Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Katalitik kreking- neft fraksiyalarının, yüksək oktan ədədli benzin, və doymamış yağlı qazlar almaq üçün, katalitik termiki emalıdır.
Ümumi məlumat
Katalitik kreking- neftin dərin emalını təmin edən əsas proseslərdən biridir. Katalitik krekingin sənayeyə tətbiqi (20-ci əsrin 30-cu illərində ABŞ-da) (, 1936 il) uzunmüddətli istismara malik olan alümosilikat əsasında katalizatorların yaranmasına təsir göstərdi. Bu prosesin əsas müsbət cəhəti- onun böyük istismar çevikliyinə malik olmasıdır: propilen, və butilenlə zəngin olan yüksək oktan ədədli benzin və qazın alınması ilə neftin müxtəlif fraksiyalarının emalının mümkünlüyüdür: diqər proseslərlə əvəz olunmasının asanlığı, məs.: , , , və s. Neftin emalında krekingin belə universal olmağı onun neft emalında böyük əhəmiyyət kəsb etdiyini göstərir.
Xammal
Hal-hazirda katalitik kreking üçün xammal vakuum qazoyludur –qaynama temperaturu 350–500 °C olan birbaşa qovulan fraksiya. Qaynamanın sonu xammalın tərkibində metalın qalması və kokslaşması ilə (0,3%-dən artiq olmamalıdır) təyin olunur. Fraksiya, kükürdlü birləşmələri yox etmək və kokslaşmanı azaltmaq üçün əvvəldən hidrotəmizləməyə uğrayır. Bəzi (UOP, İFP) kimi kompaniyalarda ağır fraksiyaların katalitik krekinqi üçün bir sıra işlənib-hazırlanmış proseslər var –məs. Mazutun(6–8% kokslaşmaya qədər). Xammal kimi hidrokreking qalığı da istifadə olunur, burada həmçinin xammal kimi deasfaltlardan, petrolatumlardan istifadə etmək olar.
Prosesin şərtləri
Katalizatorun xammala olan sirkulyasiya nisbəti;-10:1-dir (lift- reaktor qurğusu üçün), temperatur −510–540 °C, təzyiq- 0,5–2 atm.
Temperatur-650–730 °C, təzyıq- 1–3atm.
Katalizator
Keçmiş nəsl qurğularında amorf, kiçik kürəcik katalizatorlardan istifadə olunurdu. Bunlar səthinin sahəsi 200 m2/g olan 3–5 mm-lik kürəciklərdir. Hal-hazirda seolittərkibli mikrosferik katalizatorlardan istifadə olunur.(hissəciklərin ölçüsü. – 35–150 mkm-dir). Səthinin sahəsi 300–400 m²/q-dır. Bu, amorf a matrisanın üzərinə çəkilmiş seolit komponentidir. Seolitin tərkibi 30%-dən çox deyildir. Seolit komponenti kimi ultrastabil Y seolitindən, bəzən benzinin oktan ədədini artırmaq üçün ZSM-5 seolitindən istifadə olunur. Bəzi şirkətlər katalizatorları hazırlayarkən seolitin tərkibinə komponent kimi nadir torpaq metalları da əlavə edirlər. Kreking katalizatorlarında katalizatorun yeyilməsini azaldan əlavələr, koksun yandırılması zamanı regeneratorda əmələ gələn CO-nun sona qədər, yəni CO2-yə qədər yanmasını təmin edən promotorlar da olur.
Reaktorun tipləri
Qurğular aparılan proseslərə görə fərqlənirlər.
- Dövri (Qudri reaktoru). Qızdırılmış stasionar katalizator təbəqəsindən xammal buraxılr, və o kokslaşandan sonra reaktoru reqenerasiyaya qoyurlar.
- Fasiləsiz reqenerasiya. Reaktordan kokslaşmış katalizator çıxarılır, sonra onun üst səthindəki koks təbəqəsi ayrı aparatda yandırılır və reaktora qaytarılır. Reqenerasiyadan sonra katalizator bərk qızmış olur bu da kreking ücün kifayət edir və buna görə katalitik kreking prosesinə xaricdən istiliyin verilməsinə ehtiyac qalmır.
