Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Qanıxçay və ya Alazan çayı (gürc. ალაზანი, avar. Алазан, çeç. Алаз, sax. Дур) – Kürün ən böyük sol qoludur. Mingəçevir su anbarına tökülür.
| Qanıxçay | |
|---|---|
| lat. Qanıxçay, gürc. ალაზანი | |
 Qanıxçay | |
| Ölkələr | |
| Mənbəyi | Böyük Qafqaz |
| Mənsəbi | Mingəçevir su anbarı |
| Uzunluğu | 391 км |
| Su sərfi | 98 m³/s |
| Su hövzəsi | Kür→Xəzər dənizi |
| Hövzəsinin sahəsi | 12 080 |
| | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Uzunluğu 391 km, hövzəsinin sahəsi 12.080 min km²-dir (7.325 km²-i Gürcüstanda, 4.755 km²-i isə Azərbaycanda olmaqla).
Çayın 177 km-i Gürcüstan-Azərbaycan dövlət sərhədi boyunca axır.
Ümumi məlumat
Başlanğıcını Gürcüstan ərazisində Baş Qafqaz silsiləsinin Didi Borbalo dağından (2837 m) götürür. Çay Pankisi dərəsindən çıxdıqdan sonra Kaxeti düzənliyinə daxil olur və bu hissədə sol tərəfdən bir çox qollar qəbul edir. Aşağı axımında, sağ tərəfdən 100 km-dən artıq məsafədə isə heç bir qol qəbul etmir. Orta və aşağı axımı Gürcüstanın Kaxeti mxaresi ilə Azərbaycanın Balakən, Zaqatala, Qax və Şəki rayonları arasında dövlət sərhədini təşkil edir.
Azərbaycan ərazisində 90–95 km məsafədə axaraq sol tərəfdən ona Balakənçay, Katexçay, Talaçay, Qaraçay (və ya Muxaxçay) Kürmükçay və Əyriçay çayları tökülür. Qanıxçay Əyriçayın töküldüyü yerdən aşağıda, Qanıx-Həftəran vadisini cənubdan əhatə edən alçaq dağlar zonasını yararaq dərin və sıldırım yamaclı dar dərə ilə axır. Burada çay astanalar (kaskadlar) əmələ gətirir. Mənsəbinə 4,5 km qalmış Qanıxçay özünün ən böyük qolu olan Qabırrıçay (İori) qəbul edir. Hazırda su anbarı həmin yerləri örtdüyü üçün Qabırrıçayı bilavasitə Mingəçevir su anbarına tökülür.
İllik axımının 30%-ni yağış, 40%-ni yeraltı və 30%-ni qar suları təşkil edir. Orta illik su sərfi 108 kub m/san -dir. Axımın 50%-i yazda, 15%-i yayda, 20%-i payızda, 15%-i isə qışda keçir. Orta illik asılı gətirmələr sərfi 290kq/san, lillənməsi isə 2636 q/m³-dir. Çayın bütün axımı boyu suvarma işlərində geniş istifadə edilir.
Qanıxçayın toponimi
Alazani çayının Azərbaycan ərazisindən axan hissəsi Qanıx adlanır. İlk dəfə I əsrdə Strabonun əsərində (Strabon. XI, 32) adı Xanes kimi qeyd edilmişdir.
Qanıx hidronimi Azərbaycanın şimal-qərbində və Cənubi Dağıstanda yaşayan saxurların dilindəki "xan" (хьан), yəni "çay" sözündəndir. Gürcü tədqiqatçıları isə Alazani hidronimini gürcücə "ala" (nəm) və "zani" (yer) sözlərindən ibarət olmasını bildirirlər.
Bir digər açıqlamaya əsasən, Alazan türk dillərində "al" (geniş sahə, böyük düzən, açıqlıq) və "özən/üzən" (çay) sözlərindən ibarət olmaqla mənası "geniş çay" deməkdir, və Alazan vadisində çayın genişliyi ilə əlaqədardır. Adın danışıqda "zan" formasını kəsb edə bilən "özən / üzən" sözü Cənubi Azərbaycan ərazisində Qızılüzən çayının adında da vardır. Maraqlıdır ki, Dağlıq Altayda da bir çay məhz Alözən adının fonetik forması kimi Alazan adlanır. Qeyd etmək lazımdır ki, qədim türk dillərində özən "çay" sözü Manna (Cənubi Azərbaycan) ərazisində Urimzan çayının adında er.əv. 728-ci ilə aid assur mənbəyində çəkilir. Həmin çayı lokalizə etmək olmur, lakin Urimzan çay adı qədim türk dillərində irim "(yay vaxtı) qurumaqda olan çayın su axan hissəsi" (126, 235) və özən "çay" sözlərindən ibarətdir. Dağlıq Altayda Biy çayının qolu Kebozan, Sibirdə Oka çayının qolu Berezan, Volqaboyunda bir çay Çeremsan, Uralda bir çay Yaruozan adlanır. Qərbi Qazaxıstanda Qaraözen və Sarıözen adlı çaylar vardır.
İstinadlar
- "Бассейн реки Алазани/Ганых Оценка взаимосвязи между водой, продовольствием, энергией и экосистемами. Подготовлено Королевским технологическим институтом (KTH, Стокгольм) под руководством секретариата Конвенции по трансграничным водам ЕЭК ООН Первый проект отчета для комментариев со стороны соответствующих государственных органов 19 июня 2014 года" (PDF). 19-06-2014. 2020-07-13 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2019-11-16.
- "Alazan/Qanıx çayı hövzəsi üçün Pilot Çay Hövzəsinin idarəçiliyi Planı, Azərbaycan" (PDF). 2013-11-04 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2013-09-23.
- Алазан // Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası: [10 ҹилддә]. I ҹилд: А—Балзак. Бакы: Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасынын Баш Редаксијасы. Баш редактор: Ҹ. Б. Гулијев. 1976. С. 211.
Mənbə
- Qanıxçay 2006-09-23 at the Wayback Machine
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Qanixcay ve ya Alazan cayi gurc ალაზანი avar Alazan cec Alaz sax Dur Kurun en boyuk sol qoludur Mingecevir su anbarina tokulur Qanixcaylat Qanixcay gurc ალაზანიQanixcayOlkeler Gurcustan AzerbaycanMenbeyi Boyuk QafqazMensebi Mingecevir su anbariUzunlugu 391 kmSu serfi 98 m sSu hovzesi Kur Xezer deniziHovzesinin sahesi 12 080menbeyi mensebiQanixcay Qafqazin fiziki xeritesinde 42 25 18 sm e 45 14 04 s u 41 00 24 sm e 46 38 25 s u Vikianbarda elaqeli mediafayllarQanixcayQanix cayi Qax rayonu Leleli kendi Uzunlugu 391 km hovzesinin sahesi 12 080 min km dir 7 325 km i Gurcustanda 4 755 km i ise Azerbaycanda olmaqla Cayin 177 km i Gurcustan Azerbaycan dovlet serhedi boyunca axir Umumi melumatBaslangicini Gurcustan erazisinde Bas Qafqaz silsilesinin Didi Borbalo dagindan 2837 m goturur Cay Pankisi deresinden cixdiqdan sonra Kaxeti duzenliyine daxil olur ve bu hissede sol terefden bir cox qollar qebul edir Asagi aximinda sag terefden 100 km den artiq mesafede ise hec bir qol qebul etmir Orta ve asagi aximi Gurcustanin Kaxeti mxaresi ile Azerbaycanin Balaken Zaqatala Qax ve Seki rayonlari arasinda dovlet serhedini teskil edir Azerbaycan erazisinde 90 95 km mesafede axaraq sol terefden ona Balakencay Katexcay Talacay Qaracay ve ya Muxaxcay Kurmukcay ve Eyricay caylari tokulur Qanixcay Eyricayin tokulduyu yerden asagida Qanix Hefteran vadisini cenubdan ehate eden alcaq daglar zonasini yararaq derin ve sildirim yamacli dar dere ile axir Burada cay astanalar kaskadlar emele getirir Mensebine 4 5 km qalmis Qanixcay ozunun en boyuk qolu olan Qabirricay Iori qebul edir Hazirda su anbari hemin yerleri ortduyu ucun Qabirricayi bilavasite Mingecevir su anbarina tokulur Illik aximinin 30 ni yagis 40 ni yeralti ve 30 ni qar sulari teskil edir Orta illik su serfi 108 kub m san dir Aximin 50 i yazda 15 i yayda 20 i payizda 15 i ise qisda kecir Orta illik asili getirmeler serfi 290kq san lillenmesi ise 2636 q m dir Cayin butun aximi boyu suvarma islerinde genis istifade edilir Qanixcayin toponimiAlazani cayinin Azerbaycan erazisinden axan hissesi Qanix adlanir Ilk defe I esrde Strabonun eserinde Strabon XI 32 adi Xanes kimi qeyd edilmisdir Qanix hidronimi Azerbaycanin simal qerbinde ve Cenubi Dagistanda yasayan saxurlarin dilindeki xan han yeni cay sozundendir Gurcu tedqiqatcilari ise Alazani hidronimini gurcuce ala nem ve zani yer sozlerinden ibaret olmasini bildirirler Bir diger aciqlamaya esasen Alazan turk dillerinde al genis sahe boyuk duzen aciqliq ve ozen uzen cay sozlerinden ibaret olmaqla menasi genis cay demekdir ve Alazan vadisinde cayin genisliyi ile elaqedardir Adin danisiqda zan formasini kesb ede bilen ozen uzen sozu Cenubi Azerbaycan erazisinde Qiziluzen cayinin adinda da vardir Maraqlidir ki Dagliq Altayda da bir cay mehz Alozen adinin fonetik formasi kimi Alazan adlanir Qeyd etmek lazimdir ki qedim turk dillerinde ozen cay sozu Manna Cenubi Azerbaycan erazisinde Urimzan cayinin adinda er ev 728 ci ile aid assur menbeyinde cekilir Hemin cayi lokalize etmek olmur lakin Urimzan cay adi qedim turk dillerinde irim yay vaxti qurumaqda olan cayin su axan hissesi 126 235 ve ozen cay sozlerinden ibaretdir Dagliq Altayda Biy cayinin qolu Kebozan Sibirde Oka cayinin qolu Berezan Volqaboyunda bir cay Ceremsan Uralda bir cay Yaruozan adlanir Qerbi Qazaxistanda Qaraozen ve Sariozen adli caylar vardir Istinadlar Bassejn reki Alazani Ganyh Ocenka vzaimosvyazi mezhdu vodoj prodovolstviem energiej i ekosistemami Podgotovleno Korolevskim tehnologicheskim institutom KTH Stokgolm pod rukovodstvom sekretariata Konvencii po transgranichnym vodam EEK OON Pervyj proekt otcheta dlya kommentariev so storony sootvetstvuyushih gosudarstvennyh organov 19 iyunya 2014 goda PDF 19 06 2014 2020 07 13 tarixinde PDF Istifade tarixi 2019 11 16 Alazan Qanix cayi hovzesi ucun Pilot Cay Hovzesinin idareciliyi Plani Azerbaycan PDF 2013 11 04 tarixinde PDF Istifade tarixi 2013 09 23 Alazan Azerbaycan Sovet Ensiklopediyasi 10 ҹilddә I ҹild A Balzak Baky Azәrbaјҹan Sovet Ensiklopediјasynyn Bash Redaksiјasy Bash redaktor Ҹ B Guliјev 1976 S 211 MenbeQanixcay 2006 09 23 at the Wayback MachineHemcinin baxAzerbaycan caylari