Azərbaycanca AzərbaycancaБеларускі БеларускіDansk DanskDeutsch DeutschEspañola EspañolaFrançais FrançaisIndonesia IndonesiaItaliana Italiana日本語 日本語Қазақ ҚазақLietuvos LietuvosNederlands NederlandsPortuguês PortuguêsРусский Русскийසිංහල සිංහලแบบไทย แบบไทยTürkçe TürkçeУкраїнська Українська中國人 中國人United State United StateAfrikaans Afrikaans
Dəstək
www.wikimedia.az-az.nina.az
  • Vikipediya

Mona Liza it Monna Lisa və ya La Gioconda fr La Joconde italiya intibahı rəssamı Leonardo da Vinçi tərəfindən çəkilmiş L

Cokonda

Cokonda
www.wikimedia.az-az.nina.azhttps://www.wikimedia.az-az.nina.az

Mona Liza (it. Monna Lisa və ya La Gioconda, fr. La Joconde) — İtaliya intibahı rəssamı Leonardo da Vinçi tərəfindən çəkilmiş Liza Gerardininin yarım boy ölçülü portreti. Mona Liza, "dünyanın ən məşhur, ən çox ziyarət edilən, ən çox haqqında yazılan, ən çox musiqi həsr edilən və ən çox parodiya edilən sənət əsəridir." Mona Liza həm də dünyada ən bahalı rəsm əsərlərindən biridir. 1962-ci ildə $100 milyon dəyərində sığorta edilən əsər, o zamana kimi məlum olan ən böyük sığorta dəyəri kimi Ginnesin Rekordlar Kitabına düşmüş, 2017-ci ildə isə onun sığorta dəyəri $800 milyona çatmışdır.

Mona Liza
it. Monna Lisa
image
Portretin görünüşü
Rəssam Leonardo da Vinçi
Tarixi 1503-1506, ehtimal ki, 1517-ci ilə kimi əsər üzərində iş davam etdirilmişdir.
Üslubu portret
Texnikası yağlı boya
Ölçüləri 77 sm × 53 sm
Materialı yağlı boya[d]
Sifarişçi Liza Gerardini
Saxlanıldığı yer Luvr muzeyi
Saytı wga.hu/html/l/leonardo/0…
louvre.fr/decouvrir/le-p…
louvre.fr/en/explore/the…
louvre.fr/es/explora/el-…
louvre.fr/zh-hans/tansuo…
focus.louvre.fr/sites/de…
İnventar nömrəsi INV 779, MR 316
image Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Rəsm əsəri, Françesko del Cakondonun həyat yoldaşı Liza Gerardininin qaraqovaq paneli üzərində yağlı boya ilə çəkilmiş portretidir. Əsərin 1503–1506-cı illərdə çəkildiyinə inanılır; lakin, ehtimal ki, Da Vinçi 1517-ci ilə kimi portret üzərində işləməyə davam etmişdir. Son elmi tədqiqatlar rəssamın əsər üzərində işə 1513-cü ildən əvvəl başlamadığını göstərir. Fransa kralı I Fransisk tərəfindən alınmış əsər hazırda Fransa Respublikasının mülkiyyətindədir və 1797-ci ildən Parisdəki Luvr muzeyinin daimi ekspozisiyasına daxildir.

Subyektin çox vaxt sirrli adlandırılan mimikası, kompozisiyanın monumentallığı, formaların incə modelləndirilməsi və atmosferik illüzionizm əsərin geniş tədqiqinə və məşhurlaşmasına səbəb olan əsas xüsusiyyətləridir.

Adı və subyekti

image Əsas məqalə: Liza del Cakondo

Əsərin Azərbaycan dilində "Mona Liza" kimi tanınan adı İntibah dövrü sənət tarixçisi və rəssam Corco Vazarinin "Leonardo, Françesko del Cakondonun sifarişi ilə onun həyat yoldaşı Mona Lizanın portretini çəkməyi öhdəsinə götürdü" məlumatına əsasən yaranmışdır. "Mona" italyanca nəcib müraciət forması olan "ma donna" ifadəsinin qısa forması olmaqla "Ma’am", "Madam" və ya ingiliscə "My lady" ifadələri ilə yaxındır. Əsərin adında adətən "Mona" ifadəsi işlədilsə də (Vazarinin istifadə etdiyi kimi), müasir italyancada əsasən "Monna Lisa" kimi ("mona" bəzi italyan ləhcələrində vulqar səslənir) qeyd edilir.

Vazarinin Mona Liza haqqında məlumatı onun Leonardonun ölümündən 31 il sonra, 1550-ci ildə nəşr etdiyi rəssamın bioqrafiyasında verilmişdir. Həmin əsər rəssamın həyatı və əsərlərinin mənşəyi haqqında ən mühüm və etibarlı mənbə hesab edilir. Leonardonun tələbəsi şəxsi qeydlərinə əsasən, o, 1524-cü ildə vəfat edərkən, ona Leonardo tərəfindən vəsiyyət edilmiş və "la Gioconda" adlandırılan portretə malik olmuşdur.

Leonardonun bu əsərin müəllifi olması və əsərin tarixi haqqında məlumat 2005-ci ildə Heydelberq Universitetinin Kitabxanasında aşkarlanmış Qədim Roma filosofu Siseronun əsərinin 1477-ci ildə nəşr nüsxəsinə yazılmış qeydlə dəqiqləşdirilmişdir. Qeyd, 1503-cü ilin oktyabrında Leonardonun müasiri tərəfindən yazılmışdır. Qeyddə Leonardo, əsərdə adı çəkilən Qədim Yunanıstan rəssamı Apelleslə müqayisə edilir və onun həmin dövrdə Liza del Cakondonun portreti üzərində işləməsi bildirilir.

image
Louis Béroud-un 1911-ci ildə Mona Lizanı təsvir edən rəsm əsəri oğurluqdan əvvəl Luvr muzeyində nümayiş etdirildi, Berud onu aşkar edib mühafizəçilərə bildirdi.

Bu sənədin kəşf olunmasına cavab olaraq Luvr muzeyinin sözçüsü Vinsent Deliuvin deyir ki, "1503-cü ildə Leonardo da Vinçi florensiyalı xanım Liza del Cakondonun rəsmini çəkməyə başlamışdır. Biz indi buna tam əminik. Təəssüf ki, biz Liza del Cakondonun haqqında bəhs edilən portretinin Luvrdakı əsər olmasına tam əmin deyilik."

Əsərin modeli olan Liza del CakondoFlorensiya və Toskanada məskunlaşmış Gerardini ailəsinin üzvü, florensiyalı ipək taciri Françesko del Cakondonun həyat yoldaşı olmuşdur. Əsər ailənin yeni evə köçməsi və Andrea adlı övladlarının doğulmasını qeyd etmək məqsədi ilə sifariş edilmişdir. Əsərin italyanca adı olan "La Gioconda" həm də "xoşbəxt", "şən" (ingiliscə "jocund", "jovial") anlamını ifadə edir. Əsərin fransızca adı olan "La Joconde" də eyni anlamı daşıyır.

Bu kəşfdən qabaq alimlər portretin subyekti ilə bağlı müxtəlif fikirlər səsləndirmişdilər. Bəzi tədqiqatçılar Liza del Cakondonun başqa portretdə təsvir olunduğunu qeyd edərək, Vazarinin qeyd etdiyi Mona Liza portretini başqa əsərlərlə identikləşdirmişdilər.

Portretdə digər məşhur orta əsr İtaliya qadınlarının təsvir edilməsini qeyd edənlər də olmuşdur. Araqonlu İzabella (Milan hersoqinyası), , Konstanza d'Avalos, İzabella d'Este, Pasifika Brandano və ya Brandino, İzabella Qualanda, , həmçinin və Leonardonun özü də portretin ehtimal edilən subyektləri arasında olmuşlar. XXI əsr sənət tarixçilərinin ortaq rəyinə əsasən əsərdə ənənəvi olaraq hesab edildiyi kimi Liza del Cakondonun təsvir edilməsi dəqiqləşdirilmişdir.

Tarixi

image
Da Vinçinin təxminən 1512-1515-ci illər arasında qırmızı təbaşirlə çəkdiyi . Hazırda saxlanılır.
image
Luara çayı sahilində yerləşən şəhərində . Leonardo ömrünün son illərini bu qəsrdə yaşamış, ehtimallara görə burada "Mona Liza" üzərində çalışmağa davam etmişdir. Hazırda qəsr da Vinçinin ev muzeyi kimi fəaliyyət göstərir.

Leonardo "Mona Liza" portreti üzərində işləməyə 1503 və ya 1504-cü illərdə İtaliyanın Florensiya şəhərində başlamışdır.Luvr muzeyinin əsərin "şübhəsiz ki, 1503–1506-cı illərdə çəkilməsini" qeyd etməsinə baxmayaraq, incəsənət tarixçisi qeyd edir ki, "əsərin əsl tarixini müəyyənləşdirməkdə müəyyən çətinliklər vardır." Karlo Pedretti və Alessandro Vezzosi kimi bir çox nüfuzlu Leonardo mütəxəssisləri əsərin Leonardonun yaradıcılığının son mərhələsinə aid xarakteristik stilə malik olmasını qeyd etməklə, 1513-cü ildən sonrakı dövrə aid edirlər. Digər tədqiqatçılar isə sənədləşməni əsas götürərək, Leonardonun portreti 1513-cü ildən sonra çəkməsini bildirirlər. Leonardonun müasiri olmuş Corco Vazari bildirir ki, "o, dörd il əsər üzərində çalışdıqdan sonra onu tamamlanmamış qoymuşdu". Ömrünün sonuna yaxın Leonardo "heç vaxt heç bir əsəri tamamlamadığına görə təəssüf hissi keçir"diyini qeyd edirdi.

1504-cü ildə Rafaelin mürəkkəb və qələmlə çəkdiyi və hazırda Luvr muzeyində saxlanılan eskizdə subyekt iki böyük sütunun ortasına yerləşdirilmişdir. Bütün mütəxəssislər eskizin Leonardonun "Mona Liza"sı əsasında çəkildiyini təsdiqləyirlər.Oslodakı , həmçinin Baltimordakı sonrakı dövrlərə aid kopyalarda da geniş sütunlar görünür. Buna görə əvvəllər düşünülürdü ki, Luvrdakı "Mona Liza" əvvəllər yan sütunlara malik olmuş və sonradan kəsilmişdir. Lakin, 1993-cü ildə alman sənət tarixçisi əsəri tədqiq edərək onun heç vaxt kəsilmədiyini bildirmişdir. 2004-cü ildə aparılmış testlər seriyası nəticəsində bu fakt təsdiqlənmişdir. Bununla əlaqədar olaraq, Luvr muzeyinin XVI əsr İtaliya rəssamlığı üzrə kuratoru Vinsent Deliuvin qeyd edir ki, Rafaelin eskizi və sonrakı dövrə aid digər eskizlər ola bilsin ki, əsərin başqa versiyası əsasında çəkilmişdir. Frenk Zöllner isə bildirir ki, eskizlər rəssamın ikinci "Mona Liza" portreti işləməsini də sübut edir.

Əsərin kimin üçün çəkilməsi də dəqiq deyil. Corco Vazari portretin Liza del Cakondonun həyat yoldaşı Françesko del Cakondonun sifarişi ilə çəkildiyini qeyd edir. Lakin, 1517-ci ildə Leonardonu ziyarət edən Antonio de Bitis yazır ki, "Mona Liza" Culyano di Lorenzo de Mediçinin sifarişi ilə çəkilmişdir.

image
Fransa kralı I Fransisk həyatının sonuna kimi Leonardoya himayədarlıq etmiş, rəssamın ölümündən sonra isə onun bir neçə əsərini, o cümlədən Mona Lizanın portretini alaraq (ehtimal ki, rəssamın varisi hesab edilən tələbəsi və sevgilisi Salaidən) Fransa kral kolleksiyasına qatmışdır. Portretin müəllifi , təxminən 1530-cu illər, Luvr muzeyi.

1516-cı ildə Fransa kralı I Fransisk Leonardonu öz ölkəsinə dəvət edərək, krala aid Ambuaz qəsri yaxınlığındakı yaşamağı və çalışmağı təklif edir. Tədqiqatçılar rəssamın "Mona Liza"nı da özü ilə Fransaya apardığını və orda əsər üzərində işləməyə davam etdiyinə inanırlar. Sənət tarixçisi Karmen Bembeç belə nəticəyə gəlir ki, Leonardo 1516–1517-ci illərdə əsəri təkmilləşdirməyə davam etmişdir.

Leonardonun ölümü ərəfəsində və ölümündən sonra əsərin taleyi ilə bağlı alimlərin fikirləri müxtəlifdir. Martin Kemp kimi bəzi sənət tarixçiləri Leonardonun ölümqabağı əlində qalmış bütün əsərlərini tələbəsi (və ehtimal ki sevgilisi) vəsiyət etdiyini və 1525-ci ilə kimi əsərlərin Salaidə qaldığını düşünürlər. Digərləri isə "Mona Liza"nın "" və "" əsərləri ilə birlikdə 1518-ci ildə Salai tərəfindən I Fransiskə satıldığına inanırlar. Luvr muzeyi əsərin Kral kolleksiyasına 1518-ci ildə daxil olduğunu bildirir.

Rafaelin eskizində əsəri iki sütunun əhatə etməsi, sifarişçinin dəqiq bilinməməsi, Leonardonun ölümü ərəfəsində əsərin taleyi haqqında dəqiq məlumat olmamasını nəzərə alan bir sıra tarixçilər rəssamın "Mona Liza"nın iki variantını çəkdiyini iddia edirlər. İlk versiya 1503-cü ildə Françesko del Cakondo tərəfindən sifariş edilmiş, kənarlarında sütunlara malik olmuş, Leonardo tərəfindən tamamlanmamış buraxılmış və rəssamın ölümündən sonra 1525-ci ilə kimi Salaidə saxlanmışdır. İkinci versiya isə Culyano de Mediçi tərəfindən 1513-cü ildə sifariş edilmiş, sütunlara malik olmamış, 1518-ci ildə Salai tərəfindən I Fransiskə satılmış və hazırda Luvr muzeyində saxlanılır.

Kral XIV Lüdovik tərəfindən Versal sarayına aparılana kimi portret Fontenblo sarayında saxlanılmışdır. Böyük Fransa inqilabından sonra "Mona Liza" gətirilmiş, lakin, qısa müddət Napoleonun Tüilri sarayındakı yataq otağında asılmışdır.

Fransa–Prussiya müharibəsi (1870–1871) zamanı əsər Luvr sarayından Brest arsenalına gətirilmişdir.İkinci Dünya müharibəsi zamanı təhlükəsizliyinin təmin edilməsi üçün "Mona Liza" Luvrdan çıxarılaraq əvvəlcə Ambuaz qəsrinə, daha sonra , ordan Şambor qəsrinə və nəticədə kommunasındakı gətirilmişdir.

2015-ci ilin dekabrında Fransa alimi Paskal Kottenin işığın əks etdirilməsi texnologiyasını tətbiq edərək rəsmin əsas boya qatı altında başqa bir portret tapdığı haqqında məlumat yayılır. Portret modelin kənara baxan əsas obrazıdır. 2004-cü ildə Luvrdan əsər üzərində işləmək üçün icazə almağa nail olan Kotte, portretin əsas boya qatının altını tədqiq etmək üçün on il vaxt sərf etmişdir. Kottenin fikrincə əsas boya qatı altındakı təsvir Leonardonun orijnal "Mona Liza"sıdır.

Lakin, bu portret əsərin mühüm tarixi mənbələrdə qeyd edilən təsviri ilə üst-üstə düşmür: həm Corco Vazari, həm də subyektin gülümsəməsini qeyd edirlər; Kottenin portretindəki subyekt isə gülümsəmir. Bundan başqa, portretdə Rafaelin 1504-cü ilə aid olan eskizindəki sütunlar da yoxdur. Həmçinin, Kotte etiraz edir ki, onun tədqiqatı irəli sürdüyü nəzəriyyənin təsdiq edilməsinə əsaslanmışdır və ortaya çıxardığı ikinci portret əsl hesab edilməməlidir; o, təsvirin heç vaxt mövcud olmamasını qeyd edir. Kemp də həmçinin vurğulayır ki, Kottenin ortaya çıxardığı portret heç bir halda əsərin əsli hesab edilə bilməz.

Oğurlanması və vandalizm

image
Luvrun Karre Salonunda
"Mona Liza"nın boş yeri, 1911-ci il
image
"Mona Liza" Uffitsi qalereyasında, 1913-cü il

21 avqust 1911-ci ildə portret Luvr muzeyindən oğurlanmışdır. Növbəti günə kimi əsərin oğurlanması aşkar olunmamışdır, rəssam Lui Berud beş il ərzində "Mona Liza"nın sərgiləndiyi Karre Salonunda gəzərkən əsərin yerində yalnız dörd dəmir asılqanın qaldığını görür. Berud təhlükəsizlik xidmətinin rəhbərinə məlumat versə də, təhlükəsizlik xidməti təbliğat üçün əsərin fotolarının çəkilməsi məqsədiylə ekspozisiyadan götürüldüyünü düşünür. Bir neçə saat sonra Luvrun seksiya rəhbəri ilə əlaqə saxlayır və onlar "Mona Liza"nın çəkiliş üçün götürülmədiyini təsdiqləyir. Növbəti həftə tədqiqat üçün Luvr tamamilə bağlanır.

