Mona Lizanın replikaları

Leonardo da Vinçinin "Mona Liza"sı dünyanın ən məşhur sənət əsəri olmaqla, həm də ən çox replikaları və fərqli təfsirləri yaradılmış əsərdir. Leonardonun hələ sağlığında onun tələbələri və müasiri olan rəssamlar tərəfindən "Mona Liza"nın replikaları çəkilməyə başlayırdı. Dövrümüzə çatmış ən qədim versiyaların bəzilərinin Leonardonun özünün fırçasına aid olması iddia edilir və bu mövzu ilə əlaqəli alimlər arasında mübahisə aparılır. XX əsrin Marsel Düşan və Salvador Dali kimi önəmli sənətkarları "Mona Liza"nın təsviri üzərində öz estetikalarını tətbiq edərək törəmə əsərlər yaratmışlar. Bu gün də İntibah şah əsərlərinin replikalarının hazırlanması gənc rəssamların texnika və qabiliyyətlərini inkişaf etdirmək üçün istifadə etdikləri əsas üsullardan biri olaraq qalmaqdadır.

"Mona Liza"nın qədim replikaları

Ayzeluort Mona Lizası

Prado Mona Lizası

Müasir dövrdə "Mona Liza"nın repilkaları daha çox əsərlər və ya onun müəllifi ilə bağlı sərgi və tədbirlərin təbliğ edilməsi üçün yaradılır. Liza del Cakondonun ictimai mülkiyyət hesab edilən və müəllif hüquqlarından azad edilmiş portreti həm də siyasi bəyanatlar verilməsi üçün istifadə edilmişdir. "Mona Liza"nın adının rəssamlıqla əlaqəsi olmayan şəxslər (məsələn, ABŞ müğənnisi Net Kinq Koulun ifa etdiyi "Mona Liza" adlı mahnı 1950-ci ildə Ən Yaxşı Orijinal Mahnı nominasiyasında Oskar mükafatına layiq görülmüşdü) tərəfindən istifadəsi də ictimayətdə maraq oyatmağa qadirdir. Saysız hesabda nəşr reproduksiyaları ilə yanaşı "Mona Liza"nın təsviri açıqca, qəhvə fincanları, köynəklər və digər əşyalar üzərində də istifadə olunur. Yaradılmasından beş yüz il keçməsinə baxmayaraq, "Mona Liza"nın məşhurluğu və təsiri hər reproduksiyanın hazırlanması ilə daha da artır.

Ərəfə

Əsas məqalə: Mona Liza

XVI əsrin əvvəllərində florensiyalı tacir Françesko del Cakondo Leonardo da Vinçiyə həyat yoldaşı Liza del Cakondonun portretini çəkməyi sifariş edir. Əsərin 1503–1506-cı illərdə işlənməsinə inanılır. 1797-ci ildən etibarən Leonardonun "Mona Liza" portreti ("Mona" və ya "Monna" orta əsr İtaliyasında qadına hörmətli müraciət forması olmaqla Azərbaycan dilind' "xanım" sözü ilə müqayisə edilə bilər) Luvr muzeyinin daimi ekspozisiyasına daxildir. Əsər fransız dilində "La Joconde", italyan dilində isə "La Gioconda" adları ilə də tanınır. Yeni tədqiqatlara əsasən, "Mona Liza"nın tarixi Vazarinin məlumatının əksinə olaraq, 1478-ci ildən əvvələ aid edilir."Mona Liza"nın heykəllər və ofortlar da daxil olmaqla ən erkən replikaları XVI əsrə aid edilir. Lakin, tarixçi Donald Sassun XX əsrin əvvəllərində qeyd edirdi ki, "Mona Liza" qədim ustadın dünyanın ən məşhur muzeylərindən birində asılan əsərlərindən biri idi. Lakin, həmin dövrdə əsər ikonik statusa malik deyildi və Luvrun ən dəyərli əsəri sayılmırdı. 11 avqust 1911-ci ildə əsərin Luvrdan oğurlanmasından sonra mətbuat bu hadisəni geniş işıqlandırmış və əsər indiki statusunu almışdır.

"Mona Liza" ictimai mülkiyyətdə olduğundan onun təsvirləri müxtəlif variantlarda yayılmışdır. Əsərin adekvat modifikasiya nümayiş etdirən replika və ya təfsirləri ayrıca əsər hesab edildiyindən müəllif hüququ ilə qorunur. Bu cür törəmə əsərlərin ən gözəl nümunələrindən biri Marsel Düşanın 1919-cu ildə "Mona Liza"nın çap olunmuş nüsxəsinə bığ çəkməklə yaratdığı "" rəsmidir."Mona Liza" müəllif hüquqları ilə qorunmadığından yeni tədqiqatlarda bu status Düşanın "L.H.O.O.Q" əsərinə də aid edilir. Buna görə də, müəllif hüquqları ilə bağlı əsərlərdə tez-tez "Mona Liza"ya istinad olunur.

Orta əsr nüsxələri

Ayzeluort Mona Lizası

Əsas məqalə: Ayzeluort Mona Lizası

Leonardo da Vinçinin Luvr muzeyində saxlanan eyni adlı portret əsərindəki subyektin təsvir olunduğu yağlı boya ilə kətan üzərində çəkilmiş rəsm əsəri olan Ayzeluort Mona Lizası İtaliyadan Leonardonun orijinal əsəri kimi alınmış və yüz il Somerset qraflığında saxlanılmış əsər, 1913-cü ildə ingilis kolleksioner Hyu Bleykerin diqqətini cəlb etmiş və o portreti almışdır. Bundan qısa müddət sonra Bleykerin atalığı Con Eyr tərəfindən nəşr edilmiş monoqrafiyada Leonardonun "Mona Liza"nın iki versiyasını işləməsi və birinci versiyanın hazırda Ayzeluortda saxlanan (Bleykerin Qərbi Londondakı studiyası Ayzeluort ərazisində yerləşirdi) rəsm olmasını bildirir. Əsər 2012-ci ildə "Mona Liza Fondu" tərəfindən dünya ictimayətinə təqdim edilmişdir.

Əksər tədqiqatçılar əsərin XVI əsrdə Leonardo da Vinçinin özü tərəfindən çəkilməsini bildirirlər. 22 tədqiqatçının araşdırmalarından sonra nəşr edilmiş ortaq rəydə Ayzeluort Mona Lizasının əsas hissələrinin Leonardo da Vinçi tərəfindən işləndiyini təsdiq edilmişdir. 2015–2016-cı illərin akademik nəşrlərində də əsərin müəllifinin Leonardonun özü olması bildirilir.

Prado Mona Lizası

Əsas məqalə: Mona Liza (Prado versiyası)

2011-ci ildə Madridin Prado muzeyi kolleksiyasına daxil olan əsərlər arasında "Mona Liza"nın mümkün ən erkən versiyasının aşkarlanması haqqında məlumat yayır. Kəşf zamanı muzeyin İtaliya İntibah Rəssamlığı Departamentinin direktoru olan Migel Falomir qeyd edir ki, yaxın vaxtda keçirilmiş bərpa işlərindən əvvəl muzey "əsərin əhəmiyyəti haqqında heç bir məlumata malik deyildi." Prado muzeyinin zirzəmisindən aşkarlanmış və "El Mundo" qəzeti tərəfindən "Mona Lizanın əkizi" adlandırılan əsərin Leonardonun orijinal işi ilə eyni vaxtda və eyni studiyada işlənməsi ehtimal edilir. Əsər qoz ağacından hazırlanmış panel üzərində çəkilmişdir. Portret 1819-cu ildə Prado muzeyinin əsası qoyulduğu dövrdən onun kolleksiyasına daxil olmuşdur.

Bərpadan sonra Prado Mona Lizasının əvvəlki bərpaçılar tərəfindən istifadə edilmiş qara boya və lak qatı altında qalmış detalları üzə çıxarılmışdır. Təsvir edilmiş mebel və parçaların keyfiyyəti, həmçinin peyzaj və üz cizgilərinin orijinal görüntüsü üzə çıxarılmışdır. Ehtimal edilir ki, Prado Mona Lizası Leonardonun orijinal əsəri haqqında daha dərin bilgilər verə bilər. Luvr muzeyinin mütəxəssisləri Pradoda aşkara çıxarılmış məlumatları dəstəkləmişlər. 2012-ci ildə müvəqqəti sərgi çərçivəsində Luvr Mona Lizası ilə yanaşı sərgilənməsi üçün Prado Mona Lizası Parisə göndərilmişdir.

— Mona Vanna.
Luvr muzeyi

Mona Vanna

Əsas məqalə: Mona Vanna

2009-cu ildə Leonardonun Florensiya yaxınlığında yerləşən vətəni "Museo Ideale"də keçirilmiş və "Mona Liza"dan ilhamlanmış əsərlərin sərgiləndiyi sərgidə Leonardonun orijinal əsərinə oxşar iki çılpaq əsər göstərilmişdir. Həmin iki əsərdən biri Leonardonun dövrünə aiddir və bəzi tədqiqtçılar onu Leonardonun fırçasına aid edirlər. Digər tədqiqatçılar isə əsərin Leonardonun tələbələrindən biri tərəfindən çəkildiyini qeyd edirlər. Tədqiqatçılar əsərin subyekti, müəllifi və mənşəyi haqqında mübahisə aparırlar. Çılpaq əsər Leonardonun bir neçə əsərinə də sahib olmuş Napoleon Bonapartın dayısına aid olmuşdur. Üz cizgiləri qismən oxşarlıq daşısalar da, landşaft, həmçinin kompozisiya və texniki detallar "Mona Liza"nın detalları ulə üst-üstə düşür.

Leonardonun tələbəsi və sevgilisi olmuş çılpaq "Mona Liza"nın "Mona Vanna" adıyla tanınan versiyasını işləmişdir. Salainin versiyası nə vaxtsa Leonardo tərəfindən çəkilmiş və hazırda itirilmiş hesab edilən çılpaq "Mona Liza"ya əsaslanmışdır. Tədqiqatçılar arasında Salainin "Mona Liza" üçün model olması haqqında da fikir vardır.

Leonardonun "Mona Liza"nı işlədiyi dövrdə fəaliyyət göstərmiş flamand rəssamı də "Mona Vanna" adlı çılpaq əsər çəkmişdir. Klevenin "Mona Vanna"sındakı fiqur Leonardonun "Mona Liza"sı ilə heç bir oxşarlığa malik olmasa da, rəssam Leonardonun mövzu və yanaşmasını təkrarlamışdır. XVI əsrin ortalarına aid edilən əsər hazırda Praqanın Milli Qalereyasının kolleksiyasındadır.

XX əsr

XX əsrdən başlayaraq "Mona Liza" satirik bəzəmələrin qurbanı olmağa başladı. 1883-cü ildə (əsl adı Ejen Fransua Bonaventura) "Mona Liza"nı tənbəki çubuğu ilə təsvir edib. sənət hərəkatı üzvlərinin əsərlərinin nəşr edildiyi fr. “Le Rire” (Gülüş) yumoristik jurnalında yayımlanmış əsər "Mona Liza"nın müasir istehza ilə təsvir edildiyi ilk sənət nümunələrindən biri olmuşdur. Sonrakı dövrdə avanqard sənətkarların "Mona Liza"nın oğurlanması ilə eyni dövrə düşən təfsirləri əsərin artan məşhurluğunu göstərir. Daha sonra dadaist və sürrealist sənətkarlar "Mona Liza"nı modifikasiya etməyə, bəzəməyə və karikaturalarda istifadə etməyə başlayırlar.

Marsel Düşan — , 1919

Sofi Matiss — Mona Liza (Beş dəqiqəyə gəlirəm), 1997

L.H.O.O.Q.

Əsas məqalə:

Dövrünün ən təsirli sənətkarlarından biri olan Marsel Düşan Leonardonun orijinal əsərinin printinə bığ çəkməklə, təsadüfən "Mona Liza"nın müasir təzahürü üçün standart yaradır. Düşan ilk dəfə nəzəriyyəsini işləmişdir: o, incəsənətlə əlaqəsi olmayan adi məişət əşyalarını bədii baxımdn yenidən tərtib edir və ya sadəcə qalereyaya yerləşdirərək yenidən adlandırırdı. "L.H.O.O.Q." redi-meydi üzərində "Mona Liza" təsvir edilmiş adi açıqcadır, Düşan qələmlə təsvirə bığ çəkərək onu başqa cür adlandırmışdır.

Düşanın sonradan etiraf etdiyi kimi, əsərin adı söz oyunudur. L-H-O-O-Q hərfləri fransız dilində fr. “Elle a chaud au cul” cümləsini ifadə edir ki, bu da hərfi tərcümədə "Onun gözəl arxası var" anlamını verir. Əksər redi-meydləri kimi, Düşan yaradıcılığı boyunca "L.H.O.O.Q." rəsminin də bir-birindən ölçü və materiallarına görə fərqlənən çoxsaylı versiyalarını yaratmışdır. Düşanın 1965-ci ildə oyun kartı üzərində "Mona Liza" təsvirinə fr. “LHOOQ rasée” (taraş etmiş LHOOQ) yazmaqla hazırladığı təsvir orijinal "L.H.O.O.Q."a istinad edən təsvir ikinci nəsil variantlarındandır.

Düşanın parodiyası əsasında 1942-ci ildə tərəfindən yaradılmış "Tableau Dada Par Marcel Duchamp" (Marsel Düşan üçün dadaist səhnə) adlı əsər "Mona Liza"nın təfsirlərinin ikinci nəslinə aiddir. 1954-cü ildə Düşanın "L.H.O.O.Q."-na istinad edən Salvador Dali, birlikdə "Mona Liza"ya oxşar avtoportretini yaratmışdır. 1958-ci ildə İslandiya rəssamı Dalinin "Un Chien Andalou" əsərindən də istifadə etməklə öz versiyasını yaratmışdır. və Rene Maqrit kimi müasir sənət ustaları da öz ikonoqrafiyalarını tətbiq etməklə "Mona Liza"nın yeni versiasını yaratmışlar. Parodiyaların heç biri "Mona Liza"nı tənqid etməmiş, əksinə oun məşhurluğunu daha da artırmışdır. Düşanın bığlı "Mona Liza"sı sonrakı dövrdə də imitasiyalar üçün ilham mənbəyi olmağa davam edir. Müasir konseptual sənətkar 2009-cu ildə yaratdığı "Et tu, Duchamp?" adlı əsərində Düşanın "L.H.O.O.Q." əsərinin üç ölçülü tunc heykəl formasını yaratmışdır.

Tur sonrası illər (1962–2000)

"Mona Liza"nın Nyu-Yorkda sərgiləndiyi dövrdə radio aparıcısı Brüs Morrou reklam tədbiri keçirmişdir. Ən Yaxşı Mona Liza yarışmasında iştirak üçün 70.000 müraciət edilmiş, Salvador Dali isə qalibin seçilməsində iştirak etmişdir. Əsərin ilk dəfə ABŞ-də təqdim edilməsindən sonra, 1963-cü ildə Endi Uorhol pop-art stilində bir neçə skrin-print hazırlamışdır. "Mona Liza (İki dəfə)", "Dörd Mona Liza" və "Otuz birdən yaxşıdı" adlı əsərlərində Uorhol təsvirin olduğu kimi təkrarlanması metodundan istifadə etmişdir. 1959-cu ildə "Mona Liza on iki yaşında" əsərini çəkmiş 1963-cü ildə özünün imza stilinə çevirdiyi və fiqurun qeyri-proporsional kök təsvirinə əsaslanan Boterizm stilində "Mona Liza"nın daha bir versiyasını işləmişdir. "Mona Liza" həm də müasir incəsənətin Casper Cons və Robert Rauşenberq kimi parlaq simaları tərəfindən istifadə edilmişdir.

"Mona Liza"nın rəqəmlərlə rəsm versiyasını rəssam Süzanna Leysi 1977-ci ildə yazıdğı "Mona Liza ilə səyahət" adlı səfərnaməsində çəkmiş, Avropa və Mərkəzi Amerikanın əsas görməli yerlərində əsəri işləyərək sənədləşdirmişdir. 1980-ci illərdən XX əsrin sonlarına kimi "Mona Liza" yeni nəsil rəssamlar arasında istəklə işlənən təfsir mövzularından biri olmaqda davam etmişdir. 1980-ci illərdə məşhurlaşmış Jan-Mişel Baskiya və Kit Harinq kimi küçə rəssamları "Mona Liza"nı öz stillərinə uyğunlaşdıraraq "Federal Reserve Note" və "Apocalipse 7" əsərlərini yaratmışlar. Diyircəkli qələm rəssamlığı pionerlərindən olan Lenni Meys 1993-cü ildə "Pilot" şirkətinin sifarişi ilə "Mona a'la Mace" adlı replika yaratmışdır.Henri Matissin nəticəsi olan rəssam Sofi Matiss 1997-ci ildə çəkdiyi Mona Liza (Beş dəqiqəyə gəlirəm) (ing. “Monna Lisa (Be Back in Five Minutes”) adlı əsərində "Mona Liza" ya istinad etmişdir.

XXI əsr

Böyük Britaniya küçə rəssamı Benksi XXI əsrin ilk onilliyində əlində raket tutmuş "Mücahid Mona Liza" və ona baxan arxası açıq izləyici təsvir etmişdir.

Müasir kommersalizasiya

Lenni Meys — "Mona a'la Mace", diyircəkli qələm və kazğız, 1993

"Mona Liza"nın ikonik üzü illər ərzində hədiyyə kartlarından soyuducu maqnitlərinə kimi demək olar hər şey üzərində çap edilmiş, dəb və səhayət sənayelərində geniş istifadə edilmiş, dəfələrlə müxtəlif jurnal üzlərində çap olunmuşdur.Leonardo da Vinçiyə aid edilən dahi statusu əsər ətrafında mistikanın yaradılmasına əsas verən faktorlardan biri kimi dəyərləndirilir. Da Vinçinin orijinal "Mona Liza"sının gözləri Den Braunun "Da Vinçi şifrəsi" romanının üz qabığında istifadə edilmişdir. Roman əsasında çəkilmiş və 2006-cı ildə çıxarılmış eyni adlı filmin tizer-treylerində də "Mona Liza" portreti görünür, əsərin filmdə istifadə olunmuş replikası isə süjet xəttində kiçik rol oynayır. Vermeyerin "Mirvari sırğalı qız" əsəri ilə yanaşı "Mona Liza" müasir dövrün ən çox replikası hazırlanan əsəridir. XVI əsrin əvvəllərindən başlayaraq müntəzəm olaraq yaradılan çoxsaylı replika və reproduksiyalar məntiqi dairəni təsvir edir; məşhurluğuna görə əsər əyləncə sənayesndə geniş istifadə olunur və bu da onun məşhurluğunu daha da artırır.

"Mona Liza" və digər Qərb şah əsərlərinin kontrafakt istehsalı kustar sənaye üsuluna çevrilmişdir. Avropa və ABŞ bazarındakı tələbatı təmin etmək üçün Çin rəssamları məşhur Qərb şah əsərlərinin yüzlərlə replikalarını hazırlayırlar və "Mona Liza" ən məşhur tələblər arasındadır. Dar studiyalarda və ya uşaqların da yaşadığı evlərində çalışan həmin rəssamlar bir həftədə bir neçə yüz ABŞ dolları qazanır, onların çəkdiyi əsərlər isə poçtla sifariş sistemi vasitəsilə satılır. Qədim ustadların əsərlərinin əllə reproduksiyalarının hazırlanması gəlir qazanmağa imkan verməklə yanaşı, həm də rəssamlıq texnikasını təkmilləşdirməyə şərait yaradır.

"Mona Liza"nın ən geniş yayılmış satirizasiya variantları arasında Milad üçün qırmızı Santa papaqlarının əlavə edilməsi və ya Düşanın etdiyi kimi bığ çəkilməsidir. Digər məşhur variant isə "Mona Liza"nın başının kimi animasiya personajlarının başı ilə əvəz edilməsidir. Böyük Britaniya rəssamı Keralayn Şotton 2007-ci ildə "Great Moo-sters" adlı rəsmlər yaradaraq klassik əsərlərin əsas qəhrəmanlarını inək kimi təsvir etmişdir. Rəssam bildirir ki, "Mona Liza" haqqında sənədli filmə baxarkən belə əsərlər seriyası yaratmaq haqqında fikirləşmişdir. İnək motivinə əsaslanan rəssam əsərlərin adlarında da dəyişiklər etmiş, beləcə "Mona Liza" "Muu-na Liza"ya çevrilmişdir.

2003-cü ildə çıxarılmış "" adlı filmdə Baddi adlı personaj Şimal qütbündə Santa-Lend inşa edərkən "Mona Liza" eskizi də çəkir. 2008-ci ildə çıxarılmış "Horton" adlı cizgi filmində Mer Ned MakDodd yeganə oğluna Jojo ailəsinin rəsm qalereyasını göstərir ki, buradakı əsərlərdən birində personajın nənəsi "Mona Liza" kimi təqdim olunur. 2015-ci ildə çıxarılmış "Mənim kiçik ponim: Ekveztriyadan olan qızlar. Dostluq oyunları" adlı filmdə Pinki Pay və Flutterşi adlı personajlar üzərində "Mona Liza" təsvir edilmiş tort bişirirlər.

Qeyri-ənənəvi təfsirlər

"Mona Liza" təsvirləri bəzən birbaşa və ya dolayısıyla müasir tədbirləri şərh etmək üçün vasitə kimi istifadə edilir.Leonardo da Vinçi və ya İntibah incəsənəti ilə bağlı sərgilərin təbliği üçün "Mona Liza" təsvirlərindən geniş istifadə edilir.

2009-cu idə Çindən olan zinətli əşyalar kolleksiyaçısı "Mona Liza" portretini qiymətli daş-qaşlardan yığmşdır. 30 il ərzində toplanmış 100.000 karatlıq müxtəlif rəngli daşlardan portretin hazırlanmasına 5 il sərf edilmişdir. Yekun əsər Şenyan şəhərindəki ticarət mərkəzlərindən birində ictimayətə təqdim edilmişdir. 2010-cu ildə sənətkar Kristen Kaminqs 10.000 əsəd marmelad istifadə edərək "Marmelad Mona" adlı əsərini yaratmışdır. Bundan sonra Kaliforniyadan olan marmelad istehsalçısı həm məhsullarını reklam etmək, həm də kolleksiyasını zənginləşdirmək üçün səkkiz şah əsəri belə təsvir edən kolleksiya yaratmağı sifari etmişdir. Kolumbusdakı Elm və Sənaye Mərkəzi seriyanı 2012-ci ildə baş tutmuş sərgidə təqdim edilməyə layiq hesab etmişdir.

2011-ci ildə rekord qırmaq üçün Nyu-Hempşirdən olan Endryu Nikols "Mona Liza"nın dünyada ən kiçik replikasını çəkmişdir. 70:1tezliyində yaradılmış əsər 7/11 mm ölçüyə malikdir. Bu əsər KİV-də marağa səbəb olsa da, onun həqiqətən də rekord qırması haqqında məlumat qeyd edilməmişdir. 2013-cü ildə Corciya Texnologiya İnstitutunun tələbəsi Keyt Kerrol əsərin "" adlı daha kiçik versiyasını yaratmışdır. Əsər, termokimyəvi nanolitoqrafiya adlı yeni elmi texnikanın nümayiş etdirilməsi üçün yaradılmışdır. "Mini Liza" cəmi 30 mikrometr ölçüyə malikdir.

2011-ci ildə Floridanın Deytona-Biç şəhərindən olan tələbələr sahildə yığılmış su bitkiləri qalıqlarını istifadə edərək "Mona Liza" təsviri yaratmışlar. Tullantıları sənət işinə çevirmək üçün iki tələbəyə təxminən bir saata yaxın vaxt lazım olmuşdur. Onların yaratdığı təsvir tədricən yuyulmuş və KİV-də yayılmış fotolardan başqa bir şey qalmamışdır.

Portuqaliya dizayneri Lui Silva 2012-ci ildə qadınlara qarşı zorakılığa qarşı kompaniya üçün hazırladığı afişada "Mona Liza"nı kədərli gözlər və tutqun mimika ilə təsvir edərək "Onun gülüşü olmadan yaşaya bilərsizmi?" yazmışdır.

Mozaika

Kompüter erasının başlaması "Mona Liza"nın çoxsaylı nüsxələrinin yaradılması üçün yeni imkanlar vermişdir. Kompüterin ana lövhə versiyaları ilə yanaşı, mozaika hazırlama texnikaları da yeni versiyaların işlənməsində tətbiq edilən əsas motivlərdən biridir. Rənglər və ölçüləri avtomatik analiz edərək mozaika yaradan ing. Simultaneous Multi-compare Adaptive Rendering Technology (SMART) texnologiyasının təbliğ edilməsi üçün 2012-ci ildə "Mona Liza"nın təsadüfi yığılmış fotolardan dijital foto mozaika versiyası yaradılmışdır.

Kanadalı sənətkar Robert MakKinnon Fransa rəssamı İnvayderin "Rubik's Cubism" effektini təkrarlayaraq kompüter fayllarını yüksək pikselləşdirməklə əldə etdiyi nəticədən 36x48 inç ölçülü "Mona Liza" mozaikası yığmışdır. Oxşar şəkildə mozaikanın yaradılması üçün həm də rəngli Lego kərpiclərindən istifadə edilmişdir. 2011-ci ildə Luisvill, Kentukkidəki Frazier Tarix Muzeyində keçirilmiş "Da Vinçi, Dahi" (Da Vinci, The Genius) adlı sərgi Lego sənətkarı Brayan Kortenin yaratdığı "Mona Liza" ilə diqqət çəkmişdir. Brik-art adlandırılan Erik Harşbarger kimi Lego inşaatçıları"Mona Liza"nın çoxsaylı replikalarını yaratmışlar.

2009-cu ildə Avstraliyanın Sidney şəhərində keçirilən festival zamanı səkkiz nəfərlik qrup üç saat ərzində 3.604 fincan qəhvədən "Mona Liza" portretini yığmışdır. Bu zaman mozaika eggekti qəhvəyə süd əlavə edilməsi və ya boş fincana quru qəhvə tökülməsi ilə əldə edilmişdi. Nəticədə əldə edilmiş iş "Mokka Liza" adlandırılmışdır. Çörək tostlarından əsərlər yaratmaqla məşhurlaşmış Moris "Tostmen" Bennet də "Mona Liza"nın mozaik təsvirini yığmışdır. 2010-cu ildə Honkonqda keçirilənfud-art festivalı zamanı həmin mozaikanın hazırlanması üçün Bennet 6.000 dilim çörək tostundan istifadə etmişdir.

KİV-də "Mona Liza"nın müxtəlif təsvirlərinin tez-tez işıqlandırılması Leonardonun özünə olan etibarsızlıq və onun ilhamlandırılan intirqası ilə əlaqələndirilir.

İstinadlar

1. WuDunn, Sheryl. "What Lies Behind The Strange Smile On the Mona Lisa". nytimes.com. October 29, 1989. March 6, 2016 tarixində . İstifadə tarixi: 11 fevral 2018.
2. Peter Hedstrom,, Peter Bearman. The Oxford Handbook of Analytical Sociology. USA: Oxford University Press. 2009. ISBN . İstifadə tarixi: 11 fevral 2018.
3. staff writer, uncredited. . Microsoft. 2013. 2013-02-16 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11 fevral 2018.
4. "Spain's Prado Museum claims to have Mona Lisa copy". perhaps earliest. Herald Sun. February 3, 2012. İstifadə tarixi: 11 fevral 2018.
5. Hoobler, Dorothy & Thomas. "Stealing Mona Lisa". excerpt of book. Vanity Fair. May 2009. 2014-12-27 tarixində . İstifadə tarixi: 11 fevral 2018.
6. Paratico, Angelo. . beyondthirtynine.com. March 19, 2015. January 30, 2016 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 fevral 2018.
7. staff writer, uncredited. "Nude Mona Lisa To Be Displayed At Exhibition In Italy". redOrbit.com. June 13, 2009. December 3, 2021 tarixində . İstifadə tarixi: 11 fevral 2018.
8. Zollner, Frank. Leonardo Da Vinci: 1452-1519. illus: Raphael visiting Leonardo. Taschen. 2000. ISBN . İstifadə tarixi: 11 fevral 2018.
9. staff writer, uncredited. "Copyright & Fair Use". Stanford University Libraries (SU LAIR). 2013-01-15 tarixində . İstifadə tarixi: 11 fevral 2018.
10. . How to avoid copyright violations in scientific presentations and on the Web. The NIH Catalyst. Sep–Oct 2008. 2013-05-25 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11 fevral 2018.
11. Dutta, Kunal. "'Early Mona Lisa': Unveiling the one-in-a-million identical twin to Leonardo da Vinci painting". 15 December 2014. 16 December 2014 tarixində .
12. Eyre, John. The two Mona Lisas: Which was Giocondo's picture? Ten direct, distinct, and decisive data in favour of the Isleworth version and some recent Italian experts' opinions on it. London: J.M. Ouseley & Son. 1926.
13. Konody, Paul G. "Jump up". The New York Times. February 15, 1914.
14. Chappelow, AC. "The Isleworth Mona Lisa". Apollo Magazine. July 1, 1956.
15. Pulitzer, Henry E. Where is the Mona Lisa?. London: The Pulitzer Press. 1960.  B0027MR0A2.
16. Asmus, John F. "Computer Studies of the Isleworth and Louvre Mona Lisas". Optical Engineering. 28 (7). 1 July 1989: 800–804. doi:10.1117/12.7977036. 3 August 2017 tarixində . İstifadə tarixi: July 26, 2017.
17. "New proof said found for "original" Mona Lisa –". Reuters.com. 13 February 2013. 21 August 2017 tarixində . İstifadə tarixi: 10 fevral 2018.
18. Soares, Atila. A Jovem Mona Lisa. Rio de Janeiro, Brasil: Multifoco. 2013. ISBN .
19. Isbouts, Jean-Pierre; Heath-Brown, Christopher. The Mona Lisa Myth. Santa Monica, California: Pantheon Press. 2013. ISBN .
20. Sauteur, Albert. "Albert Sauteur réinvente la perspective". Migros Magazine. 17 cild. April 22, 2014. 14–17.
21. Lorusso, Salvatore; Natali, Andrea. "Mona Lisa: A comparative evaluation of the different versions and copies". Conservation Science. 15. 2015: 57–84. 2017-08-03 tarixində . İstifadə tarixi: 10 fevral 2018.
22. Asmus, John F.; Parfenov, Vadim; Elford, Jessie. "Seeing double: Leonardo's Mona Lisa twin". Optical and Quantum Electronics. 48. 28 November 2016: 555. 20 December 2021 tarixində . İstifadə tarixi: 10 fevral 2018.
23. Boudin de l'Arche, Gerard. A la recherche de Monna Lisa. Cannes, France: Edition de l'Omnibus. 2017. ISBN .
24. . CBS news. February 1, 2012. February 4, 2012 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11 fevral 2018.
25. "Mona Lisa Prado museum version on display". oldest Mona Lisa replica. Telegraph Media Group Ltd. February 21, 2012. July 11, 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 11 fevral 2018.
26. staff writer, uncredited. "Nude Mona Lisa-Like Painting Found". TheHuffingtonPost.com, Inc. 2011. 2017-09-10 tarixində . İstifadə tarixi: 11 fevral 2018.
27. staff writer, uncredited. "Mona Lisa' in the nude?". Work that resembles Leonardo da Vinci's masterpiece on display. Daily News online. June 15, 2009. June 19, 2018 tarixində . İstifadə tarixi: 11 fevral 2018.
28. "Mona Lisa model was male". ABC news. February 3, 2011. 2021-10-24 tarixində . İstifadə tarixi: 11 fevral 2018.
29. "Odd News". Da Vinci painted nude Mona Lisa. UPI. November 16, 2009. September 9, 2018 tarixində . İstifadə tarixi: March 2013.
30. "Joos van Cleve". artist bio database. Web Gallery of Art. 2021-08-25 tarixində . İstifadə tarixi: 11 fevral 2018.
31. Seekamp, Kristina. "Unmaking the Museum: Marcel Duchamp's Readymades in Context". Binghamton University Department of Art History. 2004. 17 October 2007 tarixində . İstifadə tarixi: 11 fevral 2018.
32. De Marting, Marco. . LHOOQ. Art Science Research Laboratory. 2003. 2008-03-20 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11 fevral 2018.
33. Irish, Sharon. Suzanne Lacy: Spaces Between. Minnesota: University of Minnesota Press. 2010. 67, 68. ISBN . İstifadə tarixi: 11 fevral 2018.
34. Baron, Robert A. . exhibition catalogue. Museum of Modern Art. 1973. 2009-10-28 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11 fevral 2018.
35. "Et tu, Duchamp?". installation. Mor Buro. 2016-03-04 tarixində . İstifadə tarixi: 11 fevral 2018.
36. Boehlert, Eric. "Top 40 (radio programming) Pioneer Rick Sklar Dies After Surgery". Billboard magazine. Manhattan, New York, USA. 4 July 1992: 76. İstifadə tarixi: 11 fevral 2018.
37. Sassoon, Donald. Becoming Mona Lisa. Harvest Books via Amazon Search Inside. 2003. səh. 251. ISBN .
38. Liddell, C.B. "The hair-raising art of Lennie Mace; Lennie Mace Museum". The Japan Times. Tokyo, Japan: Times Ltd. April 3, 2002. ISSN 0447-5763. OCLC 21225620. June 25, 2021 tarixində . İstifadə tarixi: 11 fevral 2018.
39. ; "Macedonia" exhibition preview, Lennie Mace interview; segment producer and interviewer ; November 10, 1993
40. Wong, Sherry. "Back in Five Minutes". Sophie Matisse exhibition preview. art net.com. January 2002. 2021-04-29 tarixində . İstifadə tarixi: 11 fevral 2018.
41. "Mona Lisa with Betty Boop head". refrigerator magnets. Sunset Key Chains. 2016-03-04 tarixində . İstifadə tarixi: 11 fevral 2018.
42. . Gray Television, Inc. Aug 25, 2011. 2011-09-19 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11 fevral 2018.
43. "Mona Lisa with Santa cap". t-shirts. dazzle. 2020-10-30 tarixində . İstifadə tarixi: 11 fevral 2018.
44. "The art cow-lection worth L3million". Mona Lisa as a Cow. Associated Newspapers Ltd. November 26, 2007. May 4, 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 11 fevral 2018.
45. staff writer, uncredited. . Mona Lisa on display at Chinese Shopping Center. Our World. March 2009. 2011-10-15 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11 fevral 2018.
46. . Jelly bean replica of Mona Lisa. Jelly Belly. July 24, 2012. September 19, 2013 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11 fevral 2018.
47. Eoin O'Carroll. "'Mini Lisa': Georgia Tech researchers create world's tiniest da Vinci reproduction". Christian Science Monitor. August 7, 2013. October 25, 2021 tarixində . İstifadə tarixi: 13 fevral 2018.
48. Graham, Chris. "High School students re-create famous painting on beach". Seaweed replica of Mona Lisa. December 20, 2011. İstifadə tarixi: 11 fevral 2018.^{[ölü keçid]}
49. Francesca Bonazzoli, Michele Robecchi. "'Mona Lisa to Marge: How the World's Greatest Artworks entered Popular Culture, Prestel, New York". 2014. 2016-05-07 tarixində . İstifadə tarixi: 13 fevral 2018.
50. Sood, Guarav. "Circuitry Mona Lisa sketch carved out from motherboards". Mona Lisa replica. Gizmowatch. January 23, 2010. April 11, 2013 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11 fevral 2018.
51. "Mosaic Technology". Mona Lisa photo mosaic. Picture Mosaics LLC. 2001–2013. 2022-07-18 tarixində . İstifadə tarixi: 11 fevral 2018.
52. "Catalog Cover". Mona Lisa photo mosaic. Jerry's Artarama. 2012. 2016-03-04 tarixində . İstifadə tarixi: 11 fevral 2018.
53. Mannino, Brynn. "8 Rubik's Cube Artworks". Mona Lisa replica. Hearst Communications, Inc. 2023-07-29 tarixində . İstifadə tarixi: 11 fevral 2018.
54. Forthofer, Jason. . The Brick Show. January 28, 2011. May 12, 2012 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11 fevral 2018.
55. . MOCpages; Sean Kenney Design Inc. January 28, 2011. October 27, 2015 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11 fevral 2018.
56. Harshbarger, Eric. "Freeze frame". MOCpages; Sean Kenney Design Inc. 2021-06-13 tarixində . İstifadə tarixi: 11 fevral 2018.
57. maderemark. . The SpectraLight Photography Blog. September 22, 2011. April 26, 2012 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11 fevral 2018.
58. Spooky. "Mona Lisa Painted in Coffee". Oddity Central. August 6, 2009. November 30, 2021 tarixində . İstifadə tarixi: 11 fevral 2018.
59. Spooky. "Mona Lisa mosaic made of burnt toast". Oddity Central. August 5, 2010. November 29, 2021 tarixində . İstifadə tarixi: 11 fevral 2018.

Həmçinin bax