş maşınıdır.
T-72BM. T-72B modelli tankın Kontakt 5 ERA ilə təchiz edilmiş versiyasıdır.
T-72BV. T-72B modelli tankın Kontakt 1 ERA ilə təchiz edilmiş versiyasıdır.
MTU-72. Məxsusi olaraq çətin coğrafi xüsusiyyətlərə malik olan ərazilərdə, dağlıq bölgələrdə əməliyyatlar apara bilmək yuxarı çıxa bilmək xüsusiyyətinə malik olan bir modifikasiyadır.
Rusiya Silahlı Qüvvələri hal-hazırda 5,000-dən çox T-72 tankına sahibdir. Bu tanklardan 2,000-i hazırda xidmətini dava etdirir, qalan 3,000 tank isə ehtiyatda saxlanılır. T-72 tankları Rus ordusu tərəfindən Birinci, İkinci Çeçen-Rus müharibələrində və Rusiya-Gürcüstan müharibələrində istifadə olunub.
İstifadə olunduğu müharibələr
Suriya
1982-ci il Livan müharibəsində, Suriya ordusuna məxsus T-72 tankları İsrail Silahlı Qüvvələrinə aid M60A1 tankları ilə qarşılaşmışdır. 9 iyun1982-ci ildə Suriya ordusuna məxsus T-72 tankları sərhədi keçmiş və İsrail Silahlı Qüvvələrinin sağ cinahında yerləşən mövqelərinə zərbələr endirmiş, İsrail Silahlı Qüvvələri nə aid bəzi texnikaları sıradan çıxarmışdır. Müharibədən sonra, Suriya prezidenti Hafiz Əsəd T-72-ləri “dünyanın ən yaxşı tankı adlandırmışdır”.
2011-ci ildən etibarən Suriya vətəndaş müharibəsində hökumət qüvvələri tərəfindən istifadə olunmağa başlanmışdır. Bəzi hallarda Azad Suriya Ordusu və digər qruplaşmalarla döyüşlərdə bu tanklar ələ keçirilmiş və hökumət qüvvələrinə qarşı istifadə olunmuşdur.
Suriya vətəndaş müharibəsində yenidən test edilmiş tanklar özlərinə yeni alıcılar tapmağa başlamışdırlar. Məhz bu uğurların sayəsində bir sıra ölkələrdən hələ də, bu tanklar üçün sifarişlər gəlir.
Suriya dövlətinin ən böyük silah və tank idxalatçısı olan Rusiya T-72 tanklarının müharibədə qabiliyyətlərini bir daha yoxlamış və texnikanın çatışmayan cəhətlərini aradan qaldırmağa səy göstərmişdir. Artıq bu tanklar üzərlərinə əlavə edilmiş olan radarların sayəsində RPG və ATGM mərmilərinin zərbələrindən daha yaxşı qorunmağı bacarır, həmin mərmiləri onlar tanka yaxınlaşıb zərər vermədən hələ havadaykən məhv edə bilir. Bu texnologiya tanklar üçün köhnə bir layihə olsa belə, xüsusilə də Rusiyanın peşəkar olduğu radar və tank texnologiyasının Suriyada uğurla işləməsi və bu texnologiya sayəsində çoxsaylı T-72 tanklarının həyatda qalması bu texnologiya ilə təchiz olunmuş olan tanklara olan marağı yenidən artırmışdır.
İraq
İran-İraq müharibəsinin əvvəllərində İraq ordusu tərəfindən istifadə olunan T-72 tankları CESR-Şirin yaxınlığında baş verən döyüşdə, heç bir itki vermədən, İran ordusuna məxsus Chieftain tanklarını məğlub etmişdir. Həmçinin, döyüşün növbəti günlərində də İraq ordusuna aid T-62 və T-72 tankları, M47 Patton tanklarını itkilərə məruz qoymuş, hətta bir neçə M47 tankı İraq tərəfindən ələ keçirilmişdir.
Birinci Körfəz müharibəsi ərzində əməliyyatlardan birində, Amerikan M1 Abrams tankları və Bradley PDM-ləri İraq ordusuna aid 37 ədəd T-72 tankını məhv etmiş və yalnız 1 ədəd Bradley PDM-i sıradan çıxmışdır.
Yeni İraq Silahlı Qüvvələrinə məxsus olan T-72M tankı
Çeçenistan döyüşləri
Birinci Çeçen döyüşləri zamanı Rusiya Silahlı Qüvvələri 225 ədəd T-72 və T-80 tankı istifadə etmişdir. Çeçenlər tərəfindən döyüşlərdə effektiv atəş mənzili 4 km olan, istifadə olunmuşdur. Döyüşlərin ilk 3 ayı ərzində, 15 ədəd T-72B və 5 ədəd T-72A tankı sıradan çıxarılmışdır. Dudayevin qoşunları bir neçə ədəd T-62 və T-72 tankına sahib idi. 1994-cü ilin yayında olan əməliyyatlar zamanı Rusiya HHQ-nə aid təyyarələr, Dudayevin qoşunlarına aid 15 tankı məhv etmişdir. 1994-cü ilin qışından sonra çeçenlərə aid 30 tank məhv edilmiş və ya ələ keçirilmişdir. 7 ədəd ələ keçirilmiş T-72 döyüşlərdə Ruslar tərəfindən istifadə olunmuşdur. İkinci Çeçen müharibəsi zamanı, Rusiya Silahlı Qüvvələrinə aid yalnız 1 tank vurulmuşdur.