Hadisə ilə əlaqədar daha əvvəl Luvru yandırmağa çalışmış Fransa şairi Giyom Apolliner şübhəli bilinərək həbs edilmişdir. Apolliner dostu rəssam Pablo Pikassonun adını çəkdiyinə görə o da dindirilmiş, daha sonra onlar hər ikisi azad edilmişdirlər. İki il sonra oğru etdiyi əməli etiraf etmişdir. Luvrun əməkdaşı Vinçenso Perucia adi iş vaxtında muzeyə gələrək əsəri oğurlamış və daha sonra paltosunun altında gizlədərək muzeydən çıxarmışdır. İtalyan millətçisi olan Perucia əsərin İtaliya muzeylərindən birində sərgilənməli olduğunu düşünürdü.

Perucia ola bilsin ki, əsərin kopyalarına sahib olan bir şəxslə əməkdaşlıq etmiş və həmin adam orijinalın oğurlanmasından sonra kopyaların qiymətinin qalxmasına ümid etmişdir. Sonrakı hesabatda oğurluğun Eduardo de Valfierno tərəfindən sifariş edilməsi, orijinalın yerinin naməlum olduğu müddətdə ABŞ-də satılması üçün nəzərdə tutulmuş altı kopyanın hazırlanmasının isə İv Şadrona sifariş olunması qeyd edilmişdir. Lakin, orijinal əsər Avropada saxlanmışdır. Əsəri iki il evində saxladıqdan sonra, onu Florensiyadakı Uffitsi qalereyasına satmağa çalışan Perucia həbs edilmişdir. İki həftə Uffitsidə sərgiləndikdən sonra 4 yanvar 1914-cü ildə portret Luvr muzeyinə qaytarılmışdır. Cinayət əməlinə görə altı ay həbs cəzası alan Perucia patriotizminə görə İtaliyada alqışlanmışdır. Oğurluq hadisəsindən əvvəl "Mona Liza" sənət heyranları xaric geniş ictimayət arasında o qədər də məşhur deyildi. Yalnız 1860-cı illərdən başlayaraq bəzi fransız intelegensiyası nümayəndələri və sənət tənqidçiləri portreti İntibah incəsənətinin şah əsərlərindən biri kimi qiymətləndirməyə başlamışdırlar.

1956-cı ildə vandal bir şəxs portretə hücum edərək onun üstünə kimyəvi turşu atır və nəticədə portretin bir hissəsi zədələnmişdir. Həmin ilin 30 dekabrında əsərə daş atılması nəticəsində onun sol əli yaxınlığında hissə zədələnmiş və sonradan bərpa edilmişdir.

Bu hadisələrdən sonra "Mona Liza"nın müdafiə edilməsi üçün gülləkeçirməyən şüşədən istifadə edilməsi qərara alınmışdır. 1974-cü ilin aprelində əsərin sərgilənməsi zamanı muzeyin məhdud imkanlı şəxslərlə bağlı siyasətindən narazı olan qadın əsərə qırmızı sprey boya ilə hücum etmişdi. 2 avqust 2009-cu ildə Fransa vətəndaşlığı ala bilməyən rusiyalı bir qadın muzeydən aldığı keramik qədəhi əsərə ataraq onu zədələməyə çalışsa da, qədəh şüşəyə dəyərək yerə düşmüşdür. Hər iki hadisə zamanı əsər zədələnməmişdir.

29 may 2022-ci ildə əlil arabasına oturmuş və qadın pariki taxmış muzey ziyarətçisi əsəri qoruyan gülləkeçirməz şüşəyə tort atmışdır. Hadisə nəticəsində əsərə heç bir ziyan gəlməmişdir. Zaldan çıxarılan zaman həmin şəxs qışqıraraq insanları "dünyanın gələcəyi haqqında düşünməyə" çağırmışdır.

Estetik xüsusiyyətləri

image
Mona Liza sağ əlini sol əli üzərinə qoymuşdur. Lizanın ailəli və sadiq xanım olmasını göstərmək üçün Leonardo barmaqda üzük təsvir etmək yerinə bu jesti seçmişdir.

"Mona Liza" orta əsrlərdə qadınlıq idealı hesab edilən Bakirə Məryəmin intibah dövrünə aid bir çox təsvirləri ilə oxşar xüsusiyyətlərə malikdir. ¾ profildən çəkilmiş profil portreti və XV əsrə aid əsərləri ilə oxşardır. Zöllner qeyd edir ki, modelin ümumi mövqeyini flamand rəssamlarının modellərində də görmək mümkündür və "Flamand portret rəssamlığında kənar sütunlar da tez-tez rast gəlinən detal idi". Vuds-Marsden Hans Memlinqin "Benededetto Portinarinin portreti" (1487) və italyan imitatorlarından Sebastyano Mainardinin zaman portretlərinə istinad edərək subyekt və arxa landşaft arasında təsvir edilən locciyanın Leonardonun erkən portretlərindən biri olan "Cinevra de Bençinin portreti"ndə artıq istifadə edilməmişdir.

Nəzərəçarpan vertikal formada "pozetto" pozasında əyləşmiş qadın əllərini qarnı üstündə çarpazlaşdırmışdır. Onun baxışları izləyicinin üstündə mərkəzləşib. Leonardo özünəməxsus konturlarla işləmə metodunu (sfumato) tətbiq etdiyinə görə, model həddən artıq canlı görünür. Onun yüngül təbəssümü qəribə təəssürat yaradır: təbəssüm ağızın və gözlərin kənarlarında hiss olunur.

"Mona Liza" modelin xəyali peyzaj qarşısında təsvir edildiyi ilk əsərlərdən biri, Leonardo isə ilk dəfə məsafə prespektivi işlətmiş rəssamdır. Cazibədar qadın tünd rəngli təməli olan sütunlu açıq oturmuşdur. Onun arxasında buzlu dağları xatırladan geniş landşaft vardır. Qıvrım yollar və körpü peyzajda insan təsiri olması haqqında minimum məlumat verir. "Cinevra de Bençinin portreti"ndən fərqli olaraq "Mona Liza"da horizont xəttini çiyin deyil göz tərəfdə yerləşdirmiş, peyzajı modelin baxışları ilə əlaqələndirmiş və beləcə rəsmin sirli təbiətini vurğulamışdır.

"Mona Liza" aydın görünən kipriklər və qaşlara malik deyildir. Bəzi tədqiqatçılar qeyd edir ki, bu xüsusiyyət həmin dövrün alicənab xanımlarında rast gəlinən ümumi hal idi, bu tüklər təmiz hesab edilmədiyinə görə, tamamilə təmizlənirdi. 2007-ci ildə Fransa mühəndsi Paskal Kotte yüksək ultraşüa tədqiqatı nəticəsində müəyyən etmişdir ki, "Mona Liza" əvvəlcə qaşlar və görünən kirpiklərlə çəkilmiş, lakin sonrakı dövrlərdə ehtimal ki, təmizləmələr zamanı bu detallar itirilmişdir. Kotte müəyyənləşdirmişdir ki, əsər üzərində sonradan dəfələrlə işlər aparılmış, Mona Lizanın üz ölçüsü və baxış istiqaməti dəyişdirilmişdir. O, həmçinin müəyyənləşdirmişdir ki, əsərin əsas boya qatı altında qalan variantlarından birində baş örtüyünün saça çoxlu tutqaclar vasitəsiylə bərkidilmiş, boğazında isə mirvari boyunbağı olmuşdur, lakin, sonradan həmin detallar təmizlənərək əsər yenidən işlənmişdir.

Portretdəki model və peyzaj haqqında çoxsaylı fərziyyələr mövcuddur. Məsələn, təsvir etdiyi modelin gözəlliyi "hətta "quatrocento" (XV əsr) standartları və ya XII əsr standartları ilə müqayisə edildikdə xüsusi bir görüntü olmadığına" görə, Leonardo modeli olduğundan daha gözəl təsvir etmişdir. kimi Şərq incəsənəti tarixini araşdıran bəzi alimlər, Leonardonun "Mona Liza"nın peyzajını çəkərkən ilhamlana biləcəyi ehtimalını irəli sürsələr də, qərb alimləri dəqiq sübutlar olmadığına görə bu ehtimalları rədd edirlər.

Harvard Universitetinin professoru Marqaret Layvinqstoun 2003-cü ildə yayımladığı tədqiqatında qeyd edir ki, "Mona Liza"ya birbaşa foveal baxış zamanı onun gülüşü yoxa çıxır. İnsan gözü vizual məlumatı tədqiq etdiyinə görə o, kölgə tutulması üçün uyğun seçim deyildir, lakin, periferik baxış kölgələri yaxşı ortaya çıxara bilər. geomorfologiya professoru Rozetta Borçia və rəssam-fotoqraf Oliviya Nesçi tərəfindən 2008-ci ildə yayımlanmış tədqiqatda isə Leonardonun təsvir etdiyi peyzajın Pesaro, Urbino və Rimini ərazilərini əhatə edən Montefeltro tarixi regionunun görüntüləri ilə oxşarlığının olması qeyd edilir.

Texnika

image
Rafael Santi tərəfindən 1504-cü ildə
mürəkkkəb və qələmlə çəkilmiş
"Mona Liza" eskizi. Hazırda
Luvr muzeyində saxlanılır.
image
Nyu-Yorkdakı Hayd kolleksiyasında saxlanan bu təsvirin Leonardo tərəfindən çəkilməsi və "Mona Liza"nın hazırlıq eskizi olması güman edilir. Əgər elədirsə, o zaman rəssam ilkin olaraq modelin əlində iri lələk yerləşdirməyi nəzərdə tutmuşdu.

Aleksey Civeleqov qeyd edir ki, Mona Lizanın yaradılması zamanı Leonardonun ustadlığı "elə bir səviyyəyə çatmışdı ki, qarşıya qoyulmuş bütün formal kompozisiya məqsədlərinə çatılmışdı və Leonardoya elə gəlirdi ki, yalnız ən çətin bədii texniki məsələlər onun diqqətinə layiqdir. Mona Lizanın simasında tələblərinə cavab verən model tapdıqda isə rəssam, daha əvvəl həll etmədiyi ən mürəkkəb rəssamlıq texnikası məsələlərindən bir neçəsini həll etməyə qərar verir. O, əvvəl kəşf etdiyi və sınaqdan keçirdiyi texnikalar, xüsusilə əvvəllər də qeyri-adi effekt yaratmaq üçün istifadə etdiyi sfumato vasitəsiylə əvvəlki işlərindən daha da irəli gedərək canlı insan üzü yaratmaq və üz cizgilərini elə təsvir etməyə çalışmışdır ki, onların ifadəliyi modelin daxili aləmini tamamilə açıb göstərə bilsin". Boris Vipper fikrini belə ifadə edir: "Bu vəcd, Mona Lizanın simasındakı bu idrakın ölən qığlcımı necə əldə edilib soruşularsa, bu zaman iki əsas amil xatırlanmalıdır: birincisi bu, Leonardonun gözəl sfumatosu idi. Leonardo, səbəbsiz yerə, "modelləşdirmə sənətin ruhudur" demirdi. Məhz sfumato ilə sənətkar Mona lizanın süzgün baxışını, külək kimi yüngül təbəssümünü, heç nə ilə müqayisə edilməyəcək sığala bənzər yumşaq toxunuşu ilə yaratmışdır.". Mona Lizanın üz hissəsi xüsusilə gözlərinin ətrafındaki kölgələr sfumato texnikasını göstərir. Sfumato — rəssamlıqda fiqur və əşyaları bürüyən havanı vermək üçün ümumi təsvirin yumşaldılması texnikasıdır. Leonardo bu məqsədlə işıq mənbəyi və vücud hissələrinin qarışımından formalaşan "yüngül dumanlanma" yaratmağı təklif edirdi.

Leonardo Da Vinçi ilk olaraq şəkil üçün piramida dizaynı istifadə edəcəkdi. Mona Lizanın əlləri piramida dizaynının küncü idi. Sinəsi, boynu və üzü əllərindən daha işıqlıdır. İşıq isə rəsmin altındakı həndəsi rəsmləri göstərir. Əslində Leonardo Da Vinçi şəkildə normal, oturmuş qadını təsvir etmişdir. Ancaq o zamanlar oturmuş qadının rəsmi məşhur deyildi. Aydındır ki, Leonardo Da Vinçi oturan qadının müşahidəçi ilə arasında olan məsafəni göstərib.

Yevsey Rotenberq yazır ki, "Leonardo onun yaradılışını, ümumiləşdirmə dərəcəsini təmin edə bildi, bu da onu ümumilikdə intibah insanı obrazı kimi görmək imkanı verir. Bu yüksək ümumiləşdirmə dərəcəsi rəsmin bütün elementlərinə təsir edir, Mona Lizanın baş və çiyinlərini əhatə edən nurlu, şəffaf örtüklü, diqqətlə çəkilmiş saçlarını və paltarın kiçik qatlarını ortaq düz konturda birləşdirir. Üzün (bu zamana görə, qaşlar aradan qaldırıldı) və gözəl, parlaq əlləri əsərin yumşaqlıqla çəkilməsini hiss etdirir. "Mona Liza" rəsmində qadının sifətində qaş və kirpikləri də daxil olmaqla heç bir tük yoxdur. Bəzi tədqiqatçılara görə, Da Vinçi həmin dövrün dəbinə görə "Mona Liza"nı qaşsız və kirpiksiz çəkib."

Vladimir Alpatov əlavə edir: "Leonardo, Mona Lizanın insan mimikasının hədsiz dəyişkənliyini təsvir etməyi bacardı." Liza del Cokondonun gözləri izləyicini diqqətlə və sakit seyr etməsinə baxmayaraq, göz boşluğunun kölgəsi səbəbiylə bir az qaşqın olduğu düşünülür. Onun dodaqları sıxılmışdır, lakin dodağının künc tərəflərində inanılmaz bir kölgə var. Mona Liza hər an gülümsəyə bilər. Mona Lizanın üzündə səbrli görünüş və yarı təbəssüm olması onun ziddiyətli təbiətini göstərir. Leonardo əsər üzərində bir neçə il işləyərək, heç bir sərt keçid və ya kəsişmənin qalmamasına çalışmışdır; rəsmdə künclər aydın görünsələr də, onlar yarımişıqdan yarımkölgəyə keçidlər sayəsində tamamilə itirilmişdir.

Konservasiya

"Mona Liza"nın 500 yaşı var, 1952-ci ildə çağırılmış beynəlxalq komissiya isə qeyd edir ki, "əsər əla vəziyyətdə saxlanmışdır." Bu, qismən əsərə tətbiq edilmiş müxtəlif konservasiya tədbirləri ilə əlaqəlidir. 1993-cü ildə əsəri ətraflı analiz etmiş Madam de Jirond qeyd edir ki, erkən bərpaçılar "böyük təmkin nümayiş etdirmişlər." Lakin, laklanmanın tətbiq edilməsi, hətta XVI əsrin sonlarında əsərin rənginin tündləşməsinə, 1809-cu ildə həyata keçirilmiş aqressiv təmizləmə isə ən üst boya qatının qismən silinməsinə və fiqurun yayılmış görünüş almasına səbəb olmuşdur. Buna baxmayaraq, bütün tarixi boyunca "Mona Liza"ya böyük qayğı ilə yanaşılmış, deformasiyaya uğramış panel kuratorlarda "bəzi narahatlıqlar" yaratsa da, 2004–2005-ci ildə çağırılmış bərpaçılar təstəsi əsərin gələcəyi haqqında optimist fikirlər səsləndirmişdir.

Qovaq paneli

Bəzi tədqiqatçıların fikrincə, "Mona Liza" orijinal çərçivəsindən çıxarılmışdır. Müxtəlif rütubət səviyyəsinə görə əsərin çəkildiyi qovaq panelində fiqur boyunca çat əmələ gəlmiş və panelin yuxarı hissəsinə doğru tədricən genişlənmişdir. Panelin bütövlüyünü saxlamaq üçün XVIII əsrin ortaları — XIX əsrin əvvəllərində onun arxasında qoz ağacından iki kəpənək formalı fiqur bərkidilmişdir. Bu əməliyyat peşəkarcasına həyata keçirilmiş və çatlamanın qarşısı müvəffəqiyyətlə alınmışdır. Təxminən 1888–1905-ci illər arasında, və ya oğurlanması zamanı əsərin yuxarı çəmbəri qoparaq düşmüşdür. Sonradan bərpaçı tərəfindən qoymuş hissə yerinə yapıdırılmış və hamarlanmışdır.

Hazırda əsər gülləkeçirməyən şüşə arxasında sərt iqlim şəraitində saxlanılır. Rütubət 50% ±10%, tempratur isə 18–21 °C arasında saxlanılır. Rütubət dalğalanmalarını kompensasiya etmək və təxmini 55% rütubətlik dərəcəsini saxlammaq üçün əsərin qutusu silikogellə doldurulur.

Çərçivə

"Mona Liza"nın qovaq paneli rütubətin təsiri ilə genişlənib sıxıldığına görə, əsər müəyyən qədər deformasiyaya uğramışdır. Deformasiya və İkinci Dünya müharibəsi zamanı əsərin saxlanılma şəraiti qənaətbəxş olmadığına görə yaranan zədələrin aradan qaldırılması, həmçinin Leonardonun 500 illik yubileyi mərasiminə həsr olunmuş sərgiyə hazırlıqlar çərçivəsində 1951-ci ildə əsərin qədim çərçivəsi elastik palıd çərçivə ilə əvəzlənmişdir. Dekorativ çərçivənin altında tətbiq edilmiş həmin elastik çərçivə panelə təziq edərək onun gələcəkdə əyilməsinin qarşısını alır. 1970-ci ildə panelə qurd düşməsi məlum olur və buna görə də ona çinar lövhələri əlavə edilir. 2004–2005-ci illərdə əsəri tədqiq və bərpa edən işçi qrup həmin panellər sikamor panellərlə əvəzlənmiş, deformasiyanın ölçülməsi üçün isə metal hissələr əlavə edilmişdir.

Əsrlər ərzində zövqlərin dəyişməsi ilə "Mona Liza"nın dekoratic çərçivəsi də dəfələrlə dəyişdirilmişdir. 1909-cu ildə əsər fransız kolleksioner Martin-Mari-Pol de Beyqe tərəfindən hədiyyə edilmiş və "Mona Liza"nın yaradıldığı dövrə uyğun olan İntibah dövrü çərçivəsinə salınmışdır. Hansısa çərçivəyə uyğunlaşmaq üçün əsərin kənarları tarixi boyunca ən azı bir dəfə kəsilmişdir.

Təmizlənməsi və rəng bərpası

Əsərin ilk, həmçinin ən geniş təmizlənmə və rəng bərpası, 1809-cu ildə Napoleon muzeyi rəsmlərinin bərpasına cavabdeh olan Jan-Mari Huqstel tərəfindən həyata keçirilmişdir. İş zamanı duzlanmanın təmizlənməsi, rənglərin bərpası və korreksiya həyata keçirilmişdir. 1906-cı ildə Luvr bərpaçısı Ejen Denizard panelin çatlaması nəticəsində rəsmdə mələ gəlmiş çatların aradan qaldırılması üçün sulu boya bərpası həyata keçirmişdir. Denizard həm də, daha əvvəl çərçivə ilə örtülmüş hissələrin fərqlənməməsi üçün rəsmin kənarlarında laklama həyata keçirmişdir. 1913-cü ildə "Mona Liza"nın Luvra qaytarılmasından sonra Denizard yenidən əsər üzərində çalışmaq üçün işə cəlb edilmişdir. Ona əsəri əridici istifadə etmədən təmizləmək və bəzi çatların sulu boya ilə aradan qaldırılması həvalə olunmuşdu. 1952-ci ildə əsərin boya təbəqəsi üstündəki lak hamarlanmışdır. 1956-cı ildə əsərə ikinci dəfə hücum edildikdən sonra, Jan-Qabriel Qulinat "Mona Liza"nın sol dirsəyində yaranmış zədəni sulu boya ilə aradan qaldırmışdır.

image
"Mona Liza"nın Luvr muzeyinin Dövlət zalında sərgilənməsi

1977-ci ildə əsərin panel lövhələrində yenidən həşəratlar aşkar edilmiş, rəsmin zədələnməsinin qarşısını almaq üçün onunla panel lövhələr arasında qat yaradılmışdır. Bu nəticə karbon tetraxlorid və daha sonra Etilen oksid istifadə etməklə əldə edilmişdir. 1985-ci ildə ləkə yenidən karbon tetraxloridlə təmizlənmişdir.

Sərgilənmə

Kurasiya nəzarəti dövrünün başa çatmasından sonra əsər muzeydə yeni yeri olan "Dövlət zalına" (fr. Salle des États) köçürülmüşdür. O, nəzarət edilən iqlimlə təmin edilmiş xüsusi korpusda, gülləkeçirməz şüşə arxasında nümayiş etdirilir. 2005-ci ildən əsər LED lampaları vasitəsilə işıqlandırılır, 2013-cü ildə isə xüsusilə "Mona Liza"nın işıqlandırılması üçün istehsal edilmiş 20 vatlıq led lampalar quraşdırılmışdır. Lampalar 98-ə qədər rəng ötürmə indeksinə malik olmaqla, həm də əsərin keyfiyyətinə təsir edə biləcək infraqırmızı və infrabənövşəyi şüalanmanı azaldır. Əsərin hazırda sərgiləndiyi zalın yenidənqurulması işi Yaponiyanın "Nipon Televiziyası" tərəfindən maliyyələşdirilmişdir. Hər il "Mona Liza"nı Luvrda təxminən 6 milyon adam ziyarət edir.

Erkən versiya və kopyaları

Prado versiyası

image Əsas məqalə: Mona Liza (Prado versiyası)

"Mona Liza"nın "Mujer de mano de Leonardo Abince" (Leonardo da Vinçinin əlli qadını) kimi tanınan versiyası Madridin Prado muzeyində saxlanılır və əsrlərdir ki, Leonardoya aid edilir. Lakin, 2012-ci ildə həyata keçirilən restavrasiya işlərindən sonra onun Leonardonun tələbələrindən biri tərəfindən Luvr Mona Lizası ilə eyni vaxtda və eyni studiyada çəkilməsi ehtimal edilir. Restavrasiya zamanı aparılmış analiz nəticələrinə görə əsərin müəllifi Salai (1480–1524) və ya Melzi (1493–1572) hesab edilir. Lakin, bəzi tədqiqatçılar bu nəticəni şübhə altına almışlar.

Prado Mona Lizası oijinalla müqayisədə bir qədər fərqli prespektivə malikdir ki, bu da onun dünyada ilk stereoskopik cütlüyün bir hissəsi olması haqqında fərziyyənin yaranmasına səbəb olmuşdur. Lakin, son tədqiqatlar nəticəsində müəyyənləşdirilmişdir ki, bu stereoskopik cütlük ümid edilən stereoskopik drinliyi vermir.

Ayzeluort Mona Lizası

image Əsas məqalə: Ayzeluort Mona Lizası

"Mona Liza"nın Ayzeluort Mona Lizası və ya Erkən Mona Liza adı ilə tanınan versiyası ilk dəfə 1788-ci ildə ingilis zadəganı tərəfindən İtaliyada alınmış, 1913-cü ildə isə kolleksioner Hyu Bleyker tərəfindən yenidən kəşf edilmişdir. Əsər 2012-ci ildə Mona Liza Fondu tərəfindən ilk dəfə dünya mətbuatına təqdim edilmişdir. Əsərdə Leonardonun Luvrdakı portretində təsvir edilmiş eyni subyekt təsvir edilib. Bu əsər əksər tədqiqatçılar tərəfindən Leonardonun orijinal işi hesab edilməklə XVI əsrdə onun tərəfindən çəkildiyi bildirilir. Zöllner və Kemp də daxil olmaqla digər mütəxəssislər isə onun Leonardoya aidliyini şübhə altına alırlar.

  • image
    Prado Mona Lizası
  • image
    Ayzeluort Mona Lizası
  • image
    Mona Liza, XVI əsr, Ermitaj
  • image
    Mona Liza, XVI əsr, Karl Millerin kolleksiyası, , İsveçrə
  • image
    Mona Vanna, 1514-1516

Məşhurluğu

image Əsas məqalələr: Mona Liza haqqında fərziyyələr və Mona Liza haqqında uydurma hekayələrin xronologiyası
image
ABŞ Prezidenti Con Kennedi, Fransa pianisti Madlen Malro, Andre Malro, Jaklin Kennedi və Lindon Conson, "Mona Liza"nın Milli Sənət Qalereyasında təqdimat mərasimində, 8 yanvar 1963.

Bu gün "Mona Liza" ən məşhur rəsm əsəri olsa da, XX əsrin əvvəllərinə kimi o, çoxsaylı yükdək keyfiyyətli əsərlərdən biri idi. Nə vaxtsa kral I Fransiskin kolleksiyasına daxil olmuş "Mona Liza", Böyük Fransa inqilabından sonra milliləşdirilmiş Luvrda sərgilənən ilk sənət əsərlərindən biri olmuşdur. XIX əsrdən etibarən Leonardo dahi kimi dəyərləndirilməyə başlayır və əsərin məşurluğu tədricən artır, XIX əsrin ortalarından etibarən Fransa ziyalıları portreti sirrli kimi qiymətləndirərək onda ölümcül qadının (fr. femme fatal) təsvir edildiyini bildirirlər.

1878-ci ildə nəşr edilmiş Baedeker bələdçisində əsər "Leonardonun Luvrdakı ən məşhur əsəri" adlandırılsa da, əsər daha çox kütlə arasında yox ziyalılar arasında tanınırdı.

Əsərin 1911-ci ildə oğurlanması və 1913-cü ildə aşkarlanaraq muzeyə qaytarılması dünya mətbuatında geniş işıqlandırılmış və bu da əsərin məşhurlaşmasına səbəb olmuşdur. XX əsr ərzində əsər kütləvi reproduksiya, merçendayzinq və spekulyasiyalara məruz qalmışdır. Əsərin oğurlanması və muzeyə qaytarılması ərzində bir neçə il ərzində diqqət mərkəzində saxlanmasına görə, XX əsrdə Mona Liza "digər Leonardo" kimi qiymətlləndirilmişdir.

1962-ci ilin dekabrından 1963-cü ilin martına kimi Fransa hökuməti Nyu-York və Vaşinqtonda sərgilənməsi üçün əsəri ABŞ-yə göndərmişdir. Əsər "SS France" laynerində yola salınmışdır. Təxminən 20 saniyə ərzində "Mona Liza"nı görmək üçün Nyu-Yorkda təxminən 1.7 milyon insan növbəyə durmuşdur.Metropoliten muzeyində sərgiləndiyi zaman düzgün saxlanılmamasına görə əsər nəmlənmişdir.

image
Luvr muzeyində "Mona Liza"nı görməyə gələn izləyicilər, 2015-ci il.

1974-cü ildə əsər Moskva və Tokioda sərgilənmişdir. 2014-cü ildə Luvr muzeyini 9.3 milyon nəfər ziyarət etmişdir. Muzeyin keçmiş direktoru Henri Loyrett qeyd edir ki, "ziyarətçilərin 80 faizi Mona Lizanı görmək üçün gəlir."

Maddi dəyəri

1962–1963-cü illərdə turneyə göndərilməzdən əvvəl əsər $100 milyon dəyərində sığortalanmışdır. Sığorta alınmamışdır. Bunun əvəzinə təhlükəsizik tədbirlərinə daha çox xərc çəkilmişdir. ABŞ İstehlakçı Qiymətləri İndeksinə əsasən 1962-ci ilin $100 milyon məbləği 2015-ci ildə $782 milyona bərabərdir ki, bu da faktiki olaraq "Mona Liza"nı dünyanın ən dəyərli rəsm əsəri halına gətirmişdir.

2014-cü ildə "France 24" telekanalı "Mona Liza"nın satılması halında Fransanın dövlət borclarının bir hissəsinin ödənilməsinin mümkün olacağını bildirsə də, Fransa milli irs qanununa əsasən ölkənin dövlət muzeylərinin kolleksiyalarında saxlanılan əsərlərin satılmasının qadağan olduğunu vurğulayır.

Təsirləri

image Əsas məqalə: Mona Lizanın replikaları
image
Gənc qadın təkbuynuzla
image
Baltazar Kastilyonenin portreti

Hələ tamamlanmamışdan əvvəl "Mona Liza" təsir etməyə başlamışdı. Bir neçə dəfə Leonardonun studiyasında olmuş və "Mona Liza"nın təsvirini kopyalamış Rafael Santi portretin bəzi elementlərini, o cümlədən kompozisiya və formatını "Gənc qadın təkbuynuzla" (təxm. 1506) və "Maddalena Doninin porterti" (təxm. 1506) kimi əsərlərində təkrar etmişdir. Rafaelin sonrakı dövrdə işlədiyi "La velata" (1515–1516) və "Baltazar Kastilyonenin portreti" (təxm. 1514–1515) adlı əsərlərində də Leonardonun təsiri hiss edilməkdədir. Zollner qeyd edir ki, "Leonardonun əsərlərinin heç biri portret janrının inkişafına "Mona Liza" qədər təsir etməmişdir. "Mona Liza" intibah portretinin yekun nümunəsi olmaqla, təkcə insan təsviri kimi yox, həm də ideal kimi qəbul edilir."

image
Artur Sapek - Le rire (Gülüş), 1883
image
MArsel Düşan - , 1919

Corco Vazari və kimi erkən şərhçilər əsəri realizminə görə qiymətləndirsələr də, Viktoriya dövrünün yazarlarını "Mona Liza"nın sirr və romantika ilə əhatələnmiş mühiti cəlb edirdi. 1859-cu ildə Teofil Qotye yazırdı ki, "Mona Liza" "sirrlə gülümsəyən gözəllik sfinksidir" və "onun formaları fikir, sonsuzluq və təəccüb ifadə edir." Volter Paterin 1869-cu ildə yayımlanmış məşhur essesində portretdəki model "onu əhatə edən qayalardan daha yaşlı; vampir kimi dəfələrlə ölmüş və məzarın sirrlərini bilən, dərin dalğıc və dərinlikərin sirrini saxlayan" kimi təsvir olunur. XX əsrin əvvəllərindən etibarən bəzi tədqiqatçılar əsərin subyektiv ekzegez və nəzəriyyələrin saxlancına çevrilməsini hiss etməyə başladıqlarını qeyd edirlər, 1911-ci ildə əsərin oğurlanmasından sonra intibah dövrü tədqiqatçısı Bernard Berenson deyir ki, "əsər iblisə çevrilmişdi, yaxşı ki ondan canımız qurtardı."

Avanqard incəsənət dünyası "Mona Liza"nın təkzibedilməz məşhurluğunu xüsusi qeyd edir. Əsərin artan məşhurluğu fonunda dadaist və sürrealist rəssamlar tez-tez onun modifikasiya və karikaturalarını hazırlayırlar. 1883-cü ildə "Le rire" jurnalında Artur Sapekin tənbəki çəkən "Mona Liza" təsviri çap olunmuşdur. Ən təsirli modern sənətkarlardan olan Marsel Düşan 1919-cu ildə "Mona Liza"nın bığlı təsvir edildiyi "" adlı hazırlamışdır. Ronda Roland Şarer qeyd edir ki, Düşan həmin reprodiksiyasında qismən öz üzünü modelləşdirmişdir.

Sürrealist əsərləri ilə məşhur olan rəssam Salvador Dali 1954-cü ildə "Mona Liza kimi avtoportret" əsərini işləmişdir. 1963-cü ildə "Mona Liza"nın ABŞ səfərindən sonra Endi Uorhol Merlin Monro (İyirmi beş rənglənmiş Merlin, 1962), Elvis Presli (1964) və Kempbells şorbaları (1961–1962) kimi seriqraf printi hazırlamışdır.

Bu gün də "Mona Liza" dünyanın müxtəlif yerlərindən olan rəssamları ilhamlandırmağa davam edir. Fransız urban rəssamı mozaika stilini tətbiq etməklə Paris və Tokioda şəhər rəsmləri yaratmışdır. YouTube-da çoxsaylı "Mona Liza" parodiyaları tapmaq mümkündür.

