Börçigin,türk-monqol soyu.(Monqolca: Боржигин, Borçigin; çinçə 博爾濟吉特, pinyin: Bó'ěrjìjítè), Çingiz xanın imperial sülaləsinin və onun varislərinin son sülalə adıdır. Börçigin sülaləsinin üzvləri XX əsrə qədər Monqolustanın hakimləri idilər. Sülalənin adı bundan başqa "Altan Uruq" (monqolca: Алтан ураг) yəni "qızıl soy" və Munkak olaraq da bilinir. Əsasən Bodonçarın sülaləsi üçün istifadə olunan Börçigin adı Monqol imperiyası qurulduqdan sonra Kiyat boyundan yalnız Çingiz xan, , və olmaqla 4 qardaşın soyundan gələnlərə Börüçigin deyilməyə başlandı.
Sülalə üzvləri uzun bi dövr AsiyaŞərqi Avropanın bir çox xalqları arasında hakim sülalə olmuşdur. Bu gün bu sülalənin üzvləri hələ də Daxili Monqolustanda,Monqolustanda, Sintszyanda qalmaqdadır. Monqolustanda soyad qəbulu prosesi keçirilən zaman bir çox nəsil Börçigin soyadını qəbul edərək özünün Çingiz soyundan gəldiyini iddia etməyə başladı. Ümumiyyətlə genetik araşdırmalar sübut edir ki, Çingizin soyu bütün Asiya və Şərqi Avropa boyunca yayılmışdır.
Sülalənin başlanğıcı Boz Qurdla (Börteçin) Ağ Maraldan (Qua Maral) gəlir. "Monqolların gizli tarixi"nə görə, Dobu Mergenin dul arvadı Alan Qua nur vasitəsilə uşağa qalmışdır (orta əsrlərdə bir çox sülalə özünə belə bir sülalə tarixi yazaraq, öz mənşəyini Göylərə bağlamışdır). Bu izdivacdan dünyaya gələn Bodonçor Munxaq sülalənin əsasını qoymuş, onun qardaşları və oğlanları bütün monqol boylarına yayılmışdır.Fəzlullah Rəşidəddinə görə bir çox monqol boylarının əsasını Börçigin sülaləsinin üzvləri qoymuşdur: Barlas, Urud, Manxud, Tayçiut, Çonos, Kiyat və s. İlk monqol xanı Kaydu xan kötüycəsidir. Kaydu xanın nəvələri və Ambaqay xandır (Tayçiut boyunun əsasını qoyan şəxs). Kabul xanın övladları Yesugey xan və Xotula xandır. Temuçin (Çingiz xan) isə onun nəvəsidir, atası Yesugey xandır. Yesugey xan ilk monqol tayfalarının konfederasiyası olan Xamaq Monqolun başçısı və yaradıcısı olmuşdur. 1206-cı ildə Monqol dövlətinin qurulması ilə Çingiz xanın bütün əmiləri və əmi oğlanları öldü, beləliklə də Börçigin soyunun davamçıları olaraq yalnız Yesugey xanın nəvələri qaldılar.
Çingiz xanın yüksəlişi ilə Kiyat klanı içərisində Börçiginlərin əhəmiyyəti daha da artdı. Bu səbəbdən də Börçiginlərlə qohum olan Barlas, Baarin, Manxud və digər boyların da əhəmiyyəti artmağa başladı. Bu kimi klanlar özlərini Çingizlə qohum hesab etsələr də, heç vaxt tam olaraq Çingizin soyu olaraq qəbul edilməmişdirlər. 1335-ci ildə Elxanilər dövlətinin parçalanmasından sonra ilk dəfə Börçiginlərlə yaxın qohum olan və ya onlardan necə nəsil ardıcıl olaraq qız alan sülalələr dövləti idarə etməyə başladı. Bunlara misaq olaraq SulduzÇobanilərini, Cəlairiləri, Çağatay xanlığındakı və HindistandakıBarlas sülalələrini, Qızıl Orda və Mərkəzi Asiyadakı Manxud və sülalərini, Qərbi MonqolustandakıOyratları göstərmək olar.
Çingiz xanın qardaşları Hasar və Belqutayın soyundan gələnlər də 1380-ci ildə Minq sülaləsinə təslim oldular. 1470-ci ildə Börçigin sülaləsinin bütün xəttləri artıq xeyli zəifləmişdi. Onların Monqolustandakı hakimiyyətləri də böyük xaos içində idi.
Monqol imperiyası dağıldıqdan sonrakı dövr
Qızıl Ordanın dağılmasından sonra Çingizilər hələ də öz hakimiyyətlərini Krım və Kazanda saxlamışdılar. Lakin bu yerlərdə ruslar tərəfindən işğal edildi. Xubilayın soyundan gələnlər isə ata yurdu Monqolustanda hakimiyyətdə olan Ögedey xan və soyundan gələnləri devirərək taxtı ələ keçirdi. Sonda isə onlar da çinlilərə təslim oldular.
Dayan xanın (1480–1517) dövründə Börçiginlərin gücü az da olsa bərpa edildi. Onun ətrafında 49 monqol klanı birləşdirildi.
1644-cü ildə Çində hakimiyyətə mancur mənşəli Tsin sülaləsi gəldikdən sonra onlar Börçiginlərə qarşı yaxşı münasibət bəsləməyə başladılar. İlk imperatorlar Xorçinin Hasarid Çingizilərindən evlənirdilər. Hətta Tsin imperiyasında yaşayan monqollar arasında köhnə adətlər yenidən canlandı. Klan rəhbəri 1732–1735-ci illərdə özünün "Börçigin nəslinin tarixi" əsərini yazmışdır.Tsin dövründə XVIII və XIX əsrlər boyunca Börçigin sülaləsinin üzvləri xüsusi hörmətlə qarşılanırdı və zadəgan zümrəsinin xüsusi tərəfini təşkil edirdi.
Çingizilər
Asiyanın bir çpx yerində Çingizin soyundan gələnlər uzun bir dövr hakimiyyətdə qaldılar və beləliklə də Börçiginlərin müxtəlif qolları yaranmağa başladı. Çingizi termininin Börçigindən əsas fərqi bura Çingiz xana ana nəsli ilə bağlı olanların da daxil edilməsidir. Börçigin sülaləsinə isə yalnız Çingiz xana ata nəsliylə aid olanlar daxil edilə bilər. Bunlara misal olaraq Qızıl Ordanı idarə edən Cuciləri, Çini idarə edən Yuan sülaləsini, İranı idarə edən Elxanilər sülaləsini,Şeybaniləri, Həştərxan xanlığını idarə edən Astraxaniləri və s göstərmək olar. Börçiginlər real güclərini itirdikdən sonra belə psixoloji və mənəvi baxımdan əhalinin beyinlərində çox güclü yer tuturdular və bu düşüncə öz varlığını itirənə qədər tatar dövlətçiliyində hakim rol oynamışdır. Məsələn Mamay xan uzundövr hakimiyyətdə olsa da, heç vaxt rəsmi olaraq xan titulunu qəbul etməmişdir çünki o Çingiz xanın soyundan deyildi.
Çingizilik qaydaları və miras məsələləri Çingiz xanın qəbul etdiyi "Böyük Yasa" əsasında tənzimlənirdi.
Bir şahzadə o zaman Çingizi hesab oluna bilərdi ki, o Çingiz xanın kişi soyundan gəlsin, sonrakı dövrlərdə belə şəxslər Türklər və Monqollar arasında böyük hörmətə sahib idilər.
Çingizi dövlətlər, Çingiz xanın övladları və ardıcıllarının ölümündən sonra imperiyanın dağılması ilə meydana çıxan dövlətlərə deyilir.
Çingizi insanlar ifadəsi ilk dəfə monqol ordusu ilə qarşılaşan Avropa xalqları tərəfidnən işlədilmişdir. Belə çağırılan ilk toplum Qızıl Ordalılar olmuşdurlar. Onu Çingiz xanın nəvəsi Batu xan yaradmışdı. Lakin imperiyanın əsas hissəsini Türk-Oğuzlar təşki edirdi, Avropalılar isə oğuzlara yanlış olaraq tatar deyirdilər. Ümumiyyətlə monqollar rəhbər olduqları bütün dövlətlərdə ali rəhbər təbəqənin əsasını təşkil etsələr də, ümumi əhalinin çox az hissəsini təşkil edirdilər.
HindistandaBöyük Moğol İmperiyasının qurucuları olan Babur və Sultan Hümayun da özlərini Çingizi olaraq görürüdülər, lakin ana nəsliylə Çingizin soyundan olduqlarına görə özlərini heç vaxt Börüçigin adlandIrmamışdırlar. Çingizin soyundan gələn sonuncu hökmdar (1944-cü ildə ölmüşdür) 1911–1920-ci illərdə Buxara əmiri olmuşdur və 1920-ci ildə Qızıl Ordu tərəfindən taxtdan salınmışdır.
Yuan sülaləsi
Çingiz xan1206-ci ildə Monqol imperiyasını qurdu. onun nəvəsi Xubilay xan kiçik qardaşı məğlub etdikdən sonra, 1271-ci ildə ÇindəYuan sülaləsini qurdu. 1368-ci ildə Toqhon Teymurun hökmdarlığı zamanı Çindən qovulana qədər orada hakimiyyətdə qaldılar. Çindən qovulan Yuan sülaləsi üzvləri Monqolustanda hakimiyyəti ələ aldılar. 1453-cü ildə Oyrat tayfasından Esen Taşi tərəfindən devrilsələr də, 1 ildən sonra yenidən hakimiyyəti ələ aldılar. Dayan xanın dövründə yenidən güclərini bərpa edən Yuan sülaləsi, onun ardıcıllarının dövründə yenidən güclərini itirdilər. Son Yuan hökmdarı 1634-cü ildə öldü. Onun yerinə taxta əyləşən Eyei Xonqor bir il sonra Abaxay xan məğlub olaraq hakimiyyətdən salındı. Lakin Börüçigin sülaləsindən olan bəzi şəxslər Tsin sülaləsinin himayəsi altında bəzi yerlərdə öz muxtar hakimiyyətlərini XX əsrə qədər saxladılar.
, Börüçigin sülaləsindən rəsmi olaraq xan titulu daşıyan sonuncu şəxs və Setsen (şərqi Monqolustan) xanlığının irsi olaraq 23-cü xanı, 1920-ci illərdə Monqolustanın daxili işlər naziri olmuş, 1937-ci ildə kommunistlər tərəfindən güllələnmişdir.
Müasir dövrümüz
Börçigin sülaləsinin üzvləri öz dövlətlərini çoxdan itirmələrinə baxmayaraq Tzin imperiyası himayəsində yerli hakimiyyətlərini uzun müddət saxladılar. Kommunizmin bu torpaqlarda bərqərar olmasından sonra arıstokratik təbəqəyə qarşı izlənilən siyasət nəticəsində zaman keçdikcə soy keçmişi unutduruldu.
Stalinin göstərişi ilə "böyük təmizləmə" zamanı 30 min monqol "dinə qarşı kompaniya"larda", "aristokratlara qarşı kampanoya"da öldürüldü. Börçigin sülaləsinə daxil olan demək olar ki hami bu kampaniyalar zamanı öldürüldü. XX əsrdə klan strukturu faktiki olaraq öz əhəmiyyətini itirmişdi, lakin hələ də monqollar tərəfindən xüsusi hörmətlə qarşılanır. 1920-ci illərdə kommunist rəhbərliyi klan aidiyyətinı bildirən soyadların itifadəsini qadağan etdi. 1997-ci ildə bu qadağa aradan qaldırıldıqda bir çox ailə özlərinin keçmişdəki klan və ya sülalə məlumatlarını artıq itirmişdilər. Lakin bir çox ailələr ən məşhur və sevilən sülalə (klan) adı olan Börçigini özlərinə soyad olaraq götürdülər, halbuki buna heç bir tarixi faktları yox idi. Beləliklə də, günümüz Monqolustanında Börüçigin soyadı aidiyyətdan çox mədəni bir hörmət rəmzi kimi qarşılanır.
Daxili Monqolustanda Börüçigin və ya Kiyat sözləri qəbul edilən Çin soyadları üçün baza olmuşdur.Daxili Monqolustanda ən geniş yayılmış soyad Börçiginin Çin variantı olan Bao (鲍-Börüçigid) və Kiyat sözünün Çin variantı olan Ordos Qi (奇-Qiyat) soyadlarıdır. Genetik araşdırmalar göstərir ki, 16 milyon insan Çingiz xanın soyundan və ya Börçiginin soyundan gəlməkdəduir. Hətta tam sübut olunmamış araşdırmaya görə Həzaralar və Nanaylar (Hezhelər) birbaşa olaraq Börçigin soyundan gələnlərdir, sadəcə zamanla dillərini və soyköklərini unudaraq assimiliyasiya olmuşlar.
Kiyat adına (klan adı, yer və ya soy adı olaraq) hələ də Qazaxıstanda, Özbəkistanda və Qaraqalpak bölgəsində xeyli sayda rast gəlinir.
Xorçin monqollarındandırlar və soyları Çingiz xanın qatdaşı Kasara dayanır.
Tsin sülaləsi hakimiyyətə təzə gəldiyi zaman monqol zadəgan təbəqəsinin dəstəyini qazanmaq üçün Çingiz xanın qardaşı Kasarın soyundan gələn Xorçin monqolları ilə evlənir, onları əsas həyat yoldaşları edərək, imperatriça adını verirdilər. Xorçinlər o dövrdəki ən güclü Börçigin sülalə xətti olduqlarına görə Tsin sülaləsindın olan mancurlar onlarla ittifaqa meyilli idilər. Bu nikah diplomatiyasının nəticəsində Xorçin Börçiginlərindən 2 imperatriça və 3 imperator anası olmuşdu.
1636-cı ildə Tsin sülaləsinin banisi Abaxay xanla evlənmiş, Şahzadə Manjusri adlı qızları olmuşdur. 1643-cü ildə Abaxay xanın ölümündən sonra "ana imperatriça" adlanmağa başladı., öz xeyirxahlığı ilə məşhur idi. Bu səbəbdən də "Məhəbbət imperatriçası" ləqəbini qazanmışdı. 1649-cu ildə, Şunshinin hələ 6 yaşı olarkən vəfat etdi.
(Bumbutay) Tsin sülaləsinin anası hesab olunur. O, Abaxay xanın arvadı və qardaşı qızı idi. 1688-ci ilə qədər yaşadı, 1661-ci ilə qədər imperator olan oğlu Şunshi və nəvəsi İmperator dövləti idarə olunmasında ölənə qədər yardım etdi.
XX əsrə qədər Çini idarə edən Tsin sülaləsinin"anasi"Çingiz xanın soyundan gəlirdi. fərqli olaraq siyasətlə çox maraqlanan deyildi, lakin ehtiyac olduğu zamanlarda siyasətə də müdaxilə edirdi.
Caroline Humphrey, David Sneath The end of Nomadism?, p.27
The Secret History of the Mongols, Ch.1 $17
Herbert Franke, Denis Twitchett, John King Fairbank The Cambridge History of China: Alien regimes and border states, 907–1368, p.330
Kahn, Paul. The Secret History of the Mongols, p. 10.
C. P. Atwood-Encyclopedia of Mongolia and the Mongol Empire, p.45
Peter C. Perdue China marches west, p.487
Pamela Kyle Crossley A Translucent Mirror, p.213
Russia and the Golden Horde: The Mongol Impact on Medieval Russian History (Chapter VIII) by Charles J. Halperin, Indiana University Press, 1985 ISBN , ISBN
Ann Heirman, Stephan Peter Bumbacher The spread of Buddhism, p.395
David Sneath Changing Inner Mongolia: pastoral Mongolian society and the Chinese state, p.21
did pioneer work on this field, and and modified it, using newly discovered Persian (Timurid) records and Mongol chronicles.
Caroline Humphrey, David Sneath The end of Nomadism?, p.28
Jack Weatherford Genghis Khan, p. XV
, Mongolia Today, 2007-06-07 tarixində orijinalından arxivləşdirilib
Magnier, Mark. "Identity Issues in Mongolia". Los Angeles Times. October 23, 2004. August 12, 2014 tarixində . İstifadə tarixi: February 8, 2018.
Genetic legacy of the Mongols, American journal of Human genetics 72. p. 717–721
According to H. H. Howorth, Mamai used the clan name Kiyad which is near to Genghisid lineage. However, he was not direct descendant of Genghis Khan, The History of the Mongols, part. II, D. II, p.190
Borcigin turk monqol soyu Monqolca Borzhigin Borcigin cince 博爾濟吉特 pinyin Bo erjijite Cingiz xanin imperial sulalesinin ve onun varislerinin son sulale adidir Borcigin sulalesinin uzvleri XX esre qeder Monqolustanin hakimleri idiler Sulalenin adi bundan basqa Altan Uruq monqolca Altan urag yeni qizil soy ve Munkak olaraq da bilinir Esasen Bodoncarin sulalesi ucun istifade olunan Borcigin adi Monqol imperiyasi qurulduqdan sonra Kiyat boyundan yalniz Cingiz xan ve olmaqla 4 qardasin soyundan gelenlere Borucigin deyilmeye baslandi BorciginTitul XanEcdadiMenseyi Monqolustan Vikianbarda elaqeli mediafayllarMonqol imperiyasi 1207 ci ilde Sulale uzvleri uzun bi dovr Asiya Serqi Avropanin bir cox xalqlari arasinda hakim sulale olmusdur Bu gun bu sulalenin uzvleri hele de Daxili Monqolustanda Monqolustanda Sintszyanda qalmaqdadir Monqolustanda soyad qebulu prosesi kecirilen zaman bir cox nesil Borcigin soyadini qebul ederek ozunun Cingiz soyundan geldiyini iddia etmeye basladi Umumiyyetle genetik arasdirmalar subut edir ki Cingizin soyu butun Asiya ve Serqi Avropa boyunca yayilmisdir Monqol imperiyasi 1300 cu illerde boz isarelenmis eraziler sonradan Teymuriler dovletinin erazisi olmusdur Sulalenin menseyiSulalenin baslangici Boz Qurdla Bortecin Ag Maraldan Qua Maral gelir Monqollarin gizli tarixi ne gore Dobu Mergenin dul arvadi Alan Qua nur vasitesile usaga qalmisdir orta esrlerde bir cox sulale ozune bele bir sulale tarixi yazaraq oz menseyini Goylere baglamisdir Bu izdivacdan dunyaya gelen Bodoncor Munxaq sulalenin esasini qoymus onun qardaslari ve oglanlari butun monqol boylarina yayilmisdir Fezlullah Resideddine gore bir cox monqol boylarinin esasini Borcigin sulalesinin uzvleri qoymusdur Barlas Urud Manxud Tayciut Conos Kiyat ve s Ilk monqol xani Kaydu xan kotuycesidir Kaydu xanin neveleri ve Ambaqay xandir Tayciut boyunun esasini qoyan sexs Kabul xanin ovladlari Yesugey xan ve Xotula xandir Temucin Cingiz xan ise onun nevesidir atasi Yesugey xandir Yesugey xan ilk monqol tayfalarinin konfederasiyasi olan Xamaq Monqolun bascisi ve yaradicisi olmusdur 1206 ci ilde Monqol dovletinin qurulmasi ile Cingiz xanin butun emileri ve emi oglanlari oldu belelikle de Borcigin soyunun davamcilari olaraq yalniz Yesugey xanin neveleri qaldilar Monqol imperiyasi 1400 cu illerde vassal dovletlerle birgeEsas meqale CingizlilerBodoncor munxaq Kaydu xan Ambaqay xan Kutula xaqan Bartan bahadur Yesugey bahadur Cingiz xanMonqol imperiyasi dovruCingiz xanin yukselisi ile Kiyat klani icerisinde Borciginlerin ehemiyyeti daha da artdi Bu sebebden de Borciginlerle qohum olan Barlas Baarin Manxud ve diger boylarin da ehemiyyeti artmaga basladi Bu kimi klanlar ozlerini Cingizle qohum hesab etseler de hec vaxt tam olaraq Cingizin soyu olaraq qebul edilmemisdirler 1335 ci ilde Elxaniler dovletinin parcalanmasindan sonra ilk defe Borciginlerle yaxin qohum olan ve ya onlardan nece nesil ardicil olaraq qiz alan sulaleler dovleti idare etmeye basladi Bunlara misaq olaraq Sulduz Cobanilerini Celairileri Cagatay xanligindaki ve Hindistandaki Barlas sulalelerini Qizil Orda ve Merkezi Asiyadaki Manxud ve sulalerini Qerbi Monqolustandaki Oyratlari gostermek olar 1368 ci ilde Toqhun Teymurun dovrunde Cingiz xanin nevesi Xubilay xanin Cinde tesis etdiyi Yuan sulalesi Cinin Minq sulalesi terefinden devrildi lakin onlar XVII esre qeder Monqolustani Simali Yuan sulalesi adi altinda idare etdiler Cingiz xanin qardaslari Hasar ve Belqutayin soyundan gelenler de 1380 ci ilde Minq sulalesine teslim oldular 1470 ci ilde Borcigin sulalesinin butun xettleri artiq xeyli zeiflemisdi Onlarin Monqolustandaki hakimiyyetleri de boyuk xaos icinde idi Monqol imperiyasi dagildiqdan sonraki dovrQizil Ordanin dagilmasindan sonra Cingiziler hele de oz hakimiyyetlerini Krim ve Kazanda saxlamisdilar Lakin bu yerlerde ruslar terefinden isgal edildi Xubilayin soyundan gelenler ise ata yurdu Monqolustanda hakimiyyetde olan Ogedey xan ve soyundan gelenleri devirerek taxti ele kecirdi Sonda ise onlar da cinlilere teslim oldular Dayan xanin 1480 1517 dovrunde Borciginlerin gucu az da olsa berpa edildi Onun etrafinda 49 monqol klani birlesdirildi 1644 cu ilde Cinde hakimiyyete mancur menseli Tsin sulalesi geldikden sonra onlar Borciginlere qarsi yaxsi munasibet beslemeye basladilar Ilk imperatorlar Xorcinin Hasarid Cingizilerinden evlenirdiler Hetta Tsin imperiyasinda yasayan monqollar arasinda kohne adetler yeniden canlandi Klan rehberi 1732 1735 ci illerde ozunun Borcigin neslinin tarixi eserini yazmisdir Tsin dovrunde XVIII ve XIX esrler boyunca Borcigin sulalesinin uzvleri xususi hormetle qarsilanirdi ve zadegan zumresinin xususi terefini teskil edirdi CingizilerAsiyanin bir cpx yerinde Cingizin soyundan gelenler uzun bir dovr hakimiyyetde qaldilar ve belelikle de Borciginlerin muxtelif qollari yaranmaga basladi Cingizi termininin Borciginden esas ferqi bura Cingiz xana ana nesli ile bagli olanlarin da daxil edilmesidir Borcigin sulalesine ise yalniz Cingiz xana ata nesliyle aid olanlar daxil edile biler Bunlara misal olaraq Qizil Ordani idare eden Cucileri Cini idare eden Yuan sulalesini Irani idare eden Elxaniler sulalesini Seybanileri Hesterxan xanligini idare eden Astraxanileri ve s gostermek olar Borciginler real guclerini itirdikden sonra bele psixoloji ve menevi baximdan ehalinin beyinlerinde cox guclu yer tuturdular ve bu dusunce oz varligini itirene qeder tatar dovletciliyinde hakim rol oynamisdir Meselen Mamay xan uzundovr hakimiyyetde olsa da hec vaxt resmi olaraq xan titulunu qebul etmemisdir cunki o Cingiz xanin soyundan deyildi Cingizi sozu Cingiz xanin genis isgallari neticesinde yaranmisdir bunun neticesinde Yapon denizinden Qara denize qederki torpaqlari ozunde birlesdiren boyuk bir imperiya yaradilmisdi Cingizilik qaydalari ve miras meseleleri Cingiz xanin qebul etdiyi Boyuk Yasa esasinda tenzimlenirdi Bir sahzade o zaman Cingizi hesab oluna bilerdi ki o Cingiz xanin kisi soyundan gelsin sonraki dovrlerde bele sexsler Turkler ve Monqollar arasinda boyuk hormete sahib idiler Cingizi dovletler Cingiz xanin ovladlari ve ardicillarinin olumunden sonra imperiyanin dagilmasi ile meydana cixan dovletlere deyilir Cingizi insanlar ifadesi ilk defe monqol ordusu ile qarsilasan Avropa xalqlari terefidnen isledilmisdir Bele cagirilan ilk toplum Qizil Ordalilar olmusdurlar Onu Cingiz xanin nevesi Batu xan yaradmisdi Lakin imperiyanin esas hissesini Turk Oguzlar teski edirdi Avropalilar ise oguzlara yanlis olaraq tatar deyirdiler Umumiyyetle monqollar rehber olduqlari butun dovletlerde ali rehber tebeqenin esasini teskil etseler de umumi ehalinin cox az hissesini teskil edirdiler Hindistanda Boyuk Mogol Imperiyasinin quruculari olan Babur ve Sultan Humayun da ozlerini Cingizi olaraq goruruduler lakin ana nesliyle Cingizin soyundan olduqlarina gore ozlerini hec vaxt Borucigin adlandIrmamisdirlar Cingizin soyundan gelen sonuncu hokmdar 1944 cu ilde olmusdur 1911 1920 ci illerde Buxara emiri olmusdur ve 1920 ci ilde Qizil Ordu terefinden taxtdan salinmisdir Yuan sulalesiCingiz xan 1206 ci ilde Monqol imperiyasini qurdu onun nevesi Xubilay xan kicik qardasi meglub etdikden sonra 1271 ci ilde Cinde Yuan sulalesini qurdu 1368 ci ilde Toqhon Teymurun hokmdarligi zamani Cinden qovulana qeder orada hakimiyyetde qaldilar Cinden qovulan Yuan sulalesi uzvleri Monqolustanda hakimiyyeti ele aldilar 1453 cu ilde Oyrat tayfasindan Esen Tasi terefinden devrilseler de 1 ilden sonra yeniden hakimiyyeti ele aldilar Dayan xanin dovrunde yeniden guclerini berpa eden Yuan sulalesi onun ardicillarinin dovrunde yeniden guclerini itirdiler Son Yuan hokmdari 1634 cu ilde oldu Onun yerine taxta eylesen Eyei Xonqor bir il sonra Abaxay xan meglub olaraq hakimiyyetden salindi Lakin Borucigin sulalesinden olan bezi sexsler Tsin sulalesinin himayesi altinda bezi yerlerde oz muxtar hakimiyyetlerini XX esre qeder saxladilar Borucigin sulalesinden resmi olaraq xan titulu dasiyan sonuncu sexs ve Setsen serqi Monqolustan xanliginin irsi olaraq 23 cu xani 1920 ci illerde Monqolustanin daxili isler naziri olmus 1937 ci ilde kommunistler terefinden gullelenmisdir Muasir dovrumuzBorcigin sulalesinin uzvleri oz dovletlerini coxdan itirmelerine baxmayaraq Tzin imperiyasi himayesinde yerli hakimiyyetlerini uzun muddet saxladilar Kommunizmin bu torpaqlarda berqerar olmasindan sonra aristokratik tebeqeye qarsi izlenilen siyaset neticesinde zaman kecdikce soy kecmisi unutduruldu Stalinin gosterisi ile boyuk temizleme zamani 30 min monqol dine qarsi kompaniya larda aristokratlara qarsi kampanoya da olduruldu Borcigin sulalesine daxil olan demek olar ki hami bu kampaniyalar zamani olduruldu XX esrde klan strukturu faktiki olaraq oz ehemiyyetini itirmisdi lakin hele de monqollar terefinden xususi hormetle qarsilanir 1920 ci illerde kommunist rehberliyi klan aidiyyetini bildiren soyadlarin itifadesini qadagan etdi 1997 ci ilde bu qadaga aradan qaldirildiqda bir cox aile ozlerinin kecmisdeki klan ve ya sulale melumatlarini artiq itirmisdiler Lakin bir cox aileler en meshur ve sevilen sulale klan adi olan Borcigini ozlerine soyad olaraq goturduler halbuki buna hec bir tarixi faktlari yox idi Belelikle de gunumuz Monqolustaninda Borucigin soyadi aidiyyetdan cox medeni bir hormet remzi kimi qarsilanir Daxili Monqolustanda Borucigin ve ya Kiyat sozleri qebul edilen Cin soyadlari ucun baza olmusdur Daxili Monqolustanda en genis yayilmis soyad Borciginin Cin varianti olan Bao 鲍 Borucigid ve Kiyat sozunun Cin varianti olan Ordos Qi 奇 Qiyat soyadlaridir Genetik arasdirmalar gosterir ki 16 milyon insan Cingiz xanin soyundan ve ya Borciginin soyundan gelmekdeduir Hetta tam subut olunmamis arasdirmaya gore Hezaralar ve Nanaylar Hezheler birbasa olaraq Borcigin soyundan gelenlerdir sadece zamanla dillerini ve soykoklerini unudaraq assimiliyasiya olmuslar Kiyat adina klan adi yer ve ya soy adi olaraq hele de Qazaxistanda Ozbekistanda ve Qaraqalpak bolgesinde xeyli sayda rast gelinir Borciginlerden olan hakim sulalelerMonqol imperiyasi Bati xan taxtindaQizil Orda Kazan xanligi Qasim xanligi Seybaniler Ozbek xanligi Qazax xanligi Manqitlar Xive xanligi 1911 ci il renglendirilmis foto Buxara xanligi Geraylar Krim xanligi Hesterxan xanligi Cagatay xanligi Yuan sulalesi Elxaniler sulalesi Simali Yuan sulalesiSulalenin taninmis sexsleriMonqol Konfederasiyasi hokmdarlari Xamak Monqol Kaydu xan Yesugey BahadurMonqol imperiyasi imperatorlari xanlari Cingiz xan Toluy xan Ogedey xan Guyuk xanCingiz xanin qardaslari Hasar Belgutey TemugeXanliqlarin hokmdarlari Yuan sulalesi hokmdarlari Xubilay xan Toqhon TeymurQizil Orda Cuci xan Orda xan Bati xan Berke xan Seyban xan Toxta xan Ozbek xanElxaniler Hulaku xan Abaqa xan Qazan xanCigatay xanligi Cigatay xan Kaydu xan Duva xan Esen Buga xan Kebek xan Tarmasirin xan Teymuriler dovleti Boyuk Mogol ImperiyasiMonqol imperiyasindan sonraki dovr Qizil Orda xanlari 1360 1502 Urus xan Toxtamis xan Mamay xan Uluq MehemmedKrim xanligi 1441 1783 I Mengli GerayKazan xanligi 1438 1552 Uluq MehemmedOzbek xanligi Mehemmed Seybani Ebulqazi Bahadir xanQazax xanligi 1456 1847 Canibey xanSimali Yuan sulalesi Dayan xanTumed hokmdari Xalxa hokmdari Tsin sulalesinin imperatricalari Xorcin monqollarindandirlar ve soylari Cingiz xanin qatdasi Kasara dayanir Tsin sulalesi hakimiyyete teze geldiyi zaman monqol zadegan tebeqesinin desteyini qazanmaq ucun Cingiz xanin qardasi Kasarin soyundan gelen Xorcin monqollari ile evlenir onlari esas heyat yoldaslari ederek imperatrica adini verirdiler Xorcinler o dovrdeki en guclu Borcigin sulale xetti olduqlarina gore Tsin sulalesindin olan mancurlar onlarla ittifaqa meyilli idiler Bu nikah diplomatiyasinin neticesinde Xorcin Borciginlerinden 2 imperatrica ve 3 imperator anasi olmusdu 1636 ci ilde Tsin sulalesinin banisi Abaxay xanla evlenmis Sahzade Manjusri adli qizlari olmusdur 1643 cu ilde Abaxay xanin olumunden sonra ana imperatrica adlanmaga basladi oz xeyirxahligi ile meshur idi Bu sebebden de Mehebbet imperatricasi leqebini qazanmisdi 1649 cu ilde Sunshinin hele 6 yasi olarken vefat etdi Bumbutay Tsin sulalesinin anasi hesab olunur O Abaxay xanin arvadi ve qardasi qizi idi 1688 ci ile qeder yasadi 1661 ci ile qeder imperator olan oglu Sunshi ve nevesi Imperator dovleti idare olunmasinda olene qeder yardim etdi XX esre qeder Cini idare eden Tsin sulalesinin anasi Cingiz xanin soyundan gelirdi ferqli olaraq siyasetle cox maraqlanan deyildi lakin ehtiyac oldugu zamanlarda siyasete de mudaxile edirdi QalereyaCingiz xan Ogedey xan heyat yoldasi Sorkokteni Begi ile birlikde I Mengli Geray II Beyazidin huzurunda Toxtamis xan Moskvada Cuci xanin oglu Berke xan Hulaku xan Elamut qalasin muhasireye alir Soy agaci Boz lekeli Qurd Goa Maral Ag Maral ne gore Bataci xan Tamaca Horicar Mergen A ucan Boro ul Sali Haca u Yeke Nidun Semsoci Harcu Borcigindai Mergan Mangholcin ho a Borohcin ho a Toroholcin Duva Sohor Dobun Mergen Alan Ho a Bodoncor Kabici Bahadur Menen Tudun Kaci Kuluk Haidu Baisinghor Dohsin Tambinai Secen Kabul Han Ambagai Bartan Bahadur Kutla xan Yesugey bahadur Cingiz xan IstinadlarCaroline Humphrey David Sneath The end of Nomadism p 27 The Secret History of the Mongols Ch 1 17 Herbert Franke Denis Twitchett John King Fairbank The Cambridge History of China Alien regimes and border states 907 1368 p 330 Kahn Paul The Secret History of the Mongols p 10 C P Atwood Encyclopedia of Mongolia and the Mongol Empire p 45 Peter C Perdue China marches west p 487 Pamela Kyle Crossley A Translucent Mirror p 213 Russia and the Golden Horde The Mongol Impact on Medieval Russian History Chapter VIII by Charles J Halperin Indiana University Press 1985 ISBN 0 253 20445 3 ISBN 978 0 253 20445 5 Ann Heirman Stephan Peter Bumbacher The spread of Buddhism p 395 David Sneath Changing Inner Mongolia pastoral Mongolian society and the Chinese state p 21 did pioneer work on this field and and modified it using newly discovered Persian Timurid records and Mongol chronicles Caroline Humphrey David Sneath The end of Nomadism p 28 Jack Weatherford Genghis Khan p XV Mongolia Today 2007 06 07 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Magnier Mark Identity Issues in Mongolia Los Angeles Times October 23 2004 August 12 2014 tarixinde Istifade tarixi February 8 2018 Carole Pegg Mongolian music dance amp oral narrative p 22 Genetic legacy of the Mongols American journal of Human genetics 72 p 717 721 According to H H Howorth Mamai used the clan name Kiyad which is near to Genghisid lineage However he was not direct descendant of Genghis Khan The History of the Mongols part II D II p 190MenbeHemcinin baxCingiz xanXarici kecidler
Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar
