Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Rusiya İmperiyası (rus. Российская империя) — 1721-ci ildə Şimal müharibəsinin sona çatmasından 1917-ci il Fevral inqilabı nəticəsində hakimiyyətə gələn müvəqqəti hökumət tərəfindən Respublika qurulana qədər Avrasiya və Şimali Amerika boyunca mövcud olmuş imperiya.
| İmperiya | |||||
| Rusiya imperiyası | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| rus. Российская Империя | |||||
| |||||
| ««С нами Бог!» Tanrı bizimlədir!» | |||||
| Himn: «Боже, Царя храни!» Tanrı, Çarı qoru! | |||||
 Rusiya İmperiyası özünün pik nöqtəsində, 1865-ci il: Rusiya İmperiyası Protektoratları və təsir sahəsi | |||||
| 22 oktyabr (2 noyabr) 1721 — 1 (14) sentyabr 1917 | |||||
| Paytaxt | Sankt-Peterburq | ||||
| Dilləri | rus dili, polyak dili, fin dili, isveç dili | ||||
| Rəsmi dilləri | Rus dili və regional dillər | ||||
| Dövlət dini | Pravoslav | ||||
| Valyuta | qızıl rubl[d], Rubl | ||||
| Ərazisi | 23,700,000 km² (1866) 21 799 825 km² (1916) | ||||
| Əhalisi | 125,640,021 (1897) | ||||
| İdarəetmə forması | Mütləq Monarxiya (1721–1906) Konstitusiyalı monarxiya (1906–1917) (de-yure) | ||||
| Dövlət başçıları | |||||
| İlk İmperator | |||||
| • 1721-1725 | I Pyotr | ||||
| Son İmperator | |||||
| • 1894-1917 | II Nikolay | ||||
| İlk Baş nazir | |||||
| • 1905-1906 | Sergey Vitte | ||||
| Son Baş nazir | |||||
| • 1917 | Nikolay Qalitsin | ||||
| Tarixi | |||||
| • 22 oktyabr 1721 | I Pyotr tərəfindən imperiya elan edilməsi | ||||
| • 26 dekabr 1826 | Dekabristlər üsyanı | ||||
| • 3 mart 1861 | Kəndli islahatı | ||||
| • 22 yanvar 1905– 16 iyun 1907 | 1905-1907-ci illər inqilabı | ||||
| • 6 may 1906 | Konstitusiyanın qəbulu | ||||
| • fevral–mart 1917 | Fevral inqilabı | ||||
| • 15 mart 1917 | II Nikolayın devrilməsi | ||||
| • 14 sentyabr 1917 | Müvəqqəti hökumət tərəfindən respublikanın qurulması | ||||
| Davamiyyət | |||||
| → | |||||
| a. 1866-cı ildən sonra Alyaska ABŞ-yə satıldı, lakin Batum, Qars, Pamir və Zakaspiyski əldə edildi. b. 1914-cü ildə Sankt-Peterburqun adı Petroqrad olaraq dəyişdirildi. c. Rusiya, imperiya dağılanadək Yuli təqvimindən istifadə etməyə davam etdi. | |||||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||||
Dünya tarixində üçüncü böyük imperiya olmaqla, üç qitə boyunca uzanan Rus İmperiyası ərazi ölçüsünə görə yalnız Britaniya və Monqol İmperiyasından geri qalırdı. Rusiya imperiyasının yüksəlişi rəqib qonşularının — İsveç, Reç Pospolita, İran və Osmanlı imperiyalarının zəifləməsi sayəsində baş verdi. Bu, 1812–1814-cü illərdə Napoleonun Avropanı idarə etməklə qərbə və cənuba doğru genişlənmək istəyinin dəf edilməsində böyük rol oynadı.