İstinadlar

  1. https://rkd.nl/explore/images/302327.
  2. The Mona Lisa | Focus.
  3. Lichfield, John. "The Moving of the Mona Lisa". The Independent. 1 April 2005. 9 November 2016 tarixində .
  4. "Highest insurance valuation for a painting". Guinness World Records (ingilis). 2022-06-14 tarixində . İstifadə tarixi: 19 yanvar 2018.
  5. "Inflation Calculator". www.dollartimes.com (ingilis). 2018-09-23 tarixində . İstifadə tarixi: 19 yanvar 2018.
  6. Pedretti, Carlo. Leonardo, a study in chronology and style. Johnson Reprint Corporation. 1982. ISBN .
  7. Vezzosi, Alessandro. The Gioconda mystery – Leonardo and the "common vice of painters" // Vezzosi; Schwarz; Manetti (redaktorlar ). Mona Lisa: Leonardo’s hidden face. Polistampa. 2007. ISBN .
  8. Lorusso, Salvatore; Natali, Andrea. "Mona Lisa: A comparative evaluation of the different versions and copies". Conservation Science. 15. 2015: 57–84. 2017-08-03 tarixində . İstifadə tarixi: 19 yanvar 2018.
  9. Asmus, John F.; Parfenov, Vadim; Elford, Jessie. "Seeing double: Leonardo's Mona Lisa twin". Optical and Quantum Electronics. 48. 28 November 2016: 555. 20 December 2021 tarixində . İstifadə tarixi: 19 yanvar 2018.
  10. Carrier, David. Museum Skepticism: A History of the Display of Art in Public Galleries. Duke University Press. 2006. səh. 35. ISBN .
  11. Cohen, Philip. "Noisy secret of Mona Lisa's". . 23 June 2004. 23 April 2008 tarixində . İstifadə tarixi: 27 April 2008.
  12. . Luvr muzeyi. 30 July 2014 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 yanvar 2018.
  13. it. Prese Lionardo a fare per Francesco del Giocondo il ritratto di mona Lisa sua moglieVasari, 1879. səh. 39
  14. Clark, Kenneth. "Mona Lisa". (vol 115). 115 (840). March 1973: 144–151. ISSN 0007-6287. JSTOR 877242.
  15. . Heydelberq Universiteti. 5 November 2013 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 23 yanvar 2018.
  16. Delieuvin, Vincent. Télématin // Journal Télévisé. 15 January 2008. France 2 Télévision.
  17. . MSN. 14 January 2008. 16 January 2008 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 23 yanvar 2018.
  18. "Researchers Identify Model for Mona Lisa". The New York Times. İstifadə tarixi: 23 yanvar 2018.[ölü keçid]
  19. Kemp, 2006. səh. 261–262
  20. Farago, 1999. səh. 123
  21. Bartz, 2001. səh. 626
  22. Stites, Raymond S. "Mona Lisa—Monna Bella". Parnassus (vol 8). . 8 (1). January 1936: 7–10, 22–23. doi:10.2307/771197. JSTOR 771197.
  23. Littlefield, 1914. səh. 525
  24. Wilson, 2000. səh. 364–366
  25. Debelle, Penelope. . The Age. Melbourne. 25 June 2004. 25 November 2013 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 23 yanvar 2018.
  26. Johnston, Bruce. . The Daily Telegraph. UK. 8 January 2004. 11 October 2007 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 23 yanvar 2018.
  27. Chaundy, Bob. "Faces of the Week". BBC. 29 September 2006. 3 August 2014 tarixində . İstifadə tarixi: 24 yanvar 2018.
  28. Nicholl, Charles. "The myth of the Mona Lisa". The Guardian. UK. 28 March 2002. 5 September 2008 tarixində . İstifadə tarixi: 23 yanvar 2018.
  29. Wiesner-Hanks, Merry E. An Age of Voyages, 1350–1600. New York: Oxford University Press. 2005. səh. 26. ISBN .
  30. Thomas, Henry; Lee Thomas, Dana. Living biographies of great painters. Garden City Publishing Co., Inc. 1940. səh. 49.
  31. Konody, Paul G. "Jump up". The New York Times. February 15, 1914.
  32. Clark, Kenneth. "Mona Lisa". Burlington Magazine. 115 cild. March 1973.
  33. Isbouts, Jean-Pierre; Heath-Brown, Christopher. The Mona Lisa Myth. Santa Monica, California: Pantheon Press. 2013. ISBN .
  34. Friedenthal, Richard. Leonardo da Vinci: a pictorial biography. New York: Viking Press. 1959.
  35. Kemp, Martin. Leonardo: The marvelous works of nature and man. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press. 1981. ISBN .
  36. Bramly, Serge. Leonardo: The artist and the man. London: Penguin books. 1995. ISBN .
  37. Marani, Pietro. Leonardo: The complete paintings. New York: Harry N. Abrams. 2003. ISBN .
  38. Zollner, Frank. "Leonardo da Vinci's portrait of Mona Lisa de Giocondo" (PDF). Gazette des Beaux Arts. 121. 1993: 115–138. 2017-08-03 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 24 yanvar 2018.
  39. Delieuvin, Vincent; Tallec, Olivier. What's so special about Mona Lisa. Paris: Editions du musée du Louvre. 2017. ISBN .
  40. Vasari, Giorgio. Le Vite de' più eccellenti pittori, scultori, ed architettori. Florence, Italy: Lorenzo Torrentino. 1550.
  41. De Beatis, Antonio. Hale, J.R.; Lindon, J.M.A. (redaktorlar ). The travel journal of Antonio de Beatis: Germany, Switzerland, the Low Countries, France and Italy 1517–1518. London, England: Haklyut Society. 1979 [1st pub.:1517].
  42. Leonardo, Carmen Bambach, Rachel Stern, and Alison Manges (2003). Leonardo da Vinci, master draftsman. New York: Metropolitan Museum of Art. p. 234. ISBN 
  43. Stern, Keith. Queers in History: The Comprehensive Encyclopedia of Historical Gays, Lesbians and Bisexuals. BenBella Books. September 1, 2009. səh. 276. ISBN . December 7, 2019 tarixində . İstifadə tarixi: January 24, 2018.
  44. Kemp, Martin; Pallanti, Giuseppe. Mona Lisa: The people and the painting. Oxford: Oxford University Press. 2017. ISBN .
  45. Jestaz, Bertrand. "Francois 1er, Salai, et les tableaux de Léonard". Revue de l’Art. 76. 1999: 68–72. 2022-01-31 tarixində . İstifadə tarixi: 24 yanvar 2018.
  46. Louvre Museum. "Mona Lisa". www.louvre.fr. 2017-09-08 tarixində . İstifadə tarixi: 24 yanvar 2018.
  47. Boudin de l'Arche, Gerard. A la recherche de Monna Lisa. Cannes, France: Edition de l'Omnibus. 2017. ISBN .
  48. Bohm-Duchen, Monica. The private life of a masterpiece. University of California Press. 2001. səh. 53. ISBN . 5 October 2012 tarixində . İstifadə tarixi: 24 yanvar 2018.
  49. "Hidden portrait 'found under Mona Lisa', says French scientist". BBC. 8 December 2015. 8 December 2015 tarixində . İstifadə tarixi: 24 yanvar 2018.
  50. "Secret Portrait Hidden Under Mona Lisa, Claims French Scientist". Newsweek. 8 December 2015. 8 December 2015 tarixində . İstifadə tarixi: 24 yanvar 2018.
  51. McAloon, Jonathan. "The Missing Mona Lisa". . 15 December 2015 tarixində .
  52. Lomazzo, Gian Paolo. Treatise on the art of painting. Milan. 1584.
  53. Cotte, Pascal. Lumiere on the Mona Lisa: Hidden portraits. Paris: Vinci Editions. 2015. ISBN .
  54. "Theft of the Mona Lisa". Stoner Productions via Public Broadcasting Service (PBS). 29 October 2009 tarixində . İstifadə tarixi: 25 yanvar 2018.
  55. R. A. Scotti. Vanished Smile: The Mysterious Theft of the Mona Lisa. Vintage Books. April 2010. ISBN . 2 January 2016 tarixində .
  56. . TIME. 2 December 2007. 14 July 2007 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 25 yanvar 2018.
  57. The Lost Mona Lisa 2 yanvar 2016 at the Wayback Machine by R. A. Scotti (, 2010)
  58. "Noah Charney, Chronology of the Mona Lisa: History and Thefts, The Secret History of Art, Blouin Artinfo Blogs". 27 October 2015 tarixində . İstifadə tarixi: 25 yanvar 2018.
  59. "The Theft That Made The 'Mona Lisa' A Masterpiece". NPR. 30 July 2011. 27 August 2014 tarixində . İstifadə tarixi: 25 yanvar 2018.
  60. "Faces of the week". BBC. 29 September 2006. 3 August 2014 tarixində . İstifadə tarixi: 25 yanvar 2018.
  61. . Mona Lisa Mania. 1 June 2009 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 25 yanvar 2018.
  62. "'Mona Lisa' Still Smiling, Undamaged After Woman's Spray Attack in Tokyo". Sarasota Herald-Tribune. 21 April 1974. 18 June 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 25 yanvar 2018.
  63. "Mona Lisa attacked by Russian woman". Xinhua News Agency. 12 August 2009. 2 March 2012 tarixində . İstifadə tarixi: 25 yanvar 2018.
  64. "Russian tourist hurls mug at Mona Lisa in Louvre". Associated Press. 11 August 2009. İstifadə tarixi: 25 yanvar 2018.[ölü keçid]
  65. "В Лувре картину «Мона Лиза» измазали тортом". Зеркало.az. 30 may 2022. 9 June 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 30 may 2022.
  66. Мамиконян, Ольга. "Посетитель Лувра бросил торт в картину «Мона Лиза» Леонардо да Винчи". Forbes.ru (rus). 30 May 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 30 may 2022.
  67. . Leonardo Da Vinci, 1452–1519. 2000. ISBN . 2022-04-15 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-01-26.
  68. Zöllner, Frank. "Leonardo's Portrait of Mona Lisa del Giocondo" (PDF). səh. 16. 1 October 2014 tarixində (PDF).
  69. Woods-Marsden p. 77 n. 100
  70. "E.H. Gombrich, The Story of Art". Artchive.com. 3 June 2013 tarixində . İstifadə tarixi: 26 yanvar 2018.
  71. "The Mona Lisa (La Gioconda)". BBC. 25 October 2009. 26 June 2010 tarixində . İstifadə tarixi: 26 oktyabr 2018.
  72. Turudich, 2003. səh. 198
  73. McMullen, Roy. Mona Lisa: The Picture and the Myth. Macmillan Publishers. 1976. ISBN .
  74. Holt, Richard. "Solved: Why Mona Lisa doesn't have eyebrows". The Daily Telegraph. UK. 22 October 2007. 4 April 2010 tarixində . İstifadə tarixi: 26 yanvar 2018.
  75. Ghose, Tia. "Lurking Beneath the 'Mona Lisa' May Be the Real One". Livescience.com. 9 December 2015. 11 December 2015 tarixində .
  76. Irene Earls, Artists of the Renaissance, Greenwood Press, 2004, p.113. ISBN 
  77. Salgueiro, Heliana Angotti. Paisaje y art. . 2000. səh. 74. ISBN .
  78. "BBC NEWS – Entertainment – Mona Lisa smile secrets revealed". 31 August 2007 tarixində .
  79. Rosetta Borchia and Olivia Nesci, Codice P. Atlante illustrato del reale paesaggio della Gioconda, Mondadori Electa, 2012, ISBN 
  80. "Researchers identify landscape behind the Mona Lisa". The Times. 2016-11-16 tarixində . İstifadə tarixi: 26 yanvar 2018.
  81. "Дживелегов А. Леонардо да Винчи Изд. 3-е М., Искусство, 1974". 2012-03-22 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-04-05.
  82. "Виппер Б. Р. Итальянский Ренессанс. XIII–XVI века. // Курс лекций по истории изобразительного искусства и архитектуры. М.: Искусство, 1977. Т. II. С. 74–102". 2009-02-16 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-04-05.
  83. "Ротенберг Е. Искусство Италии. М.: Искусство, 1966". 2010-02-22 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-04-10.
  84. "Алпатов М. Этюды по истории западно-европейского искусства. — М. Академия художеств СССР, 1963". 2012-03-23 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-04-10.
  85. Mohen, Jean-Pierre. Mona Lisa: inside the Painting. 2006. səh. 128. ISBN .
  86. "Ageing Mona Lisa worries Louvre". BBC News. 26 April 2004. 16 August 2009 tarixində . İstifadə tarixi: 29 yanvar 2018.
  87. "Biographical index of collectors of pastels". Pastellists.com. 15 June 2013 tarixində . İstifadə tarixi: 29 yanvar 2013.
  88. "Mona Lisa gains new Louvre home". BBC. 6 April 2005. 1 February 2008 tarixində . İstifadə tarixi: 29 yanvar 2018.
  89. Fontoynont, Marc et al. "Lighting Mona Lisa with LEDs 2014-03-08 at the Wayback Machine" Note 2014-08-29 at the Wayback Machine. SBI / Aalborg University, June 2013.
  90. "Nippon Television Network Corporation". Ntv.co.jp. 6 April 2005. 8 October 2010 tarixində . İstifadə tarixi: 29 yanvar 2018.
  91. "La Gioconda, Leonardo's atelier". Museo Nacional del Prado. 8 December 2015 tarixində . İstifadə tarixi: 31 yanvar 2018.
  92. "The 'Prado Mona Lisa' – The Mona Lisa Foundation". The Mona Lisa Foundation. 17 December 2015 tarixində .
  93. Carbon, C. C.; Hesslinger, V. M. "Da Vinci's Mona Lisa Entering the Next Dimension". Perception. 42 (8). August 2013: 887–893. doi:10.1068/p7524. PMID 24303752. 2 January 2016 tarixində . İstifadə tarixi: 31 yanvar 2018.
  94. Carbon, Claus-Christian; Hesslinger, Vera M. "Restoring Depth to Leonardo's Mona Lisa". American Scientist. 103 (6): 404–409. doi:10.1511/2015.117.1. 10 December 2015 tarixində . İstifadə tarixi: 31 yanvar 2018. (Subscription required (help)).
  95. Tweened animated gif of Mona Lisa and Prado version 7 fevral 2017 at the Wayback Machine by Carbon and Hesslinger
  96. Brooks, K. R. "Depth Perception and the History of Three-Dimensional Art: Who Produced the First Stereoscopic Images?". i-Perception. 8 (1). 1 January 2017. doi:10.1177/2041669516680114. 3 December 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 25 January 2017.
  97. Dutta, Kunal. "'Early Mona Lisa': Unveiling the one-in-a-million identical twin to Leonardo da Vinci painting". 15 December 2014. 16 December 2014 tarixində .
  98. Eyre, John. The two Mona Lisas: Which was Giocondo's picture? Ten direct, distinct, and decisive data in favour of the Isleworth version and some recent Italian experts' opinions on it. London: J.M. Ouseley & Son. 1926.
  99. Chappelow, AC. "The Isleworth Mona Lisa". Apollo Magazine. July 1, 1956.
  100. Pulitzer, Henry E. Where is the Mona Lisa?. London: The Pulitzer Press. 1960.  B0027MR0A2.
  101. Asmus, John F. "Computer Studies of the Isleworth and Louvre Mona Lisas". Optical Engineering. 28 (7). 1 July 1989: 800–804. doi:10.1117/12.7977036. 3 August 2017 tarixində . İstifadə tarixi: 31 yanvar 2018.
  102. "New proof said found for "original" Mona Lisa –". Reuters.com. 13 February 2013. 21 August 2017 tarixində . İstifadə tarixi: 31 yanvar 2018.
  103. Soares, Atila. A Jovem Mona Lisa. Rio de Janeiro, Brasil: Multifoco. 2013. ISBN .
  104. Sauteur, Albert. "Albert Sauteur réinvente la perspective". Migros Magazine. 17. April 22, 2014: 14–17.
  105. Alastair Sooke. "The Isleworth Mona Lisa: A second Leonardo masterpiece?". BBC. 2 January 2016 tarixində .
  106. Riding, Alan. "In Louvre, New Room With View of 'Mona Lisa'". The New York Times. 6 April 2005. 25 June 2011 tarixində . İstifadə tarixi: 5 fevral 2017.
  107. Sassoon, Donald. "Why is the Mona Lisa Famous?". La Trobe University Podcast. 4 July 2015 tarixində . İstifadə tarixi: 5 fevral 2018.
  108. Sassoon, Donald. "Mona Lisa: the Best-Known Girl in the Whole Wide World". (vol 2001). Oxford University Press. 2001 (51). 2001: 1. doi:10.1093/hwj/2001.51.1. ISSN 1477-4569.
  109. Gopnik, Blake. "A Record Picasso and the Hype Price of Status Objects". The Washington Post. 7 May 2004. 29 November 2016 tarixində . İstifadə tarixi: 5 fevral 2018. (#apostrophe_markup)
  110. (PDF). Metropolitan Museum of Art. 2018-03-19 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 fevral 2018.
  111. Stolow, Nathan. Conservation and exhibitions: packing, transport, storage, and environmental consideration. Butterworths. 1987. səh. 188. ISBN . 5 October 2012 tarixində . İstifadə tarixi: 10 October 2010.
  112. "Today in Met History: February 4". Metropolitan Museum of Art. 2013-02-04. 2022-09-24 tarixində . İstifadə tarixi: 5 fevral 2018.
  113. "Another art anniversary: Mona Lisa comes to New York! And she's almost drowned in a sprinkler malfunction". boweryboyshistory.com. 2013-01-13. 2021-12-02 tarixində . İstifadə tarixi: 5 fevral 2018.
  114. Bohm-Duchen, Monica. The private life of a masterpiece. University of California Press. 2001. səh. 65. ISBN . 5 October 2012 tarixində . İstifadə tarixi: 5 fevral 2018.
  115. The French Ministry of Foreign affairs. "The Louvre, the most visited museum in the world (01.15)". France Diplomatie :: Ministry of Foreign Affairs and International Development. 22 December 2015 tarixində .
  116. "On a Mission to Loosen Up the Louvre". The New York Times. 11 October 2009. 24 December 2016 tarixində .
  117. Young, Mark, redaktorThe 1999. Bantam Books. 1999. səh. 381. ISBN .
  118. . Measuring Worth. 8 August 2008 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 fevral 2018.
  119. "Culture – Could France sell the Mona Lisa to pay off its debts?". France 24. 30 November 2015 tarixində .
  120. Zollner təxm. 1504-cü il qeyd etsə də, əksər tədqiqatçılar təxm. 1506-cı il göstərirlər
  121. . Leonardo Da Vinci, 1452–1519. səh. 161.
  122. . Mona Lisa // Farago, Claire J. (redaktor). Leonardo Da Vinci, Selected Scholarship: Leonardo's projects, c. 1500–1519. 1999. səh. 214. ISBN . 2022-07-12 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-02-14.
  123. "The myth of the Mona Lisa". The Guardian. 10 July 2017 tarixində .
  124. Samuels, Ernest; Samuels, Jayne. Bernard Berenson, the Making of a Legend. 1987. səh. 215. ISBN . 2022-07-11 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-02-14.
  125. Jones, Jonathan. "L.H.O.O.Q., Marcel Duchamp (1919)". The Guardian. UK. 26 May 2001. 9 May 2014 tarixində . İstifadə tarixi: 14 fevral 2018.
  126. Marting, Marco De. . Art Science Research Laboratory. 2003. 20 March 2008 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 14 fevral 2018.
  127. Dalí, Salvador. . Mona Lisa Images for a Modern World by Robert A. Baron (from the catalog of an exhibition at the Museum of Modern Art and the Philadelphia Museum of Art, 1973, p. 195). 28 October 2009 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 14 fevral 2018.
  128. Sassoon, Donald. Becoming Mona Lisa. Harvest Books via Amazon Search Inside. 2003. səh. 251. ISBN .
  129. "The £20,000 Rubik's Cube Mona Lisa". metro.co.uk. 29 January 2009. 26 July 2014 tarixində . İstifadə tarixi: 14 fevral 2018.
  130. "Best Funny Mona Lisa Parodies La Gioconda Painting NO Panic! at the Disco". YouTube. 18 September 2014. 4 September 2015 tarixində .

