Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Birləşmiş Krallıq (ing. United Kingdom) və ya rəsmi adı ilə Böyük Britaniya və Şimali İrlandiya Birləşmiş Krallığı (ing. United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland) — Şimal-qərbi Avropada dövlət. Birləşmiş Krallıq Böyük Britaniya adasını, İrlandiya adasının şimal-şərq hissəsini və Britaniya adaları daxilində bir çox kiçik adaları əhatə edir. Şimali İrlandiya vasitəsilə İrlandiya Respublikası ilə quru sərhədini bölüşür. Birləşmiş Krallıq şərqdə Şimal dənizi, cənubda La-Manş boğazı, cənub-qərbdə Kelt dənizi, qərbdə isə Atlantik okeanı ilə əhatə olunub. İrlandiya dənizi Böyük Britaniya və İrlandiya adalarını bir-birindən ayırır. Krallığın tərkibində dörd dövlət İngiltərə, Şotlandiya, Uels və Şimali İrlandiya olmaqla konstitusiyalı monarxiyadır. Paytaxtı və ən böyük şəhəri London, ümumi sahəsi 242,495 kvadrat kilometrdir. Birləşmiş Krallıq bəzən qısa şəkildə Böyük Britaniya və ya Britaniya kimi də adlandırılır.
| Böyük Britaniya və Şimali İrlandiya Birləşmiş Krallığı | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland Royaume-Uni de Grande-Bretagne et d'Irlande du Nord | |||||
| |||||
| Dieu et mon droit | |||||
| Himn: ing. Dieu et mon droit | |||||
 | |||||
| Rəsmi dilləri | |||||
| Paytaxt | London | ||||
| İdarəetmə forması | konstitusiyalı monarxiya | ||||
| Monarx | III Çarlz | ||||
| Baş Nazir | Rişi Sunak | ||||
| Sahəsi | Dünyada 78-ci | ||||
| • Ümumi | 242,495 km2 km² | ||||
| • Su sahəsi (%) | 1.51 | ||||
| Əhalisi | |||||
| • Əhali | ▲ 68,138,484 nəfər (21-ci) | ||||
| • Siyahıyaalma (2011) | 63,182,1178 nəf. | ||||
| • Sıxlıq | 270.7 nəf./km² (50-ci) | ||||
| ÜDM (AQP) | |||||
| • Ümumi | ▲ $3.847 trilyon dollar (10-cu) | ||||
| • Adambaşına | ▲ $56,471 dollar () | ||||
| ÜDM (nominal) | |||||
| • Ümumi (2023) | ▲ $3.159 trilyon dollar (6-cı) | ||||
| • Adambaşına | ▲ $46,371 dollar (24-cü) | ||||
| İİİ (2021) | 0.929 (artım; 18-ci) | ||||
| Valyuta | funt sterlinq | ||||
| İnternet domeni | .uk, .gb | ||||
| GB | |||||
| BOK kodu | GBR | ||||
| Telefon kodu | +44 | ||||
| Saat qurşaqları | |||||
| Nəqliyyatın yönü | sol[d] | ||||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||||
Dövlətintərkibinə Böyük Britaniya adası, İrlandiya adasının şimal-şərq hissəsi və çoxsaylı kiçik adalar daxildir. Materik Avropaya Fransa vasitəsilə La Manş kanalı ilə birləşir.
Böyük Britaniya tərkibində dörd dövlət – İngiltərə, Şotlandiya, Uels və Şimali İrlandiya olmaqla konstitusiyalı monarxiyadır. Dövlətin hazırkı monarxı III Çarlzdır. Kral dünyanın daha 17 müstəqil dövlətin başçısı sayılır. Bunlar bir vaxtlar yer səthinin 1/4-ni zəbt etmiş Britaniya İmperiyasından qalma ərazilərdir.
Britaniya İmperiyası bir vaxtlar dünyanın yeganə supergücü sayılırdı. Lakin ardıcıl dünya muharibələri və XX əsrin ikinci yarısından imperiayada başlayan tənəzzül prosesi onun süqutuna gətirib çıxardı. Bununla belə Britaniya müasir dünyanın əhəmiyyətli siyasi, mədəni, iqtisadi nüvə-hərbi gücü kimi qalmaqdadır. Britaniya Birləşmiş Millətlər Təşkilatı yanında Təhlükəsizlik Şurasının daimi üzvü, Böyük Səkkizlərin və Britaniya Millətlər Birliyinin üzv dövləti və İkinci dünya müharibəsinin keçmiş səkkiz qalib dövlətlərindən biridir.
Tarixi
İngiltərə, Şotlandiya, Uels və Şimali İrlandiyanın tarix öncəsi dövrlərini əhatə edir. 1800–1922 illəri arasında İrlandiyanın hamısı Birləşmiş Krallığın bir hissəsi sayıldığı üçün bu dövrlərdə İrlandiyanın tarixi də Birləşmiş Krallıq tarixinin bir hissəsi sayılır. Birləşmiş Krallığın ən qədim xalqlarını keltlər təşkil edir. E.ə. 55 və E.ə. 410 illəri arasında Britaniya adaları Roma İmperiyasına bağlı Britannia əyalətini təşkil. V əsrdə bölgə Xristianlığın təsiri altına girdi. Eyni illərdə Cermen bir xalq olan Anqlosaksonlar böyük kütlələr halında namizədə köç etdilər. 1066–1154-cü illəri arasında yenə bir Cermen irqi olan Normanlar namizədi ələ keçirdilər. İngilislər bu Cermen irqlərinin davamını meydana gətirməkdədirlər. Şotlandlar, Uelslilər və İrlandiyalılar isə Keltlərin davamıdır.
Coğrafiyası
Dövlət Britaniya adalarında (Böyük Britaniya, İrlandiya adasının şimal-şərq hissəsi, həmçinin kiçik adalar və arxipelaqlar: Hebrid, Orkney və Şetland adaları, Anqlsi, Arran, Vayt) Atlantik okeanda yerləşir. Şimali, İrlandiya, Kelts və Hebrid dənizləri ilə yuyulur. Cənub-şərq sahili ilə Fransanın şimal sahili arasinda yalniz 35 km məsafə var. Iki dövləti bir-birindən La Manş boğazı ayırır.
Böyük Britaniyanın sahəsi-244 820 km².1993-cü ilin məlumatına görə, torpaq sahəsinin 10%-i meşə ilə örtülü idi, 46%-i otlaq üçün istifadə edilmişdir və 25%-i kənd təsərrüfatında istifadə edilmişdir. Sahil uzunluğu 17.820 km-dir. Cənub sahil Avropa kontinenti ilə uzunluğu 50 km olan (38 km su altında olmaqla) avrotunel vasitəsilə birləşir. Bu, dünyada ən uzun sualtı tuneldir. İrlandiyanın Şimali İrlandiya Respublikası ilə 360 kilometrlik quru sərhədi var və bu, Böyük Britaniyanın yeganə quru sərhədidir.
İngiltərə, Böyük Britaniyanın yarısından çox ərazisini əhatə edir (130.395 kvadrat kilometr) Bunun böyük bir hissəsi ovalığlardan ibarətdir. Yüksəkliklər əsasən ərazinin şimal (Pennins) və şimal-qərbində (Kamberlend) cəmlənmişdir. Ən uzun çayları Temza, Severn və Humberdir.
Şotlandiya Böyük Britaniyanın 78.772 kvadrat kilometr əhatə edir. Şotlandiyanın ərazisinə əsasən qərb və şimal hissələrində yerləşən səkkiz ada daxildir(Hebrid, Orkney, Şetland və başqa adalar). Şotlandiya iki tamamilə müxtəlif regionlardan ibarətdir:şimal-qərb hissədə yerləşən Şimali-Şotlandiya dağlıq ərazi(Haylend) və cənub-şərq hissədə yerləşən Loulend. Haylendə demək olar ki Şotlandiyanın bütün dağlıq ərazisini əhatə edir(Ben Nevis 1343 metr hündürlüyü ilə Britaniya adalarının ən yüksək zirvəsi hesab olunur).
Uels Böyük Britaniyanın 20.779 kvadrat kilometr əhatə edir. Uels- əsasən dağlıq ölkədir. əsas əhali və sənaye sahələri Kardiff, Swansea və Nyuport sahil şəhərlərində, o cümlədən dəqiq Cənubi Uels yerləşir. (Snoudon dağı-1085 m) Uelsin ən yüksək dağları Snoudonda yerləşir(Snoudon dağı-1085 m).
Şimali İrlandiya yalnız 13.843 kvadrat kilometr əhatə edir və əsasən dağlıq ərazidir. Şimali İrlandiyaın ən yüksək nöqtəsi 852 m hündürlüyü olan Sliv-Donard zirvəsi hesab olunur.
İnzibati quruluşu
Böyük Britaniya 4 tarixi-coğrafi vilayətdən – İngiltərə (Böyük Britaniya adaları), Uels, Şotlandiya, Şimali İrlandiyadan ibarətdir. Böyük Britaniya adaları, İrlandiya adasının şimal-şərq hissəsi, Anqlsi, Vayt, Normand, Orkney, Hebrid, Şetlend adaları və bir sıra kiçik adalar Birləşmiş Krallığın tərkibinə daxildir. Vayt adası İngiltərəyə, Anqlsi adası Uelsə, Hebrid, Şetlend və Orkney adaları Şotlandiyaya mənsubdur. İngiltərə – 34 qraflığa (two-tier counties), 32 London inzibati rayonuna və 1 London şəhərinə (və ya Böyük London), 36 metropoliya-qraflığa (metropolitan county), 46 unitar rayona (unitary authoritities) bölünür. Şotlandiya – 32 unitar rayondan ibarətdir. Şimali İrlandiya – 26 rayon şurasından ibarətdir. Uels – 22 unitar rayondan ibarətdir.
Xarici siyasəti
Birləşmiş Krallığın xarici siyasətinin əsas prioritetləri aşağıdakılardır:
- Ölkənin təhlükəsizliyinin təmin edilməsi;
- Birləşmiş Krallığın enerji daşıyıcıları ilə təmin edilməsinin təhlükəsizliyi və fasiləsizliyinin təmin edilməsi, ölkənin iqtisadi maraqlarının qorunması;
- dünyada demokratiyanın, qanunun aliliyi prinsipinin yayılması və möhkəmləndirilməsi, insan hüquqlarının təmin edilməsi üzərində nəzarət;
- yeni münaqişələrin yaranmasının qarşısının alınması, hazırda mövcud olan münaqişələrin nizamlanmasında iştirak etmək;
- ümumdünya siyasi sisteminin sabitliyinin saxlanılması;
- ;
- ölkə ərazisində terror aktlarının törədilməsinin qarşısının alınması;
- kütləvi qırğın silahlarının yayılmasının qarşısının alınması;
- Birləşmiş Krallığın qeyri-qanuni miqrasiya, narkotiklərin qeyri-qanuni dövriyyəsi, insan alveri və digər beynəlxalq cinayətlərdən qorunmasının təmin edilməsi; həmçinin qlobal miqyasda beynəlxalq cinayətkarlığın səviyyəsinin aşağı salınması;
- NATO, Avropa İttifaqı, BMT, G8 çərçivəsində (Böyük səkkizlik) fəal siyasət aparılması;
- Birləşmiş Krallığın dünya siyasəti məsələlərinə və qlobal problemlərin həllinə maksimum təsir göstərmək istiqamətində effektiv çoxtərəfli əməkdaşlıq sistemini dəstəkləməsi;
- BMT Təhlükəsizlik Şurasının islahatlarının dəstəklənməsi;
- Rusiya, Çin, Yaponiya, Hindistan ilə daha sıx əməkdaşlıq münasibətlərinin qurulması;
- İslam dövlətləri ilə "konstruktiv qarşılıqlı əlaqələr"in qurulması;
- müsəlman dövlətlərində siyasi və sosial islahatların dəstəklənməsi;
- ABŞ və Avropa İttifaqı ölkələri ilə sıx əlaqələrin qurulması;
- Birləşmiş Krallıq üçün beynəlxalq terrorizm təhlükəsinin azaldılması;
- Əfqanıstan və İraqın bərpa olunması prosesində iştirak etməyə davam etmək, Əfqanıstanda opium istehsalının əhəmiyyətli dərəcədə azaldılması və yaxın 10 il ərzində tamamilə aradan qaldırılması;
- beynəlxalq tərəfdaşlarla qarşılıqlı əlaqələr vasitəsilə Cənubi Asiya, Yaxın Şərq, Balkanlar və digər regionlarda gərginliyin səviyyəsinin azaldılması;
- İran və Şimali Koreyanın nüvə silahı əldə etməsinin qarşısının alınması;
- Birləşmiş Krallığın NATO-nun müasirləşdirilməsi və Avropa İttifaqının müdafiə imkanlarının təkmilləşdirilməsi yolu ilə Avropada təhlükəsizliyin möhkəmləndirilməsi;
- ətraf mühitlə bağlı səmərəli siyasətin təmin edilməsi.
İqtisadiyyatı
Ümumi məlumatlar
İqtisadiyyatın mühüm sahələri: avtomatlaşdırma avadanlığı, elektrik avadanlığı, dəmiryol avadanlığı, gəmiqayırma, təyyarə, elektrik və rabitə avadanlığı, kağız istehsalı, neft, kimya sənayesi, yüngül sənaye və geyimlər, yeyinti sənayesi.
- ÜDM: $ 2.224 trilyon (2009)
- ÜDM-nin artımı: −4.8% (2009)
- Sektorların payına düşən ÜDM: kənd təsərrüfatı: 1,2 %, sənaye: 23,8 %, xidmətlər: 75 % (2009)
- Adambaşına ümumi daxili məhsul: $ 35.200 (2009)
- Büdcə: Gəlirlər: $ 880.8 milyard, Xərclər: $ 1.129 trilyon (2009) İxrac: $ 357.3 milyard (2009)
- İxrac tərəfdaşları: ABŞ 13,8%, Almaniya 11,5%, Niderland 7,8%, Fransa 7,6%, İrlandiya 7,5%, Belçika 5,3%, İspaniya 4,1%,
- İxrac məhsulları: maşınqayırma məhsulları, yanacaq, kimya sənayesi məhsulları, ərzaq, içki, tütün. İdxal: $ 486 mlrd. (2009)
- İdxal tərəfdaşları: Almaniya 13%, ABŞ 8,7 %, Çin 7,5%, Niderland 7,4%, Fransa 6,8%, Norveç 6%, Belçika 4,7%, İtaliya 4,1% İdxal məhsulları: maşınqayırma məhsulları, avadanlıqlar, yanacaq, ərzaq
İqtisadiyyatın tarixi
XIX əsrin axırlarınadək Böyük Britaniya dünya təsərrüfatında ağalıq etmişdir. Bunun başlıca səbəbi Böyük Britaniyanın kapitalizmin vətəni, sənaye çevrilişinin beşiyi olması ilə, "dünyanın sənaye emalatxanasına" çevrilməsi ilə izah olunur. Bununla yanaşı, olduqca iri müstəmləkələrə malik Böyük Britaniya, bu müstəmləkələrin istismar edilməsindən böyük gəlir götürürdü. Nəhayət, La-Manş və Pa-de-Kale boğazlarından keçən mühüm dəniz ticarət yollarında əlverişli coğrafi mövqeyi ölkəyə Yer kürəsinin bütün regionları ilə əlaqə yaratmağa imkan verirdi. Böyük Britaniyanın iqtisadiyyatının sürətli inkişafına ölkə ərazisində müxtəlif faydalı qazıntı yataqlarının, xüsusilə və daş kömür hövzələrinin bir-birinə yaxın yerləşməsi çox böyük təsir göstərmişdir. Belə amil metallurgiyanın güclü inkişafına, metallurgiya isə müstəmləkələrin ələ keçirilməsində və Dünya Okeanında hökmranlıq edilməsində mühüm rol oynayan güclü dəniz donanmasının yaradılmasına imkan vermişdir. Keçmiş mövqeyini itirməsinə baxmayaraq Böyük Britaniya indi də dünyanın yüksək inkişaf etmiş sənayeyə malik başlıca ölkələrindən biridir. Böyük Britaniya İnkişaf Etmiş Ölkələr arasında kapital ixracatına görə yalnız ABŞ və Yaponiyadan geri qalır. XX əsrin 80-ci illərindən başlayaraq neft hasilatının sürətlə artması onun iqtisadi strukturunun yenidən qurulmasına, iqtisadiyyatın inkişafına imkan yaratmışdır. Bununla yanaşı Böyük Britaniya, əvvəllər Britaniya imperiyasına daxil olan ölkələrin Birliyini yaratmış və ona rəhbərlik edir. Bu, keçmiş müstəmləkə ölkələri ilə əlaqələri tənzimləyən özünəməxsus iqtisadi birlik formasıdır.
Sənaye
Böyük Britaniya sənayesinin strukturu digər başlıca İEÖ-i xatırladır. Mürəkkəb və çoxsahəli maşınqayırma mühüm rol oynayır. Elektrotexnika, elektronika, , cihazqayırma və avtomobilqayırmanın inkişafına görə London, Birmingem-Koventri rayonları, dəzgahqayırma və avtomobilqayırmaya görə Birminhem, toxuculuq maşınqayırmasına görə Mançester, gəmiqayırmaya görə Qlazqo, idxal xammala əsaslanan metallurgiyanın inkişafına görə Şeffild, Kardiff və dəniz sahili şəhərlər fərqlənir. Şimal dənizinin dayazlıqlarından çıxarılan neft və təbii qaza əsaslanır
Kənd təsərrüfatı
Böyük Britaniyanın intensiv inkişaf etmiş kənd təsərrüfatında heyvandarlıq üstünlük təşkil edir. Ölkənin şimal və qərbində günəşli günlərin məhdudluğu taxıl bitkilərinin yetişdirilməsinə imkan vermir. Rütubətli okean iqlimində otlaq və çəmənliklər mal-qaranı yaşıl otla yaxşı təmin edir. Böyük Britaniyanın kənd təsərrüfatı əhalinin ərzağa olan tələbatını təmin etmir. Kənd təsərrüfatı məhsullarına buğda, tərəvəz, dana əti, quzu əti, quş əti, balıq, kartof aiddir.
Təbii ehtiyatlar
Təbii ehtiyatlar: daş kömür, neft, təbii qaz, əhəng daşı, metal, duz, gil, gips, qurğuşun, manqan.
Mədəniyyət
Keçən əsrin 60-cı illərində The Beatles və "Rollinq stounz"un populyarlığının çiçəklənməsindən bu günə kimi Böyük Britaniya gənc mədəniyyətinin avanqardı olaraq qalır. Ölkənin Uilyam Şekspir və şotland Robert Berns, uelsli və şimali irlandiyalı Şeymas Xini də daxil olmaqla, zəngin ədəbiyyat irsi var. Barokko dövrü ndən, XX əsrdə qədər, dünyaya klassik bəstəkarlar verən milli musiqi qədim köklərə malikdir.
Şəhərləri
Ənənə və mərasimlər
- Böyük Britaniyada Pasxa, Milad və Yeni il bayramlarından başqa bütün digər bayramlar ancaq bazar ertəsi günü keçirilir.
Din
Birləşmiş Krallıqda hakim din xristianlığın müxtəlif formalarıdır. Dövlət siyahıya almasının nəticələrinə görə, iyirminci əsrin ortalarındandan bəri kilsəyə müntəzəm olaraq gələnlərin sayında kəskin azalmaya və immiqrasiya və demoqrafik dəyişikliklər nəticəsində başqa dinlərə sitayiş edənlərin sayının artmasına baxmayaraq, vətədaşların əksəriyyəti xristiandır.
İstinadlar
- Ruling the Root: Internet Governance and the Taming of Cyberspace.
- Official country code for Britain = GB or UK?.
- (PDF). 2019-11-01 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-01-23.
- (PDF). 2019-11-01 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-01-23.
- (PDF). 2019-11-01 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-01-23.
- . 2013-07-31 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-03-07.
Xarici keçidlər
- Office for National Statistics : The UK population: by ethnic group, April 2001
- http://ukinazerbaijan.fco.gov.uk/az/our-offices-in-azerbaijan/britian-azer 2009-01-20 at the Wayback Machine
- https://en.wikipedia.org/wiki/Withdrawal_from_the_European_Union
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Birlesmis Kralliq ing United Kingdom ve ya resmi adi ile Boyuk Britaniya ve Simali Irlandiya Birlesmis Kralligi ing United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland Simal qerbi Avropada dovlet Birlesmis Kralliq Boyuk Britaniya adasini Irlandiya adasinin simal serq hissesini ve Britaniya adalari daxilinde bir cox kicik adalari ehate edir Simali Irlandiya vasitesile Irlandiya Respublikasi ile quru serhedini bolusur Birlesmis Kralliq serqde Simal denizi cenubda La Mans bogazi cenub qerbde Kelt denizi qerbde ise Atlantik okeani ile ehate olunub Irlandiya denizi Boyuk Britaniya ve Irlandiya adalarini bir birinden ayirir Kralligin terkibinde dord dovlet Ingiltere Sotlandiya Uels ve Simali Irlandiya olmaqla konstitusiyali monarxiyadir Paytaxti ve en boyuk seheri London umumi sahesi 242 495 kvadrat kilometrdir Birlesmis Kralliq bezen qisa sekilde Boyuk Britaniya ve ya Britaniya kimi de adlandirilir Boyuk Britaniya ve Simali Irlandiya Birlesmis KralligiUnited Kingdom of Great Britain and Northern Ireland Royaume Uni de Grande Bretagne et d Irlande du NordBayraq Gerb d Dieu et mon droitHimn ing Dieu et mon droit source source track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track Resmi dilleri ingilis diliPaytaxt LondonIdareetme formasi konstitusiyali monarxiyaMonarx III CarlzBas Nazir Risi SunakSahesi Dunyada 78 ci Umumi 242 495 km2 km Su sahesi 1 51Ehalisi Ehali 68 138 484 nefer 21 ci Siyahiyaalma 2011 63 182 1178 nef Sixliq 270 7 nef km 50 ci UDM AQP Umumi 3 847 trilyon dollar 10 cu Adambasina 56 471 dollar UDM nominal Umumi 2023 3 159 trilyon dollar 6 ci Adambasina 46 371 dollar 24 cu III 2021 0 929 artim 18 ci Valyuta funt sterlinqInternet domeni uk gbGBBOK kodu GBRTelefon kodu 44Saat qursaqlari UTC 0Neqliyyatin yonu sol d Vikianbarda elaqeli mediafayllar Dovletinterkibine Boyuk Britaniya adasi Irlandiya adasinin simal serq hissesi ve coxsayli kicik adalar daxildir Materik Avropaya Fransa vasitesile La Mans kanali ile birlesir Boyuk Britaniya terkibinde dord dovlet Ingiltere Sotlandiya Uels ve Simali Irlandiya olmaqla konstitusiyali monarxiyadir Dovletin hazirki monarxi III Carlzdir Kral dunyanin daha 17 musteqil dovletin bascisi sayilir Bunlar bir vaxtlar yer sethinin 1 4 ni zebt etmis Britaniya Imperiyasindan qalma erazilerdir Britaniya Imperiyasi bir vaxtlar dunyanin yegane supergucu sayilirdi Lakin ardicil dunya muharibeleri ve XX esrin ikinci yarisindan imperiayada baslayan tenezzul prosesi onun suqutuna getirib cixardi Bununla bele Britaniya muasir dunyanin ehemiyyetli siyasi medeni iqtisadi nuve herbi gucu kimi qalmaqdadir Britaniya Birlesmis Milletler Teskilati yaninda Tehlukesizlik Surasinin daimi uzvu Boyuk Sekkizlerin ve Britaniya Milletler Birliyinin uzv dovleti ve Ikinci dunya muharibesinin kecmis sekkiz qalib dovletlerinden biridir TarixiEsas meqale Boyuk Britaniya tarixi Ingiltere Sotlandiya Uels ve Simali Irlandiyanin tarix oncesi dovrlerini ehate edir 1800 1922 illeri arasinda Irlandiyanin hamisi Birlesmis Kralligin bir hissesi sayildigi ucun bu dovrlerde Irlandiyanin tarixi de Birlesmis Kralliq tarixinin bir hissesi sayilir Birlesmis Kralligin en qedim xalqlarini keltler teskil edir E e 55 ve E e 410 illeri arasinda Britaniya adalari Roma Imperiyasina bagli Britannia eyaletini teskil V esrde bolge Xristianligin tesiri altina girdi Eyni illerde Cermen bir xalq olan Anqlosaksonlar boyuk kutleler halinda namizede koc etdiler 1066 1154 cu illeri arasinda yene bir Cermen irqi olan Normanlar namizedi ele kecirdiler Ingilisler bu Cermen irqlerinin davamini meydana getirmekdedirler Sotlandlar Uelsliler ve Irlandiyalilar ise Keltlerin davamidir CografiyasiDovlet Britaniya adalarinda Boyuk Britaniya Irlandiya adasinin simal serq hissesi hemcinin kicik adalar ve arxipelaqlar Hebrid Orkney ve Setland adalari Anqlsi Arran Vayt Atlantik okeanda yerlesir Simali Irlandiya Kelts ve Hebrid denizleri ile yuyulur Cenub serq sahili ile Fransanin simal sahili arasinda yalniz 35 km mesafe var Iki dovleti bir birinden La Mans bogazi ayirir Boyuk Britaniyanin sahesi 244 820 km 1993 cu ilin melumatina gore torpaq sahesinin 10 i mese ile ortulu idi 46 i otlaq ucun istifade edilmisdir ve 25 i kend teserrufatinda istifade edilmisdir Sahil uzunlugu 17 820 km dir Cenub sahil Avropa kontinenti ile uzunlugu 50 km olan 38 km su altinda olmaqla avrotunel vasitesile birlesir Bu dunyada en uzun sualti tuneldir Irlandiyanin Simali Irlandiya Respublikasi ile 360 kilometrlik quru serhedi var ve bu Boyuk Britaniyanin yegane quru serhedidir Ingiltere Boyuk Britaniyanin yarisindan cox erazisini ehate edir 130 395 kvadrat kilometr Bunun boyuk bir hissesi ovaliglardan ibaretdir Yukseklikler esasen erazinin simal Pennins ve simal qerbinde Kamberlend cemlenmisdir En uzun caylari Temza Severn ve Humberdir Sotlandiya Boyuk Britaniyanin 78 772 kvadrat kilometr ehate edir Sotlandiyanin erazisine esasen qerb ve simal hisselerinde yerlesen sekkiz ada daxildir Hebrid Orkney Setland ve basqa adalar Sotlandiya iki tamamile muxtelif regionlardan ibaretdir simal qerb hissede yerlesen Simali Sotlandiya dagliq erazi Haylend ve cenub serq hissede yerlesen Loulend Haylende demek olar ki Sotlandiyanin butun dagliq erazisini ehate edir Ben Nevis 1343 metr hundurluyu ile Britaniya adalarinin en yuksek zirvesi hesab olunur Uels Boyuk Britaniyanin 20 779 kvadrat kilometr ehate edir Uels esasen dagliq olkedir esas ehali ve senaye saheleri Kardiff Swansea ve Nyuport sahil seherlerinde o cumleden deqiq Cenubi Uels yerlesir Snoudon dagi 1085 m Uelsin en yuksek daglari Snoudonda yerlesir Snoudon dagi 1085 m Simali Irlandiya yalniz 13 843 kvadrat kilometr ehate edir ve esasen dagliq erazidir Simali Irlandiyain en yuksek noqtesi 852 m hundurluyu olan Sliv Donard zirvesi hesab olunur Inzibati qurulusuBoyuk Britaniya 4 tarixi cografi vilayetden Ingiltere Boyuk Britaniya adalari Uels Sotlandiya Simali Irlandiyadan ibaretdir Boyuk Britaniya adalari Irlandiya adasinin simal serq hissesi Anqlsi Vayt Normand Orkney Hebrid Setlend adalari ve bir sira kicik adalar Birlesmis Kralligin terkibine daxildir Vayt adasi Ingiltereye Anqlsi adasi Uelse Hebrid Setlend ve Orkney adalari Sotlandiyaya mensubdur Ingiltere 34 qrafliga two tier counties 32 London inzibati rayonuna ve 1 London seherine ve ya Boyuk London 36 metropoliya qrafliga metropolitan county 46 unitar rayona unitary authoritities bolunur Sotlandiya 32 unitar rayondan ibaretdir Simali Irlandiya 26 rayon surasindan ibaretdir Uels 22 unitar rayondan ibaretdir Xarici siyasetiBirlesmis Kralligin xarici siyasetinin esas prioritetleri asagidakilardir Olkenin tehlukesizliyinin temin edilmesi Birlesmis Kralligin enerji dasiyicilari ile temin edilmesinin tehlukesizliyi ve fasilesizliyinin temin edilmesi olkenin iqtisadi maraqlarinin qorunmasi dunyada demokratiyanin qanunun aliliyi prinsipinin yayilmasi ve mohkemlendirilmesi insan huquqlarinin temin edilmesi uzerinde nezaret yeni munaqiselerin yaranmasinin qarsisinin alinmasi hazirda movcud olan munaqiselerin nizamlanmasinda istirak etmek umumdunya siyasi sisteminin sabitliyinin saxlanilmasi olke erazisinde terror aktlarinin toredilmesinin qarsisinin alinmasi kutlevi qirgin silahlarinin yayilmasinin qarsisinin alinmasi Birlesmis Kralligin qeyri qanuni miqrasiya narkotiklerin qeyri qanuni dovriyyesi insan alveri ve diger beynelxalq cinayetlerden qorunmasinin temin edilmesi hemcinin qlobal miqyasda beynelxalq cinayetkarligin seviyyesinin asagi salinmasi NATO Avropa Ittifaqi BMT G8 cercivesinde Boyuk sekkizlik feal siyaset aparilmasi Birlesmis Kralligin dunya siyaseti meselelerine ve qlobal problemlerin helline maksimum tesir gostermek istiqametinde effektiv coxterefli emekdasliq sistemini desteklemesi BMT Tehlukesizlik Surasinin islahatlarinin desteklenmesi Rusiya Cin Yaponiya Hindistan ile daha six emekdasliq munasibetlerinin qurulmasi Islam dovletleri ile konstruktiv qarsiliqli elaqeler in qurulmasi muselman dovletlerinde siyasi ve sosial islahatlarin desteklenmesi ABS ve Avropa Ittifaqi olkeleri ile six elaqelerin qurulmasi Birlesmis Kralliq ucun beynelxalq terrorizm tehlukesinin azaldilmasi Efqanistan ve Iraqin berpa olunmasi prosesinde istirak etmeye davam etmek Efqanistanda opium istehsalinin ehemiyyetli derecede azaldilmasi ve yaxin 10 il erzinde tamamile aradan qaldirilmasi beynelxalq terefdaslarla qarsiliqli elaqeler vasitesile Cenubi Asiya Yaxin Serq Balkanlar ve diger regionlarda gerginliyin seviyyesinin azaldilmasi Iran ve Simali Koreyanin nuve silahi elde etmesinin qarsisinin alinmasi Birlesmis Kralligin NATO nun muasirlesdirilmesi ve Avropa Ittifaqinin mudafie imkanlarinin tekmillesdirilmesi yolu ile Avropada tehlukesizliyin mohkemlendirilmesi etraf muhitle bagli semereli siyasetin temin edilmesi IqtisadiyyatiUmumi melumatlar Iqtisadiyyatin muhum saheleri avtomatlasdirma avadanligi elektrik avadanligi demiryol avadanligi gemiqayirma teyyare elektrik ve rabite avadanligi kagiz istehsali neft kimya senayesi yungul senaye ve geyimler yeyinti senayesi UDM 2 224 trilyon 2009 UDM nin artimi 4 8 2009 Sektorlarin payina dusen UDM kend teserrufati 1 2 senaye 23 8 xidmetler 75 2009 Adambasina umumi daxili mehsul 35 200 2009 Budce Gelirler 880 8 milyard Xercler 1 129 trilyon 2009 Ixrac 357 3 milyard 2009 Ixrac terefdaslari ABS 13 8 Almaniya 11 5 Niderland 7 8 Fransa 7 6 Irlandiya 7 5 Belcika 5 3 Ispaniya 4 1 Ixrac mehsullari masinqayirma mehsullari yanacaq kimya senayesi mehsullari erzaq icki tutun Idxal 486 mlrd 2009 Idxal terefdaslari Almaniya 13 ABS 8 7 Cin 7 5 Niderland 7 4 Fransa 6 8 Norvec 6 Belcika 4 7 Italiya 4 1 Idxal mehsullari masinqayirma mehsullari avadanliqlar yanacaq erzaqIqtisadiyyatin tarixi XIX esrin axirlarinadek Boyuk Britaniya dunya teserrufatinda agaliq etmisdir Bunun baslica sebebi Boyuk Britaniyanin kapitalizmin veteni senaye cevrilisinin besiyi olmasi ile dunyanin senaye emalatxanasina cevrilmesi ile izah olunur Bununla yanasi olduqca iri mustemlekelere malik Boyuk Britaniya bu mustemlekelerin istismar edilmesinden boyuk gelir gotururdu Nehayet La Mans ve Pa de Kale bogazlarindan kecen muhum deniz ticaret yollarinda elverisli cografi movqeyi olkeye Yer kuresinin butun regionlari ile elaqe yaratmaga imkan verirdi Boyuk Britaniyanin iqtisadiyyatinin suretli inkisafina olke erazisinde muxtelif faydali qazinti yataqlarinin xususile ve das komur hovzelerinin bir birine yaxin yerlesmesi cox boyuk tesir gostermisdir Bele amil metallurgiyanin guclu inkisafina metallurgiya ise mustemlekelerin ele kecirilmesinde ve Dunya Okeaninda hokmranliq edilmesinde muhum rol oynayan guclu deniz donanmasinin yaradilmasina imkan vermisdir Kecmis movqeyini itirmesine baxmayaraq Boyuk Britaniya indi de dunyanin yuksek inkisaf etmis senayeye malik baslica olkelerinden biridir Boyuk Britaniya Inkisaf Etmis Olkeler arasinda kapital ixracatina gore yalniz ABS ve Yaponiyadan geri qalir XX esrin 80 ci illerinden baslayaraq neft hasilatinin suretle artmasi onun iqtisadi strukturunun yeniden qurulmasina iqtisadiyyatin inkisafina imkan yaratmisdir Bununla yanasi Boyuk Britaniya evveller Britaniya imperiyasina daxil olan olkelerin Birliyini yaratmis ve ona rehberlik edir Bu kecmis mustemleke olkeleri ile elaqeleri tenzimleyen ozunemexsus iqtisadi birlik formasidir Senaye Boyuk Britaniya senayesinin strukturu diger baslica IEO i xatirladir Murekkeb ve coxsaheli masinqayirma muhum rol oynayir Elektrotexnika elektronika cihazqayirma ve avtomobilqayirmanin inkisafina gore London Birmingem Koventri rayonlari dezgahqayirma ve avtomobilqayirmaya gore Birminhem toxuculuq masinqayirmasina gore Mancester gemiqayirmaya gore Qlazqo idxal xammala esaslanan metallurgiyanin inkisafina gore Seffild Kardiff ve deniz sahili seherler ferqlenir Simal denizinin dayazliqlarindan cixarilan neft ve tebii qaza esaslanir Kend teserrufati Boyuk Britaniyanin intensiv inkisaf etmis kend teserrufatinda heyvandarliq ustunluk teskil edir Olkenin simal ve qerbinde gunesli gunlerin mehdudlugu taxil bitkilerinin yetisdirilmesine imkan vermir Rutubetli okean iqliminde otlaq ve cemenlikler mal qarani yasil otla yaxsi temin edir Boyuk Britaniyanin kend teserrufati ehalinin erzaga olan telebatini temin etmir Kend teserrufati mehsullarina bugda terevez dana eti quzu eti qus eti baliq kartof aiddir Tebii ehtiyatlar Tebii ehtiyatlar das komur neft tebii qaz eheng dasi metal duz gil gips qurgusun manqan MedeniyyetKecen esrin 60 ci illerinde The Beatles ve Rollinq stounz un populyarliginin ciceklenmesinden bu gune kimi Boyuk Britaniya genc medeniyyetinin avanqardi olaraq qalir Olkenin Uilyam Sekspir ve sotland Robert Berns uelsli ve simali irlandiyali Seymas Xini de daxil olmaqla zengin edebiyyat irsi var Barokko dovru nden XX esrde qeder dunyaya klassik bestekarlar veren milli musiqi qedim koklere malikdir SeherleriEsas meqale Boyuk Britaniya seherlerinin siyahisiEnene ve merasimlerBoyuk Britaniyada Pasxa Milad ve Yeni il bayramlarindan basqa butun diger bayramlar ancaq bazar ertesi gunu kecirilir DinEsas meqale Boyuk Britaniyada din Birlesmis Kralliqda hakim din xristianligin muxtelif formalaridir Dovlet siyahiya almasinin neticelerine gore iyirminci esrin ortalarindandan beri kilseye muntezem olaraq gelenlerin sayinda keskin azalmaya ve immiqrasiya ve demoqrafik deyisiklikler neticesinde basqa dinlere sitayis edenlerin sayinin artmasina baxmayaraq vetedaslarin ekseriyyeti xristiandir IstinadlarRuling the Root Internet Governance and the Taming of Cyberspace ISBN 978 0 262 63298 0 Official country code for Britain GB or UK PDF 2019 11 01 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 2019 01 23 PDF 2019 11 01 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 2019 01 23 PDF 2019 11 01 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 2019 01 23 2013 07 31 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2009 03 07 Xarici kecidlerOffice for National Statistics The UK population by ethnic group April 2001 http ukinazerbaijan fco gov uk az our offices in azerbaijan britian azer 2009 01 20 at the Wayback Machine https en wikipedia org wiki Withdrawal from the European UnionHemcinin baxBritaniya Imperiyasi II Elizabet