Rusiya İmperiyasını 1721-ci ildən 1762-ci ilə qədər Romanovlar ailəsi, 1762-ci ildən sonra bu ailənin alman əsilli qolu Holşteyn-Qottorp ailəsi idarə edirdi. 19-cu əsrin əvvəllərində Rusiya İmperiyası şimaldan Şimal Buzlu okeandan cənubda Qara dənizə, qərbdən Baltik dənizindən şərqdə Sakit okeana və 1867-ci ilə qədər Amerikada Alyaskaya qədər uzanırdı. 1897-ci ildə əhalinin siyahıya alınması ilə qeydiyyata alınan 125.6 milyon nəfər ilə həmin dövrdə Böyük Tzin və Hindistandan sonra dünyada əhalisinin sayına görə üçüncü yerdə idi. Rusiya bütün imperiyalar kimi iqtisadiyyat, etnik və dini mənsubiyyət fərqliliklərini özündə birləşdirirdi. İmperiyada çoxsaylı üsyan və sui-qəsd cəhdləri həyata keçirən müxalif qüvvələr var idi. Onlar gizli polis tərəfindən yaxından izlənilir və minlərlə insan Sibirə sürgün edilirdilər.
İqtisadi cəhətdən, imperiyanın əsas bazasını kənd təsərrüfatı təşkil edirdi. Böyük əmlaklarda təhkimli kəndlilərin çalışması (1861-ci ildə azad olunanadək) ilə məhsuldarlıq göstəriciləri aşağı idi. Dəmir yolu və fabriklərdə xarici sərmayələrin qoyulması hesabına iqtisadiyyat yavaş-yavaş sənayeləşdirildi. Torpaqlar 10-cu əsrdən 17-ci əsrə qədər zadəganlar (boyarlar), sonralar isə imperator tərəfindən tərəfindən idarə olunurdu. Çar III İvan (1462–1505), daha sonra ortaya çıxacaq olan imperiyanın təməlini qoymuşdur. O, dövlətin ərazisini üç dəfə artırmış, Qızıl Ordanın ağalığına son qoymuş, Moskva Kremlini bərpa etdirmiş və Rusiya dövlətinin bünövrəsini qoymuşdur. Çar Böyük Pyotr (1682–1725) çoxsaylı müharibələr aparmış və onsuz da böyük olan imperiyanı daha da böyüdərək Avropanın əsas güclərindən birinə çevirmişdir. O, paytaxtı Moskvadan yeni şəhər modeli olan Sankt-Peterburqa köçürmüş və ənənəvi, orta əsrlərdən qalma bəzi ictimai və siyasi baxışları müasir, elmi, Avropayönümlü və rasionalist bir sistemlə əvəz edən mədəni inqilab həyata keçirmişdir.
Böyük Yekaterina (1762–1796-cı illərdə hakimiyyətdə olmuşdur) imperiyaya qızıl dövrdə başçılıq etmişdir. O, fəthlə, müstəmləkəçilik və diplomatiya ilə dövləti genişləndirmiş, Qərbi Avropa xətləri boyunca Böyük Pyotrun modernləşmə siyasətini davam etdirmişdir. Çar II Aleksandr (1855–1881) 1861-ci ildə bütün 23 milyon təhkimli kəndlilərin azad olunması da daxil olmaqla bir çox islahatlar həyata keçirmişdir. Onun Şərqi Avropada siyasəti pravoslav xristianları Osmanlı hökmranlığı altında qoruyurdu. 1914-cü ilə qədər davam edən bu əlaqə Rusiyanın Birinci Dünya müharibəsinə Fransa, Birləşmiş Krallıq və Serbiya tərəfdən qatılaraq Alman, Avstriya və Osmanlı imperiyalarına qarşı mübarizəyə başlamasına gətirib çıxardı.
Rusiya İmperiyası 1905-ci il inqilabına qədər mütləq bir monarxiya kimi idarə olundu və daha sonra de-yure konstitusiyalı monarxiyaya çevirildi. İmperiya, 1917-ci ilin Fevral İnqilabı və Birinci Dünya müharibəsində iştirakında kütləvi uğursuzluqları səbəbindən süqut etdi.
