Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Bu məqaləni lazımdır. |
Dizel yanacağı (köhnəl."solyarka") — yanacaq kimi istifadə olunan maye məhsuldur. Adətən bu ad altında neftin birbaşa qovulma məhsulu olan kerosin-qazoyl fraksiyasından alınan yanacaq başa düşülür.
"Solyarka" sözü alman dilində Solaröl (günəş yağı) sözündən yaranıb. Hələ 1857-ci ildə neftin qovulmasından alınan ən ağır fraksiya sarı rənginə görə belə adlandırılıb. Sovet dövründə neft emalı sənayesi "Соляровое масло ГОСТ 1666–42 и ГОСТ 1666–51" adlı məhsul buraxırdı. Bu məhsul ortadövriyyəli (600–1000 dövr/dəq) dizel mühərriklərində yanacaq kimi istifadə üçün nəzərdə tutulub geniş tətbiq olunurdu. Solyar yağı itiyerişli dizel mühərriklərində yanacaq kimi tətbiq üçün yararlı deyil.
Tətbiqi
Dizel yanacağının əsas istehlakçıları dəmiryolu nəqliyyatı, yük avtonəqliyyatı, su nəqliyyatı, hərbi texnika, dizel elektrogeneratorları, kənd təsərrüfatı texnikası, eləcə də son zamanlar sərnişin dizel avtonəqliyyatıdır. Dizel mühərriklərindən başqa, qalıq dizel yanacağı (solyar yağı) çox vaxt qazanxana yağı kimi istifadə olunur.
Yanacağın əsas göstəriciləri
Dizel yanacağı distillə olunmuş, aşağı özlülü (itiyerişli nəqliyyat) və qalıq, yüksək özlülü (traktor, gəmi, stasionar və s.nəqliyyat) yanacağa bölünür. Distillə olunmuş yanacaq hidrotəmizlənmiş kerosin-qazoyl fraksiyasından və 1/5 hissə katalitik krekinq və kokslaşma vasitəsilə alınmış qazoyldan ibarətdir. Yeyin yerişli mühərriklər üçün özülü yanacaq mazutun kerosin-qazoyl fraksiyalarının qarışığıdır. Dizel yanacağının təxminən 42624 kc/kq — dır(10180 ккal/kq).
Ümumi halda dizel mühərrikləri üçün istifadə olunan dizel yanacağı dövlətlərarası standarta (EN 590:2009) uyğun olmalıdır. Bu standart 1 yanvar 2015-ci il tarixindən qüvvəyə minir.
İtiyerişli dizel və qaz-turbin mühərriklərində istifadə olunan, eləcə də ixrac üçün nəzərdə tutulan dizel yanacağı dövlətlərarası standartda ГОСТ 305–2013 ifadə olunmuş tələblərə cavab verməlidir. Bu standart 1 yanvar 2015-ci il tarixindən qüvvəyə minir. Dizel yanacağının keyfiyyətini qiymətləndirmək üçün nümunələr "Neft və neft məhsulları ГОСТ 2517–2012" standartına uyğun götürülür.
Dizel yanacaqlarının əsas istismar göstəriciləri
Dizel yanacaqlarının əsas istismar göstəriciləri:
- setan ədədi – mühərrikin yüksək gücünü və iqtisadi göstəricisini təyin edir;
- – tam yanmanı, işlənmiş qazların tüstülüyünü və toksikliyini təyin edir;
- özlülük və sıxlıq – yanacağın normal verilməsini, yanma kamerasında çiləməsini və filtir sisteminin işqabiliyyətini təmin edir;
- aşağı temperatur xassələri — ətraf mühitin mənfi temperaturunda qidalanma sisteminin fəaliyyətini və yanacağın saxlama şəraitini təyin edir;
- təmizlik dərəcəsi – kobud və zərif təmizlənmə filtrlərinin və mühərrikin silindir-porşen qrupunun etibarlılı işləməsini xarakterizə edir;
- - dizellərdə yanacağın tətbiq şəraitinin təhlükəsizliyini təyin edir;
- kükürdlü birləşmələrin, doymamış karbohodrogenlərin və metalların olması, qurum əmələgəlməsini, korroziya və yeyilməni xarakterizə edir.