Həmçinin bax

  • Ən bahalı rəsm əsərlərinin siyahısı

Xarici keçidlər

image
Vikianbarda Mona Liza ilə əlaqəli mediafayllar var.
  • Kobbé, Gustav "The Smile of the Mona Lisa" The Lotus Magazine Vol. 8, No. 2 (Nov. 1916), pp. 67–74
  • "Mona Lisa, Leonardo's Earlier Version". Zürich, Switzerland: The Mona Lisa Foundation. 26 June 2015 tarixində . İstifadə tarixi: 5 November 2015.
  • "True Colors of the Mona Lisa Revealed" (Press-reliz). Paris: Lumiere Technology. 19 October 2006. 26 June 2015 tarixində . İstifadə tarixi: 5 November 2015.
  • Scientific analyses conducted by the Center for Research and Restoration of the Museums of France (C2RMF) Compare layers of the painting as revealed by x-radiography, infrared reflectographya and ultraviolet fluorescence
  • "Stealing Mona Lisa". Dorothy & Thomas Hoobler. may 2009. excerpt of book. Vanity Fair
  • Discussion by Janina Ramirez and : Art Detective Podcast, 18 Jan 2017

   portalı    portalı    portalı    portalı    portalı

wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer

Mona Liza it Monna Lisa ve ya La Gioconda fr La Joconde Italiya intibahi ressami Leonardo da Vinci terefinden cekilmis Liza Gerardininin yarim boy olculu portreti Mona Liza dunyanin en meshur en cox ziyaret edilen en cox haqqinda yazilan en cox musiqi hesr edilen ve en cox parodiya edilen senet eseridir Mona Liza hem de dunyada en bahali resm eserlerinden biridir 1962 ci ilde 100 milyon deyerinde sigorta edilen eser o zamana kimi melum olan en boyuk sigorta deyeri kimi Ginnesin Rekordlar Kitabina dusmus 2017 ci ilde ise onun sigorta deyeri 800 milyona catmisdir Mona Lizait Monna LisaPortretin gorunusuRessam Leonardo da VinciTarixi 1503 1506 ehtimal ki 1517 ci ile kimi eser uzerinde is davam etdirilmisdir Uslubu portretTexnikasi yagli boyaOlculeri 77 sm 53 smMateriali yagli boya d Sifarisci Liza GerardiniSaxlanildigi yer Luvr muzeyiSayti wga hu html l leonardo 0 louvre fr decouvrir le p louvre fr en explore the louvre fr es explora el louvre fr zh hans tansuo focus louvre fr sites de Inventar nomresi INV 779 MR 316 Vikianbarda elaqeli mediafayllar Resm eseri Francesko del Cakondonun heyat yoldasi Liza Gerardininin qaraqovaq paneli uzerinde yagli boya ile cekilmis portretidir Eserin 1503 1506 ci illerde cekildiyine inanilir lakin ehtimal ki Da Vinci 1517 ci ile kimi portret uzerinde islemeye davam etmisdir Son elmi tedqiqatlar ressamin eser uzerinde ise 1513 cu ilden evvel baslamadigini gosterir Fransa krali I Fransisk terefinden alinmis eser hazirda Fransa Respublikasinin mulkiyyetindedir ve 1797 ci ilden Parisdeki Luvr muzeyinin daimi ekspozisiyasina daxildir Subyektin cox vaxt sirrli adlandirilan mimikasi kompozisiyanin monumentalligi formalarin ince modellendirilmesi ve atmosferik illuzionizm eserin genis tedqiqine ve meshurlasmasina sebeb olan esas xususiyyetleridir Adi ve subyektiEsas meqale Liza del Cakondo Eserin Azerbaycan dilinde Mona Liza kimi taninan adi Intibah dovru senet tarixcisi ve ressam Corco Vazarinin Leonardo Francesko del Cakondonun sifarisi ile onun heyat yoldasi Mona Lizanin portretini cekmeyi ohdesine goturdu melumatina esasen yaranmisdir Mona italyanca necib muraciet formasi olan ma donna ifadesinin qisa formasi olmaqla Ma am Madam ve ya ingilisce My lady ifadeleri ile yaxindir Eserin adinda adeten Mona ifadesi isledilse de Vazarinin istifade etdiyi kimi muasir italyancada esasen Monna Lisa kimi mona bezi italyan lehcelerinde vulqar seslenir qeyd edilir Vazarinin Mona Liza haqqinda melumati onun Leonardonun olumunden 31 il sonra 1550 ci ilde nesr etdiyi ressamin bioqrafiyasinda verilmisdir Hemin eser ressamin heyati ve eserlerinin menseyi haqqinda en muhum ve etibarli menbe hesab edilir Leonardonun telebesi sexsi qeydlerine esasen o 1524 cu ilde vefat ederken ona Leonardo terefinden vesiyyet edilmis ve la Gioconda adlandirilan portrete malik olmusdur Leonardonun bu eserin muellifi olmasi ve eserin tarixi haqqinda melumat 2005 ci ilde Heydelberq Universitetinin Kitabxanasinda askarlanmis Qedim Roma filosofu Siseronun eserinin 1477 ci ilde nesr nusxesine yazilmis qeydle deqiqlesdirilmisdir Qeyd 1503 cu ilin oktyabrinda Leonardonun muasiri terefinden yazilmisdir Qeydde Leonardo eserde adi cekilen Qedim Yunanistan ressami Apellesle muqayise edilir ve onun hemin dovrde Liza del Cakondonun portreti uzerinde islemesi bildirilir Louis Beroud un 1911 ci ilde Mona Lizani tesvir eden resm eseri ogurluqdan evvel Luvr muzeyinde numayis etdirildi Berud onu askar edib muhafizecilere bildirdi Bu senedin kesf olunmasina cavab olaraq Luvr muzeyinin sozcusu Vinsent Deliuvin deyir ki 1503 cu ilde Leonardo da Vinci florensiyali xanim Liza del Cakondonun resmini cekmeye baslamisdir Biz indi buna tam eminik Teessuf ki biz Liza del Cakondonun haqqinda behs edilen portretinin Luvrdaki eser olmasina tam emin deyilik Eserin modeli olan Liza del CakondoFlorensiya ve Toskanada meskunlasmis Gerardini ailesinin uzvu florensiyali ipek taciri Francesko del Cakondonun heyat yoldasi olmusdur Eser ailenin yeni eve kocmesi ve Andrea adli ovladlarinin dogulmasini qeyd etmek meqsedi ile sifaris edilmisdir Eserin italyanca adi olan La Gioconda hem de xosbext sen ingilisce jocund jovial anlamini ifade edir Eserin fransizca adi olan La Joconde de eyni anlami dasiyir Bu kesfden qabaq alimler portretin subyekti ile bagli muxtelif fikirler seslendirmisdiler Bezi tedqiqatcilar Liza del Cakondonun basqa portretde tesvir olundugunu qeyd ederek Vazarinin qeyd etdiyi Mona Liza portretini basqa eserlerle identiklesdirmisdiler Portretde diger meshur orta esr Italiya qadinlarinin tesvir edilmesini qeyd edenler de olmusdur Araqonlu Izabella Milan hersoqinyasi Konstanza d Avalos Izabella d Este Pasifika Brandano ve ya Brandino Izabella Qualanda hemcinin ve Leonardonun ozu de portretin ehtimal edilen subyektleri arasinda olmuslar XXI esr senet tarixcilerinin ortaq reyine esasen eserde enenevi olaraq hesab edildiyi kimi Liza del Cakondonun tesvir edilmesi deqiqlesdirilmisdir TarixiDa Vincinin texminen 1512 1515 ci iller arasinda qirmizi tebasirle cekdiyi Hazirda saxlanilir Luara cayi sahilinde yerlesen seherinde Leonardo omrunun son illerini bu qesrde yasamis ehtimallara gore burada Mona Liza uzerinde calismaga davam etmisdir Hazirda qesr da Vincinin ev muzeyi kimi fealiyyet gosterir Leonardo Mona Liza portreti uzerinde islemeye 1503 ve ya 1504 cu illerde Italiyanin Florensiya seherinde baslamisdir Luvr muzeyinin eserin subhesiz ki 1503 1506 ci illerde cekilmesini qeyd etmesine baxmayaraq incesenet tarixcisi qeyd edir ki eserin esl tarixini mueyyenlesdirmekde mueyyen cetinlikler vardir Karlo Pedretti ve Alessandro Vezzosi kimi bir cox nufuzlu Leonardo mutexessisleri eserin Leonardonun yaradiciliginin son merhelesine aid xarakteristik stile malik olmasini qeyd etmekle 1513 cu ilden sonraki dovre aid edirler Diger tedqiqatcilar ise senedlesmeni esas goturerek Leonardonun portreti 1513 cu ilden sonra cekmesini bildirirler Leonardonun muasiri olmus Corco Vazari bildirir ki o dord il eser uzerinde calisdiqdan sonra onu tamamlanmamis qoymusdu Omrunun sonuna yaxin Leonardo hec vaxt hec bir eseri tamamlamadigina gore teessuf hissi kecir diyini qeyd edirdi 1504 cu ilde Rafaelin murekkeb ve qelemle cekdiyi ve hazirda Luvr muzeyinde saxlanilan eskizde subyekt iki boyuk sutunun ortasina yerlesdirilmisdir Butun mutexessisler eskizin Leonardonun Mona Liza si esasinda cekildiyini tesdiqleyirler Oslodaki hemcinin Baltimordaki sonraki dovrlere aid kopyalarda da genis sutunlar gorunur Buna gore evveller dusunulurdu ki Luvrdaki Mona Liza evveller yan sutunlara malik olmus ve sonradan kesilmisdir Lakin 1993 cu ilde alman senet tarixcisi eseri tedqiq ederek onun hec vaxt kesilmediyini bildirmisdir 2004 cu ilde aparilmis testler seriyasi neticesinde bu fakt tesdiqlenmisdir Bununla elaqedar olaraq Luvr muzeyinin XVI esr Italiya ressamligi uzre kuratoru Vinsent Deliuvin qeyd edir ki Rafaelin eskizi ve sonraki dovre aid diger eskizler ola bilsin ki eserin basqa versiyasi esasinda cekilmisdir Frenk Zollner ise bildirir ki eskizler ressamin ikinci Mona Liza portreti islemesini de subut edir Eserin kimin ucun cekilmesi de deqiq deyil Corco Vazari portretin Liza del Cakondonun heyat yoldasi Francesko del Cakondonun sifarisi ile cekildiyini qeyd edir Lakin 1517 ci ilde Leonardonu ziyaret eden Antonio de Bitis yazir ki Mona Liza Culyano di Lorenzo de Medicinin sifarisi ile cekilmisdir Fransa krali I Fransisk heyatinin sonuna kimi Leonardoya himayedarliq etmis ressamin olumunden sonra ise onun bir nece eserini o cumleden Mona Lizanin portretini alaraq ehtimal ki ressamin varisi hesab edilen telebesi ve sevgilisi Salaiden Fransa kral kolleksiyasina qatmisdir Portretin muellifi texminen 1530 cu iller Luvr muzeyi 1516 ci ilde Fransa krali I Fransisk Leonardonu oz olkesine devet ederek krala aid Ambuaz qesri yaxinligindaki yasamagi ve calismagi teklif edir Tedqiqatcilar ressamin Mona Liza ni da ozu ile Fransaya apardigini ve orda eser uzerinde islemeye davam etdiyine inanirlar Senet tarixcisi Karmen Bembec bele neticeye gelir ki Leonardo 1516 1517 ci illerde eseri tekmillesdirmeye davam etmisdir Leonardonun olumu erefesinde ve olumunden sonra eserin taleyi ile bagli alimlerin fikirleri muxtelifdir Martin Kemp kimi bezi senet tarixcileri Leonardonun olumqabagi elinde qalmis butun eserlerini telebesi ve ehtimal ki sevgilisi vesiyet etdiyini ve 1525 ci ile kimi eserlerin Salaide qaldigini dusunurler Digerleri ise Mona Liza nin ve eserleri ile birlikde 1518 ci ilde Salai terefinden I Fransiske satildigina inanirlar Luvr muzeyi eserin Kral kolleksiyasina 1518 ci ilde daxil oldugunu bildirir Rafaelin eskizinde eseri iki sutunun ehate etmesi sifariscinin deqiq bilinmemesi Leonardonun olumu erefesinde eserin taleyi haqqinda deqiq melumat olmamasini nezere alan bir sira tarixciler ressamin Mona Liza nin iki variantini cekdiyini iddia edirler Ilk versiya 1503 cu ilde Francesko del Cakondo terefinden sifaris edilmis kenarlarinda sutunlara malik olmus Leonardo terefinden tamamlanmamis buraxilmis ve ressamin olumunden sonra 1525 ci ile kimi Salaide saxlanmisdir Ikinci versiya ise Culyano de Medici terefinden 1513 cu ilde sifaris edilmis sutunlara malik olmamis 1518 ci ilde Salai terefinden I Fransiske satilmis ve hazirda Luvr muzeyinde saxlanilir Kral XIV Ludovik terefinden Versal sarayina aparilana kimi portret Fontenblo sarayinda saxlanilmisdir Boyuk Fransa inqilabindan sonra Mona Liza getirilmis lakin qisa muddet Napoleonun Tuilri sarayindaki yataq otaginda asilmisdir Fransa Prussiya muharibesi 1870 1871 zamani eser Luvr sarayindan Brest arsenalina getirilmisdir Ikinci Dunya muharibesi zamani tehlukesizliyinin temin edilmesi ucun Mona Liza Luvrdan cixarilaraq evvelce Ambuaz qesrine daha sonra ordan Sambor qesrine ve neticede kommunasindaki getirilmisdir 2015 ci ilin dekabrinda Fransa alimi Paskal Kottenin isigin eks etdirilmesi texnologiyasini tetbiq ederek resmin esas boya qati altinda basqa bir portret tapdigi haqqinda melumat yayilir Portret modelin kenara baxan esas obrazidir 2004 cu ilde Luvrdan eser uzerinde islemek ucun icaze almaga nail olan Kotte portretin esas boya qatinin altini tedqiq etmek ucun on il vaxt serf etmisdir Kottenin fikrince esas boya qati altindaki tesvir Leonardonun orijnal Mona Liza sidir Lakin bu portret eserin muhum tarixi menbelerde qeyd edilen tesviri ile ust uste dusmur hem Corco Vazari hem de subyektin gulumsemesini qeyd edirler Kottenin portretindeki subyekt ise gulumsemir Bundan basqa portretde Rafaelin 1504 cu ile aid olan eskizindeki sutunlar da yoxdur Hemcinin Kotte etiraz edir ki onun tedqiqati ireli surduyu nezeriyyenin tesdiq edilmesine esaslanmisdir ve ortaya cixardigi ikinci portret esl hesab edilmemelidir o tesvirin hec vaxt movcud olmamasini qeyd edir Kemp de hemcinin vurgulayir ki Kottenin ortaya cixardigi portret hec bir halda eserin esli hesab edile bilmez Ogurlanmasi ve vandalizm Luvrun Karre Salonunda Mona Liza nin bos yeri 1911 ci il Mona Liza Uffitsi qalereyasinda 1913 cu il 21 avqust 1911 ci ilde portret Luvr muzeyinden ogurlanmisdir Novbeti gune kimi eserin ogurlanmasi askar olunmamisdir ressam Lui Berud bes il erzinde Mona Liza nin sergilendiyi Karre Salonunda gezerken eserin yerinde yalniz dord demir asilqanin qaldigini gorur Berud tehlukesizlik xidmetinin rehberine melumat verse de tehlukesizlik xidmeti tebligat ucun eserin fotolarinin cekilmesi meqsediyle ekspozisiyadan goturulduyunu dusunur Bir nece saat sonra Luvrun seksiya rehberi ile elaqe saxlayir ve onlar Mona Liza nin cekilis ucun goturulmediyini tesdiqleyir Novbeti hefte tedqiqat ucun Luvr tamamile baglanir Hadise ile elaqedar daha evvel Luvru yandirmaga calismis Fransa sairi Giyom Apolliner subheli bilinerek hebs edilmisdir Apolliner dostu ressam Pablo Pikassonun adini cekdiyine gore o da dindirilmis daha sonra onlar her ikisi azad edilmisdirler Iki il sonra ogru etdiyi emeli etiraf etmisdir Luvrun emekdasi Vincenso Perucia adi is vaxtinda muzeye gelerek eseri ogurlamis ve daha sonra paltosunun altinda gizlederek muzeyden cixarmisdir Italyan milletcisi olan Perucia eserin Italiya muzeylerinden birinde sergilenmeli oldugunu dusunurdu Perucia ola bilsin ki eserin kopyalarina sahib olan bir sexsle emekdasliq etmis ve hemin adam orijinalin ogurlanmasindan sonra kopyalarin qiymetinin qalxmasina umid etmisdir Sonraki hesabatda ogurlugun Eduardo de Valfierno terefinden sifaris edilmesi orijinalin yerinin namelum oldugu muddetde ABS de satilmasi ucun nezerde tutulmus alti kopyanin hazirlanmasinin ise Iv Sadrona sifaris olunmasi qeyd edilmisdir Lakin orijinal eser Avropada saxlanmisdir Eseri iki il evinde saxladiqdan sonra onu Florensiyadaki Uffitsi qalereyasina satmaga calisan Perucia hebs edilmisdir Iki hefte Uffitside sergilendikden sonra 4 yanvar 1914 cu ilde portret Luvr muzeyine qaytarilmisdir Cinayet emeline gore alti ay hebs cezasi alan Perucia patriotizmine gore Italiyada alqislanmisdir Ogurluq hadisesinden evvel Mona Liza senet heyranlari xaric genis ictimayet arasinda o qeder de meshur deyildi Yalniz 1860 ci illerden baslayaraq bezi fransiz intelegensiyasi numayendeleri ve senet tenqidcileri portreti Intibah incesenetinin sah eserlerinden biri kimi qiymetlendirmeye baslamisdirlar 1956 ci ilde vandal bir sexs portrete hucum ederek onun ustune kimyevi tursu atir ve neticede portretin bir hissesi zedelenmisdir Hemin ilin 30 dekabrinda esere das atilmasi neticesinde onun sol eli yaxinliginda hisse zedelenmis ve sonradan berpa edilmisdir Bu hadiselerden sonra Mona Liza nin mudafie edilmesi ucun gullekecirmeyen suseden istifade edilmesi qerara alinmisdir 1974 cu ilin aprelinde eserin sergilenmesi zamani muzeyin mehdud imkanli sexslerle bagli siyasetinden narazi olan qadin esere qirmizi sprey boya ile hucum etmisdi 2 avqust 2009 cu ilde Fransa vetendasligi ala bilmeyen rusiyali bir qadin muzeyden aldigi keramik qedehi esere ataraq onu zedelemeye calissa da qedeh suseye deyerek yere dusmusdur Her iki hadise zamani eser zedelenmemisdir 29 may 2022 ci ilde elil arabasina oturmus ve qadin pariki taxmis muzey ziyaretcisi eseri qoruyan gullekecirmez suseye tort atmisdir Hadise neticesinde esere hec bir ziyan gelmemisdir Zaldan cixarilan zaman hemin sexs qisqiraraq insanlari dunyanin geleceyi haqqinda dusunmeye cagirmisdir Estetik xususiyyetleriMona Liza sag elini sol eli uzerine qoymusdur Lizanin aileli ve sadiq xanim olmasini gostermek ucun Leonardo barmaqda uzuk tesvir etmek yerine bu jesti secmisdir Mona Liza orta esrlerde qadinliq ideali hesab edilen Bakire Meryemin intibah dovrune aid bir cox tesvirleri ile oxsar xususiyyetlere malikdir profilden cekilmis profil portreti ve XV esre aid eserleri ile oxsardir Zollner qeyd edir ki modelin umumi movqeyini flamand ressamlarinin modellerinde de gormek mumkundur ve Flamand portret ressamliginda kenar sutunlar da tez tez rast gelinen detal idi Vuds Marsden Hans Memlinqin Benededetto Portinarinin portreti 1487 ve italyan imitatorlarindan Sebastyano Mainardinin zaman portretlerine istinad ederek subyekt ve arxa landsaft arasinda tesvir edilen locciyanin Leonardonun erken portretlerinden biri olan Cinevra de Bencinin portreti nde artiq istifade edilmemisdir Nezerecarpan vertikal formada pozetto pozasinda eylesmis qadin ellerini qarni ustunde carpazlasdirmisdir Onun baxislari izleyicinin ustunde merkezlesib Leonardo ozunemexsus konturlarla isleme metodunu sfumato tetbiq etdiyine gore model hedden artiq canli gorunur Onun yungul tebessumu qeribe teessurat yaradir tebessum agizin ve gozlerin kenarlarinda hiss olunur Mona Liza modelin xeyali peyzaj qarsisinda tesvir edildiyi ilk eserlerden biri Leonardo ise ilk defe mesafe prespektivi isletmis ressamdir Cazibedar qadin tund rengli temeli olan sutunlu aciq oturmusdur Onun arxasinda buzlu daglari xatirladan genis landsaft vardir Qivrim yollar ve korpu peyzajda insan tesiri olmasi haqqinda minimum melumat verir Cinevra de Bencinin portreti nden ferqli olaraq Mona Liza da horizont xettini ciyin deyil goz terefde yerlesdirmis peyzaji modelin baxislari ile elaqelendirmis ve belece resmin sirli tebietini vurgulamisdir Mona Liza aydin gorunen kiprikler ve qaslara malik deyildir Bezi tedqiqatcilar qeyd edir ki bu xususiyyet hemin dovrun alicenab xanimlarinda rast gelinen umumi hal idi bu tukler temiz hesab edilmediyine gore tamamile temizlenirdi 2007 ci ilde Fransa muhendsi Paskal Kotte yuksek ultrasua tedqiqati neticesinde mueyyen etmisdir ki Mona Liza evvelce qaslar ve gorunen kirpiklerle cekilmis lakin sonraki dovrlerde ehtimal ki temizlemeler zamani bu detallar itirilmisdir Kotte mueyyenlesdirmisdir ki eser uzerinde sonradan defelerle isler aparilmis Mona Lizanin uz olcusu ve baxis istiqameti deyisdirilmisdir O hemcinin mueyyenlesdirmisdir ki eserin esas boya qati altinda qalan variantlarindan birinde bas ortuyunun saca coxlu tutqaclar vasitesiyle berkidilmis bogazinda ise mirvari boyunbagi olmusdur lakin sonradan hemin detallar temizlenerek eser yeniden islenmisdir Portretdeki model ve peyzaj haqqinda coxsayli ferziyyeler movcuddur Meselen tesvir etdiyi modelin gozelliyi hetta quatrocento XV esr standartlari ve ya XII esr standartlari ile muqayise edildikde xususi bir goruntu olmadigina gore Leonardo modeli oldugundan daha gozel tesvir etmisdir kimi Serq inceseneti tarixini arasdiran bezi alimler Leonardonun Mona Liza nin peyzajini cekerken ilhamlana bileceyi ehtimalini ireli surseler de qerb alimleri deqiq subutlar olmadigina gore bu ehtimallari redd edirler Harvard Universitetinin professoru Marqaret Layvinqstoun 2003 cu ilde yayimladigi tedqiqatinda qeyd edir ki Mona Liza ya birbasa foveal baxis zamani onun gulusu yoxa cixir Insan gozu vizual melumati tedqiq etdiyine gore o kolge tutulmasi ucun uygun secim deyildir lakin periferik baxis kolgeleri yaxsi ortaya cixara biler geomorfologiya professoru Rozetta Borcia ve ressam fotoqraf Oliviya Nesci terefinden 2008 ci ilde yayimlanmis tedqiqatda ise Leonardonun tesvir etdiyi peyzajin Pesaro Urbino ve Rimini erazilerini ehate eden Montefeltro tarixi regionunun goruntuleri ile oxsarliginin olmasi qeyd edilir Texnika Rafael Santi terefinden 1504 cu ilde murekkkeb ve qelemle cekilmis Mona Liza eskizi Hazirda Luvr muzeyinde saxlanilir Nyu Yorkdaki Hayd kolleksiyasinda saxlanan bu tesvirin Leonardo terefinden cekilmesi ve Mona Liza nin hazirliq eskizi olmasi guman edilir Eger eledirse o zaman ressam ilkin olaraq modelin elinde iri lelek yerlesdirmeyi nezerde tutmusdu Aleksey Civeleqov qeyd edir ki Mona Lizanin yaradilmasi zamani Leonardonun ustadligi ele bir seviyyeye catmisdi ki qarsiya qoyulmus butun formal kompozisiya meqsedlerine catilmisdi ve Leonardoya ele gelirdi ki yalniz en cetin bedii texniki meseleler onun diqqetine layiqdir Mona Lizanin simasinda teleblerine cavab veren model tapdiqda ise ressam daha evvel hell etmediyi en murekkeb ressamliq texnikasi meselelerinden bir necesini hell etmeye qerar verir O evvel kesf etdiyi ve sinaqdan kecirdiyi texnikalar xususile evveller de qeyri adi effekt yaratmaq ucun istifade etdiyi sfumato vasitesiyle evvelki islerinden daha da ireli gederek canli insan uzu yaratmaq ve uz cizgilerini ele tesvir etmeye calismisdir ki onlarin ifadeliyi modelin daxili alemini tamamile acib gostere bilsin Boris Vipper fikrini bele ifade edir Bu vecd Mona Lizanin simasindaki bu idrakin olen qiglcimi nece elde edilib sorusularsa bu zaman iki esas amil xatirlanmalidir birincisi bu Leonardonun gozel sfumatosu idi Leonardo sebebsiz yere modellesdirme senetin ruhudur demirdi Mehz sfumato ile senetkar Mona lizanin suzgun baxisini kulek kimi yungul tebessumunu hec ne ile muqayise edilmeyecek sigala benzer yumsaq toxunusu ile yaratmisdir Mona Lizanin uz hissesi xususile gozlerinin etrafindaki kolgeler sfumato texnikasini gosterir Sfumato ressamliqda fiqur ve esyalari buruyen havani vermek ucun umumi tesvirin yumsaldilmasi texnikasidir Leonardo bu meqsedle isiq menbeyi ve vucud hisselerinin qarisimindan formalasan yungul dumanlanma yaratmagi teklif edirdi Leonardo Da Vinci ilk olaraq sekil ucun piramida dizayni istifade edecekdi Mona Lizanin elleri piramida dizayninin kuncu idi Sinesi boynu ve uzu ellerinden daha isiqlidir Isiq ise resmin altindaki hendesi resmleri gosterir Eslinde Leonardo Da Vinci sekilde normal oturmus qadini tesvir etmisdir Ancaq o zamanlar oturmus qadinin resmi meshur deyildi Aydindir ki Leonardo Da Vinci oturan qadinin musahideci ile arasinda olan mesafeni gosterib Yevsey Rotenberq yazir ki Leonardo onun yaradilisini umumilesdirme derecesini temin ede bildi bu da onu umumilikde intibah insani obrazi kimi gormek imkani verir Bu yuksek umumilesdirme derecesi resmin butun elementlerine tesir edir Mona Lizanin bas ve ciyinlerini ehate eden nurlu seffaf ortuklu diqqetle cekilmis saclarini ve paltarin kicik qatlarini ortaq duz konturda birlesdirir Uzun bu zamana gore qaslar aradan qaldirildi ve gozel parlaq elleri eserin yumsaqliqla cekilmesini hiss etdirir Mona Liza resminde qadinin sifetinde qas ve kirpikleri de daxil olmaqla hec bir tuk yoxdur Bezi tedqiqatcilara gore Da Vinci hemin dovrun debine gore Mona Liza ni qassiz ve kirpiksiz cekib Vladimir Alpatov elave edir Leonardo Mona Lizanin insan mimikasinin hedsiz deyiskenliyini tesvir etmeyi bacardi Liza del Cokondonun gozleri izleyicini diqqetle ve sakit seyr etmesine baxmayaraq goz boslugunun kolgesi sebebiyle bir az qasqin oldugu dusunulur Onun dodaqlari sixilmisdir lakin dodaginin kunc tereflerinde inanilmaz bir kolge var Mona Liza her an gulumseye biler Mona Lizanin uzunde sebrli gorunus ve yari tebessum olmasi onun ziddiyetli tebietini gosterir Leonardo eser uzerinde bir nece il isleyerek hec bir sert kecid ve ya kesismenin qalmamasina calismisdir resmde kuncler aydin gorunseler de onlar yarimisiqdan yarimkolgeye kecidler sayesinde tamamile itirilmisdir Konservasiya Mona Liza nin 500 yasi var 1952 ci ilde cagirilmis beynelxalq komissiya ise qeyd edir ki eser ela veziyyetde saxlanmisdir Bu qismen esere tetbiq edilmis muxtelif konservasiya tedbirleri ile elaqelidir 1993 cu ilde eseri etrafli analiz etmis Madam de Jirond qeyd edir ki erken berpacilar boyuk temkin numayis etdirmisler Lakin laklanmanin tetbiq edilmesi hetta XVI esrin sonlarinda eserin renginin tundlesmesine 1809 cu ilde heyata kecirilmis aqressiv temizleme ise en ust boya qatinin qismen silinmesine ve fiqurun yayilmis gorunus almasina sebeb olmusdur Buna baxmayaraq butun tarixi boyunca Mona Liza ya boyuk qaygi ile yanasilmis deformasiyaya ugramis panel kuratorlarda bezi narahatliqlar yaratsa da 2004 2005 ci ilde cagirilmis berpacilar testesi eserin geleceyi haqqinda optimist fikirler seslendirmisdir Qovaq paneli Bezi tedqiqatcilarin fikrince Mona Liza orijinal cercivesinden cixarilmisdir Muxtelif rutubet seviyyesine gore eserin cekildiyi qovaq panelinde fiqur boyunca cat emele gelmis ve panelin yuxari hissesine dogru tedricen genislenmisdir Panelin butovluyunu saxlamaq ucun XVIII esrin ortalari XIX esrin evvellerinde onun arxasinda qoz agacindan iki kepenek formali fiqur berkidilmisdir Bu emeliyyat pesekarcasina heyata kecirilmis ve catlamanin qarsisi muveffeqiyyetle alinmisdir Texminen 1888 1905 ci iller arasinda ve ya ogurlanmasi zamani eserin yuxari cemberi qoparaq dusmusdur Sonradan berpaci terefinden qoymus hisse yerine yapidirilmis ve hamarlanmisdir Hazirda eser gullekecirmeyen suse arxasinda sert iqlim seraitinde saxlanilir Rutubet 50 10 tempratur ise 18 21 C arasinda saxlanilir Rutubet dalgalanmalarini kompensasiya etmek ve texmini 55 rutubetlik derecesini saxlammaq ucun eserin qutusu silikogelle doldurulur Cercive Mona Liza nin qovaq paneli rutubetin tesiri ile genislenib sixildigina gore eser mueyyen qeder deformasiyaya ugramisdir Deformasiya ve Ikinci Dunya muharibesi zamani eserin saxlanilma seraiti qenaetbexs olmadigina gore yaranan zedelerin aradan qaldirilmasi hemcinin Leonardonun 500 illik yubileyi merasimine hesr olunmus sergiye hazirliqlar cercivesinde 1951 ci ilde eserin qedim cercivesi elastik palid cercive ile evezlenmisdir Dekorativ cercivenin altinda tetbiq edilmis hemin elastik cercive panele teziq ederek onun gelecekde eyilmesinin qarsisini alir 1970 ci ilde panele qurd dusmesi melum olur ve buna gore de ona cinar lovheleri elave edilir 2004 2005 ci illerde eseri tedqiq ve berpa eden isci qrup hemin paneller sikamor panellerle evezlenmis deformasiyanin olculmesi ucun ise metal hisseler elave edilmisdir Esrler erzinde zovqlerin deyismesi ile Mona Liza nin dekoratic cercivesi de defelerle deyisdirilmisdir 1909 cu ilde eser fransiz kolleksioner Martin Mari Pol de Beyqe terefinden hediyye edilmis ve Mona Liza nin yaradildigi dovre uygun olan Intibah dovru cercivesine salinmisdir Hansisa cerciveye uygunlasmaq ucun eserin kenarlari tarixi boyunca en azi bir defe kesilmisdir Temizlenmesi ve reng berpasi Eserin ilk hemcinin en genis temizlenme ve reng berpasi 1809 cu ilde Napoleon muzeyi resmlerinin berpasina cavabdeh olan Jan Mari Huqstel terefinden heyata kecirilmisdir Is zamani duzlanmanin temizlenmesi renglerin berpasi ve korreksiya heyata kecirilmisdir 1906 ci ilde Luvr berpacisi Ejen Denizard panelin catlamasi neticesinde resmde mele gelmis catlarin aradan qaldirilmasi ucun sulu boya berpasi heyata kecirmisdir Denizard hem de daha evvel cercive ile ortulmus hisselerin ferqlenmemesi ucun resmin kenarlarinda laklama heyata kecirmisdir 1913 cu ilde Mona Liza nin Luvra qaytarilmasindan sonra Denizard yeniden eser uzerinde calismaq ucun ise celb edilmisdir Ona eseri eridici istifade etmeden temizlemek ve bezi catlarin sulu boya ile aradan qaldirilmasi hevale olunmusdu 1952 ci ilde eserin boya tebeqesi ustundeki lak hamarlanmisdir 1956 ci ilde esere ikinci defe hucum edildikden sonra Jan Qabriel Qulinat Mona Liza nin sol dirseyinde yaranmis zedeni sulu boya ile aradan qaldirmisdir Mona Liza nin Luvr muzeyinin Dovlet zalinda sergilenmesi 1977 ci ilde eserin panel lovhelerinde yeniden heseratlar askar edilmis resmin zedelenmesinin qarsisini almaq ucun onunla panel lovheler arasinda qat yaradilmisdir Bu netice karbon tetraxlorid ve daha sonra Etilen oksid istifade etmekle elde edilmisdir 1985 ci ilde leke yeniden karbon tetraxloridle temizlenmisdir Sergilenme Kurasiya nezareti dovrunun basa catmasindan sonra eser muzeyde yeni yeri olan Dovlet zalina fr Salle des Etats kocurulmusdur O nezaret edilen iqlimle temin edilmis xususi korpusda gullekecirmez suse arxasinda numayis etdirilir 2005 ci ilden eser LED lampalari vasitesile isiqlandirilir 2013 cu ilde ise xususile Mona Liza nin isiqlandirilmasi ucun istehsal edilmis 20 vatliq led lampalar qurasdirilmisdir Lampalar 98 e qeder reng oturme indeksine malik olmaqla hem de eserin keyfiyyetine tesir ede bilecek infraqirmizi ve infrabenovseyi sualanmani azaldir Eserin hazirda sergilendiyi zalin yenidenqurulmasi isi Yaponiyanin Nipon Televiziyasi terefinden maliyyelesdirilmisdir Her il Mona Liza ni Luvrda texminen 6 milyon adam ziyaret edir Erken versiya ve kopyalariPrado versiyasi Esas meqale Mona Liza Prado versiyasi Mona Liza nin Mujer de mano de Leonardo Abince Leonardo da Vincinin elli qadini kimi taninan versiyasi Madridin Prado muzeyinde saxlanilir ve esrlerdir ki Leonardoya aid edilir Lakin 2012 ci ilde heyata kecirilen restavrasiya islerinden sonra onun Leonardonun telebelerinden biri terefinden Luvr Mona Lizasi ile eyni vaxtda ve eyni studiyada cekilmesi ehtimal edilir Restavrasiya zamani aparilmis analiz neticelerine gore eserin muellifi Salai 1480 1524 ve ya Melzi 1493 1572 hesab edilir Lakin bezi tedqiqatcilar bu neticeni subhe altina almislar Prado Mona Lizasi oijinalla muqayisede bir qeder ferqli prespektive malikdir ki bu da onun dunyada ilk stereoskopik cutluyun bir hissesi olmasi haqqinda ferziyyenin yaranmasina sebeb olmusdur Lakin son tedqiqatlar neticesinde mueyyenlesdirilmisdir ki bu stereoskopik cutluk umid edilen stereoskopik drinliyi vermir Ayzeluort Mona Lizasi Esas meqale Ayzeluort Mona Lizasi Mona Liza nin Ayzeluort Mona Lizasi ve ya Erken Mona Liza adi ile taninan versiyasi ilk defe 1788 ci ilde ingilis zadegani terefinden Italiyada alinmis 1913 cu ilde ise kolleksioner Hyu Bleyker terefinden yeniden kesf edilmisdir Eser 2012 ci ilde Mona Liza Fondu terefinden ilk defe dunya metbuatina teqdim edilmisdir Eserde Leonardonun Luvrdaki portretinde tesvir edilmis eyni subyekt tesvir edilib Bu eser ekser tedqiqatcilar terefinden Leonardonun orijinal isi hesab edilmekle XVI esrde onun terefinden cekildiyi bildirilir Zollner ve Kemp de daxil olmaqla diger mutexessisler ise onun Leonardoya aidliyini subhe altina alirlar Prado Mona Lizasi Ayzeluort Mona Lizasi Mona Liza XVI esr Ermitaj Mona Liza XVI esr Karl Millerin kolleksiyasi Isvecre Mona Vanna 1514 1516MeshurluguEsas meqaleler Mona Liza haqqinda ferziyyeler ve Mona Liza haqqinda uydurma hekayelerin xronologiyasiABS Prezidenti Con Kennedi Fransa pianisti Madlen Malro Andre Malro Jaklin Kennedi ve Lindon Conson Mona Liza nin Milli Senet Qalereyasinda teqdimat merasiminde 8 yanvar 1963 Bu gun Mona Liza en meshur resm eseri olsa da XX esrin evvellerine kimi o coxsayli yukdek keyfiyyetli eserlerden biri idi Ne vaxtsa kral I Fransiskin kolleksiyasina daxil olmus Mona Liza Boyuk Fransa inqilabindan sonra millilesdirilmis Luvrda sergilenen ilk senet eserlerinden biri olmusdur XIX esrden etibaren Leonardo dahi kimi deyerlendirilmeye baslayir ve eserin mesurlugu tedricen artir XIX esrin ortalarindan etibaren Fransa ziyalilari portreti sirrli kimi qiymetlendirerek onda olumcul qadinin fr femme fatal tesvir edildiyini bildirirler 1878 ci ilde nesr edilmis Baedeker beledcisinde eser Leonardonun Luvrdaki en meshur eseri adlandirilsa da eser daha cox kutle arasinda yox ziyalilar arasinda taninirdi Eserin 1911 ci ilde ogurlanmasi ve 1913 cu ilde askarlanaraq muzeye qaytarilmasi dunya metbuatinda genis isiqlandirilmis ve bu da eserin meshurlasmasina sebeb olmusdur XX esr erzinde eser kutlevi reproduksiya mercendayzinq ve spekulyasiyalara meruz qalmisdir Eserin ogurlanmasi ve muzeye qaytarilmasi erzinde bir nece il erzinde diqqet merkezinde saxlanmasina gore XX esrde Mona Liza diger Leonardo kimi qiymetllendirilmisdir 1962 ci ilin dekabrindan 1963 cu ilin martina kimi Fransa hokumeti Nyu York ve Vasinqtonda sergilenmesi ucun eseri ABS ye gondermisdir Eser SS France laynerinde yola salinmisdir Texminen 20 saniye erzinde Mona Liza ni gormek ucun Nyu Yorkda texminen 1 7 milyon insan novbeye durmusdur Metropoliten muzeyinde sergilendiyi zaman duzgun saxlanilmamasina gore eser nemlenmisdir Luvr muzeyinde Mona Liza ni gormeye gelen izleyiciler 2015 ci il 1974 cu ilde eser Moskva ve Tokioda sergilenmisdir 2014 cu ilde Luvr muzeyini 9 3 milyon nefer ziyaret etmisdir Muzeyin kecmis direktoru Henri Loyrett qeyd edir ki ziyaretcilerin 80 faizi Mona Lizani gormek ucun gelir Maddi deyeri 1962 1963 cu illerde turneye gonderilmezden evvel eser 100 milyon deyerinde sigortalanmisdir Sigorta alinmamisdir Bunun evezine tehlukesizik tedbirlerine daha cox xerc cekilmisdir ABS Istehlakci Qiymetleri Indeksine esasen 1962 ci ilin 100 milyon meblegi 2015 ci ilde 782 milyona beraberdir ki bu da faktiki olaraq Mona Liza ni dunyanin en deyerli resm eseri halina getirmisdir 2014 cu ilde France 24 telekanali Mona Liza nin satilmasi halinda Fransanin dovlet borclarinin bir hissesinin odenilmesinin mumkun olacagini bildirse de Fransa milli irs qanununa esasen olkenin dovlet muzeylerinin kolleksiyalarinda saxlanilan eserlerin satilmasinin qadagan oldugunu vurgulayir TesirleriEsas meqale Mona Lizanin replikalariGenc qadin tekbuynuzlaBaltazar Kastilyonenin portreti Hele tamamlanmamisdan evvel Mona Liza tesir etmeye baslamisdi Bir nece defe Leonardonun studiyasinda olmus ve Mona Liza nin tesvirini kopyalamis Rafael Santi portretin bezi elementlerini o cumleden kompozisiya ve formatini Genc qadin tekbuynuzla texm 1506 ve Maddalena Doninin porterti texm 1506 kimi eserlerinde tekrar etmisdir Rafaelin sonraki dovrde islediyi La velata 1515 1516 ve Baltazar Kastilyonenin portreti texm 1514 1515 adli eserlerinde de Leonardonun tesiri hiss edilmekdedir Zollner qeyd edir ki Leonardonun eserlerinin hec biri portret janrinin inkisafina Mona Liza qeder tesir etmemisdir Mona Liza intibah portretinin yekun numunesi olmaqla tekce insan tesviri kimi yox hem de ideal kimi qebul edilir Artur Sapek Le rire Gulus 1883MArsel Dusan 1919 Corco Vazari ve kimi erken serhciler eseri realizmine gore qiymetlendirseler de Viktoriya dovrunun yazarlarini Mona Liza nin sirr ve romantika ile ehatelenmis muhiti celb edirdi 1859 cu ilde Teofil Qotye yazirdi ki Mona Liza sirrle gulumseyen gozellik sfinksidir ve onun formalari fikir sonsuzluq ve teeccub ifade edir Volter Paterin 1869 cu ilde yayimlanmis meshur essesinde portretdeki model onu ehate eden qayalardan daha yasli vampir kimi defelerle olmus ve mezarin sirrlerini bilen derin dalgic ve derinlikerin sirrini saxlayan kimi tesvir olunur XX esrin evvellerinden etibaren bezi tedqiqatcilar eserin subyektiv ekzegez ve nezeriyyelerin saxlancina cevrilmesini hiss etmeye basladiqlarini qeyd edirler 1911 ci ilde eserin ogurlanmasindan sonra intibah dovru tedqiqatcisi Bernard Berenson deyir ki eser iblise cevrilmisdi yaxsi ki ondan canimiz qurtardi Avanqard incesenet dunyasi Mona Liza nin tekzibedilmez meshurlugunu xususi qeyd edir Eserin artan meshurlugu fonunda dadaist ve surrealist ressamlar tez tez onun modifikasiya ve karikaturalarini hazirlayirlar 1883 cu ilde Le rire jurnalinda Artur Sapekin tenbeki ceken Mona Liza tesviri cap olunmusdur En tesirli modern senetkarlardan olan Marsel Dusan 1919 cu ilde Mona Liza nin bigli tesvir edildiyi adli hazirlamisdir Ronda Roland Sarer qeyd edir ki Dusan hemin reprodiksiyasinda qismen oz uzunu modellesdirmisdir Surrealist eserleri ile meshur olan ressam Salvador Dali 1954 cu ilde Mona Liza kimi avtoportret eserini islemisdir 1963 cu ilde Mona Liza nin ABS seferinden sonra Endi Uorhol Merlin Monro Iyirmi bes renglenmis Merlin 1962 Elvis Presli 1964 ve Kempbells sorbalari 1961 1962 kimi seriqraf printi hazirlamisdir Bu gun de Mona Liza dunyanin muxtelif yerlerinden olan ressamlari ilhamlandirmaga davam edir Fransiz urban ressami mozaika stilini tetbiq etmekle Paris ve Tokioda seher resmleri yaratmisdir YouTube da coxsayli Mona Liza parodiyalari tapmaq mumkundur Istinadlarhttps rkd nl explore images 302327 The Mona Lisa Focus Lichfield John The Moving of the Mona Lisa The Independent 1 April 2005 9 November 2016 tarixinde Highest insurance valuation for a painting Guinness World Records ingilis 2022 06 14 tarixinde Istifade tarixi 19 yanvar 2018 Inflation Calculator www dollartimes com ingilis 2018 09 23 tarixinde Istifade tarixi 19 yanvar 2018 Pedretti Carlo Leonardo a study in chronology and style Johnson Reprint Corporation 1982 ISBN 0384452809 Vezzosi Alessandro The Gioconda mystery Leonardo and the common vice of painters Vezzosi Schwarz Manetti redaktorlar Mona Lisa Leonardo s hidden face Polistampa 2007 ISBN 9788859602583 Lorusso Salvatore Natali Andrea Mona Lisa A comparative evaluation of the different versions and copies Conservation Science 15 2015 57 84 2017 08 03 tarixinde Istifade tarixi 19 yanvar 2018 Asmus John F Parfenov Vadim Elford Jessie Seeing double Leonardo s Mona Lisa twin Optical and Quantum Electronics 48 28 November 2016 555 20 December 2021 tarixinde Istifade tarixi 19 yanvar 2018 Carrier David Museum Skepticism A History of the Display of Art in Public Galleries Duke University Press 2006 seh 35 ISBN 0822387573 Cohen Philip Noisy secret of Mona Lisa s 23 June 2004 23 April 2008 tarixinde Istifade tarixi 27 April 2008 Luvr muzeyi 30 July 2014 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 24 yanvar 2018 it Prese Lionardo a fare per Francesco del Giocondo il ritratto di mona Lisa sua moglie Vasari 1879 seh 39 Clark Kenneth Mona Lisa vol 115 115 840 March 1973 144 151 ISSN 0007 6287 JSTOR 877242 Heydelberq Universiteti 5 November 2013 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 23 yanvar 2018 Delieuvin Vincent Telematin Journal Televise 15 January 2008 France 2 Television MSN 14 January 2008 16 January 2008 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 23 yanvar 2018 Researchers Identify Model for Mona Lisa The New York Times Istifade tarixi 23 yanvar 2018 olu kecid Kemp 2006 seh 261 262 Farago 1999 seh 123 Bartz 2001 seh 626 Stites Raymond S Mona Lisa Monna Bella Parnassus vol 8 8 1 January 1936 7 10 22 23 doi 10 2307 771197 JSTOR 771197 Littlefield 1914 seh 525 Wilson 2000 seh 364 366 Debelle Penelope The Age Melbourne 25 June 2004 25 November 2013 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 23 yanvar 2018 Johnston Bruce The Daily Telegraph UK 8 January 2004 11 October 2007 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 23 yanvar 2018 Chaundy Bob Faces of the Week BBC 29 September 2006 3 August 2014 tarixinde Istifade tarixi 24 yanvar 2018 Nicholl Charles The myth of the Mona Lisa The Guardian UK 28 March 2002 5 September 2008 tarixinde Istifade tarixi 23 yanvar 2018 Wiesner Hanks Merry E An Age of Voyages 1350 1600 New York Oxford University Press 2005 seh 26 ISBN 0 19 517672 3 Thomas Henry Lee Thomas Dana Living biographies of great painters Garden City Publishing Co Inc 1940 seh 49 Konody Paul G Jump up The New York Times February 15 1914 Clark Kenneth Mona Lisa Burlington Magazine 115 cild March 1973 Isbouts Jean Pierre Heath Brown Christopher The Mona Lisa Myth Santa Monica California Pantheon Press 2013 ISBN 978 1492289494 Friedenthal Richard Leonardo da Vinci a pictorial biography New York Viking Press 1959 Kemp Martin Leonardo The marvelous works of nature and man Cambridge Massachusetts Harvard University Press 1981 ISBN 0674524608 Bramly Serge Leonardo The artist and the man London Penguin books 1995 ISBN 0140231757 Marani Pietro Leonardo The complete paintings New York Harry N Abrams 2003 ISBN 0810991594 Zollner Frank Leonardo da Vinci s portrait of Mona Lisa de Giocondo PDF Gazette des Beaux Arts 121 1993 115 138 2017 08 03 tarixinde PDF Istifade tarixi 24 yanvar 2018 Delieuvin Vincent Tallec Olivier What s so special about Mona Lisa Paris Editions du musee du Louvre 2017 ISBN 978 2 35031 564 5 Vasari Giorgio Le Vite de piu eccellenti pittori scultori ed architettori Florence Italy Lorenzo Torrentino 1550 De Beatis Antonio Hale J R Lindon J M A redaktorlar The travel journal of Antonio de Beatis Germany Switzerland the Low Countries France and Italy 1517 1518 London England Haklyut Society 1979 1st pub 1517 Leonardo Carmen Bambach Rachel Stern and Alison Manges 2003 Leonardo da Vinci master draftsman New York Metropolitan Museum of Art p 234 ISBN 1588390330 Stern Keith Queers in History The Comprehensive Encyclopedia of Historical Gays Lesbians and Bisexuals BenBella Books September 1 2009 seh 276 ISBN 978 1 933771 87 8 December 7 2019 tarixinde Istifade tarixi January 24 2018 Kemp Martin Pallanti Giuseppe Mona Lisa The people and the painting Oxford Oxford University Press 2017 ISBN 9780198749905 Jestaz Bertrand Francois 1er Salai et les tableaux de Leonard Revue de l Art 76 1999 68 72 2022 01 31 tarixinde Istifade tarixi 24 yanvar 2018 Louvre Museum Mona Lisa www louvre fr 2017 09 08 tarixinde Istifade tarixi 24 yanvar 2018 Boudin de l Arche Gerard A la recherche de Monna Lisa Cannes France Edition de l Omnibus 2017 ISBN 9791095833017 Bohm Duchen Monica The private life of a masterpiece University of California Press 2001 seh 53 ISBN 978 0 520 23378 2 5 October 2012 tarixinde Istifade tarixi 24 yanvar 2018 Hidden portrait found under Mona Lisa says French scientist BBC 8 December 2015 8 December 2015 tarixinde Istifade tarixi 24 yanvar 2018 Secret Portrait Hidden Under Mona Lisa Claims French Scientist Newsweek 8 December 2015 8 December 2015 tarixinde Istifade tarixi 24 yanvar 2018 McAloon Jonathan The Missing Mona Lisa 15 December 2015 tarixinde Lomazzo Gian Paolo Treatise on the art of painting Milan 1584 Cotte Pascal Lumiere on the Mona Lisa Hidden portraits Paris Vinci Editions 2015 ISBN 9782954825847 Theft of the Mona Lisa Stoner Productions via Public Broadcasting Service PBS 29 October 2009 tarixinde Istifade tarixi 25 yanvar 2018 R A Scotti Vanished Smile The Mysterious Theft of the Mona Lisa Vintage Books April 2010 ISBN 978 0 307 27838 8 2 January 2016 tarixinde TIME 2 December 2007 14 July 2007 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 25 yanvar 2018 The Lost Mona Lisa 2 yanvar 2016 at the Wayback Machine by R A Scotti 2010 Noah Charney Chronology of the Mona Lisa History and Thefts The Secret History of Art Blouin Artinfo Blogs 27 October 2015 tarixinde Istifade tarixi 25 yanvar 2018 The Theft That Made The Mona Lisa A Masterpiece NPR 30 July 2011 27 August 2014 tarixinde Istifade tarixi 25 yanvar 2018 Faces of the week BBC 29 September 2006 3 August 2014 tarixinde Istifade tarixi 25 yanvar 2018 Mona Lisa Mania 1 June 2009 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 25 yanvar 2018 Mona Lisa Still Smiling Undamaged After Woman s Spray Attack in Tokyo Sarasota Herald Tribune 21 April 1974 18 June 2022 tarixinde Istifade tarixi 25 yanvar 2018 Mona Lisa attacked by Russian woman Xinhua News Agency 12 August 2009 2 March 2012 tarixinde Istifade tarixi 25 yanvar 2018 Russian tourist hurls mug at Mona Lisa in Louvre Associated Press 11 August 2009 Istifade tarixi 25 yanvar 2018 olu kecid V Luvre kartinu Mona Liza izmazali tortom Zerkalo az 30 may 2022 9 June 2022 tarixinde Istifade tarixi 30 may 2022 Mamikonyan Olga Posetitel Luvra brosil tort v kartinu Mona Liza Leonardo da Vinchi Forbes ru rus 30 May 2022 tarixinde Istifade tarixi 30 may 2022 Leonardo Da Vinci 1452 1519 2000 ISBN 9783822859797 2022 04 15 tarixinde Istifade tarixi 2018 01 26 Zollner Frank Leonardo s Portrait of Mona Lisa del Giocondo PDF seh 16 1 October 2014 tarixinde PDF Woods Marsden p 77 n 100 E H Gombrich The Story of Art Artchive com 3 June 2013 tarixinde Istifade tarixi 26 yanvar 2018 The Mona Lisa La Gioconda BBC 25 October 2009 26 June 2010 tarixinde Istifade tarixi 26 oktyabr 2018 Turudich 2003 seh 198 McMullen Roy Mona Lisa The Picture and the Myth Macmillan Publishers 1976 ISBN 0 333 19169 2 Holt Richard Solved Why Mona Lisa doesn t have eyebrows The Daily Telegraph UK 22 October 2007 4 April 2010 tarixinde Istifade tarixi 26 yanvar 2018 Ghose Tia Lurking Beneath the Mona Lisa May Be the Real One Livescience com 9 December 2015 11 December 2015 tarixinde Irene Earls Artists of the Renaissance Greenwood Press 2004 p 113 ISBN 0 313 31937 5 Salgueiro Heliana Angotti Paisaje y art 2000 seh 74 ISBN 85 901430 1 5 BBC NEWS Entertainment Mona Lisa smile secrets revealed 31 August 2007 tarixinde Rosetta Borchia and Olivia Nesci Codice P Atlante illustrato del reale paesaggio della Gioconda Mondadori Electa 2012 ISBN 978 88 370 9277 1 Researchers identify landscape behind the Mona Lisa The Times 2016 11 16 tarixinde Istifade tarixi 26 yanvar 2018 Dzhivelegov A Leonardo da Vinchi Izd 3 e M Iskusstvo 1974 2012 03 22 tarixinde Istifade tarixi 2018 04 05 Vipper B R Italyanskij Renessans XIII XVI veka Kurs lekcij po istorii izobrazitelnogo iskusstva i arhitektury M Iskusstvo 1977 T II S 74 102 2009 02 16 tarixinde Istifade tarixi 2018 04 05 Rotenberg E Iskusstvo Italii M Iskusstvo 1966 2010 02 22 tarixinde Istifade tarixi 2018 04 10 Alpatov M Etyudy po istorii zapadno evropejskogo iskusstva M Akademiya hudozhestv SSSR 1963 2012 03 23 tarixinde Istifade tarixi 2018 04 10 Mohen Jean Pierre Mona Lisa inside the Painting 2006 seh 128 ISBN 0 8109 4315 8 Ageing Mona Lisa worries Louvre BBC News 26 April 2004 16 August 2009 tarixinde Istifade tarixi 29 yanvar 2018 Biographical index of collectors of pastels Pastellists com 15 June 2013 tarixinde Istifade tarixi 29 yanvar 2013 Mona Lisa gains new Louvre home BBC 6 April 2005 1 February 2008 tarixinde Istifade tarixi 29 yanvar 2018 Fontoynont Marc et al Lighting Mona Lisa with LEDs 2014 03 08 at the Wayback Machine Note 2014 08 29 at the Wayback Machine SBI Aalborg University June 2013 Nippon Television Network Corporation Ntv co jp 6 April 2005 8 October 2010 tarixinde Istifade tarixi 29 yanvar 2018 La Gioconda Leonardo s atelier Museo Nacional del Prado 8 December 2015 tarixinde Istifade tarixi 31 yanvar 2018 The Prado Mona Lisa The Mona Lisa Foundation The Mona Lisa Foundation 17 December 2015 tarixinde Carbon C C Hesslinger V M Da Vinci s Mona Lisa Entering the Next Dimension Perception 42 8 August 2013 887 893 doi 10 1068 p7524 PMID 24303752 2 January 2016 tarixinde Istifade tarixi 31 yanvar 2018 Carbon Claus Christian Hesslinger Vera M Restoring Depth to Leonardo s Mona Lisa American Scientist 103 6 404 409 doi 10 1511 2015 117 1 10 December 2015 tarixinde Istifade tarixi 31 yanvar 2018 Subscription required help Tweened animated gif of Mona Lisa and Prado version 7 fevral 2017 at the Wayback Machine by Carbon and Hesslinger Brooks K R Depth Perception and the History of Three Dimensional Art Who Produced the First Stereoscopic Images i Perception 8 1 1 January 2017 doi 10 1177 2041669516680114 3 December 2020 tarixinde Istifade tarixi 25 January 2017 Dutta Kunal Early Mona Lisa Unveiling the one in a million identical twin to Leonardo da Vinci painting 15 December 2014 16 December 2014 tarixinde Eyre John The two Mona Lisas Which was Giocondo s picture Ten direct distinct and decisive data in favour of the Isleworth version and some recent Italian experts opinions on it London J M Ouseley amp Son 1926 Chappelow AC The Isleworth Mona Lisa Apollo Magazine July 1 1956 Pulitzer Henry E Where is the Mona Lisa London The Pulitzer Press 1960 B0027MR0A2 Asmus John F Computer Studies of the Isleworth and Louvre Mona Lisas Optical Engineering 28 7 1 July 1989 800 804 doi 10 1117 12 7977036 3 August 2017 tarixinde Istifade tarixi 31 yanvar 2018 New proof said found for original Mona Lisa Reuters com 13 February 2013 21 August 2017 tarixinde Istifade tarixi 31 yanvar 2018 Soares Atila A Jovem Mona Lisa Rio de Janeiro Brasil Multifoco 2013 ISBN 9788582733882 Sauteur Albert Albert Sauteur reinvente la perspective Migros Magazine 17 April 22 2014 14 17 Alastair Sooke The Isleworth Mona Lisa A second Leonardo masterpiece BBC 2 January 2016 tarixinde Riding Alan In Louvre New Room With View of Mona Lisa The New York Times 6 April 2005 25 June 2011 tarixinde Istifade tarixi 5 fevral 2017 Sassoon Donald Why is the Mona Lisa Famous La Trobe University Podcast 4 July 2015 tarixinde Istifade tarixi 5 fevral 2018 Sassoon Donald Mona Lisa the Best Known Girl in the Whole Wide World vol 2001 Oxford University Press 2001 51 2001 1 doi 10 1093 hwj 2001 51 1 ISSN 1477 4569 Gopnik Blake A Record Picasso and the Hype Price of Status Objects The Washington Post 7 May 2004 29 November 2016 tarixinde Istifade tarixi 5 fevral 2018 apostrophe markup PDF Metropolitan Museum of Art 2018 03 19 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 5 fevral 2018 Stolow Nathan Conservation and exhibitions packing transport storage and environmental consideration Butterworths 1987 seh 188 ISBN 978 0 408 01434 2 5 October 2012 tarixinde Istifade tarixi 10 October 2010 Today in Met History February 4 Metropolitan Museum of Art 2013 02 04 2022 09 24 tarixinde Istifade tarixi 5 fevral 2018 Another art anniversary Mona Lisa comes to New York And she s almost drowned in a sprinkler malfunction boweryboyshistory com 2013 01 13 2021 12 02 tarixinde Istifade tarixi 5 fevral 2018 Bohm Duchen Monica The private life of a masterpiece University of California Press 2001 seh 65 ISBN 978 0 520 23378 2 5 October 2012 tarixinde Istifade tarixi 5 fevral 2018 The French Ministry of Foreign affairs The Louvre the most visited museum in the world 01 15 France Diplomatie Ministry of Foreign Affairs and International Development 22 December 2015 tarixinde On a Mission to Loosen Up the Louvre The New York Times 11 October 2009 24 December 2016 tarixinde Young Mark redaktorThe 1999 Bantam Books 1999 seh 381 ISBN 0 553 58075 2 Measuring Worth 8 August 2008 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 5 fevral 2018 Culture Could France sell the Mona Lisa to pay off its debts France 24 30 November 2015 tarixinde Zollner texm 1504 cu il qeyd etse de ekser tedqiqatcilar texm 1506 ci il gosterirler Leonardo Da Vinci 1452 1519 seh 161 Mona Lisa Farago Claire J redaktor Leonardo Da Vinci Selected Scholarship Leonardo s projects c 1500 1519 1999 seh 214 ISBN 9780815329350 2022 07 12 tarixinde Istifade tarixi 2018 02 14 The myth of the Mona Lisa The Guardian 10 July 2017 tarixinde Samuels Ernest Samuels Jayne Bernard Berenson the Making of a Legend 1987 seh 215 ISBN 9780674067790 2022 07 11 tarixinde Istifade tarixi 2018 02 14 Jones Jonathan L H O O Q Marcel Duchamp 1919 The Guardian UK 26 May 2001 9 May 2014 tarixinde Istifade tarixi 14 fevral 2018 Marting Marco De Art Science Research Laboratory 2003 20 March 2008 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 14 fevral 2018 Dali Salvador Mona Lisa Images for a Modern World by Robert A Baron from the catalog of an exhibition at the Museum of Modern Art and the Philadelphia Museum of Art 1973 p 195 28 October 2009 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 14 fevral 2018 Sassoon Donald Becoming Mona Lisa Harvest Books via Amazon Search Inside 2003 seh 251 ISBN 0 15 602711 9 The 20 000 Rubik s Cube Mona Lisa metro co uk 29 January 2009 26 July 2014 tarixinde Istifade tarixi 14 fevral 2018 Best Funny Mona Lisa Parodies La Gioconda Painting NO Panic at the Disco YouTube 18 September 2014 4 September 2015 tarixinde Hemcinin baxEn bahali resm eserlerinin siyahisiXarici kecidlerVikianbarda Mona Liza ile elaqeli mediafayllar var Kobbe Gustav The Smile of the Mona Lisa The Lotus Magazine Vol 8 No 2 Nov 1916 pp 67 74 Mona Lisa Leonardo s Earlier Version Zurich Switzerland The Mona Lisa Foundation 26 June 2015 tarixinde Istifade tarixi 5 November 2015 True Colors of the Mona Lisa Revealed Press reliz Paris Lumiere Technology 19 October 2006 26 June 2015 tarixinde Istifade tarixi 5 November 2015 Scientific analyses conducted by the Center for Research and Restoration of the Museums of France C2RMF Compare layers of the painting as revealed by x radiography infrared reflectographya and ultraviolet fluorescence Stealing Mona Lisa Dorothy amp Thomas Hoobler may 2009 excerpt of book Vanity Fair Discussion by Janina Ramirez and Art Detective Podcast 18 Jan 2017 Ressamliq portali portali Incesenet portali Italiya portali Fransa portali

Nəşr tarixi: İyun 16, 2024, 21:27 pm
Ən çox oxunan
  • Avqust 23, 2024

    Qarağacyarpaq evkommiya

  • September 30, 2024

    Qaraçöhrəkimilər

  • Oktyabr 18, 2024

    Qaravəlli bələdiyyəsi (Ağsu)

  • Oktyabr 18, 2024

    Qaravəlli bələdiyyəsi (Ağcabədi)

  • September 28, 2024

    Qaratəpə (İraq)

Gündəlik

  • Türkiyə

  • Tağı Əhmədov

  • Azərbaycan Milli Məclisinin VII çağırış deputatları

  • Rusiya–Ukrayna müharibəsi (2022–hal-hazırda)

  • İkinci Dünya müharibəsi

  • Mustafa Fəhmi Xubilay

  • Abbas Mirzə

  • 8 noyabr

  • Macarıstan

  • 7 noyabr

NiNa.Az - Studiya

  • Vikipediya

Bülletendə Qeydiyyat

E-poçt siyahımıza abunə olmaqla siz həmişə bizdən ən son xəbərləri alacaqsınız.
Əlaqədə olmaq
Bizimlə əlaqə
DMCA Sitemap Feeds
© 2019 nina.az - Bütün hüquqlar qorunur.
Müəllif hüququ: Dadaş Mammedov
Yuxarı