Rusiya-Gürcüstan müharibəsi (2008)
Müharibə ərzində Rusiya 2 ədəd T-72B tankı itirmişdir. Tskhinvali ərazisində baş verən döyüş zamanı, Rusiya ordusuna aid 4 ədəd T-72 tankından ibarət taqım Gürcüstan ordusuna aid 15 ədəd zirehli maşını sıradan çıxarmışdır. 5 günlük döyüşlər zamanı ruslar Gürcüstan Silahlı Qüvvələrinə aid bir neçə ədəd İsrail tərəfindən modernizasiya edilmiş T-72SIM tankını da ələ keçirmişdir.
İkinci Qarabağ Müharibəsi
27 sentyabr tarixində Ermənistan silahlı qüvvələrinin Azərbaycana qarşı keçirdiyi yeni təxribat aktından sonra Azərbaycan əks-hücuma keçdi. Əsasən Ermənistan Silahlı Qüvvələri tərəfindən istifadə edilən tankların böyük bir qismi kamikadze dronlardan və artilleriya qurğularından istifadə edilməklə məhv edilmişdir. Azərbaycan Silahlı Qüvvələri 8 noyabr tarixinədək Ermənistan silahlı qüvvələrinin 260-dən çox T-72 tipli tankını məhv edib, 50-dən çox tankı isə hərbi qənimət kimi ələ keçirmişdir.
Gələcək istifadəçilər
2009-cu ilin sentyabr ayında Venesuela 92 ədəd T-72B1V tankını satın almaq barədə Rusiya Federasiyası ilə müqavilə imzalamışdır. Müqaviləyə əsasən ilk T-72 tankları 2011-ci ilin may ayında Venesuelaya çatdırılıb. 2012-ci ilin iyun ayında imzalanmış müqaviləyə əsasən daha 100 ədəd T-72 Venesuelaya verilməlidir.
Hal-hazırkı istifadəçilər açıq-qırmızı rəngdə, keçmiş istifadəçilər isə tünd-qırmızı rəngdə göstərilmişdir
T-72 istifadəçiləri (Hazırkı istifadəçilər mavi, keçmiş istifadəçilər qırmızı rənglə təsvir edilib).Rusiya Quru Qoşunları — VDZ-li "Kontakt-5" və DZ-li "Kontakt-1"li 9500 T-72B və T-72BA, 3000 T-72 ehtiyatdadır, 2010-cu ilin hesablamalarına görə.
— 160 T-55M, T-72 və T-80, 2010-cu ilin hesablamalarına görə.
Azərbaycan — 600+ T-72 ASLAN modeli, 2019-cu ilin hesablamalarına görə
2011-ci ildə təşkil edilmiş Beynəlxalq Tank Oyunları (Biatlon) zamanı Azərbaycan azarkeşləri
Əlcəzair — 325 T-72, 2010-cu ilin hesablamalarına görə.
Anqola— 50 T-72, 2010-cu ilin hesablamalarına görə.
T 72 sovet istehsali olan esas doyus tanki T 72T 72B3 modeli 2016 ci il Basqa adi ile B3M Tipi Esas doyus tankiOlke SSRIIstismar tarixcesiIstismar illeri 1973 davam edirIstismara baslanmasi 1973Istismar edenler IstifadecilerIstifade edilen doyusler Korfez muharibesi Ikinci Qarabag muharibesiIstehsal tarixcesiKonstruktor Valeri VenediktovKonstruksiya tarixi 1967 1973Istehsalci UralvaqonzavodIstehsal illeri 1973 davam edirIstehsal sayi 25 000 XususiyyetleriAgirligi 41 5 ton 44 5 ton T 72B Zireh Polad ve kompozit zireh On 550mm RHA T 72M1 Kompozit Zireh Polad ZirehSuret 60 km saat18 8 ag tonEsas silah 125 mm 2A46M 2A46M 5 yivsiz topKomekci silah 7 62 mm PKT pulemyotu 12 7 mm NSVT pulemyotuUzunlugu 9 53 mEni 3 59 mHundurluyu 2 23 mEkipaj 3 Vikianbarda elaqeli mediafayllar Istehsalina ilk defe 1971 ci ilde baslanmisdir Ikinci dunya muharibesinden sonra en cox istehsal olunan 2 ci tankdir istehsal sayina gore yalniz T 54 55 tanklarindan geri qalir Indiye qeder 20 000 eded bu tankdan istehsal edilmisdir T 72 tanklari ilk defe 1973 cu ilde istifadeye verilib Ilk defe olaraq 1977 ci ilde gorulmusdur T 64 ile eyni zamanda hazirlanib T 64 ile aralarinda askar mexaniki ve dizayn ferqleri vardir T 64 ardicilligi bu gun T 80 ile davam ederken T 72 ardicilligi T 90 ile davam etmekdedir Korfez muharibesi zamani Iraqin butun T 72 tanklari ABS nin termal kamerali M1 Abrams tanklari terefinden mehv edilmisdir Buna gore de sonradan bu tanklar daha da inkisaf etdirilerek daha muasir T 90 tanklari hazirlanmisdir 2016 ci ilde kecirilmis olan Beynelxalq Tank Oyunlari Biatlon zamani Azerbaycan Respublikasini temsil eden T 72B3 modeli Hal hazirda T 72 tanklari 40 dan cox olkede oz xidmetini davam etdirir ve bir cox muharibelerde de aktiv sekilde istifade olunmusdur 1970 ci illerden baslayaraq SSRI