Setan ədədi
Setan ədədi – dizel yanacağının alışmasının əsas göstəricisidir. Setan ədədini sınanan yanacağın alışmasını etalonla müqayisə ilə müəyyən edirlər: setanla α-metilnaftalin qarışığının müxtəlif nisbətdə qarışıqları. Yanacaqların setan ədədi onların karbohidrogen tərkibindən asılıdır. Setan ədədinin qiymətinə görə karbohidrogen sinifləri azalma sırası ilə aşağıdakı kimidir:
- normal quruluşlu parafin karbohidrogenləri (molekul kütləsinin artması setan ədədinin artmasına səbəb olur);
- izoquruluşlu ;
- ;
- doymamış karbohidrogenlər:
- yanzəncirli aromatik karbohidrogenlər (yanzəncir uzun olduqca setan ədədi artır);
- yanzəncirsiz aromatik karbohidrogenlər.
Yanacağın qaynama temperaturu yüksək olduqca setan ədədi yüksək olur və asılılıq xətti xarakter daşıyır: yalnız bəzi fraksiyalarda setan ədədi aşağı düşə bilər, bu da onların karbohidrogen tərkibləri ilə izah olunur. Müxtəlif markalı dizel yanacaqlarının setan ədədləri:
- dizel yanacağının markaları — Л З(-35oC) З(-45oC)
- setan ədədi — 47–51 45–49 40–42.
40-dan aşağı setan ədədinə malik yanacağın tətbiqi mühərrikin işləməsini çətinləşdirir, 50-dən yuxarı isə tam yanmanın aşağı düşməsi nəticəsində yanacağın xüsusi sərfinin artmasına səbəb olur. Setan ədədi və yanacağın aşağıtemperatur xassəsi – bunlar əlaqəli kəmiyyətlərdir: yanacağın aşağıtemperatur xassəsi yaxşı olduqca, onun setan ədədi aşağı olur (n-parafin karbohidrogenlərinin ayrılması ilə əlaqədar). Avropa standartlarına görə dizel yanacağına setan ədədinin aşağı həddi – 48 vahid təyin olunub. Dünya yanacaq xartiyası setan ədədinə normanı (yanacağın kateqoriyasından asılı olaraq) 48-dən 55-ə qədər təyin edib. Dizel yanacaqlarının setan ədədini artırmaq üçün aşqarlardan – izopropil və ya tsikloheksilnitratlardan istifadə olunur. Bunları alışma promotorları da adlandırırlar. Xaricdə yanacağın alışmasının xarakteristikası üçün setan ədədi ilə yanaşı dizel indeksi də istifadə olunur. Dizel indeksi ilə setan ədədi arasında fərq 5–10 vahid və dizel indeksi setan ədədindən aşağı və ya yuxarı ola bilər.
Səthi gərilmə və doymuş buxarların təzyiqi
Buxarlanmaya və qarışığın əmələ gəlməsinə təsir edən bu parametrlər karbohidrogen və fraksiya tərkibindən asılıdır. Fraksiya tərkibi ağırlaşdıqca səthi gərilmə artır. Dizel yanacaqlarının doymuş buxarlarının təzyiqi yüksək deyil və yay dizel yanacaqları üçün: 25kPa 40oC ya da 55kPa 60oC-də.
Aşağıtemperatur xassələri
Dizel yanacaqlarının aşağıtemperatur xassələri xarakterizə olunur:
- bulanma temperaturu tbulanma;
- filtrləmə qabiliyyətinin hədd temperaturu tfq;
- donma temperaturu tdonma.
tb və tfq – yanacağın istifadə şəraitini təyin edir.
tdonma – anbarda saxlama şəraiti. Karbohidrogenin bütün sinifləri üçün bu qanunauyğunluq doğrudur: molekul kütləsinin artması ilə, bu səbəbdən də qaynama temperaturunun yüksəlməsi ilə ərimə temperaturu artır.
Ərimə temperaturuna görə parafin>naften>aromatik.