Tarixi
İmperiyanı I Pyotr rəsmən Niştad sülh sazişindən sonra elan etsə də bəzi tarixçilər onun yaranmasını ya III İvanın 1478-ci ildə Veliki Novqorodu işğalı ilə, ya da İvan Qroznının 1552-ci ildə Qazan xanlığının varlığına son qoyması ilə əlaqələndirirlər. Başqa bir fikrə görə, 1547-ci ildə IV İvana tacqoymadan sonra istifadə olunan Çarlıq termini artıq imperiya sözünün müasir rus versiyası idi.
Əhalisi
Rusiyanın genişlənməsi əsasən 17-ci əsrdə baş verdi. Belə ki, 17-ci əsrin ortalarında Sakit okeanın birinci dəfə Rus müstəmləkəçiliyi altına salınması, Rusiya - Polşa müharibəsi (1654 - 1667) nəticəsində Ukraynanın sol sahilinin birləşdirilməsi və Rusiyanın Serbiyanı işğalı ilə bu, pik həddə çatdı. Polşa 1790–1815 illər aralığında bölündü, torpaqlarının və əhalisinin çoxu Rusiyaya birləşdirildi. 19-cu əsrdə böyümə əsasən Asiyada və Sibirin cənubunda ərazilərin ilhaqı hesabına baş verirdi.
XVII əsrdə ruslar öz dili ilə fərqlənən xalqların qarışığı idi. Bunlar əsasən böyük məxsus idilər. və Moskva ətrafında yaşayırdılar. Onlar şimal meşələrinə nüfuz edib, çoxlu fin və digər aborigen tayfaları assimilyasiya etmişdilər. Qara dəniz sahili həmin vaxtadək Türkiyənin himayəsində olan tatar xanlarının əlində idi. Tatarlarla ruslar arasındakı sərhəd torpaqlarında yarımmüstəqil kazaklar yaşayırdılar, onlar əsasən miqrasiya edən ruslardan əmələ gəlmişdilər.
Moskvanın qərbində beloruslar, cənub-qərbində isə maloruslar və ya ukraynalılar yaşayırdılar. Onların hər ikisi XVII əsrdə Polşanın hökmranlığı altında idi. O vaxtlar Polşa Avropada aparıcı slavyan dövləti idi.
| İl | Rusiyanın əhalisi (milyon) | Qeydlər |
| 1720 | 15.5 | yeni Baltik və Polşa əraziləri daxil olmaqla |
| 1795 | 37.6 | Polşanın bir hissəsi daxil olmaqla |
| 1812 | 42.8 | Finlandiya daxil olmaqla |
| 1816 | 73.0 | Polşa krallığı və Bessarabiya daxil olmaqla |
| 1914 | 170.0 | Yeni Asiya əraziləri daxil olmaqla |
Xarici əlaqələri
XVIII əsr
I Pyotr(1672–1725)
1724-cü ildə Salyanda Rusiya əleyhinə, 1727-ci ildə isə Qarabağda Osmanlı hakimiyyətinə qarşı üsyanlar oldu.
II Yekaterina (1762–1796)
Şahzadə II Yekaterina III Pyotr ilə evli alman şahzadəsi idi. İmperatriça Yelizaveta öldükdən sonra o həyat yoldaşını qarşı çevriliş həyata keçirərək hakimiyyəti ələ keçirdi.
İstinadlar
- . Swain says, "The first government to be formed after the February Revolution of 1917 had, with one exception, been composed of liberals." Geoffrey Swain. Trotsky and the Russian Revolution. Routledge. 2014. səh. 15. 2015-09-19 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-06-11.; also see Alexander Rabinowitch. The Bolsheviks in Power: The First Year of Soviet Rule in Petrograd. Indiana UP. 2008. səh. 1. 2015-09-10 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-06-11.
