Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Traktor (lat. tractor – "dartıcı") — kənd təsərrüfatında dartıcı kimi tətbiq edilən təkərli nəqliyyat vasitəsidir. Öz kiçik sürəti və yüksək dartma gücü ilə fərqlənir. Əkinçilik işlərinin yerinə yetirilməsində və çətin keçilən yerlərdə geniş tətbiq tapır. Traktorlar arxa hissədə asılmış və ya çarxlar üzərində hərəkət edə bilən kənd təsərrüfatı, tikinti və ya sənaye mexanizmləri ilə təchiz olunurlar. Bu zaman lazım olan aqreqat traktorun arxa hissəsindəki işçi valla və müxtəlif qaldırıcı qollarla birləşdirilir. İş zamanı işçi həmin mexanizmi traktorun içərisindən hidravlik idarəetmə sisteminin köməyi ilə hərəkət etdirir. Traktorlar çətin şəraitdə tərbiq olunduğundan onların təkərlərinin hamısı aparıcıdır. Təkərlərə iri dişli rezin üzlüklərin keçirilməsi ilə çətin yolları qət etmək olur.
Traktorlar müxtəlif sahələrdə tətbiq olunduğundan onların sürətlərinin tənzimlənməsi lazım gəlir. Bundan əlavə traktorlarda geniş tətbiq olunan qabaq yükləmə yeri, bəzi hallarda isə bu üst hissədə yerləşdirilir. Hal-hazırda böyük traktorların kabinasında yerləşdirilir. Başqa nəqliyyat vasitələrindən fərqli oaraq traktorlar diferensial ötürməyə malik olub ayrı-ayrı təkərlərin əyləncinə imkan verir. Traktorların hərkət sürətinin getdikcə artması (80 km/saat) və təkərlərə düşən təzyiq nəticəsində onların ammortizasiya qabiliyyətinin aşağı olmaıs ücundan əksər traktorların qabaq hissəsində ammortizatorlar yerlıəşdirirlər. Bu çox vaxt qabq oxun yay və ya hidravlik olaraq həyata keçirilir.
Yaranma tarixi
Kənd təsərrüfatında ağır işləri görmək üçün tətbiq edilən maşınların tarixi daxili yanacaq mühərriklərinin və tırtıllı ötürmənin yaranması ilə bağlıdır. Bu sahədə aparıcı Avropa dövlətlərində edilən ixtiraların rolu böyük olmuşdur. əsasən rus mühəndisləri Saqryajski və Binov tərəfindən XIX əsrdə ixtira edilmiş tırtıllı ötürmə, traktorların yaranmasının başlanğıcını qoymuşdur.XX əsrin əvvəlində traktorların inkişafında ABŞ mühəndisləri böyük rol oynamağa başlayırlar. İlkin vaxtlarda buxar maşınları ilə hərəkətə gətirilən traktorlar düzəldilir. Buna görə də, ilk traktorların çəkisi böyük idi. 10t çəkisində olan traktorun mühərrikinin gücü cəmi 22….45 a.g. idi. Lokomobil adlanan bu maşınlar 2,5 m böyüklükdə təkərlər üzərində yerləşdirilirdilər. Lokomobillərin aşağı çevikliyə malik olması ücbatından onlar yalnız stasionar olaraq güc ötürücüləri kimi istifadə olunurdu. Məsələn, yer şumlamasında onlardan dartıcı maşın kimi, agacların doğranmasında mişarları hərəkət etdrmək üçün tətbiq edilirdi. Torpağı şumlamaq üçün sahənin hər tərəfində bir lokomobil yerləşdirilərək onlar bir-biri ilə iplə əlaqələndirilirdi. Bu ip torpaq sahəni şumlayn kotanı o başa və bu başa dartmağa xidmət edirdi. Bu maşınların faydalı iş əmsalı yalnız 5%-ə bərabər idi.
Daxili yanma mühərrikinin ixtirasından sonra kənd təsərrüfatında tətbiq olunan maşınların konstruktiv cəhətdən təkmilləşdirilməsi ilə lokomobillər tədricən sıxışdırılmağa başlayır. İlkin yaradılan daxili yanma mühərriki ilə işləyən traktorlar yalnız dartıcı rolunu oynayırdı. Kənd təsərrüfatında işlədilən mexanizmlər isə sadəcə olaraq dartıcı maşınların arxasına qoşulurdu. Dartıcı traktorlar kiçik çəkiyə malik olduqlarından, onlar nisbətən böyük sürətlərdə hərəkət edə bilirdi. Bu, traktorların sürəti 14 km/saata çatırdı. Traktor hazırlayan firmalar arasında 1917-ci ildə yaranmış "Fordson" ("Ford" və "Son" sözlərinin birləşməsindən əmələ gəlmişdir) firması pioner sayılır. Fordson traktorları tezliklə böyük şöhrət qazanır. O, həm Amerikada, həm də Avropada geniş tətbiq olunur. I dünya müharibəsi ərəfəsində iqtisadi blokadada qalan İngiltərə taxıla olan ehtiyatını ödəmək üçün kənd təsərrüfatında mühüm dəyişiklər etmək məcburiyyətində idi. Atla torpaqların şumlanması ilə bu tələbatı ödəmək mümkün deyildi. Bu problemi həll etmək üçün İngiltərə Fordson firmasında 5000 traktor sifariş edir. Alınan gəlir firmaya traktorları inkişaf etdirmək üçün şərait yaratmışdır. Fordson traktorları başqalarına nisbətən az çəkiyə malik idi və ucuz başa gəlirdi. Fordson yerşumlamada istifadə olunan kotanların inkişafının başlanğıcını qoyur.
İstifadə metodları
I dünya müharibəsi dövründə bu traktorlardan ağır yüklərin, əsasən isə artilleriya qurğularının nəql edilməsində istifadə olunurdu. Daxili yanma mühərrikləri ilə işləyən traktorlar və lokomobillər arasındakı rəqabət uzun müddət çəkir. Amerikada lokomobillərin tətbiqi suya və daş kömürünə böyük ehtiyac yaratdığından təsərrüfatçılar tədricən daxili yanma mühərriki ilə işləyən traktorlara keçirdilər. I dünya müharibəsinə qədər traktorların Amerikada tam qələbəsi başa çatır. Avropada isə suya və kömürə elə də ehtiyac duyulmadığından bu proses uzun çəkmişdir. I dünya müharibəsindən sonra alman mühəndisi Fritç Huberin (alm. Fritz Huber) çarxlı traktorun "Buldoq"-un ixtirası ilə Avropada kənd təsərrüfatında hökm sürən tələblərə cavab tapılmış olur. Buldoq aşağı dövrlər sayında işlədiyindən Amerika traktorlarına nisbətən az səs yaradır və az yanacaq işlədirdi. Tezliklə bu traktor Avropa fermerləri tərəfindən geniş istifadə olunur. 20-ci illərdə təkərlərdə rezin üzlüklərin tətbiqi ilə traktorlar yeni mərhələyə qədəm qoyur. Amerikalı mühəndis Ales Kalmersin (ingl. Allis Chalmersin) 1933-cü ildə ixtira etdiyi enli rezin təkərlərin tətbiqi ilə torpağa düşən speçifik yükün qiyməti azalmış olur. Bunun nəticəsində traktorların dartma gücü 30% artırılmış olur. Traktorların çevikliyi artır, onlar şumlamadan avtomobil yoluna və əksinə keçə bilirdilər. Pnevmatik təkərlərin tətbiqi traktorların xarici görünüşündə də dəyişikliyə şərait verir. Traktorların üst tərəfi daha alçaq formada hazırlanır. Traktorlarda 1930-cu ildə tətbiq olunan bu forma indiyə kimi çox az dəyişikliyə məruz qalmışdır. Traktorların getdikcə ixtisaslaşması nəticəsində, onlarla avtomobillər arasında olan konstruktiv fərq də böyüməyə başlayır. Traktorlarda hava təkərlərindən istifadə edilməsinə baxmayaraq, onlar aşağı sürətə, təkərlərdə yüksək momentə və əlavə ötürmə sisteminə malik idilər.
1937-ci ildən etibarən traktorlarda tətbiq olunan hidravlik qaldırıcı sistem qoşulqanlardan imtina etməyə imkan vermişdir. Kənd təsərrüfatında lazım olan mexanizmlər bir başa traktorların arxa hissəsinə bərkidilirdi. Bu konstruksiya 1935-ci ildə amerikalı konstruktor Ferquson (ingl. Ferguson) tərəfindən ixtira edilir. Burada əsas yenilik üçnöqtə prinsipi ilə işləyən hidravlik qaldırma sistemindən ibarət idi. Dartıcı traktorlar bu sistemlə artıq maşının içindən etibarən arxaya qoşulmuş mexanizmləri hərəkət etdirmək imkanı qazanmışdılar. 1939-cu ildən başlayaraq bu sistemlər İngiltərənin kənd təsərrüfatında geniş tətbiq olunur. "Ford" firması da özünün istehsal etdiyi "Fordson" traktorlarını bu sistemlə təchiz edir. Amerikalı traktor istehsalçısı "İnternational Harvester" firmasının ixtira etdiyi çəngəl başlıqlı valın tətbiqi də az əhəmiyyətli deyildi. Bu mexanizm tezliklə traktorqayırmada mühərriklə işçi mexanizm arasında, qüvvə ötürməsində geniş tətbiq olunur. Sonralar üşnöqtə sistemi, hidravlik və çəngəl başlıqlı val, hazırlanan traktorların konstruksiyalarının tərkib hissəsinə çevrilmişdir. Asılqan mexanizmlər daimi traktorun arxa hissəsində daşındığından və onun işçi vəziyyətə gətirilməsi hidravlik ötürmə ilə yerinə yetirildiyindən traktorun çəkisinin azaldılmasına imkan yaranmışdır. Bu yeni konstruksiya traktorların sinifləşdirilməsinə gətirib çıxarmışdır.
Mənbə
- Zworykin, A.А. Geschichte der Technik. 2. Aufl. Leipzig: VEB Fachbuchverlag, 1974
- Brentjes, B., Richter, S., Sonnemann, R. Geschichte der Technik. 1. Aufl. Verlag Ed. Leipzig , 1978, 501 S.
- Troitzsch, U. Technik – von den Anfängen bis zur Gegenwart. Braunschweig: Westermann, 1982, 640 S.
İstinadlar
- "Kova ilə qar təmizlənməsi üçün köməkçi". 2021-09-17 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-09-09.
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqale neqliyyat vasitesi haqqindadir Eyniadli futbol klubu ucun baxin Traktor FK Traktor lat tractor dartici kend teserrufatinda dartici kimi tetbiq edilen tekerli neqliyyat vasitesidir Oz kicik sureti ve yuksek dartma gucu ile ferqlenir Ekincilik islerinin yerine yetirilmesinde ve cetin kecilen yerlerde genis tetbiq tapir Traktorlar arxa hissede asilmis ve ya carxlar uzerinde hereket ede bilen kend teserrufati tikinti ve ya senaye mexanizmleri ile techiz olunurlar Bu zaman lazim olan aqreqat traktorun arxa hissesindeki isci valla ve muxtelif qaldirici qollarla birlesdirilir Is zamani isci hemin mexanizmi traktorun icerisinden hidravlik idareetme sisteminin komeyi ile hereket etdirir Traktorlar cetin seraitde terbiq olundugundan onlarin tekerlerinin hamisi aparicidir Tekerlere iri disli rezin uzluklerin kecirilmesi ile cetin yollari qet etmek olur Muasir traktorLokomobil Traktorlar muxtelif sahelerde tetbiq olundugundan onlarin suretlerinin tenzimlenmesi lazim gelir Bundan elave traktorlarda genis tetbiq olunan qabaq yukleme yeri bezi hallarda ise bu ust hissede yerlesdirilir Hal hazirda boyuk traktorlarin kabinasinda yerlesdirilir Basqa neqliyyat vasitelerinden ferqli oaraq traktorlar diferensial oturmeye malik olub ayri ayri tekerlerin eylencine imkan verir Traktorlarin herket suretinin getdikce artmasi 80 km saat ve tekerlere dusen tezyiq neticesinde onlarin ammortizasiya qabiliyyetinin asagi olmais ucundan ekser traktorlarin qabaq hissesinde ammortizatorlar yerliesdirirler Bu cox vaxt qabq oxun yay ve ya hidravlik olaraq heyata kecirilir Yaranma tarixiKend teserrufatinda agir isleri gormek ucun tetbiq edilen masinlarin tarixi daxili yanacaq muherriklerinin ve tirtilli oturmenin yaranmasi ile baglidir Bu sahede aparici Avropa dovletlerinde edilen ixtiralarin rolu boyuk olmusdur esasen rus muhendisleri Saqryajski ve Binov terefinden XIX esrde ixtira edilmis tirtilli oturme traktorlarin yaranmasinin baslangicini qoymusdur XX esrin evvelinde traktorlarin inkisafinda ABS muhendisleri boyuk rol oynamaga baslayirlar Ilkin vaxtlarda buxar masinlari ile herekete getirilen traktorlar duzeldilir Buna gore de ilk traktorlarin cekisi boyuk idi 10t cekisinde olan traktorun muherrikinin gucu cemi 22 45 a g idi Lokomobil adlanan bu masinlar 2 5 m boyuklukde tekerler uzerinde yerlesdirilirdiler Lokomobillerin asagi cevikliye malik olmasi ucbatindan onlar yalniz stasionar olaraq guc oturuculeri kimi istifade olunurdu Meselen yer sumlamasinda onlardan dartici masin kimi agaclarin dogranmasinda misarlari hereket etdrmek ucun tetbiq edilirdi Torpagi sumlamaq ucun sahenin her terefinde bir lokomobil yerlesdirilerek onlar bir biri ile iple elaqelendirilirdi Bu ip torpaq saheni sumlayn kotani o basa ve bu basa dartmaga xidmet edirdi Bu masinlarin faydali is emsali yalniz 5 e beraber idi Daxili yanma muherrikinin ixtirasindan sonra kend teserrufatinda tetbiq olunan masinlarin konstruktiv cehetden tekmillesdirilmesi ile lokomobiller tedricen sixisdirilmaga baslayir Ilkin yaradilan daxili yanma muherriki ile isleyen traktorlar yalniz dartici rolunu oynayirdi Kend teserrufatinda isledilen mexanizmler ise sadece olaraq dartici masinlarin arxasina qosulurdu Dartici traktorlar kicik cekiye malik olduqlarindan onlar nisbeten boyuk suretlerde hereket ede bilirdi Bu traktorlarin sureti 14 km saata catirdi Traktor hazirlayan firmalar arasinda 1917 ci ilde yaranmis Fordson Ford ve Son sozlerinin birlesmesinden emele gelmisdir firmasi pioner sayilir Fordson traktorlari tezlikle boyuk sohret qazanir O hem Amerikada hem de Avropada genis tetbiq olunur I dunya muharibesi erefesinde iqtisadi blokadada qalan Ingiltere taxila olan ehtiyatini odemek ucun kend teserrufatinda muhum deyisikler etmek mecburiyyetinde idi Atla torpaqlarin sumlanmasi ile bu telebati odemek mumkun deyildi Bu problemi hell etmek ucun Ingiltere Fordson firmasinda 5000 traktor sifaris edir Alinan gelir firmaya traktorlari inkisaf etdirmek ucun serait yaratmisdir Fordson traktorlari basqalarina nisbeten az cekiye malik idi ve ucuz basa gelirdi Fordson yersumlamada istifade olunan kotanlarin inkisafinin baslangicini qoyur Istifade metodlariI dunya muharibesi dovrunde bu traktorlardan agir yuklerin esasen ise artilleriya qurgularinin neql edilmesinde istifade olunurdu Daxili yanma muherrikleri ile isleyen traktorlar ve lokomobiller arasindaki reqabet uzun muddet cekir Amerikada lokomobillerin tetbiqi suya ve das komurune boyuk ehtiyac yaratdigindan teserrufatcilar tedricen daxili yanma muherriki ile isleyen traktorlara kecirdiler I dunya muharibesine qeder traktorlarin Amerikada tam qelebesi basa catir Avropada ise suya ve komure ele de ehtiyac duyulmadigindan bu proses uzun cekmisdir I dunya muharibesinden sonra alman muhendisi Fritc Huberin alm Fritz Huber carxli traktorun Buldoq un ixtirasi ile Avropada kend teserrufatinda hokm suren teleblere cavab tapilmis olur Buldoq asagi dovrler sayinda islediyinden Amerika traktorlarina nisbeten az ses yaradir ve az yanacaq isledirdi Tezlikle bu traktor Avropa fermerleri terefinden genis istifade olunur 20 ci illerde tekerlerde rezin uzluklerin tetbiqi ile traktorlar yeni merheleye qedem qoyur Amerikali muhendis Ales Kalmersin ingl Allis Chalmersin 1933 cu ilde ixtira etdiyi enli rezin tekerlerin tetbiqi ile torpaga dusen specifik yukun qiymeti azalmis olur Bunun neticesinde traktorlarin dartma gucu 30 artirilmis olur Traktorlarin cevikliyi artir onlar sumlamadan avtomobil yoluna ve eksine kece bilirdiler Pnevmatik tekerlerin tetbiqi traktorlarin xarici gorunusunde de deyisikliye serait verir Traktorlarin ust terefi daha alcaq formada hazirlanir Traktorlarda 1930 cu ilde tetbiq olunan bu forma indiye kimi cox az deyisikliye meruz qalmisdir Traktorlarin getdikce ixtisaslasmasi neticesinde onlarla avtomobiller arasinda olan konstruktiv ferq de boyumeye baslayir Traktorlarda hava tekerlerinden istifade edilmesine baxmayaraq onlar asagi surete tekerlerde yuksek momente ve elave oturme sistemine malik idiler 1937 ci ilden etibaren traktorlarda tetbiq olunan hidravlik qaldirici sistem qosulqanlardan imtina etmeye imkan vermisdir Kend teserrufatinda lazim olan mexanizmler bir basa traktorlarin arxa hissesine berkidilirdi Bu konstruksiya 1935 ci ilde amerikali konstruktor Ferquson ingl Ferguson terefinden ixtira edilir Burada esas yenilik ucnoqte prinsipi ile isleyen hidravlik qaldirma sisteminden ibaret idi Dartici traktorlar bu sistemle artiq masinin icinden etibaren arxaya qosulmus mexanizmleri hereket etdirmek imkani qazanmisdilar 1939 cu ilden baslayaraq bu sistemler Ingilterenin kend teserrufatinda genis tetbiq olunur Ford firmasi da ozunun istehsal etdiyi Fordson traktorlarini bu sistemle techiz edir Amerikali traktor istehsalcisi International Harvester firmasinin ixtira etdiyi cengel basliqli valin tetbiqi de az ehemiyyetli deyildi Bu mexanizm tezlikle traktorqayirmada muherrikle isci mexanizm arasinda quvve oturmesinde genis tetbiq olunur Sonralar usnoqte sistemi hidravlik ve cengel basliqli val hazirlanan traktorlarin konstruksiyalarinin terkib hissesine cevrilmisdir Asilqan mexanizmler daimi traktorun arxa hissesinde dasindigindan ve onun isci veziyyete getirilmesi hidravlik oturme ile yerine yetirildiyinden traktorun cekisinin azaldilmasina imkan yaranmisdir Bu yeni konstruksiya traktorlarin siniflesdirilmesine getirib cixarmisdir MenbeZworykin A A Geschichte der Technik 2 Aufl Leipzig VEB Fachbuchverlag 1974 Brentjes B Richter S Sonnemann R Geschichte der Technik 1 Aufl Verlag Ed Leipzig 1978 501 S Troitzsch U Technik von den Anfangen bis zur Gegenwart Braunschweig Westermann 1982 640 S Vikianbarda Traktor ile elaqeli mediafayllar var Istinadlar Kova ile qar temizlenmesi ucun komekci 2021 09 17 tarixinde Istifade tarixi 2020 09 09 Xarici kecidler