Dizel yanacağının aşağıtemperatur xassələrini yaxşılaşdırmaq üçün ona depressor aşqarları (depressatorlar) əlavə edirlər (yüzdə bir hissə %). Depressor aşqarlarının əlavə edilməsi (poliakrilatlar və olefinlərin vinilasetatla birgəpolimerləri) tfq 10–15oC və tdonma 15–20oC aşağı salmağa imkan verir. Bu aşqarların əlavə olunması tbulanma-ya təsir göstərmir. Bu, depressator aşqarlarının kristallaşmış parafinlərin strukturunun modifikasiyasından, ölçülərinin kiçilməsindən asılı olan təsir mexanizmi ilə əlaqədardır. Lakin bu ənənəvi depressatorlar tdonma və tfq azaldaraq soyuqda saxlandıqda yanacağın laylara ayrılmasının qarşısını almır. Nəticədə yanacaq 2 laya ayrılır: üst şəffaf və aşağı bulanıq (parafinlə zəngin). Hər iki lay mütəhərrikdir, lakin aşağı laydan yanacağı ayırdıqda mühərrik fasilərlələ işləyir. Son illərdə bu problemi xüsusi aşqarlardan- disperqatorlardan istifadə etməklə həll edirlər. Bunların istifadəsinin effektliyi yüksək sedimentasiya stabilliyinə malik çox narın parafin kristallarının alınması ilə izah olunur. Depressoru əlavə etdikdə kristalların ölçüləri 60-dan 10 mkm-ə qədər, disperqatoru əlavə etdikdə isə 60-dan 1 mkm-ə qədər kiçilir. Disperqator kimi turşu amidləri, polimerlər, aminqruplarıla modifikasiya olunmuş birləşmələr və s. istifadə olunur.
Korroziya aqressivliyi
Dizel yanacaqları standartları onların korroziya aqressivliyini xarakterizə edən aşağıdakı göstəricilərlə tənzimlənir:
- kükürdün ümumi miqdarı;
- merkaptan və hidrogen sulfid kükürdün miqdarı;
- suda həll olan turşu və əsasların miqdarı;
- mis lövhədə sınaqlar.
Dizel yanacaqlarının yeni alınma texnologiyası onlarda element kükürdün, hidrogen sulfidin korroziyaya təsir edəcək qədər miqdarını praktiki olaraq istisna edir. 5
Yeyilmə xassələri
Yanacaqlar itiyerişli dizellərin yanacaq aparatının hərəkətedici detallarına sürtkü materialıdır. Yanacaqların tərkibində kükürdün miqdarına görə keyfiyyətinə olan tələblərinin sərtləşməsi ilə əlaqədar hidrotəmizləmə daha sərt şəraitdə aparırlar. Bu zaman dizel yanacaqlarından kükürd, oksigen və azotsaxlayan birləşmələri çıxarırlır ki, bu da onların yağlayıcı keyfiyyətinə mənfi təsir göstərir. Dizel yanacaqlarının yağlayıcı keyfiyyətini artırmaq üçün yeyilməyə qarşı aşqarların istifadəsi ən real üsuldur. Yeyilməyə qarşı aşqar kimi istifadə olunur:
- karbon turşusunun törəmələri (efirlər, amidlər);
- bir neçə funksional polyar qrupa malik (aminqruplar və hidroksillər) karbohidrogenlər;
- bitki yağların və heyvani yağlarının spirtlərlə və fenollarla pereeterifikasiya məhsulu.
Kimyəvi stabillik
Dizel yanacağının kimyəvi stabilliyi onların saxlama zamanı oksidləşməyə qarşı davamlılığı ilə müəyyən olunur. Bu problem neftin emalının dərinləşməsi ilə və yanacaqlara neftin ikinci emalı zamanı tərkibində doymamış karbohidrogenlər olan ortadistillə fraksiyaların daxil edilməsindən yaranıb.
Özlülük və suyun miqdarı
İstifadə məhdudiyyətinə görə dizel yanacaqları iki qrupa bölünür: qış və yay dizel yanacaqları. Bu yanacaqlar arasında əsas fərq bu yanacağa qoyulmuş standartlarda göstərilmiş son dərəcə süzülmə temperaturu (ASTM D6371, ГОСТ 22254–92) və bulanma və donma temperaturlarıdır (ASTM D97, ASTM D2500, ГОСТ 20287–91). Qış yanacağının istehsalı daha baha başa gəlir, lakin əlavə istilik vermədən, məsələn, −10 °C-də yay yanacağından istifadə etmək olmaz. Daha bir problem dizel yanacağının tərkibində olan sudur. Dizel yanacağı saxlananda ondan su ayrılır və aşağı hissədə yığılır, belə ki, dizel yanacağının xüsusi çəkisi 1 kq/l-dən azdır. Magistral xətdə yaranan sudan ibarət olan mantar mühərriyin işini tam bloklayır.ГОСТ 305–82 "Топливо дизельное. Технические условия" standartına görə kinemtaik özlülük 20 °C-də yay növü üçün 3,0÷6,0 sSt, qış növləri üçün 1,8÷5,0 sSt, Arktika üçün 1,5÷4,0 sSt -dur. Bu standart yanacağın bütün növlərində suyun olmamasını tələb edir.
Alışma
Dizel yanacağının əsas göstəricisi setan ədədidir (Л-45). Setan ədədi yanacağın yanma kamerasında alışma qabiliyyətini xarakterizə edir və α-metilnaftalinlə qarışıqda olan setanın miqdarına bərabərdir. Setan ASTM D613 standartı şəraitində tədqiq olunan yanacaqla müqayisədə eyni alışma qabiliyyətinə malikdir. Dizel yanacağı üçün ASTM D93 üzrə təyin olunan alışma temperaturu 700 °C-dən çox olmamalıdır. ASTM D86 üzrə təyin olunan qaynama temperaturu dizel yanacağı üçün 200–350 °C olmalıdır.
Kükürdün miqdarı
Son zamanlar ekoloji təhlükəsizliyin təmin edilməsi baxımından dizel yanacağında kükürdün miqdarı ciddi şəkildə normalaşdırılır. Kükürd dedikdə, kükürdlü birləşmələr — merkaptanlar(R-SH), sulfidlər (R-S-R), disulfidlər (R-S-S-R), tiofenlər, tiofanlar və s.nəzərdə tutulur (R—karbohidrogen radikalı). Neftdə kükürdün miqdarı 0,15 % (Sibirdə yüngül neftlər), 1,5 % (Uralda neft), 5–7%-ədək (ağır bitumlu neftlər); bəzi qalıq yanacaqlarda mümkün miqdar 3%-ədək, gəmi yanacağında 1%-ədək, Avropa və Kaliforniya ştatının son normativlərinə görə isə dizel yanacağında kükürdün miqdarı 0,001%-dən (10 ppm) çox olmamalıdır. Dizel yanacağında kükürdün miqdarının azalması onun yağlayıcı xassələrinin pisləşməsinə səbəb olur, ona ğörə də tərkibində olduqca az miqdarda kükürd olan dizel yanacaqlarının tərkibində yağlayıcı aşqarların olması mütləq şərtdir.
Qazanxana, ağır motor, qaz-turbin, gəmi və soba yanacaqları
Qazanxana yanacaqlarını stasionar buxar qazanlarında, sənaye sobalarında tətbiq edirlər. Ağır motor və gəmi yanacaqlarını gəmilərin enerji qurğularında istifadə edirlər. Qaz-turbin yanacağı stasionar buxar-turbin və buxar-qaz energetik qurğularda, həmçinin su nəqliyyatının qaz-turbin qurğularında istifadə olunur. Soba məişət yanacağı yüksək güclü olmayan, bilavasitə yaşayış binalarında yerləşdirilən istilik qurğularında yandırmaq üçün və eləcə də kənd təsərrüfatında istifadə edilən ortagüclü istilik generatorlarında tətbiq üçün nəzərdə tutulur. Sadalanan yanacaqların ümumi balansında əsas yeri neft mənşəli mazutlar tutur. Bu yanacaqların keyfiyyətinə olan tələblər, onların tətbiqinin şərtlərini müəyyən edir və aşağıdakı göstəricilərlə xarakterizə olunur:
- özlülük;
- kükürdün miqdarı;
- yanma istiliyi;
- donma temperaturu; (depressator-etilenlə vinilasetatın birgəpolimeri);
- alışma temperaturu;
- suyun miqdarı;
- mexaniki qarışıqların miqdarı.
Qazanxana yanacaqları – müxtəlif markalı mazutlar.
Motor yanacaqları – özlülüyünə görə mazuta yaxındır, lakin onun tərkibinə yanacağın keyfiyyətini təmin edəcək bütün komponentlər daxil ola bilər.
Gəmi yanacaqlarını – (azözlülü və yüksək özlülü) – qalıq və distillat fraksiyaların qarışığından alırlar.
