Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
İtalyan İntibahı və ya İtalyan renessansı (it. Rinascimento [rinaʃʃiˈmento]) Avropa İntibahın başlanğıcı olmuşdur — XIV əsrdə İtaliyada başlayan və XVI əsrə qədər davam edən böyük bir dəyişiklik və müvəffəqiyyət dövrü, orta əsrlərdən müasir Avropaya keçid.
"İntibah, dirçəliş" (it. la rinascita) sözü ilk dəfə 1550-ci ildə İtalyan rəssam və tarixçi Corco Vazari tərəfindən "Ən məşhur rəssamların, heykəltəraşların və memarların tərcümeyi-halları" əsərində istifadə edilmişdir. XVI əsrin əvvəllərindəki İtalyan sənətçilərinin fəaliyyətini "Orta əsrlər və barbarlıq" dövründə illər boyu geriləmədən sonra "dirçəliş" adlandırdı.
Terimin Fransız analoqu (renessans) ХІХ əsrin tarixçiləri tərəfindən əvvəl , sonra tərəfindən istifadə edilmişdir. İntibah dövrü xalqın klassik antik mədəniyyətə marağına səbəb oldu. Renessans humanistlərindən əvvəlki dövr Qaranlıq Çağlar adlanırdı.
İtalyan İntibahının ən məşhur nailiyyətləri sənət və memarlıq əsərləridir. Bu dövrdə sənət növlərinin ayrılması və əsərlərin janr quruluşunun formalaşması prosesi başlayır. Bədii yaradıcılıqla yanaşı, bu dövr ədəbiyyat, musiqi, fəlsəfə və müxtəlif elm növlərində görkəmli nailiyyətləri ilə xarakterizə olunur. XV əsrin sonunda İtaliya hələ ayrı bir dövlət deyildi, lakin görkəmli italyanların fəaliyyəti 1600-cü illərə qədər misilsiz idi. İntibah dövründə İtaliya kiçik şəhər əyalətlərinə və bəyliklərə bölündü. İtalyan Renessansı, Toskanada (Orta İtaliya) Floransa şəhərində mərkəzləşmişdir, Antikanın təsirinin Bizans mühitində hiss olunduğu Venesiyanı bir qədər təsir etdi. İntibah sənətçilərinin ən yüksək nailiyyətləri Roma ilə əlaqələndirilir, çünki qədim mədəniyyət irsinin birbaşa təsirini Əbədi Şəhərdə hiss edə bilirdilər. İtalyan İntibahı XVI əsrin əvvəllərində zirvəyə çatdı və daha sonra İtaliyanı İtalyan müharibələrinin xaosuna qərq edən xarici istilalar zamanı tərz və barok sənəti əvəz olundu. Bununla birlikdə, Renesansın idealları vaxtlarını keçmiş və Avropaya yayılmış, və sonrakı Aydınlanma dövrünə əhəmiyyətli təsir göstərmişdir.
İtalyan İntibahının mədəni nailiyyətləri geniş yayılmışdır. İntibah ədəbiyyatının təsvirləri ümumiyyətlə Françesko Petrarkanın əsərləri ilə başlayır. Sonnet şeir kolleksiyasında Petrark, Lauraya olan sevgisini, sevgilisini itirməsindən kədərləndiyini tərifləyir. Məlumdur ki, müxtəlif mövzularda sevgi mövzusuna həsr olunmuş "Dekameron" hekayələr toplusunun müəllifi olan çağdaş Bokkaçço. XV əsrin məşhur şairləri: Luici Pulçi ( tərəfindən), (), Ludoviko Ariosto (). XV əsrdə Latın və Yunan dilindən geniş tərcümələr edən şair və Neoplatonist filosof Marsilio Fiçino kimi yazarlar çalışdılar. XVI əsrin əvvəllərində yazıçı (saray dəftəri) ideal bəy və xanım haqqında öz baxışlarını açıqladı. İtalyan mütəfəkkir və filosof Makiavelli güclü dövlət hakimiyyətinin tərəfdarı idi. Gücləndirmək üçün 1532-ci ildə nəşr olunan məşhur "İmperator" əsərində ifadə etdiyi hər cür vasitənin istifadəsinə icazə verdi.
İntibah İtalyan rəsm əsrlər boyu Avropa rəssamlığına hakim olmuşdur. Bu zaman Cotto di Bondone, Mazaçço, , , , , Mikelancelo, Rafael Santi, Sandro Bottiçelli, Leonardo da Vinçi və kimi sənətkarlar orada çalışdılar.
İtalyan İntibahının memarlığı memarlar Filippo Brunelleski, Leon Battista Alberti, Andrea Palladio və Donato Bramantenin əsərləri ilə tanınır. Əsərləri arasında Floransa Kafedrali, Romadakı Müqəddəs Peter Bazilikası, Riminidəki Tempio Malatestiano Kafedrali və bir çox möhtəşəm malikanələr var.
Mənşəyi və arxa planı
Son Orta əsrlərdə Şimali və Mərkəzi İtaliya
İtaliyada İntibahı yaxınlaşdıqca bir-birinin ardınca böhran Qərbi Avropanın həyatını zəbt etdi. XIII əsrdə Qüdsü (Müqəddəs Qəbirdən) Səlcuqlu Türklərindən "azad etmək" məqsədi daşıyan bir sıra dini Səlib yürüşləri uğursuz oldu. X əsrdə Böyük Böyük Otto tərəfindən qurulan Müqəddəs Roma İmperiyasının imperatorunun gücü zəifləyirdi. XIII əsrin ikinci yarısında imperiya İtaliya üzərində gücünü itirir. Heç vaxt orta əsrlər qədər güclü olmayan kilsə tədricən möhkəmliyini və möhkəmliyini itirməyə başladı. Fransız kralının təzyiqi ilə Papa iqamətgahı Romadan Fransanın cənubuna, Avinyona köçürüldüyü zaman həyəcan verici bir simptom "Papaların Avignon əsirliyi" (1309–1377) idi. Müasirləri üçün Roma yalnız coğrafi bir anlayış deyildi, həm kilsə paytaxtının, həm də bütün xristian kilsəsinin əbədiyyəti və toxunulmazlığı fikri onunla əlaqəli idi. Papa kuriyasındakı şiddətli çəkişmələrlə qeyd olunan "Böyük Şizizm" in vaxtı gəldi. Böyük Şizizmdən sonra Kilsənin son bölünməsi mərkəzi Qərbdəki Roma Katolik Kilsəsi və mərkəzi Konstantinopol ilə Şərqdəki Pravoslav Kilsəsi oldu. Katolik xristianlığı İncilə uyğun olaraq islah etməyi hədəf alan reformasiya yaxınlaşırdı.
Son orta əsrlərdə (təxminən 1300 və daha əvvəl), Roma imperatorluğunun keçmiş mərkəzi olan Lazio bölgəsi və Cənubi İtaliya ümumiyyətlə Şimali İtaliyadakı şəhərlərdən daha kasıb idi. Roma qədim xarabalıqların bir şəhəri idi, Papa Dövlətləri zəif mütəşəkkil və Fransa və daha sonra İspaniyanın xarici müdaxiləsinə qarşı həssas idilər. Orta İtaliya geridə qalmış, əsasən əkinçilik bölgəsi idi.
Siciliya bir müddət xarici hökmranlıq altında idi, Ərəblər, sonra Normanlar tərəfindən idarə olunurdu. Siciliyada Siciliya Əmirliyi 150 il inkişaf etdi və iki əsr sonra bu dövrdə Norman Krallığı, daha sonra Hohenştaufen Krallığı var idi.
İtaliyanın şimal və mərkəzi bölgələri cənub bölgələrindən daha zəngin idi. Bu bölgə Avropanın ən zəngin bölgələrindən biri idi. Səlib yürüşlərində Levantla (Şərqi Aralıq dənizi ölkələri — Suriya, Livan, İsrail, İordaniya, Fələstin, Misir, Türkiyə) güclü ticarət əlaqələri quruldu və Dördüncü Səlib yürüşü, Venesiya və Cenevizlilərə rəqib olaraq Bizans Roma İmperatorluğunu məhv etmək üçün çox şey etdi.
İtaliyanın feodal parçalanması şəraitində, tək bir dövlət mərkəzinin olmaması halında, xüsusi bir rol yüksək mədəni yüksəlişə çatmış iqtisadi cəhətdən inkişaf etmiş şəhərlərin payına düşdü.
Şərqdən gələn əsas ticarət yolları Bizans İmperiyasından və ya ərəb torpaqlarından keçərək Cenova, Pisa və Venesiya limanlarına keçdi. Levantda alınan ədviyyatlar, boyalar və ipəklər kimi lüks mallar İtaliyaya gətirildi və sonra bütün Avropaya satıldı.
Po vadisində yerləşən zəngin əkinçilik ərazilərindən də şəhər əyalətləri qazanırdı. Şampan yarmarkalarında Fransa və Almaniyadan yun, buğda, qiymətli metal kimi məhsullar alınıb. Misirdən Baltik bölgəsinə qədər olan ölkələrlə geniş ticarət aparıldı.
Şimali İtaliyadakı ticarət ölkəni firavan bir dövlət halına gətirdi. Arte della Lana ticarət nəzarəti altında istehsal olunan yun tekstil məhsulları sayəsində Florensiya Şimali İtaliyanın ən zəngin şəhərlərindən birinə çevrildi.
Aralıq dənizi boyunca və o tərəfdən keçən İtalyan ticarət yolları əhəmiyyətli mədəniyyət və bilik ötürücüləri idi. 12-ci və 15-ci əsrlərdə Osmanlının Bizansı fəth etməsi dövründə və sonrasında İtaliyaya köç edən alimlər, Florensiya və Venesiyada yeni qurulan akademiyalarda İntibah dilçilik tədqiqatları apardılar. Humanist alimlər monastır kitabxanalarında qədim əlyazmaları axtardılar, Tasitin və digər Latın müəlliflərinin əsərlərini bərpa etdilər.
On üçüncü əsr
XIII əsrdə Avropanın böyük bir hissəsi əhəmiyyətli iqtisadi böyümə yaşadı. İtalyan dövlətlərindən gələn ticarət yolları Aralıq dənizi limanlarını Hanseatic Union ölkələrinin limanları ilə — Baltik və Avropanın şimal bölgələrini birləşdirdi. Bu dövrdə İtalyan şəhər dövlətlərinin iqtisadiyyatı o qədər böyüdü ki, şəhərlər de faktiki olaraq Müqəddəs Roma İmperiyasından tamamilə müstəqil oldu. Bu dövrdə İtalyan dövlətlərinin iqtisadiyyatı səhmdar cəmiyyətləri, beynəlxalq bank sistemi, valyuta bazarı və sığortası ilə müasir bir infrastruktur inkişaf etdirdi. Florensiya maliyyə sisteminin mərkəzi oldu və qızıl florini regional beynəlxalq ticarətdə əsas pul vahidi oldu.
Orta əsrlərdə Avropada işçiləri istismar etməklə var-dövlətini toplayan yeni bir ticarət hökmdar təbəqəsi hakim idi. Şimali İtaliyadakı Orta Orta Çağın bir xüsusiyyəti, piskoposlar və yerli sayımların nəzarətindən çıxan şəhər kommunalarının çiçəklənməsi idi. Feodalizmin tənəzzülü və şəhərlərin böyüməsi bir-birinə təsir etdi; beləliklə lüks mallara olan tələb ticarətin artmasına səbəb oldu və bu da öz növbəsində daha bahalı mallar tələb edən varlı tacirlərin sayının artmasına səbəb oldu. Bu həddindən artıq atmosferdə zənginliyin vizual simvollarını yaratmağa ehtiyac duyulur, bu da zənginliyinizi və zövqünüzü başqalarına göstərməyə imkan verir.
Bu dəyişikliklər treyderlərə İtaliyanın şəhər əyalətlərinin hökumətləri üzərində nəzarəti həyata keçirməyə imkan verdi və bu da istehsalın genişlənməsinə səbəb oldu. Ölkənin şimal bölgələrində mövcud olan orta əsr qanunları (sələmçiliyə qarşı, xristian olmayanlarla ticarət qadağaları) ticarətin inkişafına mane olurdu. İtaliyanın şəhər əyalətlərində bu qanunlar ləğv edildi və ya dəyişdirildi.