nin suqutuna qederki dovrde bu tanklar Varsava Muqavilesi Teskilatina uzv olan olkelerin ordularinda en cox istifade olunan tank olmusdur Lisenziya ile istehsal olunan modelleri ve ixrac ucun nezerde tutulan modelleri Polsa ve Cexoslovakiya da muasir Cexiya ve Slovakiya dovletleri onun varisidir Varsava Muqavilesi Teskilatina daxil olan olkelerin ordulari ve SSRI ye yaxin olan olkelerin ordulari ucun istehsal edilib Bu lisenziyali modeller daha keyfiyyetli istehsal olunmalarina baxmayaraq Sovet standartlarina gore daha zeif idi ve murekkeb kompozit zirehe sahib deyildi Varsava Muqavilesi Teskilati xaricindeki SSRI ye yaxin ve dost olan olkeler ucun buraxilmis T 72M modeli Yaxin Serq ve Afrika olkelerine ixrac edilmisdi Bu modellerden Iraq kecmis Yuqoslaviya kimi olkeler bu modelleri inkisaf etdirib seriyali suretde ozleri istehsal etmeye baslamisdirlar Bu variantlardan biri olan M 84 tanki kecmisYuqoslaviya istehsali istehsal olunan 1980 ci illerden baslayaraq dunya miqyasinda yuzlerle eded satildi Iraqlilarin parcalarini SSRI den alib birlesme islerini El Taci zavodunda etdikleri Esed el Babil tanklari hedefi lazer isigi ile tapirdi Iraqlilar bu tanki 1980 ci illerden baslayaraq 1991 ci ile qeder istehsal etmisler Sovetler birliyinin dagilmasi ile bu tanklarin da seriyali istehsalina son qoyulsa da hele de Rusiya bu tanklarin ixrac meqsedi ile istehsalini davam etdirir Rusiya hemcinin ziyan gormus tanklarin temirini de heyata kecirmisdir Maksimum sureti 60 km saat son modellerde 75 km saat olan bu tanklarin maksimum yurus mesafesi hereket menzili 460 kilometrdir son modellerde tam full yanacaq olduqda 620 kilometre kimi bu mesafe arta bilir Bu tanklardan ilk defe olaraq doyus meydanlarinda 1982 ci il Israil Suriya muharibesinde istifade edilmisdir Bu muharibede oz dovrune gore kifayet qeder boyuk kalibre malik olan 125 mm capindaki toplarinin sayesinde Israil tanklarina qarsi tesirli olmagi bacarmisdir Tankin daxiliDiger SSRI menseli tanklarda oldugu kimi T 72 tanklari da enli qisa ve bestedirler Ayrica olaraq tankin sursat deposunun anbarinin tankin tank qullesine taret ve motor qismine yaxin olmasi sebebi ile tek bir ates ile tanki butun ekipaji ile beraber siradan cixartmaq mumkundur Tankin daxili cox balaca oldugundan tankin ekipaji esasen 170 sm e qeder boya ve az cekiye sahib olan insanlardan secilirler T 72 tanklarinin qurulusuT 72 tanklarinda ekipajin tutdugu movqe Surucu 1 texnikanin onunde yerlesir tank komandiri 2 ve topcu 3 hemcinin avtomatik yukleme mexanizmine sahib olan diger rus tanklari kimi bu tanklarda sursatlar ile beraber donen karterin yuxarisinda tank qullesinde yer alirlarMenseyiT 72B3 modelinin tank qullesinin elave zirehler ile techiz edilmis versiyasinin yandan gorunusu 2016 T 72B3 modelinin tank qullesinin ve arxasinin yandan gorunusu 2016 T 72B3 modelinin arxa gorunusu 2016 Elave zirehler ile techiz edilmis T 72B3 modeli 2016 T 72 tanklarinin yaradilmasina ehtiyac T 62 tanklarinin 1967 ve 1973 cu illerde bas veren muharibelerde zeif neticeler gostermesinden sonra meydana gelib 1982 ci ilde Livandaki T 72 tanklarinin doyus tarixcesi hele de mubahise movzusu olaraq qalir Umumiyyetle zamanina gore T 72 tanklari cox da zeif hesab edilmirdi buna gore de mutexessisler burada Livan ordusunun zirehli texnikalarin tetbiqinde nezere almadiqlari mueyyen meqamlarin movcudlugunu one surmeye calisidilar Sonradan ise Birinci Korfez muharibesi zamani ABS ordusunun M1 Abrams tanklari ve Bradley PDM leri ile kecirdiyi emeliyyatlardan birinde Iraq ordusuna aid 37 eded T 72 tankini mehv etmesi qarsiliginda yalniz 1 eded Bradley PDM ni itirmesi SSRI tanklarinin bir cox zeif noqtelerini praktiki olaraq subut etdi Neticede bu gune qeder davam eden coxsayli T 72 modernlesdirmelerine start