Qaz-turbin yanacaqlarını – ikinci prosesin distillatlarından və neftin birbaşa distilləsindən alırlar.
Soba məişət yanacağı – birbaşa distillənin dizel fraksiyasından və ikinci mənşədən – termiki, katalitik krekinq və kokslaşdırmadan istehsal olunur.
Həmçinin bax
Ədəbiyyat
- Товарные нефтепродукты, их свойства и применение. Справочник, под ред. Н. Г. Пучкова, М., 1971;
- Нефтепродукты. Справочник, под ред. Б. В. Лосикова, М., 1966.
Mənbə
- ГОСТ Р 52368–2005 "Топливо дизельное ЕВРО. Технические условия". Дата обращения: 31 мая 2013.
- Технический регламент "О требованиях к автомобильному и авиационному бензину, дизельному и судовому топливу, топливу для реактивных двигателей и топочному мазуту". Дата обращения: 31 мая 2013.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Dizel yanacagi kohnel solyarka yanacaq kimi istifade olunan maye mehsuldur Adeten bu ad altinda neftin birbasa qovulma mehsulu olan kerosin qazoyl fraksiyasindan alinan yanacaq basa dusulur Dizel yanacagi Solyarka sozu alman dilinde Solarol gunes yagi sozunden yaranib Hele 1857 ci ilde neftin qovulmasindan alinan en agir fraksiya sari rengine gore bele adlandirilib Sovet dovrunde neft emali senayesi Solyarovoe maslo GOST 1666 42 i GOST 1666 51 adli mehsul buraxirdi Bu mehsul ortadovriyyeli 600 1000 dovr deq dizel muherriklerinde yanacaq kimi istifade ucun nezerde tutulub genis tetbiq olunurdu Solyar yagi itiyerisli dizel muherriklerinde yanacaq kimi tetbiq ucun yararli deyil TetbiqiDizel yanacaginin esas istehlakcilari demiryolu neqliyyati yuk avtoneqliyyati su neqliyyati herbi texnika dizel elektrogeneratorlari kend teserrufati texnikasi elece de son zamanlar sernisin dizel avtoneqliyyatidir Dizel muherriklerinden basqa qaliq dizel yanacagi solyar yagi cox vaxt qazanxana yagi kimi istifade olunur Yanacagin esas gostericileriDizel yanacagi distille olunmus asagi ozlulu itiyerisli neqliyyat ve qaliq yuksek ozlulu traktor gemi stasionar ve s neqliyyat yanacaga bolunur Distille olunmus yanacaq hidrotemizlenmis kerosin qazoyl fraksiyasindan ve 1 5 hisse katalitik krekinq ve kokslasma vasitesile alinmis qazoyldan ibaretdir Yeyin yerisli muherrikler ucun ozulu yanacaq mazutun kerosin qazoyl fraksiyalarinin qarisigidir Dizel yanacaginin texminen 42624 kc kq dir 10180 kkal kq Umumi halda dizel muherrikleri ucun istifade olunan dizel yanacagi dovletlerarasi standarta EN 590 2009 uygun olmalidir Bu standart 1 yanvar 2015 ci il tarixinden quvveye minir Itiyerisli dizel ve qaz turbin muherriklerinde istifade olunan elece de ixrac ucun nezerde tutulan dizel yanacagi dovletlerarasi standartda GOST 305 2013 ifade olunmus teleblere cavab vermelidir Bu standart 1 yanvar 2015 ci il tarixinden quvveye minir Dizel yanacaginin keyfiyyetini qiymetlendirmek ucun numuneler Neft ve neft mehsullari GOST 2517 2012 standartina uygun goturulur Dizel yanacaqlarinin esas istismar gostericileriDizel yanacaqlarinin esas istismar gostericileri setan ededi muherrikin yuksek gucunu ve iqtisadi gostericisini teyin edir tam yanmani islenmis qazlarin tustuluyunu ve toksikliyini teyin edir ozluluk ve sixliq yanacagin normal verilmesini yanma kamerasinda cilemesini ve filtir sisteminin isqabiliyyetini temin edir asagi temperatur xasseleri etraf muhitin menfi temperaturunda qidalanma sisteminin fealiyyetini ve yanacagin saxlama seraitini teyin edir temizlik derecesi kobud ve zerif temizlenme