Fasiləsiz regenerasiya qurğuları
Fasiləsiz regenerasiya qurğuları müxtəlif növlərə ayrılır:
- Hərəkət edən katalizator təbəqəsi olan reaktorlar . Kürəcikli katalizator təbəqəsi reaktor boyu yuxarı qalxan xammal buxarlarına qarşı hərəkət edir. Kontakt zamanı krekinq baş verir, katalizator isə aşağıdan regenirasiyaya, alınan məhsul isə bölünməyə göndərilir. Regenirasiya havanın köməyi ilə xüsusi aparatda aparılır;bu vaxt koksun yanması zamanı ayrılan istilik buxarın regenerasiyası üçün istifadə olunur. Qurğu tipi-43–102.
- Qaynayan katalizator təbəqəli reaktor.
- Mikroölçülü katalizator xammalın buxar selində uçur. Kokslaşma getdikçə katalizatorun hissəcikləri ağirlaşaraq yerə düşürlər. Sonra isə katalizator qaynar təbəqədə gedən regenerasiya üçün çıxarılır, alınan məhsullar isə bölunməyə gedir.
- Qurğu tipləri – 1 — A//M, 43–103.
- Lift –reaktor tipli reaktorlar.
Qızdırılmış xammal xüsusi girəcəkdə dispersləşir və burada çıxan katalizator seli ilə qarışır. Bundan sonra kreking məhsulu ilə katalizator garışığı xüsusi konstruksiyalı separatorun qaynayan qatında ayrılır. Qalıq məhsullar desorberdə buxarla desorbsiya olunurlar. Xammalla katalizizatorun kontakt müddəti bir-neçə saniyə təşkil edir. Qurğu tipi- G-43–107.
Millisaniyə
Burada prosesin əsas xüsusiyyəti- lift reaktorunun olmamasıdir. Katalizator reaktora azalan sel axını ilə daxil olur, və katalizatorun hərəkəti istiqamətinə perpendikulyar olaraq xammal buxarları sovrulur. Reaksiyanın ümumi vaxtı bir neçə millisaniyə təşkil edir, bu da (katalazator: xammal nişbətini artırmaqla) benzin fraksiyasının 60–65%-qədər artırılmasına imkan verir. Indiki zamanda lift-reaktorlar ən mükəmməl hesab olunurlar. Burada oktan ədədi 91–92,5 olan benzinin çıxımı 50–55% təşkil edir, qaynayan qat təbəqəsi olan reaktorlarda isə oktan ədədi 91–92,5 olan benzinin çıxımı 49–52% təşkl edir.
Məhsullar
Katalitik kreking prosesilə hidrotəmizlənmış vakuum qazoylun tipik maddi balansı.
| Məhsullar | Xammal %-çıx |
|---|---|
| Cəmi götürülub: | 100 |
| Hidrotəmizlənmiş vakuum qazoylu(fr. 350–500 °C) | 100 |
| Alınıb : | 100 |
| H2 | 0,04 |
| СН4 | 0,25 |
| C2H6 | 0,23 |
| C2H4 | 0,36 |
| C3H8 | 0,85 |
| С3H6 | 2,73 |
| butan | 0,89 |
| buten | 2,5 |
| izobutan | 4,20 |
| Benzin frak. (təmiz-91/92) | 58,62 |
| Qazoyl(yüngül-ağır) | 27,17 |
| Koks+itki | 2,17 |
Məhsulun keyfiyyəti
Qaz
Katalitik kreking qazının yarısı doymamış k/h.-dən, əsasən propilen və butendən və az miqdar izobutandan ibarətdir. Buna görə də yüksəkoktan ədədli benzin almaq məqsədilə buten-butilen fraksiyası alkilləşmə prosesi üçün xammal kimi istifadə olunur. Propan-propilen fraksiyasından polipropilenin istehsalı məqsədilə propilenin ayrılmasında istifadə olunur. Katalitik kreking zamanı ümumi istehsalın 5%-ni propilen təşkil edir. (H2, CH4, C2H6) zavod qurğularında yanacaq kimi istifadə olunur.
Benzin
Katalitik krekingin 200–270 °C-dəki fraksiyası yüngül qazoyl hesab olunur. Bunun tərkibini onu aşağı setan ədədinə gətirən(bir qayda olaraq 20–25-dən yuxarı olmayaraq) böyük miqdarda –aromatik k/h təşkil edir. Bundan başqa, əvvəldən xammalın hidrotəmizlənməsi şəraitində, yüngül qazoylda müəyyən miqdarda (0,1–0,5%) kükürdlü birləşmələr olur.. Bu səbəbdən yüngül qazoyl böyük miqdarda dizel yanacaqlarının alınması üçün istifadə oluna bilməz. onun təklif olunan miqdarı 20%-ə gədərdir (o da əgər yanacaqlarda kükürd və setan ədədinə görə ehtiyat varsa). Yüngül qazoylun bundan başqa tətbiq sahəsi-soba yanacaqlarının, özlülüyünün azalması və hisin istehsalıdır.
