Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Oroys — E.ə. I əsrdə Albaniyada hökmdarlıq etmiş çar. Yunan-roma mənbələrində Oroys adlandırılsa da, əsl adı Aruzdur.Onun hakimiyyəti dövründə Albaniya ərazisinə Roma ordusu soxulmuşdur. Pompeyin rəhbərlik etdiyi Roma ordusu ilə Aruzun rəhbərlik etdiyi Albaniya ordusu arasında E.ə. 66 – cı ildə döyüş olmuşdur.Daha sonra İberiyaya doğru irəliləyən Roma ordusu ikinci dəfə E.ə. 65-ci ildə Alazan çayı sahilində Aruzun qardaşı Sebərin (yunan-roma mənbələrində Kosis) rəhbərlik etdiyi Albaniya ordusu ilə toqquşmuş və böyük itki verərək İberiya ərazisinə keçmişdir.
| Oroys | |
|---|---|
 Oroys dövründən Qafqaz Albaniyası | |
Qafqaz Albaniyasının çarı | |
| Əvvəlki | Nüşabə |
| Sonrakı | Kozis |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Milliyyəti | alban |
| Dini | Zərdüştilik |
Hakimiyyəti dövründə baş verən hadisələr
E.ə. I əsrin birinci yarısında Roma sərkərdəsi Pompey Şərqə doğru hərəkət etmiş və Cənubi Qafqaz üçün təhlükə yaratmışdı . Onun başçılığı ilə romalılar Xəzər dəniz sahillərini tutmaq Albaniya ərazisindən keçərək Hindistanla Qara dəniz sahillərini birləşdirən ticarət yolunu ələ keçirmək istəyirdilər .
Kür çayı sahilində döyüş
Qney Pompey VI Mitridatın ardınca hərəkət edərək, albanların ölkəsinə gəlib çatdı. Tit Livi yazırdı:
"Mitridatı izləyən Qney Pompey ən ucqar və naməlum xalqlara-iberlərə və albanlara rast gəldi. Onlar yolu kəsdilər, lakin o, döyüşdə qələbə çaldı".
Plutarx isə xəbər verir ki,
"albanlar əvvəlcə Pompeyin onların ərazisindən keçməsinə razılıq verdilər. Lakin qış Roma ordusunu yaxalayanda və romalılar Saturnali bayramını qeyd edən zaman albanlar 40 mindən az olmayan ordu ilə Kür çayını keçdilər və onlara hücum etdilər."
Pompey bu yürüş zamanı Ermənistandan Göyçə gölünün yanı və Dilican dərəsindən keçərək Qazax və Ağstafa tərəfə uzanan yeganə rahat ticarət yolu ilə hərəkət edirdi. Anait məbədinin yaxınlığı romalılara bir çox cəhətdən sərfəli idi. Qismən ona görə ki, müxtəlif əyləncələrlə müşayiət edilən Roma bayramları yaxınlaşırdı. Albanlar əvvəlcə Roma sərkərdəsinə yol verməyə razı oldular. Lakin dekabr ayında qeyd edilən Kron (Saturn) bayramı başlandıqda, azı 40000 alban çağırılmamış qonaqların üzərinə hücum etdi.
Bu zaman alban hökmdarı Oroys idi. Ondan əvvəlki alban hökmdarlarının adları məlum deyildir. Düşünmək olar ki, Oroys Qafqaz xalqları ilə həmrəylik naminə romalıların VI Mitridata qarşı hərəkətinə maneçilik törətmək istəmişdi, həm də Albaniyanı romalıların işğal etməsi təhlükəsi yarana bilərdi. Oroysun bayram günü Roma ordusuna hücumu təsadüfi deyildi. O, romalıların tətbiq etdiyi gözlənilməz və qəfil hücum taktikasını onlara qarşı işlədirdi. Lakin Oroysun közlənilməz həmləsi pis təşkil olunmuşdu. Əslində, albanların gözlənilməz hücumu baş tutmadı, çünki Pompey onların Kür çayını keçməsi barədə məlumat almış və ordunu üç hissəyə bölərək, hazır vəziyyətdə dayanmışdı. Roma dəstələrinə müvafiq surətdə Metell Keler, Luki Flakk və Pompey rəhbərlik etməli idilər. Albanlar əvvəl Kelerin və Flakkın dəstələrini təkləmək, sonra isə Pompeyə hücum etməyi qərarlaşdırdılar. Lakin Dion Kassinin məlumatına görə, Pompey albanların həmin sərkərdələrə hücum etməsi xəbərinin eşidən kimi, onların qarşısına çıxdı və gördü ki, albanlar artıq Kür çayını keçirlər. Döyüş başlandı. Oroys Metell Kelerin dəstəsinə hücumu öz üzərinə götürmüşdü. Lakin Pompey Kelerin köməyinə gəldi. Oroys döyüş təşəbbüsünü əldən verdi və Kelerin zərbələrinə məruz qaldı. Luki Flakkın vəziyyəti bir qədər çətin oldu; bu zaman Pompey birbaş Oroysa tərəf hərəkət etdi. Oroys kimi digər alban dəstələri də uğursuzluğa düçar oldular. Döyüşü uduzacağını başa düşən Oroys Kür çayını keçdi və döyüş meydanından uzaqlaşdı.Romalılar üzbəüz sahilə keçmədilər və hücum dayandırıldı . Beləliklə, E.ə. 66-cı ilin dekabr ayında romalılar ilə döyüş albanların uğursuzluğu ilə başa çatdı, Pompeylə müqavilə bağlandı.
Alazan çayı sahilində döyüş
Qney Pompey təqib edərkən iberlərlə döyüşməli oldu, onların məğlubiyyətə uğratdı və hökmdar Artokun iki oğlunu girov kötürdü. E.ə. 65-ci ilin əvvəlində, o, albanların üsyan qaldırması xəbərini aldı. Plutarx yazır ki, Qney Pompeyə albanların yeni qiyamı barədə məlumat çatdı. Qney Pompey hirs və qəzəb içində geriyə, onlara qarşı döndü. O, yenə Kür çayını çətinliklə keçdi və ordunu təhlükə qarşısında qoydu, çünki barbarlar çayın sahilinə uzun çəpər çəkmişdilər. Susuz çöllə uzun və əziyyətli məsafə (yol) keçəcəyini nəzərə alaraq, o, on min tuluğun su ilə doldurulmasını əmr etdi. Düşmənə qarşı gedən Qney Pompey onları Abanta (ind. Alazan) çayı yaxınlığında, artıq döyüş qaydasında düzülmüş gördü. Barbarların ordusu 60 min piyada və 12 min süvaridən ibarət idi. Dion Kassinin məlumatına görə, Qney Pompey albanları qəfil yaxalamaq üçün Armeniyanın ərazisi ilə hərəkət etdi. Ehtimala görə, o, indiki Ağstafa tərəfdən Kürün sahilinə çatdı. Buradan Alazan çayına doğru hərəkət etdi. Alazan çayının sahilində Pompeyi albanlar gözləyirdilər. Plutarxın məlumatına görə, alban ordusunun başında hökmdarın qardaşı Kosis dayanmışdı. Yəqin ki, ilk döyüş əməliyyatını keçirmək Kosisə həvalə edilmişdi.
Döyüş meşədə başladı. Dəstənin bir hissəsinə hökmdarın qardaşı Kosis başçılıq edirdi. Dion Kassi Pompeyin hərbi taktikası barədə yazırdı ki, o, öncə süvariləri yerləşdirdi, piyadaları isə onların arxasında qalxanla dizi üstə oturdaraq, səssiz-səmirsiz gözləməyi əmr etdi. Pompeyin məqsədi Oroysu tələyə salmaq idi. Pompeyin hiyləsini başa düşməyən albanlar süvarilərə hücum etdilər. Süvarilər qəsdən geriyə çəkilib, yan tərəflərə dağılışdılar. Bu məqamda Pompeyin piyada dəstələri döyüşə atılaraq alban süvari dəstələrini mühasirəyə aldılar. Qanlı döyüş başlandı. Döyüşün gedişində Kosis Pomleyin dayandığı yerə çatdı və nizəsini ona atdı. Lakin nizə onun zirehli geyiminə dəyib yerə düşdü. Pompeyin atdığı nizə isə Kosisi ölümcül yaraladı. E.ə. 65-ci ildə baş vermiş bu döyüş romalıların qələbəsilə sona yetdi. Alban qoşununun qalan hissəsi qaçıb meşədə gizləndi. Pompey meşəni mühasirəyə aldı. Onun əmrilə meşə yandırıldı və orada gizlənən alban döyüşçüləri həlak oldular. Appian yazır ki, əsirlərin arasında xeyli yaralı qadınlar vardı. Antik müəlliflər onları amazonkalar adlandırırdılar.
Alban süvari dəstələri və Kosis Pompeyin qurduğu tələyə düşərək, məhv oldular. Oroys döyüşə girməyib dağlara çəkildi. Güman ki, o, yenidən müqavimət göstərmək niyyətində imiş. Lakin Pompey sülh yolu ilə albanları razı saldı. Antik müəllif Flor (II əsr) yazır ki, Pompey "albanlara mərhəmət göstərdi. O, Qafqaz altında düşərgə salaraq, Oroysa düzənliyə enməyi əmr etdi". Oroys Pompeyin yanına getmədi, lakin ona məktub və hədiyyələr göndərdi. Oroysun barışıq təklifini Pompey qəbul etdi. Burdan belə bir nəticə çıxır ki , Albaniya xalqı yazı ilə tanış idi və bunun ən böyük sübutu da Alazan çayı sahilində döyüşdən sonra Pompey və Oroys arasında olan məktublaşmalar oldu .
Bəzi qədim qaynaqlarda deyilir ki, "Pompey... albanların və indi alan adlandırdığımız massaketlərin ölkəsini keçdi, bu tayfanı da məğlub etdi və Xəzər dənizini gördü". Plutarx isə yazır ki, "döyüşdən sonra Pompey Hirkan, yaxud Kaspi (Xəzər) dənizinə doğru hərəkətə başladı, lakin sürünən zəhərli ilanlar üzündən bu niyyətdən əl çəkdi"
Əslində isə, albanların yenidən üsyana qalxması və yolun çətinliyi onu Xəzər dənizinin sahilinə çıxmaq niyyətindən daşındırmışdı. Pompey albanlarla sülh sazişinə gəldikdən sonra, ona müraciət edən digər tayfalarla da müqavilə bağladı. Ola bilsin ki, Pompey kaspilərlə də ittifaqa girmişdi. Dion Kassinin yazdığına görə, "Pompey albanlar ilə sülh sazişi, sonra isə elçilər vasitəsilə Kaspi dənizinə qədər Qafqazın bəzi başqa sakinləri ilə müqavilələr bağladı". Yadellilərə qarşı müharibədə albanlara köçərilər də kömək edirdilər, onlar Qafqaz Albaniyasının müqəddəratında böyük rol oynayırdılar. Bospor padşahlığında tezliklə VI Mitridata qarşı üsyan qalxdı. Üsyanın başında onun oğlu Farnak dayanırdı. E.ə. 63-cü ildə Mitridat həlak oldu. Bospor padşahlığı Roma hakimiyyəti altına keçdi.
Oroysun dövründə Alban ordusunun vəziyyəti
Strabon yazırdı ki, albanlar"...həm piyada, həm at belində, həm yüngül silahlanmış (zirehsiz), həm də zirehlənmiş halda vuruşurdular".
Antik müəllif hücum və müdafiə silahları haqqında məlumat qoyub getmişdir. Məsələn, qeyd edilir ki, albanlarda zirehləri və uzun dördkünc qalxanları olan nizəçilər və oxatanlar vardı; albanlar iberlər kimi başlarına heyvan dərisindən hazırlanmış papaqlar qoyurdular. Plutarx romalılar ilə albanların toqquşmasını təsvir edərək bildirir ki, Albaniya basilevsinin qardaşı Kosis Qney Pompeyə "nizə ilə zərbə" endirmişdi.
Strabon alban qalxanları haqqında da aydın məlumat verir. Bu, qallarda və romalılarda skutum adlanan uzun dördkünc ("qapışəkilli") qalxandır. Qazıntılardan birində dəmir qalxana bənzər kiçik bir şey tapılmışdır. Qeyd etmək maraqlıdır ki, Plutarx Pompey ilə alban basilevsinin qardaşı Kosis arasındakı çarpışmanı təsvir edərkən göstərir ki, "döyüşdən sonra romalılar öldürülmüş barbarların üst-başlarını axtarıb qarətə başlayanda amazonka peltaları tapılmışdı".
Qoşunların miqdarı haqqında antik müəlliflərin verdiyi konkret məlumat hərbi işin öyrənilməsi məsələsində müəyyən yer tutur. Strabonun dediyinə görə albanlar "[döyüş üçün] iberlərə nisbətən daha çox qoşun düzürlər. Onlar 60000 piyada qoşun və 22000 süvari silahlandırırlar – Pompeylə döyüşə (albanlar) belə bir (qoşunla) getmişlər". Plutarx bildirir ki, Kürü keçib romalılar üzərinə həmlələr edilən zaman albanlar 40000 nəfərdən az olmamışlar. Daha sonra Plutarx romalıları qarşılayan albanların sayı haqqında bir qədər başqa məlumat verir. Qədim müəllif bildirir ki, Pompeyi "döyüşə hazır vəziyyətdə, lakin pis silahlanmış və başlıca olaraq, heyvan dərisində 60000 piyada və 12000 süvari" qarşılamışdır. Birinci halda Plutarx piyadanı süvaridən fərqləndirmir, alban qoşununun ümumi miqdarını verir: döyüşçülər 40000 nəfər idi. İkinci halda Plutarxın məlumatı Strabonun məlumatını xatırladır, lakin alban süvarilərinin sayı cəhətdən ondan fərqlənir.
Deyilənlərdən görünür ki, alban süvarilərinin sayı Strabonda 22 min, Plutarxda isə 12 mindir. Appiana əsasən, albanların basilevsi Oroys və iberlərin basilevsi Artok yeddi miriad döyüşçü ilə Kür çayının yaxınlığında Pompeyi güdürdü. Appian belə müəyyən edir ki, alban və iber qoşunu 70 min döyüşçüdən ibarət idi. Əgər iber qoşununun alban qoşunundan az olması haqqında Strabonun məlumatı əsas götürülsə, deməli, albanların payına təqribən 40 min döyüşçü düşür, bu isə alban qoşununun miqdarı haqqında Plutarxın birinci məlumatı ilə düz gəlir. Beləliklə, görünür ki, alban qoşunu Strabona görə 82 min (60 min piyada və 22 min süvari), Plutarxa görə bir halda 72 min (60 min piyada və yalnız 12 min süvari), başqa bir halda 40 min, Apiana görə təqribən 40 min döyüşçüdən ibarət idi. E.ə. 64-cü ildə alban qoşunlarının romalılarla ilk toqquşması Plutarx və Dion Kassi tərəfindən təsvir edilmişdi. Bu toqquşma eramızın 35-ci ilində parfiyalılara qarşı yönəldilmiş hərbi əməliyyatla əlaqədar Korneli Tasit tərəfindən də xatırladılır.
İstinadlar
Xarici keçidlər
- Albaniya dövlətinin yaranması və süqutu — "Səs" qəzeti 2014-07-05 at the Wayback Machine
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Oroys E e I esrde Albaniyada hokmdarliq etmis car Yunan roma menbelerinde Oroys adlandirilsa da esl adi Aruzdur Onun hakimiyyeti dovrunde Albaniya erazisine Roma ordusu soxulmusdur Pompeyin rehberlik etdiyi Roma ordusu ile Aruzun rehberlik etdiyi Albaniya ordusu arasinda E e 66 ci ilde doyus olmusdur Daha sonra Iberiyaya dogru irelileyen Roma ordusu ikinci defe E e 65 ci ilde Alazan cayi sahilinde Aruzun qardasi Seberin yunan roma menbelerinde Kosis rehberlik etdiyi Albaniya ordusu ile toqqusmus ve boyuk itki vererek Iberiya erazisine kecmisdir OroysOroys dovrunden Qafqaz AlbaniyasiQafqaz Albaniyasinin cariEvvelkiNusabeSonrakiKozisSexsi melumatlarMilliyyeti albanDini ZerdustilikHakimiyyeti dovrunde bas veren hadiselerE e I esrin birinci yarisinda Roma serkerdesi Pompey Serqe dogru hereket etmis ve Cenubi Qafqaz ucun tehluke yaratmisdi Onun basciligi ile romalilar Xezer deniz sahillerini tutmaq Albaniya erazisinden kecerek Hindistanla Qara deniz sahillerini birlesdiren ticaret yolunu ele kecirmek isteyirdiler Kur cayi sahilinde doyus Qney Pompey VI Mitridatin ardinca hereket ederek albanlarin olkesine gelib catdi Tit Livi yazirdi Mitridati izleyen Qney Pompey en ucqar ve namelum xalqlara iberlere ve albanlara rast geldi Onlar yolu kesdiler lakin o doyusde qelebe caldi Plutarx ise xeber verir ki albanlar evvelce Pompeyin onlarin erazisinden kecmesine raziliq verdiler Lakin qis Roma ordusunu yaxalayanda ve romalilar Saturnali bayramini qeyd eden zaman albanlar 40 minden az olmayan ordu ile Kur cayini kecdiler ve onlara hucum etdiler Pompey bu yurus zamani Ermenistandan Goyce golunun yani ve Dilican deresinden kecerek Qazax ve Agstafa terefe uzanan yegane rahat ticaret yolu ile hereket edirdi Anait mebedinin yaxinligi romalilara bir cox cehetden serfeli idi Qismen ona gore ki muxtelif eylencelerle musayiet edilen Roma bayramlari yaxinlasirdi Albanlar evvelce Roma serkerdesine yol vermeye razi oldular Lakin dekabr ayinda qeyd edilen Kron Saturn bayrami baslandiqda azi 40000 alban cagirilmamis qonaqlarin uzerine hucum etdi Bu zaman alban hokmdari Oroys idi Ondan evvelki alban hokmdarlarinin adlari melum deyildir Dusunmek olar ki Oroys Qafqaz xalqlari ile hemreylik namine romalilarin VI Mitridata qarsi hereketine manecilik toretmek istemisdi hem de Albaniyani romalilarin isgal etmesi tehlukesi yarana bilerdi Oroysun bayram gunu Roma ordusuna hucumu tesadufi deyildi O romalilarin tetbiq etdiyi gozlenilmez ve qefil hucum taktikasini onlara qarsi isledirdi Lakin Oroysun kozlenilmez hemlesi pis teskil olunmusdu Eslinde albanlarin gozlenilmez hucumu bas tutmadi cunki Pompey onlarin Kur cayini kecmesi barede melumat almis ve ordunu uc hisseye bolerek hazir veziyyetde dayanmisdi Roma destelerine muvafiq suretde Metell Keler Luki Flakk ve Pompey rehberlik etmeli idiler Albanlar evvel Kelerin ve Flakkin destelerini teklemek sonra ise Pompeye hucum etmeyi qerarlasdirdilar Lakin Dion Kassinin melumatina gore Pompey albanlarin hemin serkerdelere hucum etmesi xeberinin esiden kimi onlarin qarsisina cixdi ve gordu ki albanlar artiq Kur cayini kecirler Doyus baslandi Oroys Metell Kelerin destesine hucumu oz uzerine goturmusdu Lakin Pompey Kelerin komeyine geldi Oroys doyus tesebbusunu elden verdi ve Kelerin zerbelerine meruz qaldi Luki Flakkin veziyyeti bir qeder cetin oldu bu zaman Pompey birbas Oroysa teref hereket etdi Oroys kimi diger alban desteleri de ugursuzluga ducar oldular Doyusu uduzacagini basa dusen Oroys Kur cayini kecdi ve doyus meydanindan uzaqlasdi Romalilar uzbeuz sahile kecmediler ve hucum dayandirildi Belelikle E e 66 ci ilin dekabr ayinda romalilar ile doyus albanlarin ugursuzlugu ile basa catdi Pompeyle muqavile baglandi Alazan cayi sahilinde doyus Qney Pompey teqib ederken iberlerle doyusmeli oldu onlarin meglubiyyete ugratdi ve hokmdar Artokun iki oglunu girov koturdu E e 65 ci ilin evvelinde o albanlarin usyan qaldirmasi xeberini aldi Plutarx yazir ki Qney Pompeye albanlarin yeni qiyami barede melumat catdi Qney Pompey hirs ve qezeb icinde geriye onlara qarsi dondu O yene Kur cayini cetinlikle kecdi ve ordunu tehluke qarsisinda qoydu cunki barbarlar cayin sahiline uzun ceper cekmisdiler Susuz colle uzun ve eziyyetli mesafe yol kececeyini nezere alaraq o on min tulugun su ile doldurulmasini emr etdi Dusmene qarsi geden Qney Pompey onlari Abanta ind Alazan cayi yaxinliginda artiq doyus qaydasinda duzulmus gordu Barbarlarin ordusu 60 min piyada ve 12 min suvariden ibaret idi Dion Kassinin melumatina gore Qney Pompey albanlari qefil yaxalamaq ucun Armeniyanin erazisi ile hereket etdi Ehtimala gore o indiki Agstafa terefden Kurun sahiline catdi Buradan Alazan cayina dogru hereket etdi Alazan cayinin sahilinde Pompeyi albanlar gozleyirdiler Plutarxin melumatina gore alban ordusunun basinda hokmdarin qardasi Kosis dayanmisdi Yeqin ki ilk doyus emeliyyatini kecirmek Kosise hevale edilmisdi Qney Pompey Boyuk E e 106 E e 48 Doyus mesede basladi Destenin bir hissesine hokmdarin qardasi Kosis basciliq edirdi Dion Kassi Pompeyin herbi taktikasi barede yazirdi ki o once suvarileri yerlesdirdi piyadalari ise onlarin arxasinda qalxanla dizi uste oturdaraq sessiz semirsiz gozlemeyi emr etdi Pompeyin meqsedi Oroysu teleye salmaq idi Pompeyin hiylesini basa dusmeyen albanlar suvarilere hucum etdiler Suvariler qesden geriye cekilib yan tereflere dagilisdilar Bu meqamda Pompeyin piyada desteleri doyuse atilaraq alban suvari destelerini muhasireye aldilar Qanli doyus baslandi Doyusun gedisinde Kosis Pomleyin dayandigi yere catdi ve nizesini ona atdi Lakin nize onun zirehli geyimine deyib yere dusdu Pompeyin atdigi nize ise Kosisi olumcul yaraladi E e 65 ci ilde bas vermis bu doyus romalilarin qelebesile sona yetdi Alban qosununun qalan hissesi qacib mesede gizlendi Pompey meseni muhasireye aldi Onun emrile mese yandirildi ve orada gizlenen alban doyusculeri helak oldular Appian yazir ki esirlerin arasinda xeyli yarali qadinlar vardi Antik muellifler onlari amazonkalar adlandirirdilar Alban suvari desteleri ve Kosis Pompeyin qurdugu teleye duserek mehv oldular Oroys doyuse girmeyib daglara cekildi Guman ki o yeniden muqavimet gostermek niyyetinde imis Lakin Pompey sulh yolu ile albanlari razi saldi Antik muellif Flor II esr yazir ki Pompey albanlara merhemet gosterdi O Qafqaz altinda duserge salaraq Oroysa duzenliye enmeyi emr etdi Oroys Pompeyin yanina getmedi lakin ona mektub ve hediyyeler gonderdi Oroysun barisiq teklifini Pompey qebul etdi Burdan bele bir netice cixir ki Albaniya xalqi yazi ile tanis idi ve bunun en boyuk subutu da Alazan cayi sahilinde doyusden sonra Pompey ve Oroys arasinda olan mektublasmalar oldu Bezi qedim qaynaqlarda deyilir ki Pompey albanlarin ve indi alan adlandirdigimiz massaketlerin olkesini kecdi bu tayfani da meglub etdi ve Xezer denizini gordu Plutarx ise yazir ki doyusden sonra Pompey Hirkan yaxud Kaspi Xezer denizine dogru herekete basladi lakin surunen zeherli ilanlar uzunden bu niyyetden el cekdi Eslinde ise albanlarin yeniden usyana qalxmasi ve yolun cetinliyi onu Xezer denizinin sahiline cixmaq niyyetinden dasindirmisdi Pompey albanlarla sulh sazisine geldikden sonra ona muraciet eden diger tayfalarla da muqavile bagladi Ola bilsin ki Pompey kaspilerle de ittifaqa girmisdi Dion Kassinin yazdigina gore Pompey albanlar ile sulh sazisi sonra ise elciler vasitesile Kaspi denizine qeder Qafqazin bezi basqa sakinleri ile muqavileler bagladi Yadellilere qarsi muharibede albanlara koceriler de komek edirdiler onlar Qafqaz Albaniyasinin muqedderatinda boyuk rol oynayirdilar Bospor padsahliginda tezlikle VI Mitridata qarsi usyan qalxdi Usyanin basinda onun oglu Farnak dayanirdi E e 63 cu ilde Mitridat helak oldu Bospor padsahligi Roma hakimiyyeti altina kecdi Oroysun dovrunde Alban ordusunun veziyyetiStrabon yazirdi ki albanlar hem piyada hem at belinde hem yungul silahlanmis zirehsiz hem de zirehlenmis halda vurusurdular Antik muellif hucum ve mudafie silahlari haqqinda melumat qoyub getmisdir Meselen qeyd edilir ki albanlarda zirehleri ve uzun dordkunc qalxanlari olan nizeciler ve oxatanlar vardi albanlar iberler kimi baslarina heyvan derisinden hazirlanmis papaqlar qoyurdular Plutarx romalilar ile albanlarin toqqusmasini tesvir ederek bildirir ki Albaniya basilevsinin qardasi Kosis Qney Pompeye nize ile zerbe endirmisdi Strabon alban qalxanlari haqqinda da aydin melumat verir Bu qallarda ve romalilarda skutum adlanan uzun dordkunc qapisekilli qalxandir Qazintilardan birinde demir qalxana benzer kicik bir sey tapilmisdir Qeyd etmek maraqlidir ki Plutarx Pompey ile alban basilevsinin qardasi Kosis arasindaki carpismani tesvir ederken gosterir ki doyusden sonra romalilar oldurulmus barbarlarin ust baslarini axtarib qarete baslayanda amazonka peltalari tapilmisdi Qosunlarin miqdari haqqinda antik muelliflerin verdiyi konkret melumat herbi isin oyrenilmesi meselesinde mueyyen yer tutur Strabonun dediyine gore albanlar doyus ucun iberlere nisbeten daha cox qosun duzurler Onlar 60000 piyada qosun ve 22000 suvari silahlandirirlar Pompeyle doyuse albanlar bele bir qosunla getmisler Plutarx bildirir ki Kuru kecib romalilar uzerine hemleler edilen zaman albanlar 40000 neferden az olmamislar Daha sonra Plutarx romalilari qarsilayan albanlarin sayi haqqinda bir qeder basqa melumat verir Qedim muellif bildirir ki Pompeyi doyuse hazir veziyyetde lakin pis silahlanmis ve baslica olaraq heyvan derisinde 60000 piyada ve 12000 suvari qarsilamisdir Birinci halda Plutarx piyadani suvariden ferqlendirmir alban qosununun umumi miqdarini verir doyusculer 40000 nefer idi Ikinci halda Plutarxin melumati Strabonun melumatini xatirladir lakin alban suvarilerinin sayi cehetden ondan ferqlenir Deyilenlerden gorunur ki alban suvarilerinin sayi Strabonda 22 min Plutarxda ise 12 mindir Appiana esasen albanlarin basilevsi Oroys ve iberlerin basilevsi Artok yeddi miriad doyuscu ile Kur cayinin yaxinliginda Pompeyi gudurdu Appian bele mueyyen edir ki alban ve iber qosunu 70 min doyuscuden ibaret idi Eger iber qosununun alban qosunundan az olmasi haqqinda Strabonun melumati esas goturulse demeli albanlarin payina teqriben 40 min doyuscu dusur bu ise alban qosununun miqdari haqqinda Plutarxin birinci melumati ile duz gelir Belelikle gorunur ki alban qosunu Strabona gore 82 min 60 min piyada ve 22 min suvari Plutarxa gore bir halda 72 min 60 min piyada ve yalniz 12 min suvari basqa bir halda 40 min Apiana gore teqriben 40 min doyuscuden ibaret idi E e 64 cu ilde alban qosunlarinin romalilarla ilk toqqusmasi Plutarx ve Dion Kassi terefinden tesvir edilmisdi Bu toqqusma eramizin 35 ci ilinde parfiyalilara qarsi yoneldilmis herbi emeliyyatla elaqedar Korneli Tasit terefinden de xatirladilir IstinadlarXarici kecidlerAlbaniya dovletinin yaranmasi ve suqutu Ses qezeti 2014 07 05 at the Wayback MachineHemcinin baxAlban olkesinin tarixi Qafqaz albanlari Alban dili