filtrlerinin ve muherrikin silindir porsen qrupunun etibarlili islemesini xarakterize edir dizellerde yanacagin tetbiq seraitinin tehlukesizliyini teyin edir kukurdlu birlesmelerin doymamis karbohodrogenlerin ve metallarin olmasi qurum emelegelmesini korroziya ve yeyilmeni xarakterize edir Setan edediSetan ededi dizel yanacaginin alismasinin esas gostericisidir Setan ededini sinanan yanacagin alismasini etalonla muqayise ile mueyyen edirler setanla a metilnaftalin qarisiginin muxtelif nisbetde qarisiqlari Yanacaqlarin setan ededi onlarin karbohidrogen terkibinden asilidir Setan ededinin qiymetine gore karbohidrogen sinifleri azalma sirasi ile asagidaki kimidir normal quruluslu parafin karbohidrogenleri molekul kutlesinin artmasi setan ededinin artmasina sebeb olur izoquruluslu doymamis karbohidrogenler yanzencirli aromatik karbohidrogenler yanzencir uzun olduqca setan ededi artir yanzencirsiz aromatik karbohidrogenler Yanacagin qaynama temperaturu yuksek olduqca setan ededi yuksek olur ve asililiq xetti xarakter dasiyir yalniz bezi fraksiyalarda setan ededi asagi duse biler bu da onlarin karbohidrogen terkibleri ile izah olunur Muxtelif markali dizel yanacaqlarinin setan ededleri dizel yanacaginin markalari L Z 35oC Z 45oC setan ededi 47 51 45 49 40 42 40 dan asagi setan ededine malik yanacagin tetbiqi muherrikin islemesini cetinlesdirir 50 den yuxari ise tam yanmanin asagi dusmesi neticesinde yanacagin xususi serfinin artmasina sebeb olur Setan ededi ve yanacagin asagitemperatur xassesi bunlar elaqeli kemiyyetlerdir yanacagin asagitemperatur xassesi yaxsi olduqca onun setan ededi asagi olur n parafin karbohidrogenlerinin ayrilmasi ile elaqedar Avropa standartlarina gore dizel yanacagina setan ededinin asagi heddi 48 vahid teyin olunub Dunya yanacaq xartiyasi setan ededine normani yanacagin kateqoriyasindan asili olaraq 48 den 55 e qeder teyin edib Dizel yanacaqlarinin setan ededini artirmaq ucun asqarlardan izopropil ve ya tsikloheksilnitratlardan istifade olunur Bunlari alisma promotorlari da adlandirirlar Xaricde yanacagin alismasinin xarakteristikasi ucun setan ededi ile yanasi dizel indeksi de istifade olunur Dizel indeksi ile setan ededi arasinda ferq 5 10 vahid ve dizel indeksi setan ededinden asagi ve ya yuxari ola biler Sethi gerilme ve doymus buxarlarin tezyiqiBuxarlanmaya ve qarisigin emele gelmesine tesir eden bu parametrler karbohidrogen ve fraksiya terkibinden asilidir Fraksiya terkibi agirlasdiqca sethi gerilme artir Dizel yanacaqlarinin doymus buxarlarinin tezyiqi yuksek deyil ve yay dizel yanacaqlari ucun 25kPa 40oC ya da 55kPa 60oC de Asagitemperatur xasseleriDizel yanacaqlarinin asagitemperatur xasseleri xarakterize olunur bulanma temperaturu tbulanma filtrleme qabiliyyetinin hedd temperaturu tfq donma temperaturu tdonma tb ve tfq yanacagin istifade seraitini teyin edir tdonma anbarda saxlama seraiti Karbohidrogenin butun sinifleri ucun bu qanunauygunluq dogrudur molekul kutlesinin artmasi ile bu sebebden de qaynama temperaturunun yukselmesi ile erime temperaturu artir Erime temperaturuna gore parafin gt naften gt aromatik Dizel yanacaginin asagitemperatur xasselerini yaxsilasdirmaq ucun ona depressor asqarlari depressatorlar elave edirler yuzde bir hisse Depressor asqarlarinin elave edilmesi poliakrilatlar ve olefinlerin vinilasetatla birgepolimerleri tfq 10 15oC ve tdonma 15 20oC asagi salmaga imkan verir Bu asqarlarin elave olunmasi tbulanma ya tesir gostermir Bu depressator asqarlarinin kristallasmis parafinlerin strukturunun modifikasiyasindan olculerinin kicilmesinden asili olan tesir mexanizmi ile elaqedardir Lakin bu enenevi depressatorlar tdonma ve tfq azaldaraq soyuqda saxlandiqda yanacagin laylara ayrilmasinin qarsisini almir Neticede yanacaq 2 laya ayrilir ust seffaf ve asagi bulaniq parafinle zengin Her iki lay muteherrikdir lakin asagi laydan yanacagi ayirdiqda muherrik fasilerlele isleyir Son illerde bu problemi xususi asqarlardan disperqatorlardan istifade etmekle hell edirler Bunlarin istifadesinin effektliyi yuksek sedimentasiya stabilliyine malik cox narin parafin kristallarinin alinmasi ile izah olunur Depressoru elave etdikde kristallarin olculeri 60 dan 10 mkm e qeder disperqatoru elave etdikde ise 60 dan 1 mkm e qeder kicilir Disperqator kimi tursu amidleri polimerler aminqruplarila modifikasiya olunmus birlesmeler ve s istifade olunur Korroziya aqressivliyiDizel yanacaqlari standartlari onlarin korroziya aqressivliyini xarakterize eden asagidaki gostericilerle tenzimlenir kukurdun umumi miqdari merkaptan ve hidrogen sulfid kukurdun miqdari suda hell olan tursu ve esaslarin miqdari mis lovhede sinaqlar Dizel yanacaqlarinin yeni alinma texnologiyasi onlarda element kukurdun hidrogen sulfidin korroziyaya tesir edecek qeder miqdarini praktiki olaraq istisna edir 5Yeyilme xasseleriYanacaqlar itiyerisli dizellerin yanacaq aparatinin hereketedici detallarina surtku materialidir Yanacaqlarin terkibinde kukurdun miqdarina gore keyfiyyetine olan teleblerinin sertlesmesi ile elaqedar hidrotemizleme daha sert seraitde aparirlar Bu zaman dizel yanacaqlarindan kukurd oksigen ve azotsaxlayan birlesmeleri cixarirlir ki bu da onlarin yaglayici keyfiyyetine menfi tesir gosterir Dizel yanacaqlarinin yaglayici keyfiyyetini artirmaq ucun yeyilmeye qarsi asqarlarin istifadesi en real usuldur Yeyilmeye qarsi asqar kimi istifade olunur karbon tursusunun toremeleri efirler amidler bir nece funksional polyar qrupa malik aminqruplar ve hidroksiller karbohidrogenler bitki yaglarin ve heyvani yaglarinin spirtlerle ve fenollarla pereeterifikasiya mehsulu Kimyevi stabillikDizel yanacaginin kimyevi stabilliyi onlarin saxlama zamani oksidlesmeye qarsi davamliligi ile mueyyen olunur Bu problem neftin emalinin derinlesmesi ile ve yanacaqlara neftin ikinci emali zamani terkibinde doymamis karbohidrogenler olan ortadistille fraksiyalarin daxil edilmesinden yaranib Ozluluk ve suyun miqdariIstifade mehdudiyyetine gore dizel yanacaqlari iki qrupa bolunur qis ve yay dizel yanacaqlari Bu yanacaqlar arasinda esas ferq bu yanacaga qoyulmus standartlarda gosterilmis son derece suzulme temperaturu ASTM D6371 GOST 22254 92 ve bulanma ve donma temperaturlaridir ASTM D97 ASTM D2500 GOST 20287 91 Qis yanacaginin istehsali daha baha basa gelir lakin elave istilik vermeden meselen 10 C de yay yanacagindan istifade etmek olmaz Daha bir problem dizel yanacaginin terkibinde olan sudur Dizel yanacagi saxlananda ondan su ayrilir ve asagi hissede yigilir bele ki dizel yanacaginin xususi cekisi 1 kq l den azdir Magistral xetde yaranan sudan ibaret olan mantar muherriyin isini tam bloklayir GOST 305 82 Toplivo dizelnoe Tehnicheskie usloviya standartina gore kinemtaik ozluluk 20 C de yay novu ucun 3 0 6 0 sSt qis novleri ucun 1 8 5 0 sSt Arktika ucun 1 5 4 0 sSt dur Bu standart yanacagin butun novlerinde suyun olmamasini teleb edir AlismaDizel yanacaginin esas gostericisi setan ededidir L 45 Setan ededi yanacagin yanma kamerasinda alisma qabiliyyetini xarakterize edir ve a metilnaftalinle qarisiqda olan setanin miqdarina beraberdir Setan ASTM D613 standarti seraitinde tedqiq olunan yanacaqla muqayisede eyni alisma qabiliyyetine malikdir Dizel yanacagi ucun ASTM D93 uzre teyin olunan alisma temperaturu 700 C den cox olmamalidir ASTM D86 uzre teyin olunan qaynama temperaturu dizel yanacagi ucun 200 350 C olmalidir Kukurdun miqdariSon zamanlar ekoloji tehlukesizliyin temin edilmesi baximindan dizel yanacaginda kukurdun miqdari ciddi sekilde normalasdirilir Kukurd dedikde kukurdlu birlesmeler merkaptanlar R SH sulfidler R S R disulfidler R S S R tiofenler tiofanlar ve s nezerde tutulur R karbohidrogen radikali Neftde kukurdun miqdari 0 15 Sibirde yungul neftler 1 5 Uralda neft 5 7 edek agir bitumlu neftler bezi qaliq yanacaqlarda mumkun miqdar 3 edek gemi yanacaginda 1 edek Avropa ve Kaliforniya statinin son normativlerine gore ise dizel yanacaginda kukurdun miqdari 0 001 den 10 ppm cox olmamalidir Dizel yanacaginda kukurdun miqdarinin azalmasi onun yaglayici xasselerinin pislesmesine sebeb olur ona gore de terkibinde olduqca az miqdarda kukurd olan dizel yanacaqlarinin terkibinde yaglayici asqarlarin olmasi mutleq sertdir Qazanxana agir motor qaz turbin gemi ve soba yanacaqlariQazanxana yanacaqlarini stasionar buxar qazanlarinda senaye sobalarinda tetbiq edirler Agir motor ve gemi yanacaqlarini gemilerin enerji qurgularinda istifade edirler Qaz turbin yanacagi stasionar buxar turbin ve buxar qaz energetik qurgularda hemcinin su neqliyyatinin qaz turbin qurgularinda istifade olunur Soba meiset yanacagi yuksek guclu olmayan bilavasite yasayis binalarinda yerlesdirilen istilik qurgularinda yandirmaq ucun ve elece de kend teserrufatinda istifade edilen ortaguclu istilik generatorlarinda tetbiq ucun nezerde tutulur Sadalanan yanacaqlarin umumi balansinda esas yeri neft menseli mazutlar tutur Bu yanacaqlarin keyfiyyetine olan telebler onlarin tetbiqinin sertlerini mueyyen edir ve asagidaki gostericilerle xarakterize olunur ozluluk kukurdun miqdari yanma istiliyi donma temperaturu depressator etilenle vinilasetatin birgepolimeri alisma temperaturu suyun miqdari mexaniki qarisiqlarin miqdari Qazanxana yanacaqlari muxtelif markali mazutlar Motor yanacaqlari ozluluyune gore mazuta yaxindir lakin onun terkibine yanacagin keyfiyyetini temin edecek butun komponentler daxil ola biler Gemi yanacaqlarini azozlulu ve yuksek ozlulu qaliq ve distillat fraksiyalarin qarisigindan alirlar Qaz turbin yanacaqlarini ikinci prosesin distillatlarindan ve neftin birbasa distillesinden alirlar Soba meiset yanacagi birbasa distillenin dizel fraksiyasindan ve ikinci menseden termiki katalitik krekinq ve kokslasdirmadan istehsal olunur Hemcinin baxBiodizelEdebiyyatTovarnye nefteprodukty ih svojstva i primenenie Spravochnik pod red N G Puchkova M 1971 Nefteprodukty Spravochnik pod red B V Losikova M 1966 MenbeGOST R 52368 2005 Toplivo dizelnoe EVRO Tehnicheskie usloviya Data obrasheniya 31 maya 2013 Tehnicheskij reglament O trebovaniyah k avtomobilnomu i aviacionnomu benzinu dizelnomu i sudovomu toplivu toplivu dlya reaktivnyh dvigatelej i topochnomu mazutu Data obrasheniya 31 maya 2013