- Benzin
Katalitik krekinq prosesi zamanı yüksək oktan ədədli benzin alınır. Bu benzinin tərkibində1% benzol və 20–25% aromatik karbohidrogenlər var, bu da ondan Avropa İttifaqının normalarına müvafiq(Evro-4, Evro-5)benzin almaq üçün istifadə etməyə imkan verir. Katalitik krekinqin ən böyük çatışmayan cəhəti tərkibində doymamış karbohidrogenlərin (30%-ə qədər) və kükürdün(0,1–0,5%) olmasıdır. Bu, yanacağın stabilliyinə mənfi təsir göstərir. Benzin tərkibində olan olefinlərə görə tez bir müddətdə polimerləşir və oksidləşir və buna görə digər benzin fraksiyaları ilə qarışdırılmadıqda istifadə oluna bilməz.
- Yüngül qazoyl
Katalitik krekinqin 200–2700C-dəki(daha az 200–350) fraksiyası yüngül qazoyl hesab olunur. Onun tərkibində çox miqdarda aromatik k/h-lərin olması setan ədədinin kiçik olmasına gətirib çıxarır(bir qayda olaraq 20–25). Bundan başqa tərkibində müəyyən miqdarda kükürd olduğundan(0,1–0,5%)ondan böyük miqdarda yanacaq hazırlanmasında istifadə etmək olmur.
- Ağır qazoyl
Katalitik krekinqin ağır qazoylu-270 °C-dən yuxarı temperaturda qaynayan fraksiyadır(320,350 daha az-az) . Bu fraksiya tərkibində politsiklik aromatik k/h olmasına görə, (S-in müəyyən miqdarında) yüksək keyfiyyətli iynəvari koks almaq üçün kokslaşma prosesində gözəl xammaldır. Bu fraksiyanı bu üsulla istifadə etmək mümkün olmadıqda ondan soba yanacaqlarında istifadə edirlər.
Mənbə
- Крекинг нефтяных фракций на цеолитсодержащих катализаторах. Под. ред. С. Н. Хаджиева. — М., Химия, 1982.
- Смидович Е. В. Технология переработки нефти и газа. Крекинг нефтяного сырья и переработка углеводородных газов. Ч. 2. — М., Химия, 1980.
- Капустин В. М., Кукес С. Г., Бертолусини Р. Г. Нефтеперерабатывающая промышленность США и бывшего СССР. — М., Химия, 1995.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Katalitik kreking neft fraksiyalarinin yuksek oktan ededli benzin ve doymamis yagli qazlar almaq ucun katalitik termiki emalidir Umumi melumatKatalitik kreking neftin derin emalini temin eden esas proseslerden biridir Katalitik krekingin senayeye tetbiqi 20 ci esrin 30 cu illerinde ABS da 1936 il uzunmuddetli istismara malik olan alumosilikat esasinda katalizatorlarin yaranmasina tesir gosterdi Bu prosesin esas musbet ceheti onun boyuk istismar cevikliyine malik olmasidir propilen ve butilenle zengin olan yuksek oktan ededli benzin ve qazin alinmasi ile neftin muxtelif fraksiyalarinin emalinin mumkunluyudur diqer proseslerle evez olunmasinin asanligi mes ve s Neftin emalinda krekingin bele universal olmagi onun neft emalinda boyuk ehemiyyet kesb etdiyini gosterir XammalHal hazirda katalitik kreking ucun xammal vakuum qazoyludur qaynama temperaturu 350 500 C olan birbasa qovulan fraksiya Qaynamanin sonu xammalin terkibinde metalin qalmasi ve kokslasmasi ile 0 3 den artiq olmamalidir teyin olunur Fraksiya kukurdlu birlesmeleri yox etmek ve kokslasmani azaltmaq ucun evvelden hidrotemizlemeye ugrayir Bezi UOP IFP kimi kompaniyalarda agir fraksiyalarin katalitik krekinqi ucun bir sira islenib hazirlanmis prosesler var mes Mazutun 6 8 kokslasmaya qeder Xammal kimi hidrokreking qaligi da istifade olunur burada hemcinin xammal kimi deasfaltlardan petrolatumlardan istifade etmek olar Prosesin sertleriKatalizatorun xammala