verildi Object 172 Kubinka Tank Muzeyinde 1967 ci ilden etibaren Nijni Tagilde yerlesdirilmis olan Uralvagonzavod zavodunda kohne dizaynli V46 guc menbeyi ile motorun adi beledir V46 bir iqtisadi yeni iqtisadi cehetden serfeli tank layihesi inkisaf etdirilerek yaradilmaga baslanildi Bas muhendis Leonid Kartsev esas layihe olan Object 172 yi yaratdi feqet prototip Object 172M olaraq adlandirilan tank Valeri Venediktov terefinden yaradildi ve tamamlandi Tankin col seraitinde aparilmis testleri 1971 ci ilden 1973 cu ile qeder davam etdirilmisdir Celyabinsk Tank Zavodunun bu tanklarin istehsalini qebul etmesinden sonra T 55 ve T 62 tanklarinin istehsali derhal dayandirilmisdir ve istehsal xetti yeni T 72 tanklarinin istehsalina uygun hala getirilmisdir T 72B3 modelinin tank qullesinin ve on govdesinin yandan gorunusu 2016 CekisiT 72 ATE versiyasi Simali AfrikadaT 72B3 modelinin yan zirehler ile techiz edilmis versiyasi 2016 Bu tankin en xarakterik xususiyyetlerinden biri de budur ki bu tanklar hele istehsal edildikleri ilk vaxtlardan etibaren oz Qerbli reqib inden cekilerinin az olmasi ile secilmisdirler Bu tanklar hal hazirda da dunyanin en yungul tanklarindan biri hesab olunurlar Bu tanklarin cekisinin az olmasi onlara bir sira ustunlukler qazandirmisdir Bu tanklarin en boyuk ustunluklerinden biri de budur ki bu tanklarin yuksek erazilere dirmanma gucu agirliginin az olmasi sebebiyle cox yuksek seviyyededir Bu tanklarin en boyuk ustunluklerinden biri de budur ki bu tanklarin agirliginin az olmasi sebebiyle korpulerden kecme ehtimali cox yuksekdir ve bu tanklar korpulerin kecilmesi zamani hec bir problem yasamirlar Tanklarin cekilerinin cox olmasi onlarin korpulerin uzerinden kecmesi zamani bir sira problemlerin yaranmasina sebeb olur Bu tankin en musbet cehetlerinden biri olan cekisinin az olmasi hem de bu tankin menfi cehetidir Bele ki bu tankin cekisinin az olmasi sebebiyle bu tankin zirehi de oz qerbli reqibleri ile muqayisede cox zeifdir T 72MotorTank gucunu V tipli ve dizel yanacagi ile isleyen 786 at gucu olan muherrikden alir T 72 nin muherriyi T 34 tankinda istifade edilmis muherriyin tekmillesdirilmis formasidir SSRI istehsali olan bir T 72A modeliEsas silahiBu tankin esas silahi avtomatik olaraq doldurulan 125 mm lik yivsiz bir tank topudur Esas silahi o dovrde Qerbli tanklarin istifade etdiyi NATO standarti 105 mm lik L7 yivsiz topu ile muqayisede cox guclu uzun ve tesirli idi Ayrica mermi capi NATO standarti 120 mm olan Rheinmetall topundanda boyukdur amma uzaq menzile ates zamani tesir gucu Rheinmetall yivsiz topundan daha zeifdir Esas silahinin capinin daha boyuk olmasi sebebi ile bu tank qerbli reqiblerinden daha ustundur ve istenilen bir qerbli reqibini zerersizlesdirib mehv ede biler amma bu ustunluyune baxmayaraq qerbli reqibler ile doyuslerde bu tank istenilen neticeni elde ede bilmemisdir 1991 ci ilde bas vermis olan Korfez muharibesinde Iraq ordusunun elinde olan 300 e qeder T 72 tankinin mehv edilmesi bu tankin uzerinde mutexessislerin ciddi suretde islemesine ve bu da oz novbesinde bu tankin yeni modelinin T 90 tanklarinin yaranmasina getirib cixarmisdir Tankin esas silahinin maksimum tesir mesafesi 9100 metrdir Maksimum nisan alma menzili 4000 metrdir TPD 2 49 optik nisangahin vasitesile tank 1000 metr ile 4000 metr arasinda olan hedefleri nisan ala bilir Bu tankdan diger muasir tanklar kimi HEAT Sabot Anti personal mermilerinden de istifade etmeyi bacarir ModelleriSSRI istehsali olan T 72B tanklari 1983 cu ilde Leninin basciligi altinda bas vermis olan bolsevik inqilabi munasibetile teskil edilmis olan paraddan kecis zamaniQarabag muharibesi zamani yehudi esilli olan Azerbaycanin Milli Qehremani Albert Aqarunovun Qaqik Avsaryan adli ermeni tank komandirinin idare etdiyi