Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
|
|---|
| Müharibə |
| Hərbi tarix |
| · Qədim dövr müharibələri · Barıt müharibələri · |
| · İnformasiya müharibələri · · · |
| Silahlar |
| · Artilleriya Bioloji silahlar · Kimyəvi silahlar · · Nüvə silahı Psixoloji silah |
| Gücdən salma taktikası · Partizan müharibəsi |
| Hərbi logistika |
| · |
| Digər |
| · · · · |
Nüvə silahı (atom silahı) — atom nüvəsinin parçalanma reaksiyası nəticəsində nüvədaxili enerjinin (atom enerjisinin) bir hissəsinin ayrılması hesabına çox qüvvətli partlayış yaradan aviasiya bombasıdır. Nüvə reaksiyaları (bölünmə və ya sintez reaksiyaları, yaxud hər ikisi birlikdə) nəticəsində qapalı həcmdə böyük miqdarda ayrılan nüvədaxili enerjidən baş verən partlayış təsirli silahların ümumi adıdır. Bu reaksiyalarda maddənin kütlə vahidindən ayrılan enerji adi partlayıcı maddədəkinə (trotildəkinə) nisbətən 20–80 mln. dəfə artıq olur. Son dərəcə sürətlə və külli miqdarda ayrılan enerji nüvə partlayışı kimi meydana çıxır və öz gücünə və zədələyici amillərinin (zərbə dalğası, işıq şüalanması, nüfuzedici radiasiya, radioaktiv zəhərlənmə və elektromaqnit impulsu) xarakterinə görə adi döyüş sursatlarının partlayışından fərqlənir.
İlk atom bombaları haqqında
İlk atom bombası İkinci dünya müharibəsinin sonunda ABŞ-də hazırlanmışdır. Atom bombası havada (istənilən hündürlükdə, yer səthində və su altında, lazımı dərinlikdə) partladıla bilər; 1945-ci ilin iyulunda ABŞ atom bombasını sınaqdan çıxardıqdan sonra Yaponiyanın Xirosima (avqustun 6-da) və Naqasaki (avqustun 9-da) şəhərlərinə partlayış gücü 20 min ton trotil partlayışına ekvivalent olan 2 bomba atmışdır. Xirosimada 200 minə yaxın adam ölmüş və itkin düşmüş, sonralar şüa xəstəliyindən və yaralanmadan daha 35 min adam ölmüşdür.
Müasir nüvə silahları
Müasir nüvə silahı kompleksi (raket-nüvə silahı) müxtəlif növ nüvə döyüş sursatından, onları hədəfə çatdıran vasitələrdən və idarəetmə vasitələrindən ibarətdir. Nüvə enerjisinin alınması üsuluna görə, ağır kimyəvi elementlərin (235U, 239Pu) atom nüvələrinin zəvcirvari parçalanması reaksiyasına əsaslanan nüvə bombaları (əvvəllər "atom bombası" adlandırılırdı) və yüngül elementlərin (məs., hidrogen izotoplarının) atom nüvələrinin siitez reaksiyasına əsaslanan istilik-nüvə (hidrogen) bombaları var. Zədələyici amillərin xarakteri eyni olduğu üçün hər ikisinə nüvə silahı deyilir. Neytron döyüş sursatı, habelə hidrogen-uran döyüş sursatları nüvə silahının xüsusi növləridir. Nüvə silahı ən güclü kütləvi qırğın vasitəsidir; inzibati mərkəzləri, sənaye və hərbi obyektləri dağıtmaq, canlı qüvvəni məhv etmək, yanğınlar törətmək, mühiti radioaktiv zəhərləmək və s. məqsədi güdür. Nüvə silahı insanlara güclü mənəvi və psixoloji təsir göstərir.
Hazırda rəsmi olaraq ABŞ, Rusiya, Böyük Britaniya, Fransa və Çinin silahlı qüvvələri nüvə silahına malikdirlər. Raket-nüvə silahının meydana çıxması hərb elminin inkişafına güclü təkan verdi, döyüş əməliyyatlarının aparılması üsullarının xeyli dəyişməsinə səbəb oldu.
Atom bombalarının dağıdıcı təsirləri
Dünyada nüvə silahları ehtiyatı
"Nüvə sınaqları bülleteni"nə görə nüvə döyüş başlıqlarının miqdarı
| Nüvə başlıqları (ümumi) | Nüvə başlıqları (yerləşdirilmiş) | İlk test (tarixi) | İlk test (məkan) | HNSQM statusu | Çatdırılma üsulları | Testlər | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Birləşmiş Ştatlar | 5,244 | 1,670 | 16 iyul, 1945 (Trinity) | Alamogordo, New Mexico | imzalanmış | Nüvə triadası | 1,054 |
 Rusiya | 5,889 | 1,674 | 29 avqust, 1949 (RDS-1) | Semipalatinsk, Qazax SSR | ratifikator | dəniz əsaslı | 715 |
 Birləşmiş Krallıq | 225 | 120 | 3 oktyabr, 1952 (Hurricane) | Montebello Adaları, Avstraliya | ratifikator | dəniz əsaslı | 45 |
 Fransa | 290 | 280 | 13 fevral, 1960 (Gerboise Bleue) | Rəqqan, Fransız Əlcəzairi | ratifikator | dəniz və hava əsaslı | 210 |
 Çin | 410 | 0 | 16 oktyabr, 1964 (596) | Lobnor, Sintszyan | imzalanmış | Nüvə triadası | 45 |
 Hindistan | 164 | 0 | 18 may, 1974 (Happy Krishna) | Pokran, Racastan | imzalanmamış | Nüvə triadası | 6 |
 İsrail | 90 | 0 | 1960–79 | Bilinmir | imzalanmış | Şübhəli nüvə sınağı | Bilinmir |
 Pakistan | 170 | 0 | 28 may, 1998 (Chagai-1) | Ras Koh təpələri, Bəlucistan | imzalanmamış | quru və dəniz əsaslı | 6 |
 Şimali Koreya | 30 | 0 | 9 oktyabr, 2006 | Kilju, Hamqyon-Pukto | imzalanmamış | quru və dəniz əsaslı | 6 |
Zərbə dalğası. Nüvə partlayışının ilk anından sonra havada şar şəkilli işıq sahəsi əmələ gəlir. Əmələ gəlmiş şarın daxilində partlayış məhsullarının istiliyi 10 milyon dərəcəyə, təzyiqi isə bir neçə milyard atmosferə çatır. Bunun nəticəsində şarı əhatə edən hava sərhəddində təzyiqin və temperaturun kəskin fərqi əmələ gəlir. Partlayış məhsulları məhdudlaşmış şarın səthindən sürətlə ətrafa yayılmağa başlayır və nəticədə havada zərbə dalğası yaranır.
Zərbə dalğası – partlayış mərkəzindən hər tərəfə səsdən iti sürətlə yayılan bərk sıxılmış hava qatından ibarətdir. Zərbə dalğasının zədələyici təsirini xarakterizə edən əsas parametrlər dalğanın ön həddindəki izafi təzyiq, dalğanın surət təzyiqi və izafi təzyiqin təsir müddətidir. İzafi təzyiq yaranmış maksimal atmosfer təzyiqi ilə zərbə dalğasından əvvəlki normal atmosfer təzyiqinin fərqinə bərabərdir. İzafi təzyiq hər sm². kq. qüvvə ilə ifadə olunur və KP (kilopaskalla) ölçülür.
Zərbə dalğası nəticəsində binalar, qurğular, tikililər dağılır, insanlar isə müxtəlif dərəcəli zədələr alırlar. İzafi təzyiqin miqdarından asılı olaraq zədələr aşağıdakı növlərə bölünür:
– yüngül zədələnmə — izafi təzyiq 20 – 40 kPa bərabər olanda baş verir. Bu zaman yüngül kontuziya, qol və qıç nahiyələrinin burxulması və eşitmə qabiliyyətinin müvəqqəti itirilməsi baş verir;
– orta zədələnmə – izafi təzyiq 40
– 60 kPa bərabər olanda baş verir. Belə hallarda bədənin ümumi kontuziyası, qol və qiç nahiyələrinin bərk burxulması, burun və qulaqlardan qanaxma baş verir;
– ağır zədələnmə – izafi təzyiq 60 – 100 kPa bərabər olanda baş verir. Bu zaman qol və qıç nahiyələrinin sınması, daxili orqanların zədələnməsi, burun və qulaqlardan şiddətli qanaxma baş verir.
– ən ağır zədələnmə – izafi təzyiq 100 kPa — dan yüksək olanda baş verir. Bu zaman sümüklərin sınması, daxili orqanların dağılması, daxili qanaxma və beyin silkələnməsi baş verir və ölümlə nəticələnir.
Zərbə dalğasının önündə izafi təzyiq 10 kPa – dan artıq olan sahələr nüvə dağıntı ocağı adlandırılır. Dağıntıların xarakterinə görə belə sahələr 4 növə ayrılır: tam dağıntı zonası, güclü dağıntı zonası, orta dağıntı zonası və zəif dağıntı zonası.
1. Nüvə partlayışı mərkəzinə ən yaxın sahələrə tam dağıntı zonası deyilir. Bu sahənin hüdudları daxilində zərbə dalğasının yaratdığı izafi təzyiq 50 kPa-dan artıq olur. Burada istehsalat və yaşayış binaları tamamilə dağılır, partlayış mərkəzinin lap yaxınlığında isə sığınacağların bir qismi uçulur. Küçələrdə başdan — başa uçqunlar əmələ qəlir və sığınacaqların giriş yolları uçqunlarla tutulur.
2. İzafi təzyiqin təsirinə 50 kPa-dan – 30 kPa-dək məruz qalmış sahələr güclü dağıntı zonası adlandırılır. Buradakı bina və qurğular əsasən dağılır, sığınacaqlar və yeraltı kommunal-enerqetika şəbəkələrinin əksəriyyəti salamat qalır.
3. İzafi təzyiqin təsirinə 30 kPa-dan – 20 kPa-dək məruz qalmış sahələr orta dərəcəli dağıntı zonası adlandırılır. Bu zonanın hüdudları daxilindəki binalar orta dərəcədə dağılır, yeraltı sığınacaq və şəbəkələr salamat qalır. Küçələrin müxtələf yerlərində uçqunlar yarana bilər.
4. İzafi təzyiqin təsirinə 20 kPa- dan –10 kPa-dək məruz qalmış sahələr zəif dağıntılar zonası adlandırılır. Bu zaman binanın ikinci dərəcəli elementləri yəni qapı və pəncərələri, artırmaları və daxili arakəsmələri dağılır, küçələrdə tək — tək uçqunlar yaranır.
Zərbə dalğasının zədələyici təsiri partlayışın qücündən, partlayışın növündən, partlayış mərkəzindən olan məsafədən və yerin relyefindən asılı olur. 20 kilotonluq nüvə partlayışı zamanı zərbə dalğası 1 km məsafəyə 2 saniyə, 2 km məsafəyə 5 saniyə, 3 km məsafəyə 8 saniyə ərzində çatır.
Zərbə dalğasından ən etibarlı mühafizə üsulu mühafizə qurğularında yerləşməkdir, həmçinin xəndəklərdən, yeraltı zirzəmilərdən və yerin relyefindən də müəyyən qədər istifadə etmək mümkündür.
2. İşıq şüalanması. Nüvə partlayışının işıqlanma sahəsi işıq şüasının mənbəyi adlanır, hansı ki, əsasını közərmiş hava və müəyyən miqdarda közərmiş partlayış məhsulları təşkil edir. İşıqlanma sahəsində havanın işıqlanma müddəti əsasən nüvə partlayışının gücündən asılı olaraq bir saniyədən bir neçə on saniyəyə qədər davam edir.
İşıq şüasının əsas məhvedici təsiri ona əsaslanır ki, müxtəlif örtüklər və bədən quruluşları işıq enerjisini udmağa və qızmağa qadirdirlər. Buna görə işıq şüalarının təsiri nəticəsində müxtəlif sahələrin səthində alışma, yanma, kömürləşmə, ərimə və buxarlanma halları baş verir.
İşıq şüalanması — nüvə partlayışı zamanı meydana çıxan od kürəsinin saçdığı gözə görünən ultrabənövşəyi və infraqırmızı işıq selidir. İşıq şüalanmasının zədələyici təsiri işıq impulsundan, yəni işıq şualarına nisbətən şaquli yerləşmiş səthin hər kv. sm-nə, şualanma ərzində düşən işıq enerjisinin miqdarından asılı olur və KC/m² ölçülür. İşıq şualanması yaşayış məntəqələrində və meşələrdə kütləvi yanğınlar törədir, insan bədənində isə yanıqlar əmələ qətirir. İşıq impulsunun miqdarından asılı olaraq insanlar bir neçə dərəcəli yanıqlar ala bilər:
– birinci dərəcəli yanıqlar işıq impulsu 80 – 160 KC\m² olarkən əmələ gəlir və bu zaman dərinin qızarması baş verir;
– ikinci dərəcəli yanıqlar işıq impulsu 160 – 400 KC\m² olarkən əmələ gəlir və bu zaman dəridə suluqların əmələ gəlməsi baş verir;
– üçüncü dərəcəli yanıqlar işıq impulsu 400 – 600 KC\m² olarkən əmələ gəlir və bu zaman dərinin ölməsi baş verir;
– dördüncü dərəcəli yanıqlar işıq impulsu 600 KC\m² – dən yuxarı olarkən əmələ gəlir və bu zaman damarların və sümüyün yanması baş verir.
İnsanların aldığı yanıqların dərəcələri işıq şualanmasının miqdarından, paltarın növündən, kipliyindən və rəngindən asılıdır. Açıq rəngli və gen paltar qeyinmiş insanlar, qara və dar paltar qeyinmiş insanlara nisbətən az yanıqlar alırlar.
Müxtəlif sahələrdə yaranan işıq impulsunun təsiri nüvə partlayışının növündən, gücündən, məsafədən və hava şəraitindən asılı olur. Yağmurlu və dumanlı havada işıq impulsunun təsiri qat – qat azalır.
Sığınacaqlar və daldalanacaqlar işıq şualanmasının təsirindən qorunmaq üçün ən etibarlı yerlərdir. Bütün kölgə salan əşyalar da insanları işıq şualanmasından qoruya bilir.
3. Nüfuzedici radiasiya – qamma şüalanması və neytronlar selindən ibarətdir. Nüfuzedici radiasiya nüvə partlayışından sonra cəmi 10–15 saniyə ərzində mühafizə olunmamış canlı orqanizmlərə təsir edir.
O gözə görünmür, hiss edilmir, lakin məlum olan bütün materiallardan keçir və uzaq məsafələrə yayılaraq insanların zədələnməsinə səbəb olur. Qamma-şüalar elektromaqnit dalğası axınıdır və öz təbiətinə görə rentgen şüaları ilə eynidir. Qamma şuaları insan orqanizmini şualandırarkən canlı hüceyrələrin molekulları ionlaşır, onların həyat fəaliyyəti pozulur və nəticədə insan şua xəstəliyinə tutulur.
Şüa xəstəliyinin əlamətləri: Hərarətin artması, ürək bulanması, mədənin pozulması, selikli qişalarda qanaxmanın baş verməsi.
Radiasiya dozasından asılı olaraq şüa xəstəliyinin gizli inkişaf dövrü bir neçə saatdan bir neçə həftəyədək davam edə bilər. Şüa xəstəliyinin üç dərəcəsi olur. Bu dərəcələr alınan şualanma dozasından və şüalanmaya məruz qalma vaxtından asılı olur:
– birinci dərəcəli şüa xəstəliyi – şüalanma dozası 100 – 200 R olarkən baş verir və xəstəliyin gizli inkişaf dövrü üç həftəyədək davam edir.
– ikinci dərəcəli şüa xəstəliyi – şüalanma dozası 200 – 400 R olarkən baş verir və xəstəliyin gizli inkişaf dövrü bir həftəyədək davam edir.
– üçüncü dərəcəli şüa xəstəliyi – şüalanma dozası 400 – 600 R olarkən baş verir və xəstəliyin gizli inkişaf dövrü bir necə saat təşkil edır.
Nüfuzedici radiasiyanın təsiri udulan doza ilə qiymətləndirlir və Rentgen, Qrey, Rad ölçü vahidləri ilə ölçülür. Bir rentqen — qamma şüalanmanın elə dozasıdır ki, bunun nəticəsində 0 °C temperaturda və 760 mm civə sütunu təzyiqi şəraitində quru havanın 1sm³ — də təxminən 2 milyard cüt ion əmələ qalır.
Müxtəlif sıx və qalın materiallardan keçərkən nüfuzedici radiasianın təsiri zəifləyir. Bəzi materialların radiasiyanı yarıyadək zəiflətmə qabiliyyəti var. Məsələn: poladın – 3 sm, betonun — 10 sm, torpağın – 14 sm, suyun – 23 sm, ağacın – 30 sm qalınlığı nüfuzedici radiasiyanı iki dəfə azaldır.
Nüfuzedici radiasiyadan mühafizə, məhz materialların bu xusiyyətinə əsaslanır.
4. Radioaktiv çirklənmə
Radioaktiv çirklənmə nüvə partlayışının digər məhvedici faktorlarından fərqli olaraq, insanları və ərazini uzun müddətdə öz təsiri altında saxlayır. Radioaktiv çirklənmənin mühüm xüsusiyyətlərindən biri odur ki, onu nə iyinə nə də dadına görə təyin etmək mümkün deyil. Onu ancaq xüsusi doza ölçən cihazların köməyi ilə təyin etmək olur.
Radioaktiv çirklənmənin əsas mənbəyi – nüvə partlayışının bölünən hissələridir. Nüvə bölünməsi prosesində böyük miqdarda müxtəlif maddələrin mürəkkəb qarışığı əmələ gəlir. Bu qarışıqlar Mendeleyev dövri sisteminin orta hissəsində yerləşən 35 kimyəvi elementin 200 izotopunu özündə birləşdirir.
Radioaktiv çirklənmənin mənbəyini bölünən nüvə hissəcikləri və radioaktiv enerji təşkil edir.
Nüvə partlayışı zamanı çoxlu radioaktiv maddələr yaranır və bu maddələr yerə çökərək ərazinin zəhərlənməsinə səbəb olur. Nüvə partlayışı baş verəndən sonrakı anlardan radioaktiv zərrəciklər odlu kürənin tərkibində olur. Odlu kürə buxara və tüstüyə bürünərək hündürə qalxır və bir neçə saniyədən sonra topa buludlara çevrilir. Hündürə qalxan hava axınları yerdən toz- torpağı göyə qaldırır və onları radioaktiv buludla birlikdə aparır. Yuxarı qalxan toz -torpaq radioaktivləşir. İri toz buludlarının bir hissəsi bilavasitə partlayış rayonunda yerə çökür, qalan hissəcikləri isə buludun tərkibində qalıb hava axınları vasitəsilə partlayış mərkəzindən yüzlərlə km. məsafələrə aparılır.
Radioaktiv zəhərlənmənin dərəcəsi ilk növbədə partlayışın gücündən və növündən asılıdır. Bundan əlavə partlayışdan sonra keçən müddətdən, partlayış mərkəzinə qədər olan məsafədən, meterioloji şəraitdən, küləyin istiqamətindən və yerin relyefindən asılı olur.
Yerin radioaktiv çirklənməsi radiasiya səviyəsi ilə xarakterizə olunur və R\saatla ölçülür. Radiasiya səviyəsi – insanın həmin ərazidə bir saat qaldığı müddət ərzində aldığı şüalanma dozasını göstərir. Radiasiya səviyəsi 0,5R\saat və ondan çox olan ərazilər zəhərlənmiş sayılır.
Yerin radioaktiv zəhərlənməsinin xarakterik xusussiyəti ondan ibarətdir ki, radioaktiv maddələrin təbii surətdə parçalanması nəticəsində radiasiyanın səviyəs aşağı düşür. Vaxt 7 dəfə artdıqca radiasiya səviyəsi 10 dəfə azalır.
Radioaktiv çirklənmədən mühafizə olunmaq üçün sığınacaqlardan və radiasiya əleyhinə daldalanacaqlardan, həmçinin fərdi mühafizə vasitələrindən istifadə etmək lazımdır. Bədənin səthini radioaktiv çirklənmədən adi paltarlarla da mühafizə etmək mümkündür.
Təhlükəsiz radiasiya dozaları:
– sülh dövründə təhlükəli obyektlərdə işləyənlər – bir il ərzində 5R. (həmin obyektlərin yaxınlığında yaşayanlar bir il ərzində 0,5 R).
– müharibə dövründə birdəfəlik doza 4 gün ərzində 50 R, çoxdəfəlik dozalar: bir ay ərzində 100 R, üç ay ərzində 200 R, bir il ərzində 300 R təşkil edilir.
5. Elektromaqnit impulsu Nüvə partlayışlarından istiqamətlənən elektromaqnit sahəsinə elektromaqnit impulsu deyilir. Elektromaqnit impulsun yaranması Komptonov (ingilis alimi) mexanizmi nəticəsinə əsaslanır. Nüvə partlayışı anında küllü miqdarda qamma kvantlar və neytronlar yayılır. Partlayışın qamma-kvantı, ətraf mühitin atomları ilə qarşılıqlı təsirdə, müsbət yüklü zəif ionlar və cəld elektronlar əmələ gətirir ki, bunlar da yeni qamma-kvantların törəmələri istiqamətində hərəkət edirlər. Nəticədə ətraf mühitin bu boşluğunda sərbəst elektrik cərəyanı və yüklü sahə əmələ gəlir. Öz növbəsində cəld elektronlar mühitdə ionlaşaraq, müsbət yüklənmiş ionlar və zəif elektronlar yaradırlar. Nəticədə bu mühit elektrik keçirici olur. Elektrik sahəsinin təsiri altında, yaranmış cəld elektronların, zəif elektronlara qarşı hərəkətə başlamasından elektronlarda cərəyan keçiriciliyi yaranır.
Elektromaqnit impulsu radioelektron cihazlara və elektrotexniki avadanlıqlara (kabel və rabitə sistemi xətlərinə, idarəedilən cihazlara, elektrik təchizatına və digər qəbuledicilərə) məhvedici təsir göstərir. Bu cihazlarla işləyən insanların təhlükəsizliyi üçün tədbir görülməyibsə, elektromaqnit impulsu yüksək gərginliyi ilə insanları zədələyə bilər. Elektromaqnit impulsundan mühafizə vasitəsi kimi qoruyucu avtomat tərtibatlarından istifadə edilir.
İstinadlar
- Məmmədov Q. Ş. Xəlilov M. Y. Ekoloqların məlumat kitabı. "Elm" nəşriyyatı. Bakı: 2003. 516 s.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Nuve MuharibebmrHerbi tarix Qedim dovr muharibeleri Barit muharibeleri Informasiya muharibeleri Silahlar Artilleriya Bioloji silahlar Kimyevi silahlar Nuve silahi Psixoloji silahGucden salma taktikasi Partizan muharibesi o cumleden Bliskriq Muhasire Iqtisadi muharibe Nuve strategiyasi Herbi rutbeHerbi logistika DigerMuharibe cinayetleri Nuve silahi atom silahi atom nuvesinin parcalanma reaksiyasi neticesinde nuvedaxili enerjinin atom enerjisinin bir hissesinin ayrilmasi hesabina cox quvvetli partlayis yaradan aviasiya bombasidir Nuve reaksiyalari bolunme ve ya sintez reaksiyalari yaxud her ikisi birlikde neticesinde qapali hecmde boyuk miqdarda ayrilan nuvedaxili enerjiden bas veren partlayis tesirli silahlarin umumi adidir Bu reaksiyalarda maddenin kutle vahidinden ayrilan enerji adi partlayici maddedekine trotildekine nisbeten 20 80 mln defe artiq olur Son derece suretle ve kulli miqdarda ayrilan enerji nuve partlayisi kimi meydana cixir ve oz gucune ve zedeleyici amillerinin zerbe dalgasi isiq sualanmasi nufuzedici radiasiya radioaktiv zeherlenme ve elektromaqnit impulsu xarakterine gore adi doyus sursatlarinin partlayisindan ferqlenir Naqasakide atom bombasi partlayisi 1945 Ilk atom bombalari haqqindaIlk atom bombasi Ikinci dunya muharibesinin sonunda ABS de hazirlanmisdir Atom bombasi havada istenilen hundurlukde yer sethinde ve su altinda lazimi derinlikde partladila biler 1945 ci ilin iyulunda ABS atom bombasini sinaqdan cixardiqdan sonra Yaponiyanin Xirosima avqustun 6 da ve Naqasaki avqustun 9 da seherlerine partlayis gucu 20 min ton trotil partlayisina ekvivalent olan 2 bomba atmisdir Xirosimada 200 mine yaxin adam olmus ve itkin dusmus sonralar sua xesteliyinden ve yaralanmadan daha 35 min adam olmusdur Muasir nuve silahlariMuasir nuve silahi kompleksi raket nuve silahi muxtelif nov nuve doyus sursatindan onlari hedefe catdiran vasitelerden ve idareetme vasitelerinden ibaretdir Nuve enerjisinin alinmasi usuluna gore agir kimyevi elementlerin 235U 239Pu atom nuvelerinin zevcirvari parcalanmasi reaksiyasina esaslanan nuve bombalari evveller atom bombasi adlandirilirdi ve yungul elementlerin mes hidrogen izotoplarinin atom nuvelerinin siitez reaksiyasina esaslanan istilik nuve hidrogen bombalari var Zedeleyici amillerin xarakteri eyni oldugu ucun her ikisine nuve silahi deyilir Neytron doyus sursati habele hidrogen uran doyus sursatlari nuve silahinin xususi novleridir Nuve silahi en guclu kutlevi qirgin vasitesidir inzibati merkezleri senaye ve herbi obyektleri dagitmaq canli quvveni mehv etmek yanginlar toretmek muhiti radioaktiv zeherlemek ve s meqsedi gudur Nuve silahi insanlara guclu menevi ve psixoloji tesir gosterir Hazirda resmi olaraq ABS Rusiya Boyuk Britaniya Fransa ve Cinin silahli quvveleri nuve silahina malikdirler Raket nuve silahinin meydana cixmasi herb elminin inkisafina guclu tekan verdi doyus emeliyyatlarinin aparilmasi usullarinin xeyli deyismesine sebeb oldu Atom bombalarinin dagidici tesirleriEsas meqale Atom bombalarinin dagidici tesirleriDunyada nuve silahlari ehtiyati Nuve sinaqlari bulleteni ne gore nuve doyus basliqlarinin miqdari Nuve basliqlari umumi Nuve basliqlari yerlesdirilmis Ilk test tarixi Ilk test mekan HNSQM statusu Catdirilma usullari TestlerBirlesmis Statlar 5 244 1 670 16 iyul 1945 Trinity Alamogordo New Mexico imzalanmis Nuve triadasi 1 054Rusiya 5 889 1 674 29 avqust 1949 RDS 1 Semipalatinsk Qazax SSR ratifikator deniz esasli 715Birlesmis Kralliq 225 120 3 oktyabr 1952 Hurricane Montebello Adalari Avstraliya ratifikator deniz esasli 45Fransa 290 280 13 fevral 1960 Gerboise Bleue Reqqan Fransiz Elcezairi ratifikator deniz ve hava esasli 210Cin 410 0 16 oktyabr 1964 596 Lobnor Sintszyan imzalanmis Nuve triadasi 45Hindistan 164 0 18 may 1974 Happy Krishna Pokran Racastan imzalanmamis Nuve triadasi 6Israil 90 0 1960 79 Bilinmir imzalanmis Subheli nuve sinagi BilinmirPakistan 170 0 28 may 1998 Chagai 1 Ras Koh tepeleri Belucistan imzalanmamis quru ve deniz esasli 6Simali Koreya 30 0 9 oktyabr 2006 Kilju Hamqyon Pukto imzalanmamis quru ve deniz esasli 6 Zerbe dalgasi Nuve partlayisinin ilk anindan sonra havada sar sekilli isiq sahesi emele gelir Emele gelmis sarin daxilinde partlayis mehsullarinin istiliyi 10 milyon dereceye tezyiqi ise bir nece milyard atmosfere catir Bunun neticesinde sari ehate eden hava serheddinde tezyiqin ve temperaturun keskin ferqi emele gelir Partlayis mehsullari mehdudlasmis sarin sethinden suretle etrafa yayilmaga baslayir ve neticede havada zerbe dalgasi yaranir Zerbe dalgasi partlayis merkezinden her terefe sesden iti suretle yayilan berk sixilmis hava qatindan ibaretdir Zerbe dalgasinin zedeleyici tesirini xarakterize eden esas parametrler dalganin on heddindeki izafi tezyiq dalganin suret tezyiqi ve izafi tezyiqin tesir muddetidir Izafi tezyiq yaranmis maksimal atmosfer tezyiqi ile zerbe dalgasindan evvelki normal atmosfer tezyiqinin ferqine beraberdir Izafi tezyiq her sm kq quvve ile ifade olunur ve KP kilopaskalla olculur Zerbe dalgasi neticesinde binalar qurgular tikililer dagilir insanlar ise muxtelif dereceli zedeler alirlar Izafi tezyiqin miqdarindan asili olaraq zedeler asagidaki novlere bolunur yungul zedelenme izafi tezyiq 20 40 kPa beraber olanda bas verir Bu zaman yungul kontuziya qol ve qic nahiyelerinin burxulmasi ve esitme qabiliyyetinin muveqqeti itirilmesi bas verir orta zedelenme izafi tezyiq 40 60 kPa beraber olanda bas verir Bele hallarda bedenin umumi kontuziyasi qol ve qic nahiyelerinin berk burxulmasi burun ve qulaqlardan qanaxma bas verir agir zedelenme izafi tezyiq 60 100 kPa beraber olanda bas verir Bu zaman qol ve qic nahiyelerinin sinmasi daxili orqanlarin zedelenmesi burun ve qulaqlardan siddetli qanaxma bas verir en agir zedelenme izafi tezyiq 100 kPa dan yuksek olanda bas verir Bu zaman sumuklerin sinmasi daxili orqanlarin dagilmasi daxili qanaxma ve beyin silkelenmesi bas verir ve olumle neticelenir Zerbe dalgasinin onunde izafi tezyiq 10 kPa dan artiq olan saheler nuve daginti ocagi adlandirilir Dagintilarin xarakterine gore bele saheler 4 nove ayrilir tam daginti zonasi guclu daginti zonasi orta daginti zonasi ve zeif daginti zonasi 1 Nuve partlayisi merkezine en yaxin sahelere tam daginti zonasi deyilir Bu sahenin hududlari daxilinde zerbe dalgasinin yaratdigi izafi tezyiq 50 kPa dan artiq olur Burada istehsalat ve yasayis binalari tamamile dagilir partlayis merkezinin lap yaxinliginda ise siginacaglarin bir qismi uculur Kucelerde basdan basa ucqunlar emele qelir ve siginacaqlarin giris yollari ucqunlarla tutulur 2 Izafi tezyiqin tesirine 50 kPa dan 30 kPa dek meruz qalmis saheler guclu daginti zonasi adlandirilir Buradaki bina ve qurgular esasen dagilir siginacaqlar ve yeralti kommunal enerqetika sebekelerinin ekseriyyeti salamat qalir 3 Izafi tezyiqin tesirine 30 kPa dan 20 kPa dek meruz qalmis saheler orta dereceli daginti zonasi adlandirilir Bu zonanin hududlari daxilindeki binalar orta derecede dagilir yeralti siginacaq ve sebekeler salamat qalir Kucelerin muxtelef yerlerinde ucqunlar yarana biler 4 Izafi tezyiqin tesirine 20 kPa dan 10 kPa dek meruz qalmis saheler zeif dagintilar zonasi adlandirilir Bu zaman binanin ikinci dereceli elementleri yeni qapi ve pencereleri artirmalari ve daxili arakesmeleri dagilir kucelerde tek tek ucqunlar yaranir Zerbe dalgasinin zedeleyici tesiri partlayisin qucunden partlayisin novunden partlayis merkezinden olan mesafeden ve yerin relyefinden asili olur 20 kilotonluq nuve partlayisi zamani zerbe dalgasi 1 km mesafeye 2 saniye 2 km mesafeye 5 saniye 3 km mesafeye 8 saniye erzinde catir Zerbe dalgasindan en etibarli muhafize usulu muhafize qurgularinda yerlesmekdir hemcinin xendeklerden yeralti zirzemilerden ve yerin relyefinden de mueyyen qeder istifade etmek mumkundur 2 Isiq sualanmasi Nuve partlayisinin isiqlanma sahesi isiq suasinin menbeyi adlanir hansi ki esasini kozermis hava ve mueyyen miqdarda kozermis partlayis mehsullari teskil edir Isiqlanma sahesinde havanin isiqlanma muddeti esasen nuve partlayisinin gucunden asili olaraq bir saniyeden bir nece on saniyeye qeder davam edir Isiq suasinin esas mehvedici tesiri ona esaslanir ki muxtelif ortukler ve beden quruluslari isiq enerjisini udmaga ve qizmaga qadirdirler Buna gore isiq sualarinin tesiri neticesinde muxtelif sahelerin sethinde alisma yanma komurlesme erime ve buxarlanma hallari bas verir Isiq sualanmasi nuve partlayisi zamani meydana cixan od kuresinin sacdigi goze gorunen ultrabenovseyi ve infraqirmizi isiq selidir Isiq sualanmasinin zedeleyici tesiri isiq impulsundan yeni isiq sualarina nisbeten saquli yerlesmis sethin her kv sm ne sualanma erzinde dusen isiq enerjisinin miqdarindan asili olur ve KC m olculur Isiq sualanmasi yasayis menteqelerinde ve meselerde kutlevi yanginlar toredir insan bedeninde ise yaniqlar emele qetirir Isiq impulsunun miqdarindan asili olaraq insanlar bir nece dereceli yaniqlar ala biler birinci dereceli yaniqlar isiq impulsu 80 160 KC m olarken emele gelir ve bu zaman derinin qizarmasi bas verir ikinci dereceli yaniqlar isiq impulsu 160 400 KC m olarken emele gelir ve bu zaman deride suluqlarin emele gelmesi bas verir ucuncu dereceli yaniqlar isiq impulsu 400 600 KC m olarken emele gelir ve bu zaman derinin olmesi bas verir dorduncu dereceli yaniqlar isiq impulsu 600 KC m den yuxari olarken emele gelir ve bu zaman damarlarin ve sumuyun yanmasi bas verir Insanlarin aldigi yaniqlarin dereceleri isiq sualanmasinin miqdarindan paltarin novunden kipliyinden ve renginden asilidir Aciq rengli ve gen paltar qeyinmis insanlar qara ve dar paltar qeyinmis insanlara nisbeten az yaniqlar alirlar Muxtelif sahelerde yaranan isiq impulsunun tesiri nuve partlayisinin novunden gucunden mesafeden ve hava seraitinden asili olur Yagmurlu ve dumanli havada isiq impulsunun tesiri qat qat azalir Siginacaqlar ve daldalanacaqlar isiq sualanmasinin tesirinden qorunmaq ucun en etibarli yerlerdir Butun kolge salan esyalar da insanlari isiq sualanmasindan qoruya bilir 3 Nufuzedici radiasiya qamma sualanmasi ve neytronlar selinden ibaretdir Nufuzedici radiasiya nuve partlayisindan sonra cemi 10 15 saniye erzinde muhafize olunmamis canli orqanizmlere tesir edir O goze gorunmur hiss edilmir lakin melum olan butun materiallardan kecir ve uzaq mesafelere yayilaraq insanlarin zedelenmesine sebeb olur Qamma sualar elektromaqnit dalgasi axinidir ve oz tebietine gore rentgen sualari ile eynidir Qamma sualari insan orqanizmini sualandirarken canli huceyrelerin molekullari ionlasir onlarin heyat fealiyyeti pozulur ve neticede insan sua xesteliyine tutulur Sua xesteliyinin elametleri Heraretin artmasi urek bulanmasi medenin pozulmasi selikli qisalarda qanaxmanin bas vermesi Radiasiya dozasindan asili olaraq sua xesteliyinin gizli inkisaf dovru bir nece saatdan bir nece hefteyedek davam ede biler Sua xesteliyinin uc derecesi olur Bu dereceler alinan sualanma dozasindan ve sualanmaya meruz qalma vaxtindan asili olur birinci dereceli sua xesteliyi sualanma dozasi 100 200 R olarken bas verir ve xesteliyin gizli inkisaf dovru uc hefteyedek davam edir ikinci dereceli sua xesteliyi sualanma dozasi 200 400 R olarken bas verir ve xesteliyin gizli inkisaf dovru bir hefteyedek davam edir ucuncu dereceli sua xesteliyi sualanma dozasi 400 600 R olarken bas verir ve xesteliyin gizli inkisaf dovru bir nece saat teskil edir Nufuzedici radiasiyanin tesiri udulan doza ile qiymetlendirlir ve Rentgen Qrey Rad olcu vahidleri ile olculur Bir rentqen qamma sualanmanin ele dozasidir ki bunun neticesinde 0 C temperaturda ve 760 mm cive sutunu tezyiqi seraitinde quru havanin 1sm de texminen 2 milyard cut ion emele qalir Muxtelif six ve qalin materiallardan kecerken nufuzedici radiasianin tesiri zeifleyir Bezi materiallarin radiasiyani yariyadek zeifletme qabiliyyeti var Meselen poladin 3 sm betonun 10 sm torpagin 14 sm suyun 23 sm agacin 30 sm qalinligi nufuzedici radiasiyani iki defe azaldir Nufuzedici radiasiyadan muhafize mehz materiallarin bu xusiyyetine esaslanir 4 Radioaktiv cirklenme Radioaktiv cirklenme nuve partlayisinin diger mehvedici faktorlarindan ferqli olaraq insanlari ve erazini uzun muddetde oz tesiri altinda saxlayir Radioaktiv cirklenmenin muhum xususiyyetlerinden biri odur ki onu ne iyine ne de dadina gore teyin etmek mumkun deyil Onu ancaq xususi doza olcen cihazlarin komeyi ile teyin etmek olur Radioaktiv cirklenmenin esas menbeyi nuve partlayisinin bolunen hisseleridir Nuve bolunmesi prosesinde boyuk miqdarda muxtelif maddelerin murekkeb qarisigi emele gelir Bu qarisiqlar Mendeleyev dovri sisteminin orta hissesinde yerlesen 35 kimyevi elementin 200 izotopunu ozunde birlesdirir Radioaktiv cirklenmenin menbeyini bolunen nuve hissecikleri ve radioaktiv enerji teskil edir Nuve partlayisi zamani coxlu radioaktiv maddeler yaranir ve bu maddeler yere cokerek erazinin zeherlenmesine sebeb olur Nuve partlayisi bas verenden sonraki anlardan radioaktiv zerrecikler odlu kurenin terkibinde olur Odlu kure buxara ve tustuye burunerek hundure qalxir ve bir nece saniyeden sonra topa buludlara cevrilir Hundure qalxan hava axinlari yerden toz torpagi goye qaldirir ve onlari radioaktiv buludla birlikde aparir Yuxari qalxan toz torpaq radioaktivlesir Iri toz buludlarinin bir hissesi bilavasite partlayis rayonunda yere cokur qalan hissecikleri ise buludun terkibinde qalib hava axinlari vasitesile partlayis merkezinden yuzlerle km mesafelere aparilir Radioaktiv zeherlenmenin derecesi ilk novbede partlayisin gucunden ve novunden asilidir Bundan elave partlayisdan sonra kecen muddetden partlayis merkezine qeder olan mesafeden meterioloji seraitden kuleyin istiqametinden ve yerin relyefinden asili olur Yerin radioaktiv cirklenmesi radiasiya seviyesi ile xarakterize olunur ve R saatla olculur Radiasiya seviyesi insanin hemin erazide bir saat qaldigi muddet erzinde aldigi sualanma dozasini gosterir Radiasiya seviyesi 0 5R saat ve ondan cox olan eraziler zeherlenmis sayilir Yerin radioaktiv zeherlenmesinin xarakterik xusussiyeti ondan ibaretdir ki radioaktiv maddelerin tebii suretde parcalanmasi neticesinde radiasiyanin seviyes asagi dusur Vaxt 7 defe artdiqca radiasiya seviyesi 10 defe azalir Radioaktiv cirklenmeden muhafize olunmaq ucun siginacaqlardan ve radiasiya eleyhine daldalanacaqlardan hemcinin ferdi muhafize vasitelerinden istifade etmek lazimdir Bedenin sethini radioaktiv cirklenmeden adi paltarlarla da muhafize etmek mumkundur Tehlukesiz radiasiya dozalari sulh dovrunde tehlukeli obyektlerde isleyenler bir il erzinde 5R hemin obyektlerin yaxinliginda yasayanlar bir il erzinde 0 5 R muharibe dovrunde birdefelik doza 4 gun erzinde 50 R coxdefelik dozalar bir ay erzinde 100 R uc ay erzinde 200 R bir il erzinde 300 R teskil edilir 5 Elektromaqnit impulsu Nuve partlayislarindan istiqametlenen elektromaqnit sahesine elektromaqnit impulsu deyilir Elektromaqnit impulsun yaranmasi Komptonov ingilis alimi mexanizmi neticesine esaslanir Nuve partlayisi aninda kullu miqdarda qamma kvantlar ve neytronlar yayilir Partlayisin qamma kvanti etraf muhitin atomlari ile qarsiliqli tesirde musbet yuklu zeif ionlar ve celd elektronlar emele getirir ki bunlar da yeni qamma kvantlarin toremeleri istiqametinde hereket edirler Neticede etraf muhitin bu boslugunda serbest elektrik cereyani ve yuklu sahe emele gelir Oz novbesinde celd elektronlar muhitde ionlasaraq musbet yuklenmis ionlar ve zeif elektronlar yaradirlar Neticede bu muhit elektrik kecirici olur Elektrik sahesinin tesiri altinda yaranmis celd elektronlarin zeif elektronlara qarsi herekete baslamasindan elektronlarda cereyan keciriciliyi yaranir Elektromaqnit impulsu radioelektron cihazlara ve elektrotexniki avadanliqlara kabel ve rabite sistemi xetlerine idareedilen cihazlara elektrik techizatina ve diger qebuledicilere mehvedici tesir gosterir Bu cihazlarla isleyen insanlarin tehlukesizliyi ucun tedbir gorulmeyibse elektromaqnit impulsu yuksek gerginliyi ile insanlari zedeleye biler Elektromaqnit impulsundan muhafize vasitesi kimi qoruyucu avtomat tertibatlarindan istifade edilir IstinadlarMemmedov Q S Xelilov M Y Ekoloqlarin melumat kitabi Elm nesriyyati Baki 2003 516 s Hemcinin baxZerbe dalgasi Isiq sualanmasi Radioaktiv cirklenme Elektromaqnit impulsVikianbarda Nuve silahlari ile elaqeli mediafayllar var