olan sirkulyasiya nisbeti 10 1 dir lift reaktor qurgusu ucun temperatur 510 540 C tezyiq 0 5 2 atm Temperatur 650 730 C tezyiq 1 3atm KatalizatorKecmis nesl qurgularinda amorf kicik kurecik katalizatorlardan istifade olunurdu Bunlar sethinin sahesi 200 m2 g olan 3 5 mm lik kureciklerdir Hal hazirda seolitterkibli mikrosferik katalizatorlardan istifade olunur hisseciklerin olcusu 35 150 mkm dir Sethinin sahesi 300 400 m q dir Bu amorf a matrisanin uzerine cekilmis seolit komponentidir Seolitin terkibi 30 den cox deyildir Seolit komponenti kimi ultrastabil Y seolitinden bezen benzinin oktan ededini artirmaq ucun ZSM 5 seolitinden istifade olunur Bezi sirketler katalizatorlari hazirlayarken seolitin terkibine komponent kimi nadir torpaq metallari da elave edirler Kreking katalizatorlarinda katalizatorun yeyilmesini azaldan elaveler koksun yandirilmasi zamani regeneratorda emele gelen CO nun sona qeder yeni CO2 ye qeder yanmasini temin eden promotorlar da olur Reaktorun tipleriQurgular aparilan proseslere gore ferqlenirler Dovri Qudri reaktoru Qizdirilmis stasionar katalizator tebeqesinden xammal buraxilr ve o kokslasandan sonra reaktoru reqenerasiyaya qoyurlar Fasilesiz reqenerasiya Reaktordan kokslasmis katalizator cixarilir sonra onun ust sethindeki koks tebeqesi ayri aparatda yandirilir ve reaktora qaytarilir Reqenerasiyadan sonra katalizator berk qizmis olur bu da kreking ucun kifayet edir ve buna gore katalitik kreking prosesine xaricden istiliyin verilmesine ehtiyac qalmir Fasilesiz regenerasiya qurgulariFasilesiz regenerasiya qurgulari muxtelif novlere ayrilir Hereket eden katalizator tebeqesi olan reaktorlar Kurecikli katalizator tebeqesi reaktor boyu yuxari qalxan xammal buxarlarina qarsi hereket edir Kontakt zamani krekinq bas verir katalizator ise asagidan regenirasiyaya alinan mehsul ise bolunmeye gonderilir Regenirasiya havanin komeyi ile xususi aparatda aparilir bu vaxt koksun yanmasi zamani ayrilan istilik buxarin regenerasiyasi ucun istifade olunur Qurgu tipi 43 102 Qaynayan katalizator tebeqeli reaktor Mikroolculu katalizator xammalin buxar selinde ucur Kokslasma getdikce katalizatorun hissecikleri agirlasaraq yere dusurler Sonra ise katalizator qaynar tebeqede geden regenerasiya ucun cixarilir alinan mehsullar ise bolunmeye gedir Qurgu tipleri 1 A M 43 103 Lift reaktor tipli reaktorlar Qizdirilmis xammal xususi girecekde disperslesir ve burada cixan katalizator seli ile qarisir Bundan sonra kreking mehsulu ile katalizator garisigi xususi konstruksiyali separatorun qaynayan qatinda ayrilir Qaliq mehsullar desorberde buxarla desorbsiya olunurlar Xammalla katalizizatorun kontakt muddeti bir nece saniye teskil edir Qurgu tipi G 43 107 MillisaniyeBurada prosesin esas xususiyyeti lift reaktorunun olmamasidir Katalizator reaktora azalan sel axini ile daxil olur ve katalizatorun hereketi istiqametine perpendikulyar olaraq xammal buxarlari sovrulur Reaksiyanin umumi vaxti bir nece millisaniye teskil edir bu da katalazator xammal nisbetini artirmaqla benzin fraksiyasinin 60 65 qeder artirilmasina imkan verir Indiki zamanda lift reaktorlar en mukemmel hesab olunurlar Burada oktan ededi 91 92 5 olan benzinin ciximi 50 55 teskil edir qaynayan qat tebeqesi olan reaktorlarda