On dördüncü əsr
XIV əsrdə Avropa iqtisadiyyatını tənəzzülə aparan bir sıra fəlakətlər oldu. Bu zaman orta əsrlərdəki isti dövr sona çatdı və Kiçik Buz Çağı başladı. İqlim dəyişikliyi kənd təsərrüfatı istehsalına təsir göstərmişdir. Məhsullar azaldı və aclığa səbəb oldu, əhalinin sürətli artımı ilə daha da artdı. İngiltərə və Fransa arasında yüz illik müharibə, xüsusən İngiltərə Kralı III Eduardın 1345-ci ildə borclarını tərk etməsi nəticəsində iki böyük Florensiya bankı olan Bardi və Peruzzinin iflasına uğradığında, Şimali Qərbi Avropadakı ticarəti pozdu. Şərqdəki müharibə ticarət yollarını pozdu və Osmanlı İmperiyası bütün bölgədə genişlənməyə başladı. Ən dağıdıcı təsiri Şimali İtaliyanın sıx məskunlaşmış şəhərlərinin əhalisini biçən Qara Ölüm etdi. Məsələn, Florensiyada 45.000 nəfərlik bir vəba əhalisi önümüzdəki 47 il ərzində 25–50% azaldı.
Məhz bu qeyri-sabitlik dövründə İntibah ustaları Dante və Petrarx İtaliyada yaşadılar. İntibah sənətinin tumurcuqları Giotto realizmində ortaya çıxdı. Paradoksal olaraq, bu fəlakətlərdən bəziləri Rönesansın doğuşuna kömək etdi. Qara ölüm Avropa əhalisinin üçdə birini məhv etdi. İşçi qıtlığı nəticəsində maaşlar artdı, insanlar lüks mallara daha çox pul xərcləməyə başladılar. XV əsrin əvvəllərində Avropada bubonik vəba xəstəliyi azalmağa başladı və əhali yenidən böyüməyə başladı. Mal və xidmətlərə yeni tələb bankirlərin, tacirlərin və bacarıqlı sənətkarların sayının artmasına səbəb oldu. Qara Ölüm dəhşətləri və Kilsənin təsirli yardım göstərə bilməməsi, Kilsənin əhali üzərində təsirinin azalmasına səbəb oldu. Bardi və Peruzzi banklarının çökməsi Medici ailəsinin Florensiyada hökmranlığına yol açdı.
İstinadlar
- Compre: Sée, Henri. (PDF). University of Rennes. Batoche Books. 2013-10-07 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 29 August 2013.
The origin and development of capitalism in Italy are illustrated by the economic life of the great city of Florence.
- Burke, P., The European Renaissance: Centre and Peripheries (1998)
- Florman, Samuel C. Engineering and the Liberal Arts: A Technologist's Guide to History, Literature, Philosophy, Art and Music. 2015-12-15. ISBN . 2022-05-26 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-11-17.
- Jensen 1992, p. 95
- The Connoisseur – Volume 219 – Page 128
- Europe in the second millenium: a hegemony achieved? – Page 58
- Burke 1999, p. 232
- Burke 1999, p. 93
- Jensen 1992, p. 97; see also Andrew B. Appleby’s "Epidemics and Famine in the Little Ice Age."
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Italyan Intibahi ve ya Italyan renessansi it Rinascimento rinaʃʃiˈmento Avropa Intibahin baslangici olmusdur XIV esrde Italiyada baslayan ve XVI esre qeder davam eden boyuk bir deyisiklik ve muveffeqiyyet dovru orta esrlerden muasir Avropaya kecid Intibah dircelis it la rinascita sozu ilk defe 1550 ci ilde Italyan ressam ve tarixci Corco Vazari terefinden En meshur ressamlarin heykelteraslarin ve memarlarin tercumeyi hallari eserinde istifade edilmisdir XVI esrin evvellerindeki Italyan senetcilerinin fealiyyetini Orta esrler ve barbarliq dovrunde iller boyu gerilemeden sonra dircelis adlandirdi Terimin Fransiz analoqu renessans HIH esrin tarixcileri terefinden evvel sonra terefinden istifade edilmisdir Intibah dovru xalqin klassik antik medeniyyete maragina sebeb oldu Renessans humanistlerinden evvelki dovr Qaranliq Caglar adlanirdi Rafael Santinin freskalari Italyan Intibahinin en meshur nailiyyetleri senet ve memarliq eserleridir Bu dovrde senet novlerinin ayrilmasi ve eserlerin janr qurulusunun formalasmasi prosesi baslayir Bedii yaradiciliqla yanasi bu dovr edebiyyat musiqi felsefe ve muxtelif elm novlerinde gorkemli nailiyyetleri ile xarakterize olunur XV esrin sonunda Italiya hele ayri bir dovlet deyildi lakin gorkemli italyanlarin fealiyyeti 1600 cu illere qeder misilsiz idi Intibah dovrunde Italiya kicik seher eyaletlerine ve beyliklere bolundu Italyan Renessansi Toskanada Orta Italiya Floransa seherinde merkezlesmisdir Antikanin tesirinin Bizans muhitinde hiss olundugu Venesiyani bir qeder tesir etdi Intibah senetcilerinin en yuksek nailiyyetleri Roma ile elaqelendirilir cunki qedim medeniyyet irsinin birbasa tesirini Ebedi Seherde hiss ede bilirdiler Italyan Intibahi XVI esrin evvellerinde zirveye catdi ve daha sonra Italiyani Italyan muharibelerinin xaosuna qerq eden xarici istilalar zamani terz ve barok seneti evez olundu Bununla birlikde Renesansin ideallari vaxtlarini kecmis ve Avropaya yayilmis ve sonraki Aydinlanma dovrune ehemiyyetli tesir gostermisdir Italyan Intibahinin medeni nailiyyetleri genis yayilmisdir Intibah edebiyyatinin tesvirleri umumiyyetle Francesko Petrarkanin eserleri ile baslayir Sonnet seir kolleksiyasinda Petrark Lauraya olan sevgisini sevgilisini itirmesinden kederlendiyini terifleyir Melumdur ki muxtelif movzularda sevgi movzusuna hesr olunmus Dekameron hekayeler toplusunun muellifi olan cagdas Bokkacco XV esrin meshur sairleri Luici Pulci terefinden Ludoviko Ariosto XV esrde Latin ve Yunan dilinden genis tercumeler eden sair ve Neoplatonist filosof Marsilio Ficino kimi yazarlar calisdilar XVI esrin evvellerinde yazici saray defteri ideal bey ve xanim haqqinda oz baxislarini aciqladi Italyan mutefekkir ve filosof Makiavelli guclu dovlet hakimiyyetinin terefdari idi Guclendirmek ucun 1532 ci ilde nesr olunan meshur Imperator eserinde ifade etdiyi her cur vasitenin istifadesine icaze verdi Ademin yaradilmasi Sikstin kapellasinin tavani Mikelancelo eseri Yuksek Intibah eseri Intibah Italyan resm esrler boyu Avropa ressamligina hakim olmusdur Bu zaman Cotto di Bondone Mazacco Mikelancelo Rafael Santi Sandro Botticelli Leonardo da Vinci ve kimi senetkarlar orada calisdilar Italyan Intibahinin memarligi memarlar Filippo Brunelleski Leon Battista Alberti Andrea Palladio ve Donato Bramantenin eserleri ile taninir Eserleri arasinda Floransa Kafedrali Romadaki Muqeddes Peter Bazilikasi Riminideki Tempio Malatestiano Kafedrali ve bir cox mohtesem malikaneler var Menseyi ve arxa planiSon Orta esrlerde Simali ve Merkezi Italiya Mona Liza ve ya Cokonda 1503 1505 07 Luvr Paris Fransa Italiyada Intibahi yaxinlasdiqca bir birinin ardinca bohran Qerbi Avropanin heyatini zebt etdi XIII esrde Qudsu Muqeddes Qebirden Selcuqlu Turklerinden azad etmek meqsedi dasiyan bir sira dini Selib yurusleri ugursuz oldu X esrde Boyuk Boyuk Otto terefinden qurulan Muqeddes Roma Imperiyasinin imperatorunun gucu zeifleyirdi XIII esrin ikinci yarisinda imperiya Italiya uzerinde gucunu itirir Hec vaxt orta esrler qeder guclu olmayan kilse tedricen mohkemliyini ve mohkemliyini itirmeye basladi Fransiz kralinin tezyiqi ile Papa iqametgahi Romadan Fransanin cenubuna Avinyona kocurulduyu zaman heyecan verici bir simptom Papalarin Avignon esirliyi 1309 1377 idi Muasirleri ucun Roma yalniz cografi bir anlayis deyildi hem kilse paytaxtinin hem de butun xristian kilsesinin ebediyyeti ve toxunulmazligi fikri onunla elaqeli idi Papa kuriyasindaki siddetli cekismelerle qeyd olunan Boyuk Sizizm in vaxti geldi Boyuk Sizizmden sonra Kilsenin son bolunmesi merkezi Qerbdeki Roma Katolik Kilsesi ve merkezi Konstantinopol ile Serqdeki Pravoslav Kilsesi oldu Katolik xristianligi Incile uygun olaraq islah etmeyi hedef alan reformasiya yaxinlasirdi Son orta esrlerde texminen 1300 ve daha evvel Roma imperatorlugunun kecmis merkezi olan Lazio bolgesi ve Cenubi Italiya umumiyyetle Simali Italiyadaki seherlerden daha kasib idi Roma qedim xarabaliqlarin bir seheri idi Papa Dovletleri zeif mutesekkil ve Fransa ve daha sonra Ispaniyanin xarici mudaxilesine qarsi hessas idiler Orta Italiya geride qalmis esasen ekincilik bolgesi idi 1000 ci ilde Italiya Siciliya bir muddet xarici hokmranliq altinda idi Erebler sonra Normanlar terefinden idare olunurdu Siciliyada Siciliya Emirliyi 150 il inkisaf etdi ve iki esr sonra bu dovrde Norman Kralligi daha sonra Hohenstaufen Kralligi var idi Italiyanin simal ve merkezi bolgeleri cenub bolgelerinden daha zengin idi Bu bolge Avropanin en zengin bolgelerinden biri idi Selib yuruslerinde Levantla Serqi Araliq denizi olkeleri Suriya Livan Israil Iordaniya Felestin Misir Turkiye guclu ticaret elaqeleri quruldu ve Dorduncu Selib yurusu Venesiya ve Cenevizlilere reqib olaraq Bizans Roma Imperatorlugunu mehv etmek ucun cox sey etdi Italiyanin feodal parcalanmasi seraitinde tek bir dovlet merkezinin olmamasi halinda xususi bir rol yuksek medeni yukselise catmis iqtisadi cehetden inkisaf etmis seherlerin payina dusdu Serqden gelen esas ticaret yollari Bizans Imperiyasindan ve ya ereb torpaqlarindan kecerek Cenova Pisa ve Venesiya limanlarina kecdi Levantda alinan edviyyatlar boyalar ve ipekler kimi luks mallar Italiyaya getirildi ve sonra butun Avropaya satildi Gildiya gerbi Arte della Lana 1487 Po vadisinde yerlesen zengin ekincilik erazilerinden de seher eyaletleri qazanirdi Sampan yarmarkalarinda Fransa ve Almaniyadan yun bugda qiymetli metal kimi mehsullar alinib Misirden Baltik bolgesine qeder olan olkelerle genis ticaret aparildi Simali Italiyadaki ticaret olkeni firavan bir dovlet halina getirdi Arte della Lana ticaret nezareti altinda istehsal olunan yun tekstil mehsullari sayesinde Florensiya Simali Italiyanin en zengin seherlerinden birine cevrildi Araliq denizi boyunca ve o terefden kecen Italyan ticaret yollari ehemiyyetli medeniyyet ve bilik oturuculeri idi 12 ci ve 15 ci esrlerde Osmanlinin Bizansi feth etmesi dovrunde ve sonrasinda Italiyaya koc eden alimler Florensiya ve Venesiyada yeni qurulan akademiyalarda Intibah dilcilik tedqiqatlari apardilar Humanist alimler monastir kitabxanalarinda qedim elyazmalari axtardilar Tasitin ve diger Latin muelliflerinin eserlerini berpa etdiler On ucuncu esr 1300 cu il ortalarinda Italiya xeritesi Italiya Kralligi ayrica gosterilmeyen bir nece seher eyaletinden ibaret idi XIII esrde Avropanin boyuk bir hissesi ehemiyyetli iqtisadi boyume yasadi Italyan dovletlerinden gelen ticaret yollari Araliq denizi limanlarini Hanseatic Union olkelerinin limanlari ile Baltik ve Avropanin simal bolgelerini birlesdirdi Bu dovrde Italyan seher dovletlerinin iqtisadiyyati o qeder boyudu ki seherler de faktiki olaraq Muqeddes Roma Imperiyasindan tamamile musteqil oldu Bu dovrde Italyan dovletlerinin iqtisadiyyati sehmdar cemiyyetleri beynelxalq bank sistemi valyuta bazari ve sigortasi ile muasir bir infrastruktur inkisaf etdirdi Florensiya maliyye sisteminin merkezi oldu ve qizil florini regional beynelxalq ticaretde esas pul vahidi oldu Orta esrlerde Avropada iscileri istismar etmekle var dovletini toplayan yeni bir ticaret hokmdar tebeqesi hakim idi Simali Italiyadaki Orta Orta Cagin bir xususiyyeti piskoposlar ve yerli sayimlarin nezaretinden cixan seher kommunalarinin ciceklenmesi idi Feodalizmin tenezzulu ve seherlerin boyumesi bir birine tesir etdi belelikle luks mallara olan teleb ticaretin artmasina sebeb oldu ve bu da oz novbesinde daha bahali mallar teleb eden varli tacirlerin sayinin artmasina sebeb oldu Bu heddinden artiq atmosferde zenginliyin vizual simvollarini yaratmaga ehtiyac duyulur bu da zenginliyinizi ve zovqunuzu basqalarina gostermeye imkan verir Bu deyisiklikler treyderlere Italiyanin seher eyaletlerinin hokumetleri uzerinde nezareti heyata kecirmeye imkan verdi ve bu da istehsalin genislenmesine sebeb oldu Olkenin simal bolgelerinde movcud olan orta esr qanunlari selemciliye qarsi xristian olmayanlarla ticaret qadagalari ticaretin inkisafina mane olurdu Italiyanin seher eyaletlerinde bu qanunlar legv edildi ve ya deyisdirildi On dorduncu esr XIV esrde Avropa iqtisadiyyatini tenezzule aparan bir sira felaketler oldu Bu zaman orta esrlerdeki isti dovr sona catdi ve Kicik Buz Cagi basladi Iqlim deyisikliyi kend teserrufati istehsalina tesir gostermisdir Mehsullar azaldi ve acliga sebeb oldu ehalinin suretli artimi ile daha da artdi Ingiltere ve Fransa arasinda yuz illik muharibe xususen Ingiltere Krali III Eduardin 1345 ci ilde borclarini terk etmesi neticesinde iki boyuk Florensiya banki olan Bardi ve Peruzzinin iflasina ugradiginda Simali Qerbi Avropadaki ticareti pozdu Serqdeki muharibe ticaret yollarini pozdu ve Osmanli Imperiyasi butun bolgede genislenmeye basladi En dagidici tesiri Simali Italiyanin six meskunlasmis seherlerinin ehalisini bicen Qara Olum etdi Meselen Florensiyada 45 000 neferlik bir veba ehalisi onumuzdeki 47 il erzinde 25 50 azaldi 1347 1353 cu illerde Avropada Qara olumun yayilmasi Mehz bu qeyri sabitlik dovrunde Intibah ustalari Dante ve Petrarx Italiyada yasadilar Intibah senetinin tumurcuqlari Giotto realizminde ortaya cixdi Paradoksal olaraq bu felaketlerden bezileri Ronesansin dogusuna komek etdi Qara olum Avropa ehalisinin ucde birini mehv etdi Isci qitligi neticesinde maaslar artdi insanlar luks mallara daha cox pul xerclemeye basladilar XV esrin evvellerinde Avropada bubonik veba xesteliyi azalmaga basladi ve ehali yeniden boyumeye basladi Mal ve xidmetlere yeni teleb bankirlerin tacirlerin ve bacariqli senetkarlarin sayinin artmasina sebeb oldu Qara Olum dehsetleri ve Kilsenin tesirli yardim gostere bilmemesi Kilsenin ehali uzerinde tesirinin azalmasina sebeb oldu Bardi ve Peruzzi banklarinin cokmesi Medici ailesinin Florensiyada hokmranligina yol acdi IstinadlarCompre See Henri PDF University of Rennes Batoche Books 2013 10 07 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 29 August 2013 The origin and development of capitalism in Italy are illustrated by the economic life of the great city of Florence Burke P The European Renaissance Centre and Peripheries 1998 Florman Samuel C Engineering and the Liberal Arts A Technologist s Guide to History Literature Philosophy Art and Music 2015 12 15 ISBN 9781466884991 2022 05 26 tarixinde Istifade tarixi 2020 11 17 Jensen 1992 p 95 The Connoisseur Volume 219 Page 128 Europe in the second millenium a hegemony achieved Page 58 Burke 1999 p 232 Burke 1999 p 93 Jensen 1992 p 97 see also Andrew B Appleby s Epidemics and Famine in the Little Ice Age