ve Susaya ilk daxil olmaga cehd ederken vurdugu tank Bu tanki muharibeden sonra ermeniler berpa etmisler ve uzu Susa istiqametinde tepenin uzerinde yerlesdirmisdirler Ikinci tank nesline aid T 72 adindan da gorunduyu kimi sovet tanklari ailesine mexsus en birinci yeni en sade ve primitiv modeldir T 72 doyus vasitesi sonradan modernlesmelere meruz qalaraq T 72A T 72AB T 72AK T 72M T 72M1 T 72M1M T 72AV T 72B T 72BK T 72S T 72S1 T 72BM T 72B3 T 72B3M ve T 72B4 modellerine qeder inkisaf etdirilib Xususiyyetlerine gore T 72B tanklari digerlerine nisbeten daha yuksek neticeler numayis etdirmeye nail olub T 72A tanklari evvelki T 72 tankinin ilk modernlesmesi hesab edilir ve baza modelinden esas ferqleri asagidakilardan ibaretdir TPDK 1 L 4 isiqlandiricisi ile birlikde TNP 3 49 tuslayicinin gece nisangahi Yan terefin tamamile kumulyativ mermi eleyhine ekranlari 2A26M2 topu evezine 2A46 902B tustu qumbaralarinin ates sistemi Surucunun TVNE 4B gece gorme cihazi Carxlarin artan dinamikasi B 46 6 muherriki 1991 ci ilde Uralvagonzavod zavodu T 72 tankinin B seriyasi seviyyesinde inkisafini heyata kecirmeye baslayir SSRI nin dagilmasi ile olkede tank istehsali dayanir diger T 72B istehsalcisi olan Celyabinsk Tank Zavodu ise bundan sonra umumiyyetle hec vaxt zirehli vasite istehsal etmir Uralvagonzavod ise 1998 ci ile qeder yalniz tanklarin temiri ile mesgul olmusdur Zavod rehberliyinin deyisikliyinden sonra bir nece tank modernlesdirildi Ilk modernlesme Rusiya Mudafie Nazirliyinin budcesine uygun gelmedi Neticede 1999 cu ilde zavod temir edilerek modernlesdirilen tanki T 72BA modeli adi altinda dovlet sinaqlarina teqdim etdi Ugurlu sinaqlardan sonra tank T 72BA adi altinda silahlanmaya qebul edildi Sonralar T 72B tanki C seriyasi adi ile diger olkelere ixrac edildi 2000 ci ile qeder tekmillesdirilen tanklar asagidaki avadanliqlarla techiz edilirdi Kontakt dinamik muhafize desti ve elave olaraq Kontakt 5 den bezi detallar atesi idareetme sistemi AIS 2E42 4 sabitlesdiricisi muherriki 2002 ci iledek heyata kecirilen tanklarin modernlesdirilmesinde asagidaki avadanliqlarla techizat heyata kecirildi 1A40 1M AIS Kontact 5 dinamik muhafize desti 2003 cu ilden etibaren modernlesdirme tanklari asagidaki avadanliq ve yeniliklerle temin etdi Muherrik transmissiya avadanligi birlesdirildi muherriki tetbiq edildi Transmisiya yenilendi Aluminium radiator tetbiq edildi Hava temizleyici sistem yenilendi IR maskalanma tetbiq edildi Carxlar katoklar tekmillesdirildi SU 3ET13 1 ile yangin eleyhine avadanliq tetbiq edildi Abzas rabite kompleksi ile techiz edildi Son defe 2016 ci ilde kecirilen modernlesme T 72B tanklarinin T 72B3 seviyyesine yukselmesini tamamladi Tanklarin 2017 ci ilin mayin 9 da kecirilen Qelebe Paradinda istirak etmesi modernlesmenin mehdud miqyasinin esas sebebi oldugu ehtimal edilir Son modernlesme her bir tank ucun 80 milyon rubl deyerinde qiymetlendirildi Bu ise hardasa tankin movcud deyerine ekvivalent reqem demekdir T 72B tanklarinin B3 seviyyesinde modernlesdirilmesinin butun merheleleri Sosna U AIS ve 1A40 4 nisangahinin Avtomatik hedef izleme sisteminin R 168 25U 2 radiostansiyasi ve AVKSU proqram kompleksinin 125 mm lik 2A46M 5 01 topunun 6P50 Kord tipli zenit pulemyotunun 1130 at gucune malik V 92S2F muherriki ve onun fealiyyetini temin eden sistemlerin Surucu mexanikin displey kompleksinin ve arxa gorunus kamerasinin Torpaga bucaq altinda toxunaraq daha yaxsi temas yaradan ve ozunu temizleyen tekmil tirtil lentasinin Muherrik transmisiya hissesini ve korpusunu yan terefden qoruyan ekranlara malik Relikt dinamik muhafize kompleksinin tetbiqi kimi yeniliklerin heyata kecirilmesi ile neticelendi Modelleri T 72 Ural 1973 T 72 tanklarinin modellerinin yaradildigi orijinal modeldir Bu tankin esas