ise oktan ededi 91 92 5 olan benzinin ciximi 49 52 teskl edir MehsullarKatalitik kreking prosesile hidrotemizlenmis vakuum qazoylun tipik maddi balansi Mehsullar Xammal cixCemi goturulub 100Hidrotemizlenmis vakuum qazoylu fr 350 500 C 100Alinib 100H2 0 04SN4 0 25C2H6 0 23C2H4 0 36C3H8 0 85S3H6 2 73butan 0 89buten 2 5izobutan 4 20Benzin frak temiz 91 92 58 62Qazoyl yungul agir 27 17Koks itki 2 17Mehsulun keyfiyyetiQaz Katalitik kreking qazinin yarisi doymamis k h den esasen propilen ve butenden ve az miqdar izobutandan ibaretdir Buna gore de yuksekoktan ededli benzin almaq meqsedile buten butilen fraksiyasi alkillesme prosesi ucun xammal kimi istifade olunur Propan propilen fraksiyasindan polipropilenin istehsali meqsedile propilenin ayrilmasinda istifade olunur Katalitik kreking zamani umumi istehsalin 5 ni propilen teskil edir H2 CH4 C2H6 zavod qurgularinda yanacaq kimi istifade olunur Benzin Katalitik krekingin 200 270 C deki fraksiyasi yungul qazoyl hesab olunur Bunun terkibini onu asagi setan ededine getiren bir qayda olaraq 20 25 den yuxari olmayaraq boyuk miqdarda aromatik k h teskil edir Bundan basqa evvelden xammalin hidrotemizlenmesi seraitinde yungul qazoylda mueyyen miqdarda 0 1 0 5 kukurdlu birlesmeler olur Bu sebebden yungul qazoyl boyuk miqdarda dizel yanacaqlarinin alinmasi ucun istifade oluna bilmez onun teklif olunan miqdari 20 e gederdir o da eger yanacaqlarda kukurd ve setan ededine gore ehtiyat varsa Yungul qazoylun bundan basqa tetbiq sahesi soba yanacaqlarinin ozluluyunun azalmasi ve hisin istehsalidir Benzin Katalitik krekinq prosesi zamani yuksek oktan ededli benzin alinir Bu benzinin terkibinde1 benzol ve 20 25 aromatik karbohidrogenler var bu da ondan Avropa Ittifaqinin normalarina muvafiq Evro 4 Evro 5 benzin almaq ucun istifade etmeye imkan verir Katalitik krekinqin en boyuk catismayan ceheti terkibinde doymamis karbohidrogenlerin 30 e qeder ve kukurdun 0 1 0 5 olmasidir Bu yanacagin stabilliyine menfi tesir gosterir Benzin terkibinde olan olefinlere gore tez bir muddetde polimerlesir ve oksidlesir ve buna gore diger benzin fraksiyalari ile qarisdirilmadiqda istifade oluna bilmez Yungul qazoyl Katalitik krekinqin 200 2700C deki daha az 200 350 fraksiyasi yungul qazoyl hesab olunur Onun terkibinde cox miqdarda aromatik k h lerin olmasi setan ededinin kicik olmasina getirib cixarir bir qayda olaraq 20 25 Bundan basqa terkibinde mueyyen miqdarda kukurd oldugundan 0 1 0 5 ondan boyuk miqdarda yanacaq hazirlanmasinda istifade etmek olmur Agir qazoyl Katalitik krekinqin agir qazoylu 270 C den yuxari temperaturda qaynayan fraksiyadir 320 350 daha az az Bu fraksiya terkibinde politsiklik aromatik k h olmasina gore S in mueyyen miqdarinda yuksek keyfiyyetli iynevari koks almaq ucun kokslasma prosesinde gozel xammaldir Bu fraksiyani bu usulla istifade etmek mumkun olmadiqda ondan soba yanacaqlarinda istifade edirler MenbeKreking neftyanyh frakcij na ceolitsoderzhashih katalizatorah Pod red S N Hadzhieva M Himiya 1982 Smidovich E V Tehnologiya pererabotki nefti i gaza Kreking neftyanogo syrya i pererabotka uglevodorodnyh gazov Ch 2 M Himiya 1980 Kapustin V M Kukes S G Bertolusini R G Neftepererabatyvayushaya promyshlennost SShA i byvshego SSSR M Himiya 1995