Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləyə hansısa kateqoriya əlavə edilməmişdir. Məqaləyə əlavə edərək töhfə verə bilərsiz. |
Bu məqaləni lazımdır. |
Qədim dövr müharibələri — Qədim dövrdə həm Azərbaycan, həm də dünya tarixində dövlətlər arasında toqquşmalar olmuşdur. Bu toqquşmalar siyasi, iqtisadi, sosial, etnik və.s məsələlər üzərində baş vermişdir.
Manna, Urartu və Assuriya arasındakı döyüşlər
Assuriyanın Mannaya basqınlarının davam etdiyi bir vaxtda, e.ə IX əsrin sonlarında Manna yeni bir təhlükə ilə- Urartu dövlətinin hücumları ilə üzləşdi. Həm Assuriya, həm Urartu Manna torpaqlarını ələ keçirmək üçün mübarizə aparırdı. E.ə VIII əsrin birinci yarısında Urartunun Mannaya yürüşləri daha da artdı. Çətin münaqişə dövründə Mannanın hökmdarı İranzu (e.ə 740–719) Assuriya ilə müttəfiqlik əlaqələri qurmağı qərara aldı. Bu dövrdə Assuriya ilə Urartu arasında uzun sürən mübarizə e.ə 735-ci ildə Assuriyanın qələbəsi ilə başa çatdı.
Hökmdar Azadan (e.ə 718–716) sonra hakimiyyətə gələn Ullusunu Urartu meyilli siyasət aparmağa başladı. Assuriya onunla ittifaqda olan Mannanın düşmənləri sırasına keçməməsi üçün e.ə 716 cı ildə hücuma keçdi. Bu hücum nəticəsində Urartu meyilli qüvvələr məğlub edildi.
II Sarqonun Mannaya ən uğurlu yürüşü e.ə 714-cü ildə baş vermişdir. Yürüş vaxtı Mannanın Sirdakka şəhərində iki dövlət arasında müqavilə bağlandı. Bu yürüşün nəticəsində Mannanın Urartu tərəfindən tutulmuş bütün vilayətləri azad edildi. Bu məğlubiyyətdən sonra Urartu bir daha öz sərhədlərindən kənara çıxmadı.
Əhəməni(İran)-Yunan müharibəsi
E.ə. 500-cü ildə yeni torpaqlar ələ keçirmək istəyən Əhəməni hökmdarı I Dara Yunanıstana hücum etdi. I Daranın qoşunları e.ə. 490-cı ildə Orta Yunanıstanda yerləşən düzənliyinə çıxdılar. Yunan ordusuna Miltiad başçılıq edirdi. O, mərkəzdə zəif, cinahlarda isə güclü dəstələr yerləşdirdi. Əhəməni qoşunu mərkəz üzərinə hücuma keçərkən falanqalar cinahlardan onları əzdi. Əhəməni qoşunu məğlub oldu.
E.ə. 480-ci ildə I Daranın oğlu Kserks atasının Yunanıstanı işğal etmək niyyətini həyata keçirmək istədi. Sparta hökmdarı Leonidin başçılığı ilə yunan orduları Orta Yunanıstana gedən yolu — Fermopil keçidini ələ keçirdilər. Qeyri-bərabər döyüşdə Leonid və döyüşçüləri həlak oldular. Əhəmənilər Orta Yunanıstanı tutdular.
Salamin vuruşması
E.ə. 480-ci ildə Salamin dəniz vuruşması baş verdi. Əhəməni hərbi gəmiləri qələbə çalacaqlarına inanaraq dar boğaza girdilər. Triyeralar ağır Əhəməni gəmilərinə nisbətən sürətlə hərəkət edirdilər. Yunan dənizçiləri onların avarlarını qırır, talan edərək yanlarını deşirdilər. Əhəməni donanması nizamı pozulduğundan gah bir-birinə dəyir, gah da sualtı qayalara toxunub parçalanırdılar. Bu döyüşdə Əhəməni donanması məğlub oldu.
Plateya döyüşü
E.ə. 479-cu ildə Plateya şəhəri yaxınlığında Əhəmənilərin qalan qüvvələri ilə yunanlar arasında döyüş baş verdi. Bu döyüşdə yunanlar qalib gəldilər. Lakin dəniz döyüşləri fasilələrlə daha 30 il ərzində davam etdi. Ona görə də yunan şəhər-dövlətləri öz aralarında ittifaq yaratdılar.
Peloponnes müharibəsi
Peloponnes müharibəsi (e.ə 431–404) Yunanıstanın iki şəhər-dövləti- Afina və Sparta arasında olmuşdur. Yunan şəhər-dövlətləri arasında çoxlu qənimət ələ keçirmək, dəniz ticarətində üstünlük qazanmaq üçün rəqabət gedirdi. Bu rəqabət Yunanıstanın iki ən qüdtətli şəhər-dövləti Afina ilə Sparta arasında uzunsürən müharibəyə səbəb oldu. E.ə. 431-ci ildə başlanan müharibə kiçik fasilələrlə e.ə. 404-cü ilə qədər davam etdi. Sparta qələbə çaldı.
Bu müharibələr nəticəsində yunan şəhər-dövlətləri zəiflədi. Müharibənin nəticələri Yunanıstan üçün faciəvi oldu: polislərdə demokratiya və aristokratiya tərəfdarları arasında hakimiyyət uğrunda siyasi mübarizə kəskinləşdi. Bir sıra polislərdə yemidən tiraniya bərqərar oldu.
Əhəməni(İran)-Makedoniya müharibəsi
II Flippin ölümündən sonra İskəndər (e.ə. 336–323) hökmdar elan edildi.
Makedoniya ordusu İskəndərin başçılığı ilə Şərqə hərəkət etdi. E.ə. 334-cü ildə Qranik döyüşündə İskəndər Əhəməni ordusunu məğlub etdi.
E.ə. 333-cü ildə isə İss döyüşündə İskəndərin ordusu III Daranın muzdlu döyüşçülərini məğlub edərək, Aralıq dənizi sahili ilə Misirə doğru hərəkət etdi. Finikiyanın Tir şəhərində ciddi müqavimətlə rastlaşdı, lakin bu müqaviməti az bir zamanda qıraraq şəhəri ələ keçirdi və işğal etdi.
Bundan sonra İskəndər Mesopotamiyaya doğru hərəkət etdi. Əhəməni padşahı III Dara İskəndərə qarşı böyük ordu toplamışdı. Həlledici döyüş e.ə. 331-ci ildə Qavqamel adlı yerdə baş verdi. Qavqamel döyüşündə də İskəndər qalib gəldi. Əhəməni hökmdarı III Dara ölkənin şərqinə qaçdı.
III Dara e.ə. 330-cu ildə özünün Baktriyadakı satrapı Bess tərəfindən öldürüldü. Beləliklə, nəhəng Əhəmənilər imperiyası süqut etdi.
Pun müharibələri
E.ə. III əsrdə Karfagen və Roma Siciliya adasını ələ keçirməyə çalışırdı. Bu hər iki dövlət arasında müharibəyə səbəb oldu. Romalılar karfagenliləri "pun" adlandırdıqlarına görə bu müharibəyə Pun müharibəsi deyilir. E.ə. 264–146-cı illərdə fasilələrlə üç pun müharibəsi olmuşdu.
Birinci Pun müharibəsi
Birinci pun müharibəsinə səbəb (e.ə. 264–241) Roma və Karfagenin Siciliyanı işğal etmək cəhdi idi. Müharibə 20 il davam etdi. Romalılar quruda, karfagenlilər dənizdə üstün idilər. Romalılar müharibənin gedişində güclü donanma yaradaraq Siciliyanı işğal etdilər. E.ə. 241-ci ildə birinci Pun müharibəsi qurtardı. Karfagen Siciliyanı Romaya güzəştə getdi, təzminat verməyi öhdəsinə götürdü. Çox keçmədi Roma Sardiniya və Korsika adalarını da tutdu.
İkinci Pun müharibəsi
İkinci pun müharibəsi e.ə. 218–201-ci illərdə olmuşdu. Roma Sardiniya və Korsika adalarını tutduğu bir vaxtda e.ə. 219-cu ildə karfagenlilər İspaniyada Romanın müttəfiqi olan Saqunt şəhərini ələ keçirdilər. Bu isə ikinci Pun müharibəsinin başlanması üçün bəhanə oldu. Hər iki dövlət Aralıq dənizinin qərb sahillərinə sahib olmaq istəyirdi. Karfagen qoşununa gənc sərkərdə Hannibal başçılıq edirdi. Romalılar müharibəni İspaniya və Afrikada aparmağı nəzərdə tutdular. Lakin gözlənilmədən Hannibalın qoşunu Şimali İtaliyada göründü. Hannibal İspaniyadan hərəkət edərək, Alp dağlarına gəlib çıxmış, döyüş filləri və qoşunları ilə Alp buzlaqlarından keçib Şimali İtaliyada Po çayı vadisinə çıxdı. Onun bütün filləri, qoşunun yarısı Alp dağlarında məhv olmuşdu. Hannibal İtaliyanın şimalında qallarla birləşmiş, digər narazı xalqları öz tərəfinə çəkmiş, Roma üçün təhlükə törətmişdi. Bir neçə vuruşmada Roma legionlarını məhv etmiş,Roma dövlətində vahimə yaratmışdı. E.ə. 216-cı ildə Roma ordusu ilə Karfagen ordusu arasında Kanna kəndi yaxınlığında vuruşma başlandı. Hannibal Romanın 80 min piyada, 6 min süvarisinə qarşı özünün 40 min piyada, 14 min atlı döyüşçüsünü aypara şəklində düzdü. Ortada zəif, cinahlarda ən güclü hissələri yerləşdirdi. Dördbucaq şəklində düzülmüş Roma legionu Hannibalın ordusunun içərisinə yeridi, cinahdan güclü zərbə alıb mühasirəyə düşdülər. Karfagenlilər 70 min Roma döyüşçüsünü qırdı və əsir aldılar.
Kanna vuruşmasından 12 il sonra e.ə. 204-cü ildə Roma sərkərdəsi Ssipionun başçılığı ilə Afrikaya qoşun çıxarıldı. Bunu eşidən Hannibal Karfagenə qayıtmağa məcbur oldu. E.ə. 202-ci ildə Zama şəhəri yaxınlığında vuruşmada romalılar Hannibala qalib gəldilər. Bir il sonra İkinci Pun müharibəsi qurtardı. Karfagen hərbi donanmasını Romaya təslim etdi, çoxlu miqdarda pul verməyə, bütün torpaqlarından əl çəkməyə məcbur oldu.
Üçüncü Pun müharibəsi
Üçüncü Pun müharibəsi e.ə. 149–146-cı illərdə oldu.Karfagen dəniz ticarəti aparır və varlanırdı. Roma aristokratları və tacirləri Karfageni yer üzərindən silməyi tələb edirdilər. Roma Karfagenin Numidiya dövləti ilə müharibə aparmasını bəhanə edərək, Afrikaya qoşun çıxartdı. Şəhər üç il qəhrəmancasına müdafiə olundu. Xəstəlik və aclıq əhalinin taqətdən saldı. Gənc Roma döyüşçüsü Tiberi Qrakx qala divarları üzərinə birinci çıxdı və qızıl çələnglə mükafatlandı. E.ə. 146-cı ildə şəhər tamamilə dağıdıldı, sakinləri qul kimi satıldı, şəhərin yeri şumlandı. Karfagen Romanın Afrika əyaləti elan edildi.Roma Aralıq dənizində ən güclü dövlətə çevrildi.
Sosial(Müttəfiqlər) müharibə (e.ə91–88)
Sosial müharibə (sosial sözü müttəfiqlər mənasına gələn sociidən yaranıb) — e.ə. 91- e.ə. 88-ci illər arasında Roma Respublikası ilə müharibədən əvvəl Romanın müttəfiqi olan İtaliyadakı şəhərlər arasında olmuş müharibədir.
Eramızdan əvvəl 91-ci ildə, yeni bir sərvət, ad və gücün daha ədalətli bölünməsini istəyən Roma və İtaliyadakı müttəfiqləri arasındakı gərginlik müttəfiqlərin çoxunun qiyam qaldırdıqları zaman yeni bir dövlət meydana gətirdi. Roma əvvəlcə Etruriya kimi yaxın əlaqələri olan dövlətlərə güzəştə getməklə, sonra qalanlarını hərbi yolla məğlub etməklə müqavimət göstərdi.
Albaniya-Roma arasındakı döyüşlər
E.ə. II əsrdə Aralıq dənizi hövzəsində ən güclü dövlətə çevrilmiş Roma Albaniya ərazisini, Xəzər dənizinin sahillərini tutmaq istəyirdi. Çünki Hindistanla Qara dəniz sahillərini birləşdirən ticarət yolu buradan keçirdi. Bu məqsədlə Roma sərkərdəsi Pompey Albaniyaya hücum etdi.
E.ə. 66-cı ilin dekabrında Kürün sahilində döyüş oldu. Bu döyüşdə romalılar qalib gəldilər. Pompey albanlarla sülh bağlayıb İberiyaya doğru hərəkət etdi. Albanlar romalıları izləyərək onlar üçün təhlükəli vəziyyət yaratdılar. Buna görə də Pompey yenidən e.ə. 65-ci ildə albanlara qarşı yürüşə başladı.
Albanlar romalıları Qanıxçay yaxınlığında qarşıladılar. Albaniya qoşunlarına Oroysun qardaşı Kozis başçılıq edirdi. Bu döyüşdə romalılar qələbə çaldı.
E.ə. 36-cı ildə sərkərdə Antoninin başçılığı ilə romalıların Şərqə yürüşü zamanı da romalılarla albanlar arasında döyüşlər baş vermişdi. Qədim yunan müəllifi Plutarx yazırdı ki, "romalı Kanidi iber və alban hökmdarlarına qalib gəldi və Qafqaza çatdı".
Parfiya-Roma arasındakı döyüşlər
Parfiya dövləti Selevkilər dövlətinin zəifləməsi nəticəsində meydana gəlmişdi. E.ə. II əsrdə artıq güclənmiş olan Parfiya və Roma dövlətləri Ön Asiyada ağalıq uğrunda mübarizə aparırdılar.
E.ə. I əsrin ortalarında Roma ilə Parfiya arasında münasibətlər daha da kəskinləşdi və e.ə. 53-cü ildə müharibəyə səbəb oldu. Parfiya qoşunları romalıları məğlubiyyətə uğratdılar. Hərb meydanında 20 mindən çox Roma döyüşçüsü həlak oldu.
Roma ilə Parfiya arasında müharibə bununla bitmədi.E.ə. 38-ci ildə baş verən döyüşdə bu dəfə romalılar parfiyalıları ağır məğlubiyyətə uğratdılar.
E.ə. 36-cı ilin yayında Roma sərkərdəsi Antoni Parfiya üzərinə hücuma keçdi. Lakin o, naməlum səbəbdən Parfiyanın paytaxt şəhəri Ktesifon tərəfə deyil, şimala üz tutdu və bu istiqamətdə irəliləyərək Atropatenaya çatdı.
Qədim Roma Vətəndaş müharibəsi
Vətəndaş müharibəsi e.ə 49–45-ci illəri əhatə edir. Spartak üsyanı yatırıldıqdan sonra Romada hakimiyyət uğrunda mübarizə gücləndi. Mübarizə sərkərdələr Krass, Pompey və Yuli Sezar arasında gedirdi. Konsulluq müddəti bitdikdən sonra Yuli Sezar Qalliya əyalətinə canişin təyin edildi. O, Romada hakimiyyəti ələ keçirmək istəyirdi. E.ə. 49-cu ildə Sezarın qoşunları Roma üzərinə hərəkət etdi.
Sezara qarşı hərəkət edən senat qoşunlarına Pompey başçılıq edirdi. Lakin Sezar hücum zamanı o qədər cəld hərəkət etdi ki, Pompeyin müdafiəni təşkil etməyə zamanı olmadı. Sezarın qoşunları müqavimətə belə rast gəlmədən Romanı və bütün İtaliyanı tutdu. Sezar Pompeyin ordusunu darmadağın etdi. Senat əlacsız qalıb Sezarı ömürlük diktator elan etdi.
Lakin Sezarın təkbaşına hakimiyyəti uzun sürmədi. E.ə. 44-cü ildə senatın iclası zamanı respublika tərəfdarları Sezara qəsd təşkil etdilər.
İstinadlar
- Təvəkkül Əliyev, Pərviz Ağalarov, Niyaməddin Quliyev, Elşən Qasımov, Faiq Babayev, Elnur Hüseynov, Kamran Əsədov, Rafiq Məmmədov. Azərbaycan tarixi dərslik. Bakı: Şərq-Qərb. 2017. səh. 200.
- VƏLİ ƏLİYEV, İLYAS BABAYEV, AİDƏ MƏMMƏDOVA. Ümumi tarix dərslik. Bakı: Aspoliqraf. 2017. səh. 128.
- "Pun müharibələri". kayzen.az (aze). 3 may 2010. 19 May 2021 tarixində . İstifadə tarixi: 19 may 2021.
- "İtalyan tarixində əsas hadisələr". seagrantsatlantic.org (aze). İstifadə tarixi: 19 may 2021.
- VƏLİ ƏLİYEV, İLYAS BABAYEV, HİDAYƏT CƏFƏROV, AİDƏ MƏMMƏDOVA. Azərbaycan tarixi dərslik. Bakı: Təhsil. 2017. səh. 128.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleye hansisa kateqoriya elave edilmemisdir Meqaleye kateqoriyalar elave ederek tohfe vere bilersiz Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Qedim dovr muharibeleri Qedim dovrde hem Azerbaycan hem de dunya tarixinde dovletler arasinda toqqusmalar olmusdur Bu toqqusmalar siyasi iqtisadi sosial etnik ve s meseleler uzerinde bas vermisdir Manna Urartu ve Assuriya arasindaki doyuslerAssuriyanin Mannaya basqinlarinin davam etdiyi bir vaxtda e e IX esrin sonlarinda Manna yeni bir tehluke ile Urartu dovletinin hucumlari ile uzlesdi Hem Assuriya hem Urartu Manna torpaqlarini ele kecirmek ucun mubarize aparirdi E e VIII esrin birinci yarisinda Urartunun Mannaya yurusleri daha da artdi Cetin munaqise dovrunde Mannanin hokmdari Iranzu e e 740 719 Assuriya ile muttefiqlik elaqeleri qurmagi qerara aldi Bu dovrde Assuriya ile Urartu arasinda uzun suren mubarize e e 735 ci ilde Assuriyanin qelebesi ile basa catdi Hokmdar Azadan e e 718 716 sonra hakimiyyete gelen Ullusunu Urartu meyilli siyaset aparmaga basladi Assuriya onunla ittifaqda olan Mannanin dusmenleri sirasina kecmemesi ucun e e 716 ci ilde hucuma kecdi Bu hucum neticesinde Urartu meyilli quvveler meglub edildi II Sarqonun Mannaya en ugurlu yurusu e e 714 cu ilde bas vermisdir Yurus vaxti Mannanin Sirdakka seherinde iki dovlet arasinda muqavile baglandi Bu yurusun neticesinde Mannanin Urartu terefinden tutulmus butun vilayetleri azad edildi Bu meglubiyyetden sonra Urartu bir daha oz serhedlerinden kenara cixmadi Ehemeni Iran Yunan muharibesiE e 500 cu ilde yeni torpaqlar ele kecirmek isteyen Ehemeni hokmdari I Dara Yunanistana hucum etdi I Daranin qosunlari e e 490 ci ilde Orta Yunanistanda yerlesen duzenliyine cixdilar Yunan ordusuna Miltiad basciliq edirdi O merkezde zeif cinahlarda ise guclu desteler yerlesdirdi Ehemeni qosunu merkez uzerine hucuma kecerken falanqalar cinahlardan onlari ezdi Ehemeni qosunu meglub oldu E e 480 ci ilde I Daranin oglu Kserks atasinin Yunanistani isgal etmek niyyetini heyata kecirmek istedi Sparta hokmdari Leonidin basciligi ile yunan ordulari Orta Yunanistana geden yolu Fermopil kecidini ele kecirdiler Qeyri beraber doyusde Leonid ve doyusculeri helak oldular Ehemeniler Orta Yunanistani tutdular Salamin vurusmasi E e 480 ci ilde Salamin deniz vurusmasi bas verdi Ehemeni herbi gemileri qelebe calacaqlarina inanaraq dar bogaza girdiler Triyeralar agir Ehemeni gemilerine nisbeten suretle hereket edirdiler Yunan denizcileri onlarin avarlarini qirir talan ederek yanlarini desirdiler Ehemeni donanmasi nizami pozuldugundan gah bir birine deyir gah da sualti qayalara toxunub parcalanirdilar Bu doyusde Ehemeni donanmasi meglub oldu Plateya doyusu E e 479 cu ilde Plateya seheri yaxinliginda Ehemenilerin qalan quvveleri ile yunanlar arasinda doyus bas verdi Bu doyusde yunanlar qalib geldiler Lakin deniz doyusleri fasilelerle daha 30 il erzinde davam etdi Ona gore de yunan seher dovletleri oz aralarinda ittifaq yaratdilar Peloponnes muharibesiPeloponnes muharibesi e e 431 404 Yunanistanin iki seher dovleti Afina ve Sparta arasinda olmusdur Yunan seher dovletleri arasinda coxlu qenimet ele kecirmek deniz ticaretinde ustunluk qazanmaq ucun reqabet gedirdi Bu reqabet Yunanistanin iki en qudtetli seher dovleti Afina ile Sparta arasinda uzunsuren muharibeye sebeb oldu E e 431 ci ilde baslanan muharibe kicik fasilelerle e e 404 cu ile qeder davam etdi Sparta qelebe caldi Bu muharibeler neticesinde yunan seher dovletleri zeifledi Muharibenin neticeleri Yunanistan ucun facievi oldu polislerde demokratiya ve aristokratiya terefdarlari arasinda hakimiyyet ugrunda siyasi mubarize keskinlesdi Bir sira polislerde yemiden tiraniya berqerar oldu Ehemeni Iran Makedoniya muharibesiII Flippin olumunden sonra Iskender e e 336 323 hokmdar elan edildi Makedoniya ordusu Iskenderin basciligi ile Serqe hereket etdi E e 334 cu ilde Qranik doyusunde Iskender Ehemeni ordusunu meglub etdi E e 333 cu ilde ise Iss doyusunde Iskenderin ordusu III Daranin muzdlu doyusculerini meglub ederek Araliq denizi sahili ile Misire dogru hereket etdi Finikiyanin Tir seherinde ciddi muqavimetle rastlasdi lakin bu muqavimeti az bir zamanda qiraraq seheri ele kecirdi ve isgal etdi Bundan sonra Iskender Mesopotamiyaya dogru hereket etdi Ehemeni padsahi III Dara Iskendere qarsi boyuk ordu toplamisdi Helledici doyus e e 331 ci ilde Qavqamel adli yerde bas verdi Qavqamel doyusunde de Iskender qalib geldi Ehemeni hokmdari III Dara olkenin serqine qacdi III Dara e e 330 cu ilde ozunun Baktriyadaki satrapi Bess terefinden olduruldu Belelikle neheng Ehemeniler imperiyasi suqut etdi Pun muharibeleriE e III esrde Karfagen ve Roma Siciliya adasini ele kecirmeye calisirdi Bu her iki dovlet arasinda muharibeye sebeb oldu Romalilar karfagenlileri pun adlandirdiqlarina gore bu muharibeye Pun muharibesi deyilir E e 264 146 ci illerde fasilelerle uc pun muharibesi olmusdu Birinci Pun muharibesi Birinci pun muharibesine sebeb e e 264 241 Roma ve Karfagenin Siciliyani isgal etmek cehdi idi Muharibe 20 il davam etdi Romalilar quruda karfagenliler denizde ustun idiler Romalilar muharibenin gedisinde guclu donanma yaradaraq Siciliyani isgal etdiler E e 241 ci ilde birinci Pun muharibesi qurtardi Karfagen Siciliyani Romaya guzeste getdi tezminat vermeyi ohdesine goturdu Cox kecmedi Roma Sardiniya ve Korsika adalarini da tutdu Ikinci Pun muharibesi Ikinci pun muharibesi e e 218 201 ci illerde olmusdu Roma Sardiniya ve Korsika adalarini tutdugu bir vaxtda e e 219 cu ilde karfagenliler Ispaniyada Romanin muttefiqi olan Saqunt seherini ele kecirdiler Bu ise ikinci Pun muharibesinin baslanmasi ucun behane oldu Her iki dovlet Araliq denizinin qerb sahillerine sahib olmaq isteyirdi Karfagen qosununa genc serkerde Hannibal basciliq edirdi Romalilar muharibeni Ispaniya ve Afrikada aparmagi nezerde tutdular Lakin gozlenilmeden Hannibalin qosunu Simali Italiyada gorundu Hannibal Ispaniyadan hereket ederek Alp daglarina gelib cixmis doyus filleri ve qosunlari ile Alp buzlaqlarindan kecib Simali Italiyada Po cayi vadisine cixdi Onun butun filleri qosunun yarisi Alp daglarinda mehv olmusdu Hannibal Italiyanin simalinda qallarla birlesmis diger narazi xalqlari oz terefine cekmis Roma ucun tehluke toretmisdi Bir nece vurusmada Roma legionlarini mehv etmis Roma dovletinde vahime yaratmisdi E e 216 ci ilde Roma ordusu ile Karfagen ordusu arasinda Kanna kendi yaxinliginda vurusma baslandi Hannibal Romanin 80 min piyada 6 min suvarisine qarsi ozunun 40 min piyada 14 min atli doyuscusunu aypara seklinde duzdu Ortada zeif cinahlarda en guclu hisseleri yerlesdirdi Dordbucaq seklinde duzulmus Roma legionu Hannibalin ordusunun icerisine yeridi cinahdan guclu zerbe alib muhasireye dusduler Karfagenliler 70 min Roma doyuscusunu qirdi ve esir aldilar Kanna vurusmasindan 12 il sonra e e 204 cu ilde Roma serkerdesi Ssipionun basciligi ile Afrikaya qosun cixarildi Bunu esiden Hannibal Karfagene qayitmaga mecbur oldu E e 202 ci ilde Zama seheri yaxinliginda vurusmada romalilar Hannibala qalib geldiler Bir il sonra Ikinci Pun muharibesi qurtardi Karfagen herbi donanmasini Romaya teslim etdi coxlu miqdarda pul vermeye butun torpaqlarindan el cekmeye mecbur oldu Ucuncu Pun muharibesi Ucuncu Pun muharibesi e e 149 146 ci illerde oldu Karfagen deniz ticareti aparir ve varlanirdi Roma aristokratlari ve tacirleri Karfageni yer uzerinden silmeyi teleb edirdiler Roma Karfagenin Numidiya dovleti ile muharibe aparmasini behane ederek Afrikaya qosun cixartdi Seher uc il qehremancasina mudafie olundu Xestelik ve acliq ehalinin taqetden saldi Genc Roma doyuscusu Tiberi Qrakx qala divarlari uzerine birinci cixdi ve qizil celengle mukafatlandi E e 146 ci ilde seher tamamile dagidildi sakinleri qul kimi satildi seherin yeri sumlandi Karfagen Romanin Afrika eyaleti elan edildi Roma Araliq denizinde en guclu dovlete cevrildi Sosial Muttefiqler muharibe e e91 88 Sosial muharibe sosial sozu muttefiqler menasina gelen sociiden yaranib e e 91 e e 88 ci iller arasinda Roma Respublikasi ile muharibeden evvel Romanin muttefiqi olan Italiyadaki seherler arasinda olmus muharibedir Eramizdan evvel 91 ci ilde yeni bir servet ad ve gucun daha edaletli bolunmesini isteyen Roma ve Italiyadaki muttefiqleri arasindaki gerginlik muttefiqlerin coxunun qiyam qaldirdiqlari zaman yeni bir dovlet meydana getirdi Roma evvelce Etruriya kimi yaxin elaqeleri olan dovletlere guzeste getmekle sonra qalanlarini herbi yolla meglub etmekle muqavimet gosterdi Albaniya Roma arasindaki doyuslerE e II esrde Araliq denizi hovzesinde en guclu dovlete cevrilmis Roma Albaniya erazisini Xezer denizinin sahillerini tutmaq isteyirdi Cunki Hindistanla Qara deniz sahillerini birlesdiren ticaret yolu buradan kecirdi Bu meqsedle Roma serkerdesi Pompey Albaniyaya hucum etdi E e 66 ci ilin dekabrinda Kurun sahilinde doyus oldu Bu doyusde romalilar qalib geldiler Pompey albanlarla sulh baglayib Iberiyaya dogru hereket etdi Albanlar romalilari izleyerek onlar ucun tehlukeli veziyyet yaratdilar Buna gore de Pompey yeniden e e 65 ci ilde albanlara qarsi yuruse basladi Albanlar romalilari Qanixcay yaxinliginda qarsiladilar Albaniya qosunlarina Oroysun qardasi Kozis basciliq edirdi Bu doyusde romalilar qelebe caldi E e 36 ci ilde serkerde Antoninin basciligi ile romalilarin Serqe yurusu zamani da romalilarla albanlar arasinda doyusler bas vermisdi Qedim yunan muellifi Plutarx yazirdi ki romali Kanidi iber ve alban hokmdarlarina qalib geldi ve Qafqaza catdi Parfiya Roma arasindaki doyuslerParfiya dovleti Selevkiler dovletinin zeiflemesi neticesinde meydana gelmisdi E e II esrde artiq guclenmis olan Parfiya ve Roma dovletleri On Asiyada agaliq ugrunda mubarize aparirdilar E e I esrin ortalarinda Roma ile Parfiya arasinda munasibetler daha da keskinlesdi ve e e 53 cu ilde muharibeye sebeb oldu Parfiya qosunlari romalilari meglubiyyete ugratdilar Herb meydaninda 20 minden cox Roma doyuscusu helak oldu Roma ile Parfiya arasinda muharibe bununla bitmedi E e 38 ci ilde bas veren doyusde bu defe romalilar parfiyalilari agir meglubiyyete ugratdilar E e 36 ci ilin yayinda Roma serkerdesi Antoni Parfiya uzerine hucuma kecdi Lakin o namelum sebebden Parfiyanin paytaxt seheri Ktesifon terefe deyil simala uz tutdu ve bu istiqametde irelileyerek Atropatenaya catdi Qedim Roma Vetendas muharibesiVetendas muharibesi e e 49 45 ci illeri ehate edir Spartak usyani yatirildiqdan sonra Romada hakimiyyet ugrunda mubarize guclendi Mubarize serkerdeler Krass Pompey ve Yuli Sezar arasinda gedirdi Konsulluq muddeti bitdikden sonra Yuli Sezar Qalliya eyaletine canisin teyin edildi O Romada hakimiyyeti ele kecirmek isteyirdi E e 49 cu ilde Sezarin qosunlari Roma uzerine hereket etdi Sezara qarsi hereket eden senat qosunlarina Pompey basciliq edirdi Lakin Sezar hucum zamani o qeder celd hereket etdi ki Pompeyin mudafieni teskil etmeye zamani olmadi Sezarin qosunlari muqavimete bele rast gelmeden Romani ve butun Italiyani tutdu Sezar Pompeyin ordusunu darmadagin etdi Senat elacsiz qalib Sezari omurluk diktator elan etdi Lakin Sezarin tekbasina hakimiyyeti uzun surmedi E e 44 cu ilde senatin iclasi zamani respublika terefdarlari Sezara qesd teskil etdiler IstinadlarTevekkul Eliyev Perviz Agalarov Niyameddin Quliyev Elsen Qasimov Faiq Babayev Elnur Huseynov Kamran Esedov Rafiq Memmedov Azerbaycan tarixi derslik Baki Serq Qerb 2017 seh 200 VELI ELIYEV ILYAS BABAYEV AIDE MEMMEDOVA Umumi tarix derslik Baki Aspoliqraf 2017 seh 128 Pun muharibeleri kayzen az aze 3 may 2010 19 May 2021 tarixinde Istifade tarixi 19 may 2021 Italyan tarixinde esas hadiseler seagrantsatlantic org aze Istifade tarixi 19 may 2021 VELI ELIYEV ILYAS BABAYEV HIDAYET CEFEROV AIDE MEMMEDOVA Azerbaycan tarixi derslik Baki Tehsil 2017 seh 128