xususiyyeti sol terefinde isiginin farasinin olmasidir T 72A 1979 cu ilin may ayindan istehsal olunur Hedefin lazer isigi vasitesile tapilmasi ve elektron atese nezaret sistemi ile techiz edilmis modeldir Bundan elave tankin qulle hissesi ve on hissesi kompozit III nesil zirehle mohkemlendirilmisdir T 72 tanklari 2013 cu ildeki Bakidaki herbi parad zamaniT 72AV T 72G TOS 1 T 72M4CZ T 72 tankinin kecmis Cexoslovakiya variantidir Esed el Babil tanklari Bu tank 1989 1991 ci iller arasinda Iraq ordusu terefinden istehsal edilib Bu tank T 72M tankinin Iraq modelidir daha dogrusu hemin tankin kopyasidir BMR 2 3 Mina temizlemek ucun nezerde tutulmus muharibe masinidir 2016 ci ilde kecirilmis olan Beynelxalq Tank Oyunlari Biatlon zamani Ermenistani temsil etmis T 72B3T 72S T 72B modelinin ixrac ucun nezerde tutulmus versiyasidir T 72M T 72 Ural modeli ile xususiyyetleri tamamile eynidir Zireh qalinligi NBC qorunmasi Bu tanklarda ancaq atese nezaret sistemi lazer vasitesile hedefin mueyyenlesdirilmesi kimi xususiyyetler yoxdur Yaxin Serq ve Afrika olkeleri ucun nezerde tutulmus bir modeldir Kecmis Cexoslovakiya ve Polsa da istehsal olunmusdur T 72B 1985 ci ilin yanvar ayindan istehsal olunur T 72 Uralin tekmillesdirilmis versiyasidir Tankin govdesinde zirehin qalinligi 550 mm dir Govde tekmillesdirilmis 3 nesil kompozit zireh ile techiz edilmisdir Tankin govdesinde aluminium volfram poladdan istifade edilmisdir Zirehin qalinligi qullede 240 mm dir T 72M1 Bu tankin Cexoslovakiya variantidir Govde de zirehin qalinligi 550 mm dir Daha da inkisaf etdirilmis olan atese nezaret sistemi ile techiz olunmusdur T 72M2 Bu tankin Bolqaristan variantidir Bolqaristan istehsali olan lazer hedeftapan ve II nesil atese nezaret sistemi ile techiz olunmusdur T 72M2 Bu tankin muasir Slovakiya variantidir M1 modeli esas goturulerek inkisaf etdirilmis bir variantdir yerli istehsal olan ERA lazer hedeftapan ve termal gorunus cihazlari ile techiz olunmusdur BMPT T 72 sassisi uzerinde qurulmus bir Piyadanin doyus masinidir BREM 1 Piyadalari doyus meydanlarina aparmaq ve onlari doyus meydanlarindan cixartmaq ucun nezerde tutulmus bir zirehli doyus masinidir T 72BM T 72B modelli tankin Kontakt 5 ERA ile techiz edilmis versiyasidir T 72BV T 72B modelli tankin Kontakt 1 ERA ile techiz edilmis versiyasidir MTU 72 Mexsusi olaraq cetin cografi xususiyyetlere malik olan erazilerde dagliq bolgelerde emeliyyatlar apara bilmek yuxari cixa bilmek xususiyyetine malik olan bir modifikasiyadir Istifade olundugu yerlerT 72 tanklari hec vaxt Efqanistan muharibesinde istifade olunmayib Efqanistanda doyusen 40 ci Sovet ordusunda yalniz T 54 ve T 62 tanklari var idi Ermenistan ordusuna mexsus olan T 72BErmenistan ordusuna aid T 72B Rusiya Silahli Quvveleri hal hazirda 5 000 den cox T 72 tankina sahibdir Bu tanklardan 2 000 i hazirda xidmetini dava etdirir qalan 3 000 tank ise ehtiyatda saxlanilir T 72 tanklari Rus ordusu terefinden Birinci Ikinci Cecen Rus muharibelerinde ve Rusiya Gurcustan muharibelerinde istifade olunub Istifade olundugu muharibelerSuriya 1982 ci il Livan muharibesinde Suriya ordusuna mexsus T 72 tanklari Israil Silahli Quvvelerine aid M60A1 tanklari ile qarsilasmisdir 9 iyun 1982 ci ilde Suriya ordusuna mexsus T 72 tanklari serhedi kecmis ve Israil Silahli Quvvelerinin sag cinahinda yerlesen movqelerine zerbeler endirmis Israil Silahli Quvveleri ne aid bezi texnikalari siradan cixarmisdir Muharibeden sonra Suriya prezidenti Hafiz Esed T 72 leri dunyanin en yaxsi tanki adlandirmisdir 2011 ci ilden etibaren Suriya vetendas muharibesinde hokumet quvveleri terefinden istifade olunmaga baslanmisdir Bezi hallarda Azad Suriya Ordusu ve diger qruplasmalarla doyuslerde bu tanklar ele kecirilmis ve hokumet quvvelerine qarsi istifade olunmusdur Suriya vetendas muharibesinde yeniden test edilmis tanklar ozlerine yeni alicilar tapmaga baslamisdirlar Mehz bu ugurlarin sayesinde bir sira olkelerden hele de bu tanklar ucun sifarisler gelir Suriya dovletinin en boyuk silah ve tank idxalatcisi olan Rusiya T 72 tanklarinin muharibede qabiliyyetlerini bir daha yoxlamis ve texnikanin catismayan cehetlerini aradan qaldirmaga sey gostermisdir Artiq bu tanklar uzerlerine elave edilmis olan radarlarin sayesinde RPG ve ATGM mermilerinin zerbelerinden daha yaxsi qorunmagi bacarir hemin mermileri onlar tanka yaxinlasib zerer vermeden hele havadayken mehv ede bilir Bu texnologiya tanklar ucun kohne bir layihe olsa bele xususile de Rusiyanin pesekar oldugu radar ve tank texnologiyasinin Suriyada ugurla islemesi ve bu texnologiya sayesinde coxsayli T 72 tanklarinin heyatda qalmasi bu texnologiya ile techiz olunmus olan tanklara olan maragi yeniden artirmisdir Iraq Iran Iraq muharibesinin evvellerinde Iraq ordusu terefinden istifade olunan T 72 tanklari CESR Sirin yaxinliginda bas veren doyusde hec bir itki vermeden Iran ordusuna mexsus Chieftain tanklarini meglub etmisdir Hemcinin doyusun novbeti gunlerinde de Iraq ordusuna aid T 62 ve T 72 tanklari M47 Patton tanklarini itkilere meruz qoymus hetta bir nece M47 tanki Iraq terefinden ele kecirilmisdir Birinci Korfez muharibesi erzinde emeliyyatlardan birinde Amerikan M1 Abrams tanklari ve Bradley PDM leri Iraq ordusuna aid 37 eded T 72 tankini mehv etmis ve yalniz 1 eded Bradley PDM i siradan cixmisdir Yeni Iraq Silahli Quvvelerine mexsus olan T 72M tankiCecenistan doyusleri Birinci Cecen doyusleri zamani Rusiya Silahli Quvveleri 225 eded T 72 ve T 80 tanki istifade etmisdir Cecenler terefinden doyuslerde effektiv ates menzili 4 km olan istifade olunmusdur Doyuslerin ilk 3 ayi erzinde 15 eded T 72B ve 5 eded T 72A tanki siradan cixarilmisdir Dudayevin qosunlari bir nece eded T 62 ve T 72 tankina sahib idi 1994 cu ilin yayinda olan emeliyyatlar zamani Rusiya HHQ ne aid teyyareler Dudayevin qosunlarina aid 15 tanki mehv etmisdir 1994 cu ilin qisindan sonra cecenlere aid 30 tank mehv edilmis ve ya ele kecirilmisdir 7 eded ele kecirilmis T 72 doyuslerde Ruslar terefinden istifade olunmusdur Ikinci Cecen muharibesi zamani Rusiya Silahli Quvvelerine aid yalniz 1 tank vurulmusdur Rusiya Gurcustan muharibesi 2008 Muharibe erzinde Rusiya 2 eded T 72B tanki itirmisdir Tskhinvali erazisinde bas veren doyus zamani Rusiya ordusuna aid 4 eded T 72 tankindan ibaret taqim Gurcustan ordusuna aid 15 eded zirehli masini siradan cixarmisdir 5 gunluk doyusler zamani ruslar Gurcustan Silahli Quvvelerine aid bir nece eded Israil terefinden modernizasiya edilmis T 72SIM tankini da ele kecirmisdir Ikinci Qarabag Muharibesi 27 sentyabr tarixinde Ermenistan silahli quvvelerinin Azerbaycana qarsi kecirdiyi yeni texribat aktindan sonra Azerbaycan eks hucuma kecdi Esasen Ermenistan Silahli Quvveleri terefinden istifade edilen tanklarin boyuk bir qismi kamikadze dronlardan ve artilleriya qurgularindan istifade edilmekle mehv edilmisdir Azerbaycan Silahli Quvveleri 8 noyabr tarixinedek Ermenistan silahli quvvelerinin 260 den cox T 72 tipli tankini mehv edib 50 den cox tanki ise herbi qenimet kimi ele kecirmisdir Gelecek istifadeciler2009 cu ilin sentyabr ayinda Venesuela 92 eded T 72B1V tankini satin almaq barede Rusiya Federasiyasi ile muqavile imzalamisdir Muqavileye esasen ilk T 72 tanklari 2011 ci ilin may ayinda Venesuelaya catdirilib 2012 ci ilin iyun ayinda imzalanmis muqavileye esasen daha 100 eded T 72 Venesuelaya verilmelidir Hal hazirki istifadeciler aciq qirmizi rengde kecmis istifadeciler ise tund qirmizi rengde gosterilmisdirIndiki istifadeciler Rusiya T 72 istifadecileri Hazirki istifadeciler mavi kecmis istifadeciler qirmizi rengle tesvir edilib Rusiya Quru Qosunlari VDZ li Kontakt 5 ve DZ li Kontakt 1 li 9500 T 72B ve T 72BA 3000 T 72 ehtiyatdadir 2010 cu ilin hesablamalarina gore 160 T 55M T 72 ve T 80 2010 cu ilin hesablamalarina gore Azerbaycan 600 T 72 ASLAN modeli 2019 cu ilin hesablamalarina gore2011 ci ilde teskil edilmis Beynelxalq Tank Oyunlari Biatlon zamani Azerbaycan azarkesleriElcezair 325 T 72 2010 cu ilin hesablamalarina gore Anqola 50 T 72 2010 cu ilin hesablamalarina gore Ermenistan 186 T 72 2018 ci ilin hesablamalarina gore Belarus 1465 T 72 2010 cu ilin hesablamalarina gore Bolqaristan 362 T 72 2010 cu ilin hesablamalarina gore Macaristan 30 T 72 2010 cu ilin hesablamalarina gore Venesuela 92 T 72B1V 2011 2012 ci illerde Rusiyadan alinib Vyetnam 150 T 72M1 partiyasi Polsa terefinden 2005 ci ilden heyata kecirilir Gurcustan 41 T 72AQ 2010 cu ilin hesablamalarina gore Konqo Demokratik Respublikasi 100 eded T 72M1 Ukraynadan 2010 cu ilde getirilmisdir Hindistan 1950 T 72M1 2010 cu ilin hesablamalarina gore Iraq 77 T 72 2009 cu ilin hesablamalarina gore Iran 480 T 72 2010 cu ilin hesablamalarina gore Yemen 60 T 72 2010 cu ilin hesablamalarina gore Qazaxistan 650 T 72 2018 ci ilin hesablamalarina gore Keniya 110 T 72AQ 2010 cu ilin hesablamalarina gore Qirgizistan 150 T 72 2010 cu ilin hesablamalarina gore Kuba 50 51 T 72 Rusiyadan 1993 cu ilde verilmisdir Livan 31 eded T 72M1 2010 cu ilde sifaris edilib catdirilma 2011 ci ilde basa catmalidir Liviya 200 T 72 ustelik 115 saxlangacda 2010 cu ilin hesablamalarina gore Makedoniya 31 T 72AQ 2010 cu ilin hesablamalarina gore Monqolustan 50 eded T 72A 2012 ci ilde Rusiya Federasiyasi HQ den verilib Merakes 40 T 72 2010 cu ilin hesablamalarina gore Myanma 50 T 72 2010 cu ilin hesablamalarina gore Oman 6 eded T 72C 1992 ci ilde Rusiyadan catdirilb Polsa 586 T 72 2010 cu ilin hesablamalarina gore Abxaziya texminen 40 T 72 2008 ci ilin hesablamalarina gore Serbiya 13 T 72 2010 cu ilin hesablamalarina gore Suriya texminen 1500 1700 T 72 ve T 72M 2010 cu ilin hesablamalarina gore Slovakiya 245 T 72M 2010 cu ilin hesablamalarina gore Sudan 60 eded T 72M1 Ukraynadan 2010 cu ilde catdirilb ABS 86 eded T 72 AFR den catdirilib 59 u 1991 27 si 1993 cu ilde Syerra Leone 2 eded T 72 Polsa vasitesile 1995 ci ilde Ukraynadan catdirilib Tacikistan 30 T 72 2010 cu ilin hesablamalarina gore Turkmenistan 670 T 72 2010 cu ilin hesablamalarina gore Uqanda 10 T 72 2010 cu ilin hesablamalarina gore Ozbekistan 70 T 72 2010 cu ilin hesablamalarina gore Ukrayna 1032 T 72 2010 cu ilin hesablamalarina gore Xorvatiya 3 T 72M 2010 cu ilin hesablamalarina gore Cexiya 175 T 72CZ 2010 cu ilin hesablamalarina gore Efiopiya Ukrayna ile T 72E1 seviyyesine qeder modernize edilmis 200 T 72M1 catdirilmasina dair 2011 ci ilde muqavile imzalanib Cenubi Osetiya 75 T 72 2008 ci ilin hesablamalarina gore Kecmis istifadecilerADR Cexoslovakiya ve Polsa istehsali olan 551 eded T 72B 1979 1989 cu illerde SSRI den catdirilmisdir Almaniya 1990 ci ilde birlesdirilenden sonra bu tanklar Almaniya Federativ Respublikasina verilib Ruminiya 1979 cu ilde 30 eded T 72 SSRI den catdirilmisdir Artiq istifade olunmur Serbiya ve Cernoqoriya lisenziya ile 1981 1990 ci illerde boyuk hissesi modifikasiyasinda 390 eded T 72M1 istehsal olunmusdur Cexoslovakiya 1977 1991 ci illerde lisenziya ile 815 eded T 72B istehsal olunmusdur Dovlet dagilandan sonra yeni yaranan dovletlerin Cexiya ve Slovakiyanin ixtiyarina verilmisdir Finlandiya 1985 1990 ci illerde 70 eded SSRI den catdirilmisdir Artiq istifade olunmur Istinadlar 2019 07 20 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2019 07 20 Xarici kecidlerVikianbarda T 72 ile elaqeli mediafayllar var
Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar
