Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Osmanlı dövlətində şahzadə — Osmanlı sülaləsinə mənsub kişilərə deyilirdi. İlk dönəmlərdə paşa, əmir, çələbi, sultan və bəylərbəyi kimi titullarla anılan şahzadəlik tarixi iki dövrdən ibarətdir. Birinci dövr XVI əsrin ikinci yarısına qədərki dövrdür. Bu dövrdə şahzadələr öz xidmətçiləri ilə birlikdə hansısa əyalətdə idarəetmə strukturunda vəzifələndirilirdi. İkinci dövr isə "Əkbər və Ərşət" hüququnun qanuniləşdirilməsi ilə şahzadələrin qəfəsə qoyulması ilə başlamışdır.
Osmanlı sistemində gələcəyin hökmdar namizədi olaraq qəbul edilən şahzadələrin kimdən olması vacib deyildi. Şahzadələrin dünyaya gəlməsi isə sarayda böyük sevinclə qarşılanırdı. XVII əsrə aid sənədlərə görə, şahzadələrin doğumu top atəşi ilə xalqa elan edilir, şənliklərlə qeyd olunurdu. Bu səbəblə sarayda dövlət xadimlərinin və yüksək məmurların iştirakı ilə təbrik mərasimi təşkil olunurdu. Yeni dünyaya gələn şahzadələrin baxımına anası və 20 kəniz nəzarət edir, daha sonra isə şahzadə saray ağası olan 3 lələnin nəzarəti altında böyüyürdü. XVII əsrin əvvəllərinə qədər şahzadələrin təhsil həyatı iki hissədən — nəzəri və praktik hissədən ibarət idi. Şahzadələrin nəzəri təhsili sarayda dövrün ən güclü alimləri tərəfindən həyata keçirilirdi. Bu təhsil adətən şahzadələrin 10–13 yaşına qədər davam edirdi. Sarayda şahzadələrin dərs aldığı xüsusi yerə isə şahzadə məktəbi adı verilirdi. Bundan başqa sarayda şahzadələr at çapmaq və ox atmaq üzrə də dərslər alırdılar. Bu təhsil mərhələsində şahzadələrə ərəbcə və farsca başda olmaqla, fəlsəfə, ədəbiyyat, riyaziyyat, astronomiya, dünya tarixi, İslam tarixi və ədəbiyyatı, yunan dili, latın dili və ədəbiyyatı, dövlət idarəçiliyi haqqında dərslər də keçilirdi. Şahzadələr sarayiçi nəzəri təhsillərini tamamladıqdan sonra mərasimlərlə sünnət edilirdilər. Sünnət mərasiminin ardından praktiki təhsilə keçilməsi üçün müxtəlif sancaqlara göndərilirdilər. Sancağa çıxan şahzadə lələlərinin müşayiəti ilə o bölgənin idarəsindən məsuliyyət daşıyırdı.
Şahzadələrin sancağa göndərilməsində əsas məqsəd dövlət idarəsində təcrübə qazanmaq idi. Ənənəyə görə, hələ Osman bəy dönəmində ələ keçirilən bölgələr əyalətə çevrilərək dövlətə bağlı hərbçilərin nəzarətində şahzadələrə verilirdi. Quruluş dönəmində şahzadələrin vəzifələndirildiyi sancaqlar adətən, sərhəd bölgələri olurdu. I Murad dönəmindən sonra xüsusilə Anadolu bəylikləri şahzadələrin sancaqlarına çevrilmişdir. O dönəmdə Karəsi bəyliyindən alınan Balıkəsir, alınan Kütahya, Sarıxanoğullarından alınan Manisa, Həmidoğullarından alınan İsparta və Antalya, Qazi Bürhanəddindən alınan Sivas və Amasiya bölgəsi ən önəmli şahzadə sancaqları idi. Osmanlı şahzadələrinin Rumelidəki sancaqlara göndərilməsi isə I Muradın oğlu Savcı bəyin Rumelidə çıxardığı üsyanın ardından qadağan edilmişdir. Bu qadağa yalnız bir dəfə pozulmuş, II Bəyazid oğlu Şahzadə Səlimin təzyiqi ilə onu Rumelidəki Səməndirə sancağına təyin etmiş, ancaq Şahzadə Səlim bu sancağa getməmiş atasını taxtdan endirmişdir. O dönəmdə bir bölgənin şahzadə sancağı olması üçün 3 əsas şərt lazım idi:
- Bu bölgə əsasən sərhəd bölgəsi olmalı idi. Ən uc sərhəddə olan şahzadə hökmdarın ən böyük oğlu idi. Səbəb isə bu bölgələrdə idarəetmə strukturunun daha güclü olması idi.
- Bu bölgə keçmiş Anadolu bəyliklərinin mərkəz şəhərləri olmalıdır.
- Bu bölgə tarixi, mədəni və ticarət mərkəzi olmalı idi.
Şahzadələrin sancaqlara göndərilməsi idarəçilik baxımından olduqca önəmli idi. Bu eyni zamanda həmin bölgənin Osmanlı sülaləsinin gözündəki önəmini simvolizə edirdi. Şahzadələrin sancaqlara göndərilməsinin bir digər səbəbi isə iqtisadi səbəbdir. Çünki şahzadələr böyüdükcə onların və qapı xalqının (xidmətçi heyətinin) xərcləri də artırdı. Şahzadələr sancaqlara göndərildikdən sonra həmin bölgənin bütün gəlirləri şahzadəyə yönəlirdi. Beləliklə, üzərindən yük qalxırdı. Bölgənin ticarət gəlirləri ilə yanaşı, həmin bölgədən yığılan vergilər də şahzadəyə yönəldilirdi. Sancaqdakı şahzadənin əsas gəlirlərindən biri də səfərə öz orduları ilə qatılmaqları səbəbi ilə səfər qənimətinin beşdə bir hissəsi olurdu.
Osmanlı şahzadələrinin gedəcəkləri sancağı seçmə hüququ olmamışdır. İldırım Bəyazidin Amasyanı fəth etməsinin ardından vəliəhd şahzadələr Amasyaya göndərilmiş, I Səlim dönəmindən sonra isə Manisa ön plana çıxmışdır. Şahzadələrin daha çox göndərildikləri sancaqlar isə Amasya, Kütahya, Trabzon, Manisa və Konya olmuşdur. Bundan başqa Antalya, Kəfə, Bolu, İsparta və Kastamonu da şahzadə sancaqları olmuşdur.
XIV-XV əsrlərdə Osmanlı şahzadələrinin evləndirilməsi daha çox siyasi məqsəd güdürdü. Şahzadələr bu dönəmdə Rumelidə mübarizə aparılan xristian ailələrin və Anadoludakı müsəlman bəylərin qızları ilə evləndirilirdi. Ancaq XV əsrin ortalarından sonra Anadoludakı birliyin təmin olunması və Rumelinin ələ keçirilməsi səbəbilə bu ənənə başa çatmış, şahzadələrin sancağa göndərilməsi qaydası sabitləşdikdən sonra isə şahzadələrin evlənməsi tamamilə qadağan edilmişdir.
Şahzadələr Osmanlı sülaləsinin üzvü olduqları üçün önəmli vəzifə və məsuliyyətləri vardı. Bunlar arasında hərbi məsuliyyət xüsusi yer tuturdu. Yavuz Sultan Səlim dönəminə qədər şahzadələr atalarının istəyilə ordunun başında səfərlərə gedir, olduqları sancaqlarda çıxan üsyanları yatırır, hətta digər qonşu dövlətlərin hücumlarına cavab verirdi. Şahzadələr səfərə gedən Osmanlı ordusunun sağ və sol cinahlarında yer alırdılar. I Murad dönəmində Şahzadə Bəyazid və Şahzadə Savcı ordunun sağ və sol cinahlarında vəzifələndirilirdilər. Beləliklə, şahzadələr həm atalarının gözündə, həm ordu, həm də dövlət adamları arasında rəğbət qazanırdı. XVI əsrdən etibarən isə şahzadələr səfərə getməmiş, daha çox mühafizə xidməti görmüşdür. Osmanlı sultanları səfərə çıxarkən şahzadələrdən biri taxt naibi olaraq paytaxtda dövləti idarə edirdi. I Süleyman dönəmindən sonra isə Osmanlı şahzadələrinin səfərə qatılması tamamilə aradan qaldırılmışdır.
Şahzadələr təyin olunduqları sancaqlarda bütün idarəetmə strukturuna malik idilər. Xidmətində paytaxtdakı divan məclisinə bənzər idarəedici aparat fəaliyyət göstərirdi. Şahzadələrin xidmətçi sayı isə XVI əsrdə 2.000 nəfərə qədər artmışdır. Şahzadələrin bütün səlahiyyətləri zaman keçdikcə azalmış, buna əsas səbəb isə sonra başlayan taxt mübarizələri olmuşdur. Bu dönəmdən sonra isə sancağa göndərilən şahzadələr daha güclü nəzarət altında fəaliyyət göstərirdilər. I Səlimin dövrünədək tamamilə azad hərəkət edən şahzadələr, bu dönəmdən sonra mərkəzə yaxın sancaqlara təyin olunmağa başlanmış, lələlərinin səlahiyyətləri artırılaraq şahzadələr passivləşdirilmişdir. Xüsusilə I Süleyman dönəmində çıxan Şahzadə Mustafa hadisəsi və Şahzadə Bəyazid üsyanı bu prosesi daha da sürətləndirmişdir. Orxan Qazi ilə başlayan və I Əhmədin taxta çıxışı ilə başa çatan dövrdə taxta çıxan 13 hökmdardan yalnız ikisi (I Mehmed və I Səlim) istisna olmaqla, qalan 11-i ən böyük şahzadə idi. 1617-ci ildə I Əhmədin vəfatı və qardaşı I Mustafanın taxta çıxması 300 illik ənənə başa çatmış və ardından "Əkbər və Ərşət" sistemi qanuniləşdirilmişdir.
Hökmdarın ölümünün ardından varis olan vəya taxt üzərində haqq iddia edən şahzadə paytaxta dəvət edilirdi. Xəbəri alan şahzadə bütün saray heyəti ilə birlikdə sürətlə paytaxta yollanırdı. Yeni hökmdarın taxta çıxması ilə digər şahzadələrin həyatı çətinləşirdi. Hələ quruluş dönəmində Osman bəyin əmisi Dündar bəyi öldürməsi ilə başlayan, I Bəyazidin qardaşı Yaqubu öldürməsi ilə davam edən "Qardaş qətli" ənənəsi II Mehmedin qanunnaməsi ilə qanuniləşdirilmişdir. Yalnız Osmanlıya xas bir ənənə olmayan bu qayda hökmdarın hakimiyyətini sabitləşdirmək və mərkəzi hakimiyyəti gücləndirməyə xidmət edirdi. Bu vəziyyət XVII əsrin əvvəllərində şahzadələrin xüsusi nəzarət altında saxlanılmasına qədər davam etmişdir.
1617-ci ildən etibarən Osmanlı şahzadələri üçün qəfəs adlanan həyat tərzi başlamış, buna səbəb isə III Mehmedin vəfatının ardından qalan bütün şahzadələrin uşaq yaşda olması idi. I Əhmədin taxta çıxışı əsnasında yeni hökmdarın uşaq yaşda olması və gələcəkdə yerinə vəliəhd buraxıb buraxmaması şübhəli olduğundan qardaşı Şahzadə Mustafa qorunmuşdur. III Mehmedin taxta çıxarkən 19 qardaşını qətlə yetirməsi səbəbilə hökmdar xalqın gözündə nifrət qazanmış, 1617-ci ildə qəbul edilən qərarda bu vəziyyət də nəzərə alınmışdır. Qədim ənənələrə uyğun olaraq bir neçə dəfə sancağa göndərilmə təşəbbüsü irəli sürülsə də, qəbul edilməmişdir. Saraya məhkum olunan şahzadələr yalnız atalarının səltənəti illərində rahat həyat sürür, bu dönəmdə mükəmməl təhsil alır, ataları ilə birlikdə gəzintilərə çıxırdılar.
Atalarının ölümünün ardından bu sərbəst həyat tərzi sona çatırdı. Özlərinə aid olan saray otağında məhkum həyatı yaşayaraq taxta çıxacaqları günü gözləməyə başlayırdılar. Bu şahzadələr saray hərəmxanası yaxınlığında şümşad ağacından inşa olunan bir köşkdə yaşayırdılar. Bu səbəblə də yaşadıqları bu köşk Şümşadlıq (Şimşirlik) adlanırdı. İ. H. Uzunçarşılı bu köşkdə 12 otaq olduğunu və ətrafında yüksək divarlar olan kiçik bir bağçası olduğunu qeyd edir. Qəfəs həyatındakı şahzadənin xidmətində 10–12 kənizi və ağaları olurdu. Heç kimlə əlaqə saxlaya bilməzdilər və yalnız padşahın icazə verdiyi şəxslərlə nəzarət altında görüşə bilərdilər. Bayram təbriki istisna olmaqla, padşahın hüzuruna çıxa bilməzdilər. Şahzadələrin həyatda qalması və təhlükəsizliyi məsələsinə saray xalqı ilə yanaşı qapıqulu əsgərləri də nəzarət edirdi. Bəzən əsgərlər şahzadələrin həyatda olduğunu yoxlamaq üçün padşahdan görüş tələb edirdilər.
Bu dövr ərzində şahzadələr zərgərlik, xəttatlıq və s. kimi sənətlərlə məşğul olurdular. Şahzadələrin bu əsnada oğul övladının olması qadağan idi. Buna görə də hamilə qalan şahzadə kənizləri dərhal aradan qaldırılırdı. Bu ənənə imperiyanın dağılması və səltənətin qaldırılması dövrünədək davam etmişdir. Ancaq Tənzimat dönəmindən sonra şahzadələrin vəziyyəti yüngülləşmişdir. Sultan Əbdüləzizin oğlu Yusif İzzəddin Əfəndi və V Muradın oğlu Səlahəddin Əfəndi atalarının vəliəhdliyi dövründə dünyaya gəlmiş, doğumları bir müddət gizli saxlanılmışdır. Mərkəzi hakimiyyətin Topqapı Sarayından çıxmasının ardından məhkum şahzadələr müxtəlif saraylarda yaşamağa başlamış, bu səbəblə həyat tərzləri biraz da olsa, yüngülləşmişdir. Artıq şahzadələr Avropadakı vəliəhd sisteminə uyğun olaraq müxtəlif vəzifələrə gətirilmiş, xalq arasında tanınan şəxslərə çevrilmişdir.
Mənbə
- http://www.islamansiklopedisi.info/dia/ayrmetin.php?idno=380480&idno2=c380291#1
- Fatih’in Teşkilât Kanunnâmesi (nşr. Abdülkadir Özcan, TD, sy. 33 [1982] içinde), s. 7–56
- Uzunçarşılı, Saray Teşkilâtı, s. 107–145; a.mlf., "Sancağa Çıkarılan Osmanlı Şehzadeleri", TTK Belleten, XXXIX/156 (1975), s. 659–696
- Feridun M. Emecen, XVI. Asırda Manisa Kazâsı, Ankara 1989, s. 26–42
- L. P. Peirce, Harem-i Hümâyun: Osmanlı İmparatorluğu’nda Hükümranlık ve Kadınlar (trc. Ayşe Berktay), İstanbul 1996, tür.yer.
- Mustafa Çetin Varlık, "Kütahya’nın Şehzade Sancağı Olarak İdaresi", MÜTAD, sy. 5 (1989), s. 315–324.
- Ali Aktan, "Osmanlı Hanedanı İçinde Saltanat Mücadelesi ve Kardeş Katli", Türk Dünyası Tarih Dergisi, I/10, İstanbul 1987, s. 45–56
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Sahzade deqiqlesdirme Osmanli dovletinde sahzade Osmanli sulalesine mensub kisilere deyilirdi Ilk donemlerde pasa emir celebi sultan ve beylerbeyi kimi titullarla anilan sahzadelik tarixi iki dovrden ibaretdir Birinci dovr XVI esrin ikinci yarisina qederki dovrdur Bu dovrde sahzadeler oz xidmetcileri ile birlikde hansisa eyaletde idareetme strukturunda vezifelendirilirdi Ikinci dovr ise Ekber ve Erset huququnun qanunilesdirilmesi ile sahzadelerin qefese qoyulmasi ile baslamisdir Bir Osmanli sahzadesi Osmanli sisteminde geleceyin hokmdar namizedi olaraq qebul edilen sahzadelerin kimden olmasi vacib deyildi Sahzadelerin dunyaya gelmesi ise sarayda boyuk sevincle qarsilanirdi XVII esre aid senedlere gore sahzadelerin dogumu top atesi ile xalqa elan edilir senliklerle qeyd olunurdu Bu sebeble sarayda dovlet xadimlerinin ve yuksek memurlarin istiraki ile tebrik merasimi teskil olunurdu Yeni dunyaya gelen sahzadelerin baximina anasi ve 20 keniz nezaret edir daha sonra ise sahzade saray agasi olan 3 lelenin nezareti altinda boyuyurdu XVII esrin evvellerine qeder sahzadelerin tehsil heyati iki hisseden nezeri ve praktik hisseden ibaret idi Sahzadelerin nezeri tehsili sarayda dovrun en guclu alimleri terefinden heyata kecirilirdi Bu tehsil adeten sahzadelerin 10 13 yasina qeder davam edirdi Sarayda sahzadelerin ders aldigi xususi yere ise sahzade mektebi adi verilirdi Bundan basqa sarayda sahzadeler at capmaq ve ox atmaq uzre de dersler alirdilar Bu tehsil merhelesinde sahzadelere erebce ve farsca basda olmaqla felsefe edebiyyat riyaziyyat astronomiya dunya tarixi Islam tarixi ve edebiyyati yunan dili latin dili ve edebiyyati dovlet idareciliyi haqqinda dersler de kecilirdi Sahzadeler sarayici nezeri tehsillerini tamamladiqdan sonra merasimlerle sunnet edilirdiler Sunnet merasiminin ardindan praktiki tehsile kecilmesi ucun muxtelif sancaqlara gonderilirdiler Sancaga cixan sahzade lelelerinin musayieti ile o bolgenin idaresinden mesuliyyet dasiyirdi Sahzadelerin sancaga gonderilmesinde esas meqsed dovlet idaresinde tecrube qazanmaq idi Eneneye gore hele Osman bey doneminde ele kecirilen bolgeler eyalete cevrilerek dovlete bagli herbcilerin nezaretinde sahzadelere verilirdi Qurulus doneminde sahzadelerin vezifelendirildiyi sancaqlar adeten serhed bolgeleri olurdu I Murad doneminden sonra xususile Anadolu beylikleri sahzadelerin sancaqlarina cevrilmisdir O donemde Karesi beyliyinden alinan Balikesir alinan Kutahya Sarixanogullarindan alinan Manisa Hemidogullarindan alinan Isparta ve Antalya Qazi Burhaneddinden alinan Sivas ve Amasiya bolgesi en onemli sahzade sancaqlari idi Osmanli sahzadelerinin Rumelideki sancaqlara gonderilmesi ise I Muradin oglu Savci beyin Rumelide cixardigi usyanin ardindan qadagan edilmisdir Bu qadaga yalniz bir defe pozulmus II Beyazid oglu Sahzade Selimin tezyiqi ile onu Rumelideki Semendire sancagina teyin etmis ancaq Sahzade Selim bu sancaga getmemis atasini taxtdan endirmisdir O donemde bir bolgenin sahzade sancagi olmasi ucun 3 esas sert lazim idi Bu bolge esasen serhed bolgesi olmali idi En uc serhedde olan sahzade hokmdarin en boyuk oglu idi Sebeb ise bu bolgelerde idareetme strukturunun daha guclu olmasi idi Bu bolge kecmis Anadolu beyliklerinin merkez seherleri olmalidir Bu bolge tarixi medeni ve ticaret merkezi olmali idi Sahzadelerin sancaqlara gonderilmesi idarecilik baximindan olduqca onemli idi Bu eyni zamanda hemin bolgenin Osmanli sulalesinin gozundeki onemini simvolize edirdi Sahzadelerin sancaqlara gonderilmesinin bir diger sebebi ise iqtisadi sebebdir Cunki sahzadeler boyudukce onlarin ve qapi xalqinin xidmetci heyetinin xercleri de artirdi Sahzadeler sancaqlara gonderildikden sonra hemin bolgenin butun gelirleri sahzadeye yonelirdi Belelikle uzerinden yuk qalxirdi Bolgenin ticaret gelirleri ile yanasi hemin bolgeden yigilan vergiler de sahzadeye yoneldilirdi Sancaqdaki sahzadenin esas gelirlerinden biri de sefere oz ordulari ile qatilmaqlari sebebi ile sefer qenimetinin besde bir hissesi olurdu Osmanli sahzadelerinin gedecekleri sancagi secme huququ olmamisdir Ildirim Beyazidin Amasyani feth etmesinin ardindan veliehd sahzadeler Amasyaya gonderilmis I Selim doneminden sonra ise Manisa on plana cixmisdir Sahzadelerin daha cox gonderildikleri sancaqlar ise Amasya Kutahya Trabzon Manisa ve Konya olmusdur Bundan basqa Antalya Kefe Bolu Isparta ve Kastamonu da sahzade sancaqlari olmusdur XIV XV esrlerde Osmanli sahzadelerinin evlendirilmesi daha cox siyasi meqsed gudurdu Sahzadeler bu donemde Rumelide mubarize aparilan xristian ailelerin ve Anadoludaki muselman beylerin qizlari ile evlendirilirdi Ancaq XV esrin ortalarindan sonra Anadoludaki birliyin temin olunmasi ve Rumelinin ele kecirilmesi sebebile bu enene basa catmis sahzadelerin sancaga gonderilmesi qaydasi sabitlesdikden sonra ise sahzadelerin evlenmesi tamamile qadagan edilmisdir Sahzadeler Osmanli sulalesinin uzvu olduqlari ucun onemli vezife ve mesuliyyetleri vardi Bunlar arasinda herbi mesuliyyet xususi yer tuturdu Yavuz Sultan Selim donemine qeder sahzadeler atalarinin isteyile ordunun basinda seferlere gedir olduqlari sancaqlarda cixan usyanlari yatirir hetta diger qonsu dovletlerin hucumlarina cavab verirdi Sahzadeler sefere geden Osmanli ordusunun sag ve sol cinahlarinda yer alirdilar I Murad doneminde Sahzade Beyazid ve Sahzade Savci ordunun sag ve sol cinahlarinda vezifelendirilirdiler Belelikle sahzadeler hem atalarinin gozunde hem ordu hem de dovlet adamlari arasinda regbet qazanirdi XVI esrden etibaren ise sahzadeler sefere getmemis daha cox muhafize xidmeti gormusdur Osmanli sultanlari sefere cixarken sahzadelerden biri taxt naibi olaraq paytaxtda dovleti idare edirdi I Suleyman doneminden sonra ise Osmanli sahzadelerinin sefere qatilmasi tamamile aradan qaldirilmisdir Sahzadeler teyin olunduqlari sancaqlarda butun idareetme strukturuna malik idiler Xidmetinde paytaxtdaki divan meclisine benzer idareedici aparat fealiyyet gosterirdi Sahzadelerin xidmetci sayi ise XVI esrde 2 000 nefere qeder artmisdir Sahzadelerin butun selahiyyetleri zaman kecdikce azalmis buna esas sebeb ise sonra baslayan taxt mubarizeleri olmusdur Bu donemden sonra ise sancaga gonderilen sahzadeler daha guclu nezaret altinda fealiyyet gosterirdiler I Selimin dovrunedek tamamile azad hereket eden sahzadeler bu donemden sonra merkeze yaxin sancaqlara teyin olunmaga baslanmis lelelerinin selahiyyetleri artirilaraq sahzadeler passivlesdirilmisdir Xususile I Suleyman doneminde cixan Sahzade Mustafa hadisesi ve Sahzade Beyazid usyani bu prosesi daha da suretlendirmisdir Orxan Qazi ile baslayan ve I Ehmedin taxta cixisi ile basa catan dovrde taxta cixan 13 hokmdardan yalniz ikisi I Mehmed ve I Selim istisna olmaqla qalan 11 i en boyuk sahzade idi 1617 ci ilde I Ehmedin vefati ve qardasi I Mustafanin taxta cixmasi 300 illik enene basa catmis ve ardindan Ekber ve Erset sistemi qanunilesdirilmisdir Hokmdarin olumunun ardindan varis olan veya taxt uzerinde haqq iddia eden sahzade paytaxta devet edilirdi Xeberi alan sahzade butun saray heyeti ile birlikde suretle paytaxta yollanirdi Yeni hokmdarin taxta cixmasi ile diger sahzadelerin heyati cetinlesirdi Hele qurulus doneminde Osman beyin emisi Dundar beyi oldurmesi ile baslayan I Beyazidin qardasi Yaqubu oldurmesi ile davam eden Qardas qetli enenesi II Mehmedin qanunnamesi ile qanunilesdirilmisdir Yalniz Osmanliya xas bir enene olmayan bu qayda hokmdarin hakimiyyetini sabitlesdirmek ve merkezi hakimiyyeti guclendirmeye xidmet edirdi Bu veziyyet XVII esrin evvellerinde sahzadelerin xususi nezaret altinda saxlanilmasina qeder davam etmisdir 1617 ci ilden etibaren Osmanli sahzadeleri ucun qefes adlanan heyat terzi baslamis buna sebeb ise III Mehmedin vefatinin ardindan qalan butun sahzadelerin usaq yasda olmasi idi I Ehmedin taxta cixisi esnasinda yeni hokmdarin usaq yasda olmasi ve gelecekde yerine veliehd buraxib buraxmamasi subheli oldugundan qardasi Sahzade Mustafa qorunmusdur III Mehmedin taxta cixarken 19 qardasini qetle yetirmesi sebebile hokmdar xalqin gozunde nifret qazanmis 1617 ci ilde qebul edilen qerarda bu veziyyet de nezere alinmisdir Qedim enenelere uygun olaraq bir nece defe sancaga gonderilme tesebbusu ireli surulse de qebul edilmemisdir Saraya mehkum olunan sahzadeler yalniz atalarinin selteneti illerinde rahat heyat surur bu donemde mukemmel tehsil alir atalari ile birlikde gezintilere cixirdilar Atalarinin olumunun ardindan bu serbest heyat terzi sona catirdi Ozlerine aid olan saray otaginda mehkum heyati yasayaraq taxta cixacaqlari gunu gozlemeye baslayirdilar Bu sahzadeler saray heremxanasi yaxinliginda sumsad agacindan insa olunan bir koskde yasayirdilar Bu sebeble de yasadiqlari bu kosk Sumsadliq Simsirlik adlanirdi I H Uzuncarsili bu koskde 12 otaq oldugunu ve etrafinda yuksek divarlar olan kicik bir bagcasi oldugunu qeyd edir Qefes heyatindaki sahzadenin xidmetinde 10 12 kenizi ve agalari olurdu Hec kimle elaqe saxlaya bilmezdiler ve yalniz padsahin icaze verdiyi sexslerle nezaret altinda goruse bilerdiler Bayram tebriki istisna olmaqla padsahin huzuruna cixa bilmezdiler Sahzadelerin heyatda qalmasi ve tehlukesizliyi meselesine saray xalqi ile yanasi qapiqulu esgerleri de nezaret edirdi Bezen esgerler sahzadelerin heyatda oldugunu yoxlamaq ucun padsahdan gorus teleb edirdiler Bu dovr erzinde sahzadeler zergerlik xettatliq ve s kimi senetlerle mesgul olurdular Sahzadelerin bu esnada ogul ovladinin olmasi qadagan idi Buna gore de hamile qalan sahzade kenizleri derhal aradan qaldirilirdi Bu enene imperiyanin dagilmasi ve seltenetin qaldirilmasi dovrunedek davam etmisdir Ancaq Tenzimat doneminden sonra sahzadelerin veziyyeti yungullesmisdir Sultan Ebdulezizin oglu Yusif Izzeddin Efendi ve V Muradin oglu Selaheddin Efendi atalarinin veliehdliyi dovrunde dunyaya gelmis dogumlari bir muddet gizli saxlanilmisdir Merkezi hakimiyyetin Topqapi Sarayindan cixmasinin ardindan mehkum sahzadeler muxtelif saraylarda yasamaga baslamis bu sebeble heyat terzleri biraz da olsa yungullesmisdir Artiq sahzadeler Avropadaki veliehd sistemine uygun olaraq muxtelif vezifelere getirilmis xalq arasinda taninan sexslere cevrilmisdir Menbehttp www islamansiklopedisi info dia ayrmetin php idno 380480 amp idno2 c380291 1 Fatih in Teskilat Kanunnamesi nsr Abdulkadir Ozcan TD sy 33 1982 icinde s 7 56 Uzuncarsili Saray Teskilati s 107 145 a mlf Sancaga Cikarilan Osmanli Sehzadeleri TTK Belleten XXXIX 156 1975 s 659 696 Feridun M Emecen XVI Asirda Manisa Kazasi Ankara 1989 s 26 42 L P Peirce Harem i Humayun Osmanli Imparatorlugu nda Hukumranlik ve Kadinlar trc Ayse Berktay Istanbul 1996 tur yer Mustafa Cetin Varlik Kutahya nin Sehzade Sancagi Olarak Idaresi MUTAD sy 5 1989 s 315 324 Ali Aktan Osmanli Hanedani Icinde Saltanat Mucadelesi ve Kardes Katli Turk Dunyasi Tarih Dergisi I 10 Istanbul 1987 s 45 56