Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Ullusunu – Manna dövlətinin III hökmdarı İranzunun oğlu, Azanın qardaşı
| Ullusunu | |
|---|---|
Mannanın III hökmdarı | |
| e.ə. 716 – e.ə. 680 | |
| Əvvəlki | Aza |
| Sonrakı | Ahşeri |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Atası | İranzu |
| Dini | Politeizm |
Hakimiyyəti dövrü
Mannanın ən qüdrətli çağları şah İranzunun və onun oğlu Ullusununun hakimiyyət dövrlərinə təsadüf edir. Mannanın ən qüdrətli şahlarından olan İranzunun ölümündən (təqr. b. e. ə. 716 -cı il) sonra hakimiyyətə onun oğlu Aza gəlir. Aza atasının siyasətini davam etdirərək, Urartuya qarşı mübərizəsində Assuriya ilə müttəfiq olur. Buna görə də Mannanın Assuriyaya düşmən münasibəti bəsləyən Metatti, Telusina və Baqdattu kimi vilayət başçıları açıq şəkildə onun siyasətinə qarşı çıxırlar. Nəticədə onlar Azanı öldürür və taxta onun qardaşı Ullusununu gətirirlər. Ullusunu taxt-tac uğrunda çəkişmələrdə öz iradəsinin əksinə olaraq, Urartu təmayüllü siyasət yeritməyə məcbur olur. O, hətta Assuriya ilə həmsərhəd olan bir neçə vilayətini də Urartuya güzəştə gedir. Hadisələrin bu cür dönüşündən qəzəblənən Assuriya Manna üzərinə hücuma keçir. Assuriya şahı II Sarqon Baqdattunu tutaraq onun dərisini soymağı əmr edir. Baqdattunun dərisini soyur, cəsədini isə mannalara görk olmaq üçün nümayiş etdirirlər. Assuriyalılar Mannanın paytaxtı İzirtu şəhərini yandırır, bir çox qalalarını zəbt edirlər. Ullusunu tabe olmaqdan başqa yol görmür. Elə bu vaxt II Sarqon Ullusunuya bir məktub göndərir. Burada Ullusunudan tələb edilir ki, "öz hörmətli aqsaqqalları, qoşun başçıları, məsləhətçiləri, tayfasının özəyi olan adamlar, canişinləri və ölkəsini idarə edən digər rəhbərlərlə birliklə onun qarşısına çıxsın". Bundan əlavə həmin məktubda Ullusunudan "öz böyük oğlunu qiymətli hədiyyələrlə"Sarqonun yanına göndərməsi də tələb olunur. Ullusunu II Sarqonun şərəfinə yazılmış bir daş sütun ucaldır. Sarqon dönüklüyünü Ullusunuya bağışlayır və onu öz taxtından məhrum etmir.
B. e. ə. 714-cü ildə Sarqon Urartu üzərinə yürüşə gedərkən iki şah arasında müqavilə imzalanır. Şahlar müəyyən olunmuş yerdə görüşürlər və Ullusunu Sarqonun qoşununa döyüş atları, mal-qara və digər hədiyyələr verir. Sarqon əvəzində Urartuya güzəştə gedilmiş Manna torpaqlarını da almaqı Ullusunuya və'd verir. Assuriya çarı Ullusununun şərəfinə ziyafət düzəldir. Bu ziyafətdə Ullusunu Sarqondan aşağı yerdə əyləşdirilsə də, onun oturduğu yer atası İranzunun vaxtilə əyləşdiyindən yuxarıda idi. Sarqonun səlnaməçiləri bu barədə onun dilindən yazırlar: "Mən onların ağasına, şahına, Ullusunuya süfrə açdım. Onu öz atası, valideyni İranzudan yuxarıda oturtdum, onu yüksəltdim." II Sarqon Urartu ilə müharibəni davam etdirir. Ullusunu öz müttəfiqinə hər cür yardım göstərir. Urartu qoşunları sarsıdıcı məğlubiyyətə uğrayırlar. Sarqon tutduğu əski Manna qalalarını Ullusunuya qaytarır. Sarqonun qoşunları Urartunun paytaxtına qədər irəliləyir, bir çox şəhərləri viran qoyur və xeyli qənimət ələ keçirirlər. Urartu şahı I Rusa bu məğlubiyyətinin biabırçılığına dözə bilməyərək, intihar edir, Sarqon Ullusunuya 22 qala və iki möhkəmləndirilmiş şəhər bağışlayır. Urartunun məğlubiyyətindən sonra Ullusunu vaxtilə itirilmiş Manna vilayətlərini geri qaytarmaq uğrunda müharibəyə başlayır və uğurlar qazanır. Manna öz yüksəlişinin zirvəsinə çatır. Assuriya bu dövləti özünün bərabərhüquqlu müttəfiqi kimi qəbul edir. II Sarqonun vəfatından sonra Ullusunu hətta Assuriyanın da bir sıra torpaqlarını ələ keçirir.
Ullusununun hakimiyyəti dovründə Mannada böyük məbədləri, saray və mülkləri olan yeni qalalar və şəhərlər salınır, sənətkarlıq inkişaf etdirilir. İ. M. Dyakonov yazır ki, "Manna, daha doğrusu, bu ölkənin Urmiya ətrafında yerləşən şimal vilayətləri, yəni, gələcək Atropatena ərazisində yerləşən vilayətlər özlərinin iqtisadi inkişaf səviyyəsinə görə şərqi Midiyanın əksər ərazilərindən yüksəkdə dayanırdılar.
Adın etimologiyası
Prof. Q. Qeybullayeb qeyd edir ki, bu şəxs adında -l səsinin qoşalaşmasının səbəbi aydın deyil. Əgər bu səs assur dilində qoşalaşmayıbsa, onda ullu komponenti qədim türkcə ulla – hörmət olunan, hörmətlə yanaşılan, sayılan sözünün fonetik şəkli ola bilər. Asurca yazılışda bu sözdə l səsi qoşalaşdırılmışsa, onda bu ad türk dillərindəki ulu (q) – məğrur, vüqarlı, qüvvətli və sun – keşikçi, nəzarətçi sözlərindən ibarətdir. XIII əsrdə türk xaqanı Uluq , VIII əsrdə qırğızlarda Əren – Uluq xaqan , Çingiz xanın nəvəsi Uluqbəy adları ilə müqayisə olunur. Y.B. Yusifov adı türkcə ulu – böyük əzəmətli sözü əsasında "Böyük adam" kimi izah edərək onu hökmdar ləqəbi və ya rütbəsi hesab edir
Xeyr
Həmçinin bax
İstinadlar
- Azərbaycan tarixi (yeddi cilddə), I cild, Bakı, 2006
- S. Əliyarlı – Azərbaycan tarixi, Bakı Dövlət Universitetinin nəşri, Bakı, 2009
- William Bayne Fisher,Ilya Gershevitch,Ehsan Yar-Shater,Peter Avery – The Cambridge history of Iran, Том 2
- Robert William Rogers – A history of Babylonia and Assyria, Том 2, The Abingdon Press, 1915
- Albert Ten Eyck Olmstead – Western Asia in the days of Sargon of Assyria, New Era Printing Company, 1908
- Heinrich Karl Brugsch,Richard Lepsius,Adolf Erman,Ludwig Christian Stern,Georg Steindorff – Zeitschrift für Ägyptische Sprache und Alterthumskunde
- S. Qaşqay – Qədim Azərbaycan tarixi mixi yazılı mənbələrdə, Bakı, 2006
- Anne Katrine Gade Kristensen – Who were the Cimmerians, and where did they come from?
- James Hastings, Ann Wilson Hastings, Edward Hastings – The Expository times, Том 24, T. & T. Clark., 1913
- A. Gabriel – Great captains of antiquity
- C. L. Crouch – War and Ethics in the Ancient Near East: Military Violence in Light of Cosmology and History
- Peter Dubovský – Hezekiah and the Assyrian spies: reconstruction of the neo-Assyrian Spies
- – Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain & Ireland, Cambridge University Press for the Royal Asiatic Society, 1913
- S. Qaşqay Manna dövləti, Bakı, 1993, səh 129
- Древнетюркский словарь, М., 1969 , səh 610
- Севортян Э. В. Этимологический словаоь тюркских языков.. Том I, М., 1974; том II, М, 1978; том III, М., 1982 , I, səh 593
- Радлов В. В. Опыт словаря тюркских наречий, т. I—IV, IV, səh 692
- История Киргизской ССР, том 1. Фрунзе, 1967
- История Киргизской ССР, том 1. Фрунзе, 1967 ,səh 243
- Юсифое Ю. Б. Историческая антропонимия Азербайджана. Ономастика Узбекистана. Ташкент, 1989, səh 146
Ədəbiyyat
- Azərbaycan Tarixi Portalı :Каджар Чингиз. Выдающиеся сыны древнего и средневекового Азербайджана. — Баку, издательство «Азербайджан» - 370146, Метбуат проспекти, 520-й квартал., издательство "Эргюн", 1995. - 392 с. (rus.)
- Çingiz Qaçar – Qədim və orta əsrlər Azərbaycanın görkəmli şəxsiyyətləri,Bakı,1997
- Solmaz Qaşqay – Manna dövləti,Bakı,1993
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Ullusunu Manna dovletinin III hokmdari Iranzunun oglu Azanin qardasiUllusunuMannanin III hokmdarie e 716 e e 680EvvelkiAzaSonrakiAhseriSexsi melumatlarAtasi IranzuDini PoliteizmHakimiyyeti dovruMannanin en qudretli caglari sah Iranzunun ve onun oglu Ullusununun hakimiyyet dovrlerine tesaduf edir Mannanin en qudretli sahlarindan olan Iranzunun olumunden teqr b e e 716 ci il sonra hakimiyyete onun oglu Aza gelir Aza atasinin siyasetini davam etdirerek Urartuya qarsi muberizesinde Assuriya ile muttefiq olur Buna gore de Mannanin Assuriyaya dusmen munasibeti besleyen Metatti Telusina ve Baqdattu kimi vilayet bascilari aciq sekilde onun siyasetine qarsi cixirlar Neticede onlar Azani oldurur ve taxta onun qardasi Ullusununu getirirler Ullusunu taxt tac ugrunda cekismelerde oz iradesinin eksine olaraq Urartu temayullu siyaset yeritmeye mecbur olur O hetta Assuriya ile hemserhed olan bir nece vilayetini de Urartuya guzeste gedir Hadiselerin bu cur donusunden qezeblenen Assuriya Manna uzerine hucuma kecir Assuriya sahi II Sarqon Baqdattunu tutaraq onun derisini soymagi emr edir Baqdattunun derisini soyur cesedini ise mannalara gork olmaq ucun numayis etdirirler Assuriyalilar Mannanin paytaxti Izirtu seherini yandirir bir cox qalalarini zebt edirler Ullusunu tabe olmaqdan basqa yol gormur Ele bu vaxt II Sarqon Ullusunuya bir mektub gonderir Burada Ullusunudan teleb edilir ki oz hormetli aqsaqqallari qosun bascilari meslehetcileri tayfasinin ozeyi olan adamlar canisinleri ve olkesini idare eden diger rehberlerle birlikle onun qarsisina cixsin Bundan elave hemin mektubda Ullusunudan oz boyuk oglunu qiymetli hediyyelerle Sarqonun yanina gondermesi de teleb olunur Ullusunu II Sarqonun serefine yazilmis bir das sutun ucaldir Sarqon donukluyunu Ullusunuya bagislayir ve onu oz taxtindan mehrum etmir B e e 714 cu ilde Sarqon Urartu uzerine yuruse gederken iki sah arasinda muqavile imzalanir Sahlar mueyyen olunmus yerde gorusurler ve Ullusunu Sarqonun qosununa doyus atlari mal qara ve diger hediyyeler verir Sarqon evezinde Urartuya guzeste gedilmis Manna torpaqlarini da almaqi Ullusunuya ve d verir Assuriya cari Ullusununun serefine ziyafet duzeldir Bu ziyafetde Ullusunu Sarqondan asagi yerde eylesdirilse de onun oturdugu yer atasi Iranzunun vaxtile eylesdiyinden yuxarida idi Sarqonun selnamecileri bu barede onun dilinden yazirlar Men onlarin agasina sahina Ullusunuya sufre acdim Onu oz atasi valideyni Iranzudan yuxarida oturtdum onu yukseltdim II Sarqon Urartu ile muharibeni davam etdirir Ullusunu oz muttefiqine her cur yardim gosterir Urartu qosunlari sarsidici meglubiyyete ugrayirlar Sarqon tutdugu eski Manna qalalarini Ullusunuya qaytarir Sarqonun qosunlari Urartunun paytaxtina qeder irelileyir bir cox seherleri viran qoyur ve xeyli qenimet ele kecirirler Urartu sahi I Rusa bu meglubiyyetinin biabirciligina doze bilmeyerek intihar edir Sarqon Ullusunuya 22 qala ve iki mohkemlendirilmis seher bagislayir Urartunun meglubiyyetinden sonra Ullusunu vaxtile itirilmis Manna vilayetlerini geri qaytarmaq ugrunda muharibeye baslayir ve ugurlar qazanir Manna oz yukselisinin zirvesine catir Assuriya bu dovleti ozunun beraberhuquqlu muttefiqi kimi qebul edir II Sarqonun vefatindan sonra Ullusunu hetta Assuriyanin da bir sira torpaqlarini ele kecirir Ullusununun hakimiyyeti dovrunde Mannada boyuk mebedleri saray ve mulkleri olan yeni qalalar ve seherler salinir senetkarliq inkisaf etdirilir I M Dyakonov yazir ki Manna daha dogrusu bu olkenin Urmiya etrafinda yerlesen simal vilayetleri yeni gelecek Atropatena erazisinde yerlesen vilayetler ozlerinin iqtisadi inkisaf seviyyesine gore serqi Midiyanin ekser erazilerinden yuksekde dayanirdilar Adin etimologiyasiProf Q Qeybullayeb qeyd edir ki bu sexs adinda l sesinin qosalasmasinin sebebi aydin deyil Eger bu ses assur dilinde qosalasmayibsa onda ullu komponenti qedim turkce ulla hormet olunan hormetle yanasilan sayilan sozunun fonetik sekli ola biler Asurca yazilisda bu sozde l sesi qosalasdirilmissa onda bu ad turk dillerindeki ulu q megrur vuqarli quvvetli ve sun kesikci nezaretci sozlerinden ibaretdir XIII esrde turk xaqani Uluq VIII esrde qirgizlarda Eren Uluq xaqan Cingiz xanin nevesi Uluqbey adlari ile muqayise olunur Y B Yusifov adi turkce ulu boyuk ezemetli sozu esasinda Boyuk adam kimi izah ederek onu hokmdar leqebi ve ya rutbesi hesab edir XeyrHemcinin baxManna dovleti MannalarIstinadlarAzerbaycan tarixi yeddi cildde I cild Baki 2006 S Eliyarli Azerbaycan tarixi Baki Dovlet Universitetinin nesri Baki 2009 William Bayne Fisher Ilya Gershevitch Ehsan Yar Shater Peter Avery The Cambridge history of Iran Tom 2 Robert William Rogers A history of Babylonia and Assyria Tom 2 The Abingdon Press 1915 Albert Ten Eyck Olmstead Western Asia in the days of Sargon of Assyria New Era Printing Company 1908 Heinrich Karl Brugsch Richard Lepsius Adolf Erman Ludwig Christian Stern Georg Steindorff Zeitschrift fur Agyptische Sprache und Alterthumskunde S Qasqay Qedim Azerbaycan tarixi mixi yazili menbelerde Baki 2006 Anne Katrine Gade Kristensen Who were the Cimmerians and where did they come from James Hastings Ann Wilson Hastings Edward Hastings The Expository times Tom 24 T amp T Clark 1913 A Gabriel Great captains of antiquity C L Crouch War and Ethics in the Ancient Near East Military Violence in Light of Cosmology and History Peter Dubovsky Hezekiah and the Assyrian spies reconstruction of the neo Assyrian Spies Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain amp Ireland Cambridge University Press for the Royal Asiatic Society 1913 S Qasqay Manna dovleti Baki 1993 seh 129 Drevnetyurkskij slovar M 1969 seh 610 Sevortyan E V Etimologicheskij slovao tyurkskih yazykov Tom I M 1974 tom II M 1978 tom III M 1982 I seh 593 Radlov V V Opyt slovarya tyurkskih narechij t I IV IV seh 692 Istoriya Kirgizskoj SSR tom 1 Frunze 1967 Istoriya Kirgizskoj SSR tom 1 Frunze 1967 seh 243 Yusifoe Yu B Istoricheskaya antroponimiya Azerbajdzhana Onomastika Uzbekistana Tashkent 1989 seh 146EdebiyyatAzerbaycan Tarixi Portali Kadzhar Chingiz Vydayushiesya syny drevnego i srednevekovogo Azerbajdzhana Baku izdatelstvo Azerbajdzhan 370146 Metbuat prospekti 520 j kvartal izdatelstvo Ergyun 1995 392 s rus Cingiz Qacar Qedim ve orta esrler Azerbaycanin gorkemli sexsiyyetleri Baki 1997 Solmaz Qasqay Manna dovleti Baki 1993