Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalə böyük ölçüdə və ya tamamilə tək mənbəyə əsaslanır. |
Cığatay xanlığı — Monqol hökmdarı Çingiz xanın nəslindən olan Çığatay xanın adını daşıyan dövlət.
Çingiz xan hələ sağlığında öz imperiyasını oğulları arasında bölüşdürmüşdü. Zəbt etdiyi Çin torpaqları olan Kaşğar ətrafı ilə Mavərünnəhrin böyük hissəsini Cığataya vermişdi. Cığatayın bu torpaqlarda 1227-ci ildə qurduğu dövlət 1370-ci ilə qədər mövcud olmuşdur. Cığatay xan böyük qardaşı Cuçi xanın və atasının ölümündən sonra xanədanın ən yaşlı üzvü idi.
Cığatay xanın 1241-ci ildə ölümündən sonra Cığatay xanlığı mərkəzi Monqol dövlətinə qarşı mübarizəyə başladı. Cığatayın nəvələri Algu, Kubilay xan ilə Arik Böge arasındakı hakimiyyət mübarizəsindən faydalanan Xarəzmşahlar, Qərbi Türkistanı və Əfqanıstanı torpaqlarına qatdılar. 1266-cı ildə taxta çıxan Mübarəkşah islam dinini qəbul edən ilk Cığatay xanı oldu. Ondan əvvəlki Cığatay hökmdarları şamanizm inancında idilər.
Cığatay xanlığının ən parlaq dövrü Kebek xanın xanlıq etdiyi dövrə (1318–1326) təsadüf edir. Kebek xan köçəri həyatını buraxıb saraylar tikdirmişdir. Bu dövrdə iqtisadiyyat inkişaf etmiş və ilk Cığatay pulu kəsilmişdir. Din baxımından islamlaşma və dil baxımından türkləşmə başlanmışdır. Ancaq bu vəziyyət soylar arasındakı siyasi qarşıdurmanın başlanmasına səbəb olmuşdur.
Əslində, Cığatay xan dövründə islamın dini vərdişləri qadağan edilmişdir, lakin Quru Hülakidən sonrakı xanlar Orta Asiyanın əksəriyyətini təşkil edən müsəlmanlarla yaxşı davranmağa başlamışdır. Mübarək şah müsəlmanlığı qəbul etsə də ondan sonrakı xanlar Kebek xana qədər buddist olaraq qaldılar. Monqol xanların ciddi islamlaşması isə Tarmaşirinin islamı qəbul etməsindən sonra başlamışdır.
Tarmaşirindən sonra Cığatay xanlığı, Duva xanın oğullarının hərb mübarizə meydanı olmudur. 1340-cı ildən sonra Cığatay xanlığı iki hissəyə — aralarında sərhəd Pamir dağları olamaqla şərqi və qərbi Cığatay xanlığına parçalandı, lakin sonra şərqdə taxta çıxan Tuğluq Teymur (1359–1370) qərb bölgəsini də ələ keçirərək Cığatay ulusunu yenidən birləşdirdi. Cığatay xanlığı Altışahr (Yarkənd xanlığı), Monqolustan və Uyğurustan olmaqla üç bölgəyə bölündü.
Bu ərəfədə Cığatay xanlığına bağlı Səmərqənd əmrinin xidmətində olan Şərqi Çiğatay mənşəli Barlas boyundan olan Teymur, əvvəl Səmərqəndi, sonra isə Cığatay torpaqlarını ələ keçirdi.
Cığatay xanlığının süqutuna baxmayaraq, çığataylılar XVII əsrin sonlarına qədər varlıqlarını davam etdirdilər. Tuğluq Teymur 1363-cü ildə oğlu İlyas xocanı Cığatay xanlığından asılı olan Şərqi Cığatayın xanı etmişdir.
Şərqi Cığatay xanları
- Tuğluq Teymur xan, əvvəl Şərqi Cığatay xanlığı 1347–1359, daha sonra Cığatay xanlığı 1359–1362
- İlyas xoca, 1363–1390; Tuğluq Teymurun oğlu.
- Hıdır xoca, 1390–1399; Tuğluq Teymurun oğlu.
- Şəmi Cahan, 1399–1408; Xıdır xocanın oğlu.
- Məhəmməd xan, 1408–1416; Şəmi Cahanın qardaşı.
- Nəqşi Cahan, 1416–1418; Şəmi Cahanın oğlu.
- Sultan Üveys xan, 1418–1421 və təkrar 1425–1428; Şir Əli Xıdırın oğlu.
- Şir Məhəmməd, 1421–1425; Şah Cahan Xıdırın bir oğlu.
- Əsən Yesü Buga, 1428–1462; Üveys xanın oğlu.
- Yunus xan, 1462–1481; Üveys Xanın oğlu.
- Sultan Mahmud xan, 1486–1508; Yunus xanın oğlu.
- Mənsur xan, 1502–1543; Yunus xanın nəvəsi.
- Sultan Səid xan, 1514–1532; Mənsur xanın qardaşı
- Abdürrəşid xan, 1544–1570: Səid xanın oğlu.
İstinadlar
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqale boyuk olcude ve ya tamamile tek menbeye esaslanir Movzu ile bagli muzakirelere qosula ve fikirlerinizi bildire bilersiniz Meqaleye etibarli menbeler elave ederek tekmillesdire bilersiniz Cigatay xanligi Monqol hokmdari Cingiz xanin neslinden olan Cigatay xanin adini dasiyan dovlet Cingiz xan hele sagliginda oz imperiyasini ogullari arasinda bolusdurmusdu Zebt etdiyi Cin torpaqlari olan Kasgar etrafi ile Maverunnehrin boyuk hissesini Cigataya vermisdi Cigatayin bu torpaqlarda 1227 ci ilde qurdugu dovlet 1370 ci ile qeder movcud olmusdur Cigatay xan boyuk qardasi Cuci xanin ve atasinin olumunden sonra xanedanin en yasli uzvu idi Cigatay xanin 1241 ci ilde olumunden sonra Cigatay xanligi merkezi Monqol dovletine qarsi mubarizeye basladi Cigatayin neveleri Algu Kubilay xan ile Arik Boge arasindaki hakimiyyet mubarizesinden faydalanan Xarezmsahlar Qerbi Turkistani ve Efqanistani torpaqlarina qatdilar 1266 ci ilde taxta cixan Mubareksah islam dinini qebul eden ilk Cigatay xani oldu Ondan evvelki Cigatay hokmdarlari samanizm inancinda idiler Cigatay xanliginin en parlaq dovru Kebek xanin xanliq etdiyi dovre 1318 1326 tesaduf edir Kebek xan koceri heyatini buraxib saraylar tikdirmisdir Bu dovrde iqtisadiyyat inkisaf etmis ve ilk Cigatay pulu kesilmisdir Din baximindan islamlasma ve dil baximindan turklesme baslanmisdir Ancaq bu veziyyet soylar arasindaki siyasi qarsidurmanin baslanmasina sebeb olmusdur Eslinde Cigatay xan dovrunde islamin dini verdisleri qadagan edilmisdir lakin Quru Hulakiden sonraki xanlar Orta Asiyanin ekseriyyetini teskil eden muselmanlarla yaxsi davranmaga baslamisdir Mubarek sah muselmanligi qebul etse de ondan sonraki xanlar Kebek xana qeder buddist olaraq qaldilar Monqol xanlarin ciddi islamlasmasi ise Tarmasirinin islami qebul etmesinden sonra baslamisdir Tarmasirinden sonra Cigatay xanligi Duva xanin ogullarinin herb mubarize meydani olmudur 1340 ci ilden sonra Cigatay xanligi iki hisseye aralarinda serhed Pamir daglari olamaqla serqi ve qerbi Cigatay xanligina parcalandi lakin sonra serqde taxta cixan Tugluq Teymur 1359 1370 qerb bolgesini de ele kecirerek Cigatay ulusunu yeniden birlesdirdi Cigatay xanligi Altisahr Yarkend xanligi Monqolustan ve Uygurustan olmaqla uc bolgeye bolundu Bu erefede Cigatay xanligina bagli Semerqend emrinin xidmetinde olan Serqi Cigatay menseli Barlas boyundan olan Teymur evvel Semerqendi sonra ise Cigatay torpaqlarini ele kecirdi Cigatay xanliginin suqutuna baxmayaraq cigataylilar XVII esrin sonlarina qeder varliqlarini davam etdirdiler Tugluq Teymur 1363 cu ilde oglu Ilyas xocani Cigatay xanligindan asili olan Serqi Cigatayin xani etmisdir Serqi Cigatay xanlariTugluq Teymur xan evvel Serqi Cigatay xanligi 1347 1359 daha sonra Cigatay xanligi 1359 1362 Ilyas xoca 1363 1390 Tugluq Teymurun oglu Hidir xoca 1390 1399 Tugluq Teymurun oglu Semi Cahan 1399 1408 Xidir xocanin oglu Mehemmed xan 1408 1416 Semi Cahanin qardasi Neqsi Cahan 1416 1418 Semi Cahanin oglu Sultan Uveys xan 1418 1421 ve tekrar 1425 1428 Sir Eli Xidirin oglu Sir Mehemmed 1421 1425 Sah Cahan Xidirin bir oglu Esen Yesu Buga 1428 1462 Uveys xanin oglu Yunus xan 1462 1481 Uveys Xanin oglu Sultan Mahmud xan 1486 1508 Yunus xanin oglu Mensur xan 1502 1543 Yunus xanin nevesi Sultan Seid xan 1514 1532 Mensur xanin qardasi Abdurresid xan 1544 1570 Seid xanin oglu IstinadlarXarici kecidler