- In pictures: Russian Empire in colour photos 2018-08-20 at the Wayback Machine, BBC News Magazine, March 2012.
- Brian Catchpole, A Map History of Russia (1974) pp 8–31; MArtin Gilbert, Atlas of Russian history (1993) pp 33–74.
- Brian Catchpole, A Map History of Russia (1974) s 25.
 | Tarix ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. Etdiyiniz redaktələri mənbə və istinadlarla əsaslandırmağı unutmayın. |
Xarici keçidlər
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Rusiya Imperiyasi rus Rossijskaya imperiya 1721 ci ilde Simal muharibesinin sona catmasindan 1917 ci il Fevral inqilabi neticesinde hakimiyyete gelen muveqqeti hokumet terefinden Respublika qurulana qeder Avrasiya ve Simali Amerika boyunca movcud olmus imperiya ImperiyaRusiya imperiyasirus Rossijskaya ImperiyaBayraq Gerb d S nami Bog Tanri bizimledir Himn Bozhe Carya hrani Tanri Cari qoru source source track track track track track track track track track track track track track Rusiya Imperiyasi ozunun pik noqtesinde 1865 ci il Rusiya Imperiyasi Protektoratlari ve tesir sahesi 22 oktyabr 2 noyabr 1721 1 14 sentyabr 1917Paytaxt Sankt PeterburqDilleri rus dili polyak dili fin dili isvec diliResmi dilleri Rus dili ve regional dillerDovlet dini PravoslavValyuta qizil rubl d RublErazisi 23 700 000 km 1866 21 799 825 km 1916 Ehalisi 125 640 021 1897 Idareetme formasi Mutleq Monarxiya 1721 1906 Konstitusiyali monarxiya 1906 1917 de yure Dovlet bascilariIlk Imperator 1721 1725 I PyotrSon Imperator 1894 1917 II NikolayIlk Bas nazir 1905 1906 Sergey VitteSon Bas nazir 1917 Nikolay QalitsinTarixi 22 oktyabr 1721 I Pyotr terefinden imperiya elan edilmesi 26 dekabr 1826 Dekabristler usyani 3 mart 1861 Kendli islahati 22 yanvar 1905 16 iyun 1907 1905 1907 ci iller inqilabi 6 may 1906 Konstitusiyanin qebulu fevral mart 1917 Fevral inqilabi 15 mart 1917 II Nikolayin devrilmesi 14 sentyabr 1917 Muveqqeti hokumet terefinden respublikanin qurulmasiDavamiyyet Rusiya Azerbaycan Turkiye Finlandiya ABS Ermenistan Gurcustan Latviya Litva Estoniya Monqolustan Ukrayna Belarus Qazaxistan Ozbekistan Turkmenistan Tacikistan Qirgizistan Polsa Moldova a 1866 ci ilden sonra Alyaska ABS ye satildi lakin Batum Qars Pamir ve Zakaspiyski elde edildi b 1914 cu ilde Sankt Peterburqun adi Petroqrad olaraq deyisdirildi c Rusiya imperiya dagilanadek Yuli teqviminden istifade etmeye davam etdi Vikianbarda elaqeli mediafayllar Dunya tarixinde ucuncu boyuk imperiya olmaqla uc qite boyunca uzanan Rus Imperiyasi erazi olcusune gore yalniz Britaniya ve Monqol Imperiyasindan geri qalirdi Rusiya imperiyasinin yukselisi reqib qonsularinin Isvec Rec Pospolita Iran ve Osmanli imperiyalarinin zeiflemesi sayesinde bas verdi Bu 1812 1814 cu illerde Napoleonun Avropani idare etmekle qerbe ve cenuba dogru genislenmek isteyinin def edilmesinde boyuk rol oynadi Rusiya Imperiyasini 1721 ci ilden 1762 ci ile qeder Romanovlar ailesi 1762 ci ilden sonra bu ailenin alman esilli qolu Holsteyn Qottorp ailesi idare edirdi 19 cu esrin evvellerinde Rusiya Imperiyasi simaldan Simal Buzlu okeandan cenubda Qara denize qerbden Baltik denizinden serqde Sakit okeana ve 1867 ci ile qeder Amerikada Alyaskaya qeder uzanirdi 1897 ci ilde ehalinin siyahiya alinmasi ile qeydiyyata alinan 125 6 milyon nefer ile hemin dovrde Boyuk Tzin ve Hindistandan sonra dunyada ehalisinin sayina gore ucuncu yerde idi Rusiya butun imperiyalar kimi iqtisadiyyat etnik ve dini mensubiyyet ferqliliklerini ozunde birlesdirirdi Imperiyada coxsayli usyan ve sui qesd cehdleri heyata keciren muxalif quvveler var idi Onlar gizli polis terefinden yaxindan izlenilir ve minlerle insan Sibire surgun edilirdiler Iqtisadi cehetden imperiyanin esas bazasini kend teserrufati teskil edirdi Boyuk emlaklarda tehkimli kendlilerin calismasi 1861 ci ilde azad olunanadek ile mehsuldarliq gostericileri asagi idi Demir yolu ve fabriklerde xarici sermayelerin qoyulmasi hesabina iqtisadiyyat yavas yavas senayelesdirildi Torpaqlar 10 cu esrden 17 ci esre qeder zadeganlar boyarlar sonralar ise imperator terefinden terefinden idare olunurdu Car III Ivan 1462 1505 daha sonra ortaya cixacaq olan imperiyanin temelini qoymusdur O dovletin erazisini uc defe artirmis Qizil Ordanin agaligina son qoymus Moskva Kremlini berpa etdirmis ve Rusiya dovletinin bunovresini qoymusdur Car Boyuk Pyotr 1682 1725 coxsayli muharibeler aparmis ve onsuz da boyuk olan imperiyani daha da boyuderek Avropanin esas guclerinden birine cevirmisdir O paytaxti Moskvadan yeni seher modeli olan Sankt Peterburqa kocurmus ve enenevi orta esrlerden qalma bezi ictimai ve siyasi baxislari muasir elmi Avropayonumlu ve rasionalist bir sistemle evez eden medeni inqilab heyata kecirmisdir Boyuk Yekaterina 1762 1796 ci illerde hakimiyyetde olmusdur imperiyaya qizil dovrde basciliq etmisdir O fethle mustemlekecilik ve diplomatiya ile dovleti genislendirmis Qerbi Avropa xetleri boyunca Boyuk Pyotrun modernlesme siyasetini davam etdirmisdir Car II Aleksandr 1855 1881 1861 ci ilde butun 23 milyon tehkimli kendlilerin azad olunmasi da daxil olmaqla bir cox islahatlar heyata kecirmisdir Onun Serqi Avropada siyaseti pravoslav xristianlari Osmanli hokmranligi altinda qoruyurdu 1914 cu ile qeder davam eden bu elaqe Rusiyanin Birinci Dunya muharibesine Fransa Birlesmis Kralliq ve Serbiya terefden qatilaraq Alman Avstriya ve Osmanli imperiyalarina qarsi mubarizeye baslamasina getirib cixardi Rusiya Imperiyasi 1905 ci il inqilabina qeder mutleq bir monarxiya kimi idare olundu ve daha sonra de yure konstitusiyali monarxiyaya cevirildi Imperiya 1917 ci ilin Fevral Inqilabi ve Birinci Dunya muharibesinde istirakinda kutlevi ugursuzluqlari sebebinden suqut etdi TarixiImperiyani I Pyotr resmen Nistad sulh sazisinden sonra elan etse de bezi tarixciler onun yaranmasini ya III Ivanin 1478 ci ilde Veliki Novqorodu isgali ile ya da Ivan Qrozninin 1552 ci ilde Qazan xanliginin varligina son qoymasi ile elaqelendirirler Basqa bir fikre gore 1547 ci ilde IV Ivana tacqoymadan sonra istifade olunan Carliq termini artiq imperiya sozunun muasir rus versiyasi idi Ehalisi Rusiya Imperiyasinin etnik xeritesi 1875 ci ilde nesr edilib Rusiyanin genislenmesi esasen 17 ci esrde bas verdi Bele ki 17 ci esrin ortalarinda Sakit okeanin birinci defe Rus mustemlekeciliyi altina salinmasi Rusiya Polsa muharibesi 1654 1667 neticesinde Ukraynanin sol sahilinin birlesdirilmesi ve Rusiyanin Serbiyani isgali ile bu pik hedde catdi Polsa 1790 1815 iller araliginda bolundu torpaqlarinin ve ehalisinin coxu Rusiyaya birlesdirildi 19 cu esrde boyume esasen Asiyada ve Sibirin cenubunda erazilerin ilhaqi hesabina bas verirdi XVII esrde ruslar oz dili ile ferqlenen xalqlarin qarisigi idi Bunlar esasen boyuk mexsus idiler ve Moskva etrafinda yasayirdilar Onlar simal meselerine nufuz edib coxlu fin ve diger aborigen tayfalari assimilyasiya etmisdiler Qara deniz sahili hemin vaxtadek Turkiyenin himayesinde olan tatar xanlarinin elinde idi Tatarlarla ruslar arasindaki serhed torpaqlarinda yarimmusteqil kazaklar yasayirdilar onlar esasen miqrasiya eden ruslardan emele gelmisdiler Moskvanin qerbinde beloruslar cenub qerbinde ise maloruslar ve ya ukraynalilar yasayirdilar Onlarin her ikisi XVII esrde Polsanin hokmranligi altinda idi O vaxtlar Polsa Avropada aparici slavyan dovleti idi Il Rusiyanin ehalisi milyon Qeydler1720 15 5 yeni Baltik ve Polsa erazileri daxil olmaqla1795 37 6 Polsanin bir hissesi daxil olmaqla1812 42 8 Finlandiya daxil olmaqla1816 73 0 Polsa kralligi ve Bessarabiya daxil olmaqla1914 170 0 Yeni Asiya erazileri daxil olmaqlaXarici elaqeleri XVIII esr I Pyotr 1672 1725 1724 cu ilde Salyanda Rusiya eleyhine 1727 ci ilde ise Qarabagda Osmanli hakimiyyetine qarsi usyanlar oldu II Yekaterina 1762 1796 Sahzade II Yekaterina III Pyotr ile evli alman sahzadesi idi Imperatrica Yelizaveta oldukden sonra o heyat yoldasini qarsi cevrilis heyata kecirerek hakimiyyeti ele kecirdi Istinadlar Swain says The first government to be formed after the February Revolution of 1917 had with one exception been composed of liberals Geoffrey Swain Trotsky and the Russian Revolution Routledge 2014 seh 15 2015 09 19 tarixinde Istifade tarixi 2018 06 11 also see Alexander Rabinowitch The Bolsheviks in Power The First Year of Soviet Rule in Petrograd Indiana UP 2008 seh 1 2015 09 10 tarixinde Istifade tarixi 2018 06 11 In pictures Russian Empire in colour photos 2018 08 20 at the Wayback Machine BBC News Magazine March 2012 Brian Catchpole A Map History of Russia 1974 pp 8 31 MArtin Gilbert Atlas of Russian history 1993 pp 33 74 Brian Catchpole A Map History of Russia 1974 s 25 Tarix ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin Etdiyiniz redakteleri menbe ve istinadlarla esaslandirmagi unutmayin Xarici kecidlerVikianbarda Rusiya imperiyasi ile elaqeli mediafayllar var Hemcinin baxAdmiralliq qesebesi