Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Qasım bəy Əli bəy oğlu Zakir (1784, Şuşa – 1857, Şuşa)— azərbaycanlı şair. Abdulla bəy Asi, İbrahim bəy Azər və Xudadat bəy Poladovun babasıdır.
| Qasım bəy Zakir | |
|---|---|
| Qasım bəy Əli bəy oğlu Zakir | |
 | |
| Təxəllüsü | Zakir |
| Doğum tarixi | 1784 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 1857 |
| Vəfat yeri | |
| Dəfn yeri | |
| Həyat yoldaşları | Ağca xanım, Qara Fatma xanım |
| Uşaqları | Əli bəy Fuladov, Nəcəfqulu bəy, Nənəş xanım |
| Fəaliyyəti | şair |
 Qasım bəy Zakir Vikimənbədə | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Qasım bəy Zakir 1784-cü ildə Şuşa şəhərində anadan olmuşdur. Onun əsli Qarabağda məşhur olan Cavanşirlər nəslindəndir. Ulu babası Kazım ağa Şuşa şəhərinin əsasını qoyan Pənahəli xanın doğma qardaşıdır. Zakir ilk təhsilini Şuşada mollaxanada almış, ərəb, fars dillərini öyrənmişdir. Bu dilləri bilməsi ona Yaxın Şərqin Firdovsi, Nizami, Sədi, Hafiz kimi məşhur söz ustadlarının əsərləri ilə tanış olmaq imkanı vermişdir. 1795-ci ildə Qacarın Qarabağa hücum edib Şuşanı mühasirədə saxlaması, əhalinin şəhəri mərdliklə müdafiə etməsi, bundan iki il sonra Qacarın Şuşada qətli, şair Molla Pənah Vaqifin öz oğlu ilə birlikdə Cıdır düzündə öldürülməsi, XIX əsrin əvvəllərində İbrahim xanın Qarabağda vəhşicəsinə güllələnməsi və s. onun yeniyetməlik və ilk gənclik illərində gördüyü hadisələr, eşitdiyi əhvalatlar idi. Bu hadisələr onun dünyagörüşünün formalaşmasına öz təsirini göstərmişdir. Qarabağ xanlığı Rusiyanın idarəçiliyinə keçdikdən sonra Zakir Çar ordusunun Qafqaz müsəlman könüllü atlı dəstəsinə qoşulmuş, 1806–1813, 1826–1828-ci illərin Rusiya-İran müharibələrində iştirak etmişdir. O, Abbas Mirzənin başçılıq etdiyi İran qoşununa qarşı vuruşan dəstənin tərkibində olmuş, döyüşlərdə fərqləndiyinə görə 1828-ci ildə gümüş medalla təltif edilmişdir. 1829-cu ildə Zakirin oğlu xəstələnib vəfat edir. Bu hadisə şairi dərindən kədərləndirir. Bu münasibətlə yazdığı bir şerində Zakir oğlunun ölümündən doğan iztirablarını təsvir edir. Zakir 1830-cu ildə könüllü polis dəstələrinin tərkibində Balakənə getmiş, Cardakı üsyanların yatırılmasında iştirak etmişdir. O, dostu Baba bəy Şakirə göndərdiyi "Car müqəddiməsi" adlı mənzum məktubunda Qarabağ atlılarının döyüşdə göstərdiyi igidlikləri tərifləmiş, özünün şücaəti haqqında yazmışdır. Gənclik illərini at belində, müxtəlif müharibələrdə və döyüşlərdə keçirən Qasım bəy Zakir 30-cu illərin sonlarında tamam təsərrüfatçılıqla məşğul olmağa başlayır. O, ilin yay fəslini Şuşada, qalan fəsillərini isə Xurşidbanu Natəvanın atası Mehdiqulu xanın ona bağışladığı Xındırıstan kəndində keçirirdi. Mehdiqulu xan Zakir müasirləri arasında da dərin hörmət və böyük nüfuz qazanmışdır. Azərbaycanın Mirzə Fətəli Axundzadə, İsmayıl bəy Qutqaşılı, Baba bəy Şakir, Xurşidbanu Natəvan kimi tanınmış ziyalıları, habelə gürcü knyazı İliko Orbeliani, Bakı general-qubernatoru Mixail Kolyubakin onun məktublaşdığı, əlaqə saxladığı məşhur şəxsiyyətlər idi. Lakin Zakiri sevməyənlər, onun paxıllığını çəkənlər də Mirzə Əbülqasim var idi. Qarabağda öz fitnə-fəsadları ilə ad çıxarmış Cəfərqulu xan Nəva (Raqub Kərimovun yeni çapdan çıxmış "Qasım bəy Zakir və müasirləri" adlı monoqrafiyasında Cəfərqulu xanın heç də sovet dönəmində təqdim olunduğu kimi qəddar biri olmadığı, onun mütərəqqi, maarifpərvər biri olması ilə yanaşı onunla Zakir arasında münasibətlərin çar məmurları tərəfindən bilərəkdən pozulması barədə yeni iddialar yer alıb), Şuşa qazisi Mirzə Əbülqasim, yerli çar hakimi Konstantin Tarxan-Mouravov onun qəddar düşmənləri idilər. K. Tarxan-Mouravov Zakiri hökumətdən qaçaq düşmüş qardaşı oğlu Behbud xan Cavanşiri evində saxladığına görə günahlandıraraq təqib etməyə başladı. Behbud bəyin qardaşı Rüstəm bəy gecə işdən qayıdarkən qaçaqçı adı ilə tutulur və həbsxanada edam edilir. Çar hakimiyyət orqanları qardaşının intiqamını alacağından qorxduqlarından onu da həbs etmək qərarına gəlirlər. Bəhanə kimi isə onun Orlov familyalı bir rus əsgərini qarət etməsi göstərilir. 1849-cu ildə Zakiri ailə üzvləri və yaxın qohumları ilə birlikdə həbs edib Şuşa həbsxanasına gətirdilər. Həbsxanada güllələnən Behbud bəyin meyidini şairin qızı Nənəş xanım yaxın adamları vasitəsilə qaladan oğurlayaraq dəfn edir. Həbsxanada olarkən şair bir neçə dəfə yuxarı hökumət dairələrinə məktubla qanunsuz tutulduğunu yazıb bildirsə də onun şikayətlərinə ədalətli cavab verilmədi. Şair bir ilə qədər Şuşa həbsxanasında qaldıqdan sonra mühakimə olunmadan Bakıya sürgün edildi. Nəcəfqulu bəylə qardaşı oğlu İskəndər bəyi isə Tiflisə gətirib, oradan əvvəlcə Voronejə, Voronejdən isə Kaluqaya sürgün etdilər. Şairin ailəsi isə Şuşada qaldı. Bakıya gəldikdən sonra Zakir dövlət idarələrində çalışan dostlarına məktub yazıb qanunsuz həbs edildiyini bildirdi. O zaman Tiflisdə Canişinlik idarəsində işləyən Mirzə Fətəli Axundzadə, İsmayıl bəy Qutqaşınlı (yazılanlara görə o İ. Qutqaşınlı ilə Car hərbi ekspediyasında olarkən tanış olmuşdular), Bakı qubernatoru Mixail Kolyubakin, Gürcü knyazı İliko Orbeliani Zakirin şikayətlərini dinləyib, sürgündən azad olmasına çalışdılar. Bundan başqa Zakir "Səndən" rədifli şeirində bir neçə şəxsin- "gürcü nücəba"larının adını xatırlayır:
 | Olan dəmdə mənə mənzil Şadno |  |
İvano bəy deyə Zakirin müraciət etdiyi şəxs İvan Silvitiskidir (1820–1874). O, 1850–1854-cü illərdə Tiflisdə nəşr edilən "Kavkaz" qəzetinin baş redoktoru olmuş, M. F. Axundovun pyeslərini tamaşaya qoymuşdur. Şeirdə "İliqo" deyə müraciət olunan şəxs knyaz Orbelianidir. Məhz onun sayəsində şairin övladları sürgündən azad olunmuş və şair "Knyaz" şeirində bunu vəsf etmişdir. Şair bir neçə ay Bakıda sürgün həyatı keçirəndən sonra bu şəxslərin səyi nəticəsində Şuşaya qayıtdı. Lakin o, ömrünün axırınadək polis nəzarəti altında yaşadı. Oğlu və qardaşı oğlu isə 3 il Rusiyada sürgündə qaldılar. Qasım bəy Zakir ömrünün sonlarını maddi ehtiyac və çətinliklər içərisində başa vurmuşdur. Qarabağa qayıdanda Rus çarizmi ona pensiya kəsdi, lakin o bu maaşı görmədi. Maaş Şuşaya çatanda artıq gec idi. Qasım bəy vəfat etmişdi O, 1857-ci ildə Şuşada vəfat etmiş və şəhərin Mirzə Həsən qəbirstanlığında dəfn edilmişdir.
Yaradıcılığı
Qasım bəy Zakir Azərbaycan ədəbiyyatında realizmin görkəmli nümayəndəsi, maarifçi realist satiranın banisidir. Zakirin satiraları Azərbaycan ədəbiyyatında realizmin formalaşması və inkişafında böyük rol oynamışdır. Ədəbiyyat tarixində xüsusi mərhələ təşkil edən Zakir satiraları feodalizm cəmiyyətinin qüsurlarını aşkara çıxaran, zəhmətkeş xalqın hüquqlarını müdafiə edən sənət nümunələridir. Bu satiralar əsas etibarilə çar hakimləri və çarizmin müstəmləkəçi qanun və qaydaları əleyhinə çevrilmişdir. İfşaçılıq, kəskin tənqid və kinayəli gülüş Zakir satiralarının əsas xüsusiyyətlərindəndir. O, ictimai nöqsanları sadəcə təsvir etməklə kifayətlənmir, eyni zamanda onlara qarşı özünün kəskin tənqidi münasibətini, nifrət və qəzəbini də bildirmişdi. Qasım bəy Zakirin "Bax", "Xəbər alsan bu vilanın əhvalın", "Qarabağ qazisi" adlı satirik şeirləri vardır. Şair öz əsərləri ilə cəmiyyətin sağlam yollarla inkişafına, xüsusilə maariflənməsinə və bu yolla cəhalətdən qurtularaq bəy, məmur özbaşınalığına qarşı çıxmalarına çalışmışdır. Onun bu istiqamətdə yazdığı satiralar, o cümlədən "Aslan, qurd və çaqqal", "Tülkü və qurd" təmsilləri, "Dərviş və fəqir" mənzum hekayəsi və başqa yazıları 1988-ci ildə Tiflisdə nəşr edilən "Ana dili" dərsliyinə salınmışdır. Şairin yaradıcılığı bir də onunla seçilirdi ki, o, yazdığı realist əsərlərində Azərbaycan həyatının bir çox tipik xüsusiyyətlərini ümumiləşdirməyi bacarmış, eyni zamanda, satirik şeirlərin yeni nümunələrini - mənzum məktub, taziyanə, mənzum hekayə və təmsil janrlarını yaratmışdır. Q.Zakir avam kütlənin gözünü açmaq, onların savadlanmasına yardım etmək məqsədilə gülüşün bütün növlərindən - satira, istehza, kinayə, sarkazm və yumordan bacarıqla istifadə etmişdir. Aşiqanə şeirlərini, xüsusilə, qoşma, gəraylı, təcnis və bayatılarını yaradarkən şifahi xalq poeziyası ənənələrindən istifadə edən Zakirin "Ağlaram", "Öyrənib", "Ay mədəd" və s. rədifli qoşmalarını aşıq şeirindən ayırmaq çətindir. Həmçinin onun "Arasında", "Ay mədəd", "Çağıdı", "Çəkər", "Dost yolunda cəfa çəkdim, can üzdüm", "Durnalar", "Gəlsin", "Gərək", "Məni", "Mirzə" adlı qoşmaları vardır. Zakir ictimai mövzuda yazsada məhəbbət mövzusuna daha çox üstünlük vermişdir. Onun müxəmməs, müstəzad, tərcibənd, tərkibbəndlərinin də əsas mövzusu məhəbbətdir. "Gözüm yolda qaldı, könül intizar", "Dost yolu bağlandı, ümid kəsildi", "Dost yolunda cəfa çəkdim, can üzdüm", "Fələk səndə nə adətdir", "Nə müddətdir, dost yolları" misraları ilə başlayan qoşmaları məhəbbət mövzusunda yazılmış olsa da ictimai məzmuna malikdir. Q.B.Zakir yaradıcılığında xüsusi yer tutan "Durnalar" şeirində ictimai məzmun daha güclüdür. Şair onu Bakıda sürgündə olarkən yazmışdır. Həm lirik, həm də epik növdə yazan şairin yaradıcılığında mənzum hekayə və təmsillər də mühüm yer tutur. Nizami, Xaqani, Füzuli və başqa Azərbaycan klassikləri kimi Zakir də öz mənzum hekayələrinin çoxunu müasir həyatın tələblərinə uyğun olaraq yazırdı. Qasım bəy Zakir "Aşiq və məşuq haqqında", "Dəvəsi itən şəxs", "Əmirzadeyi-məşuq və cavan aşiq", "Zövci-axər", "Məlikzadə və Şahsənəm", "Tərlanlar və elçilər", "Həyasız dərviş və ismətli qadın", "Həyasız dərvişlər haqqında" adlı mənzum hekayələrin müəllifidir. Klassiklərin mənzum hekayələrində müəyyən hadisələrin, real insan surətlərinin, qabaqcıl ideyaların təsvir və tərənnümü verilir. Zakirin mənzum hekayələrində məhəbbət insanın ülvi və nəcib hissi kimi təsvir olunur. Məhəbbətdə sədaqət, mətanət və dözümlülük, vəfada möhkəmlik bu hekayələrin bir qismində əsas məzmunu təşkil edir. Qasım bəy Zakir əruz vəznində qəzəl, müxəmməs, müstəzad, heca vəznində isə qoşma, gəraylı, təcnis kimi janrlardan öz yaradıcılığında istifadə etmişdir. Zakirin realist yaradıcılığında təmsillərinin əhəmiyyəti müstəsnadır. Zakir təmsillərini yazarkən birinci növbədə şifahi xalq yaradıcılığında geniş yayılan təmsillərdən və məşhur hind abidəsi "Kəlilə və Dimnə" əsərindən, həmçinin klassik poeziyadakı təmsillərdən, Nizami, Cəlaləddin Rumi, Füzuli təmsillərindən də istifadə etmişdir. Zakir təmsillərini yeni tarixi şəraitə, müasir həyatın tələblərinə uyğun olaraq yazmışdır. Bu əsərlərdə təbliğ olunan ideya şairin dövrü ilə həmahəng idi. Qasım bəy Zakirin təmsilləri sırasına "Aslan, Qurd və Çaqqal", "Dəvə və Eşşək", "Səfaqətli dostlar haqqında", "Tülkü və Şir", "Tülkü və Qurd", "Xain yoldaşlar haqqında" adlı əsərləri daxildir. O, bir tərəfdən dövrünün ictimai və siyasi hadisələrinə özünün eyhamları ilə işarələr edir, zülmün əleyhinə çıxır, o biri tərəfdən zəmanə gənclərinə vəfa, sədaqət, mərdlik və s. kimi nəcib tərbiyəvi məsləhətlər verirdi. Şifahi xalq yaradıcılığı və klassik şeir ənənələrindən məharətlə istifadə etməsi onun yaradıcılığını zənginləşdirmişdir.
İrsi və tədqiqi
Qasım bəy Zakirin ədəbi irsi hələ sağlığında böyük şöhrət qazanmış, onun yaradıcılığı dövrün görkəmli ziyalıları tərəfindən yüksək qiymətləndirilmişdir. Hələ XIX əsrin 40–50-ci illərində dövrün ən böyük ziyalısı M. F. Axundzadə şairi geniş ictimaiyyətə tanıtmaq üçün onun "Fərzəndi-əziz" şeirini "Kavkaz" qəzetinin 50-ci sayında nəşr etdirmişdir. XIX əsrin II yarısında Zakir irsinə olan maraq geniş vüsət tapmış, başda M.F.Axundzadə olmaqla dövrün əksər ziyalıları ədibin əsərlərində qoyduğu məsələlərin əsl məqsədini düzgün anlayaraq onu təbliğ etməyə başladılar. Həmçinin 1925-ci ildə Zakirin əsərləri fundamental şəkildə Salman Mümtazın tərtib və redaktorluğu ilə nəşr olundu. Bu kitabda şairin 230 şeiri verilmişdir ki, bu da onun küliyyatını tam əhatə etmirdi. Müəyyən qüsurlarına baxmayaraq S. Mümtazın tərtib etdiyi bu kitabı zakirşünaslıq elminin fundamental təməl daşı hesab etmək olar. Məhz bu əsərdən sonra Zakir irsinə maraq daha da artdı və sonrakı illərdə onun bazasında 1936-cı ildə ikinci, 1947-ci ildə üçüncü, 1953-cü ildə dördüncü, 1957-ci ildə beşinci, 1964-cü ildə altıncı, 1984-cü ildə yeddinci və nəhayət, 2005-ci ildə yeni əlifba ilə səkkizinci nəşri həyata keçirildi. Qeyd edək ki, 1957-ci, 1984-cü, 2005-ci ildə "Qasım bəy Zakir. Seçilmiş əsərləri" adlı kitab Azərbaycan Elmlər Akademiyasının (indiki AMEA Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutu) Dil və Ədəbiyyat İnstitutunda elmi işçi işləmiş, əməkdar elm xadimi Kamran Məmmədovun tərtibatçılığı ilə nəşr olunmuşdur. Həmçinin 2013-cü ildə AMEA Əlyazmalar İnstitutunun aparıcı elmi işçisi Raqub Kərimovun Zakirin əlyazmaları əsasında yazılmış və yeni faktlarla zəngin olan “Qasım bəy Zakir və müasirləri” kitabı çap olunmuşdur. Qasım bəy Zakirin irsini tədqiq edənlərdən biri olan Dilarə Məmmədovanın tərtibatçılığı ilə "Qasım bəy Zakir (məqalələr məcmuəsi)" adlı kitab Azərbaycan Elmlər Akademiyası redaksiya-nəşriyyat şurasının qərarı ilə çap olunmuşdur. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 7 may 2019-cu il tarixli, 211 nömrəli Qərarı ilə Qasım bəy Azərbaycan Respublikasında əsərləri dövlət varidatı elan edilən müəlliflərin siyahısına daxil edilmişdir.
Həmçinin bax
Mənbə
- Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi. 3 cilddə. II cild. Bakı: 1960.
- Feyzulla Qasımzadə. XIX əsr Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi. Bakı: 1974.
- Kamran Məmmədov. Qasımbəy Zakir. Bakı: 1957.
- Kamran Məmmədov. Qasım bəy Zakir. Bakı: 1984.
- Kamran Məmmədov. XIX əsr Azərbaycan şeirində satira. Bakı: 1975.
- Qasım bəy Zakir (məqalələr məcmuəsi). (tərtib, müqəddimə və izahlar filologiya elmləri namizədi Dilarə Məmmədovanındır). Bakı: 1985.
- Süleyman Hüseynov. Qasım bəy Zakir. Bakı: 2010.
- Raqub Kərimov. Qasım bəy Zakir və müasirləri. Bakı: 2013.
Xarici keçidlər
- Qasım bəy Zakir. Seçilmiş əsərləri
- Böyük satirik Qasım bəy Zakir və onun maarifçilik fəaliyyəti
- Ölməz ƏSƏRLƏRİ İLƏ ÖLÜMSÜZLÜK ZİRVƏSİNİ FƏTH EDƏN SÖZ SƏRRAFI QASIM BƏY ZAKİR
İstinadlar
- Gasymbăĭ Zakir // Faceted Application of Subject Terminology.
- Qasım bəy Zakir. Seçilmiş əsərləri (PDF). Bakı: Avrasiya Press. 2005. səh. 400. ISBN . 2024-01-29 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2024-01-29.
- Firidun bəy Köçərli. Azərbaycan ədəbiyyatı II cilddə (PDF). I cild. Bakı: AVRASİYA PRESS. 2005. səh. 560. ISBN . 08.02.2024 tarixində arxivləşdirilib (PDF).
- Kamran Məmmədov. Qasım bəy Zakir. Seçilmiş əsərləri (PDF). AVRASİYA PRESS. 2005. səh. 400. ISBN . 10.02.2024 tarixində arxivləşdirilib (PDF).
- Adilə Qocayeva. "Böyük satirik Qasım bəy Zakir və onun maarifçilik fəaliyyəti". 09.02.2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 fev 2024.
- Feyzulla Qasımzadə. XIX əsr Azərbaycan ədəbiyyatı. Bakı: Elm və təhsil. 2017. səh. 552. ISBN . 09.02.2024 tarixində arxivləşdirilib.
- Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyası Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutu. D. Məmmədova. Qasım bəy Zakir (məqalələr məcmuəsi). Bakı: Elm. 1985. səh. 208. 09.02.2024 tarixində arxivləşdirilib.
- "Qasım bəy Zakir". Kayzen. 2019. 2021-08-05 tarixində .
- "Qasım bəy Zakir". 10.02.2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 fev 2024.
- Kamran Məmmədov. Qasım bəy Zakir. Seçilmiş əsərləri. Bakı: AVRASİYA PRESS. 2005. səh. 400. 09.02.2024 tarixində arxivləşdirilib.
- Raqub Kərimov. Qasım bəy Zakir. Bakı: Elm və təhsil. 2013. səh. 252. 09.02.2024 tarixində arxivləşdirilib.
- """Əsərlərin dövlət varidatı elan edilməsi Qaydaları"nın və "Əsərləri dövlət varidatı elan edilən müəlliflərin və dövlət varidatı elan edilən filmlərin Siyahısı"nın təsdiq edilməsi haqqında" Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 7 may 2019-cu il tarixli, 211 nömrəli Qərarı" (az.). nk.gov.az. 2019-05-11. 2020-11-24 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-05-13.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Qasim bey Eli bey oglu Zakir 1784 Susa 1857 Susa azerbaycanli sair Abdulla bey Asi Ibrahim bey Azer ve Xudadat bey Poladovun babasidir Qasim bey ZakirQasim bey Eli bey oglu ZakirTexellusu ZakirDogum tarixi 1784Dogum yeri Susa Qarabag xanligiVefat tarixi 1857Vefat yeri Susa Susa qezasi Samaxi quberniyasi Rusiya imperiyasiDefn yeri Mirze Hesen qebiristanligiHeyat yoldaslari Agca xanim Qara Fatma xanimUsaqlari Eli bey Fuladov Necefqulu bey Nenes xanimFealiyyeti sairQasim bey Zakir Vikimenbede Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiQasim bey Zakir 1784 cu ilde Susa seherinde anadan olmusdur Onun esli Qarabagda meshur olan Cavansirler neslindendir Ulu babasi Kazim aga Susa seherinin esasini qoyan Penaheli xanin dogma qardasidir Zakir ilk tehsilini Susada mollaxanada almis ereb fars dillerini oyrenmisdir Bu dilleri bilmesi ona Yaxin Serqin Firdovsi Nizami Sedi Hafiz kimi meshur soz ustadlarinin eserleri ile tanis olmaq imkani vermisdir 1795 ci ilde Qacarin Qarabaga hucum edib Susani muhasirede saxlamasi ehalinin seheri merdlikle mudafie etmesi bundan iki il sonra Qacarin Susada qetli sair Molla Penah Vaqifin oz oglu ile birlikde Cidir duzunde oldurulmesi XIX esrin evvellerinde Ibrahim xanin Qarabagda vehsicesine gullelenmesi ve s onun yeniyetmelik ve ilk genclik illerinde gorduyu hadiseler esitdiyi ehvalatlar idi Bu hadiseler onun dunyagorusunun formalasmasina oz tesirini gostermisdir Qarabag xanligi Rusiyanin idareciliyine kecdikden sonra Zakir Car ordusunun Qafqaz muselman konullu atli destesine qosulmus 1806 1813 1826 1828 ci illerin Rusiya Iran muharibelerinde istirak etmisdir O Abbas Mirzenin basciliq etdiyi Iran qosununa qarsi vurusan destenin terkibinde olmus doyuslerde ferqlendiyine gore 1828 ci ilde gumus medalla teltif edilmisdir 1829 cu ilde Zakirin oglu xestelenib vefat edir Bu hadise sairi derinden kederlendirir Bu munasibetle yazdigi bir serinde Zakir oglunun olumunden dogan iztirablarini tesvir edir Zakir 1830 cu ilde konullu polis destelerinin terkibinde Balakene getmis Cardaki usyanlarin yatirilmasinda istirak etmisdir O dostu Baba bey Sakire gonderdiyi Car muqeddimesi adli menzum mektubunda Qarabag atlilarinin doyusde gosterdiyi igidlikleri teriflemis ozunun sucaeti haqqinda yazmisdir Genclik illerini at belinde muxtelif muharibelerde ve doyuslerde keciren Qasim bey Zakir 30 cu illerin sonlarinda tamam teserrufatciliqla mesgul olmaga baslayir O ilin yay feslini Susada qalan fesillerini ise Xursidbanu Natevanin atasi Mehdiqulu xanin ona bagisladigi Xindiristan kendinde kecirirdi Mehdiqulu xan Zakir muasirleri arasinda da derin hormet ve boyuk nufuz qazanmisdir Azerbaycanin Mirze Feteli Axundzade Ismayil bey Qutqasili Baba bey Sakir Xursidbanu Natevan kimi taninmis ziyalilari habele gurcu knyazi Iliko Orbeliani Baki general qubernatoru Mixail Kolyubakin onun mektublasdigi elaqe saxladigi meshur sexsiyyetler idi Lakin Zakiri sevmeyenler onun paxilligini cekenler de Mirze Ebulqasim var idi Qarabagda oz fitne fesadlari ile ad cixarmis Ceferqulu xan Neva Raqub Kerimovun yeni capdan cixmis Qasim bey Zakir ve muasirleri adli monoqrafiyasinda Ceferqulu xanin hec de sovet doneminde teqdim olundugu kimi qeddar biri olmadigi onun mutereqqi maarifperver biri olmasi ile yanasi onunla Zakir arasinda munasibetlerin car memurlari terefinden bilerekden pozulmasi barede yeni iddialar yer alib Susa qazisi Mirze Ebulqasim yerli car hakimi Konstantin Tarxan Mouravov onun qeddar dusmenleri idiler K Tarxan Mouravov Zakiri hokumetden qacaq dusmus qardasi oglu Behbud xan Cavansiri evinde saxladigina gore gunahlandiraraq teqib etmeye basladi Behbud beyin qardasi Rustem bey gece isden qayidarken qacaqci adi ile tutulur ve hebsxanada edam edilir Car hakimiyyet orqanlari qardasinin intiqamini alacagindan qorxduqlarindan onu da hebs etmek qerarina gelirler Behane kimi ise onun Orlov familyali bir rus esgerini qaret etmesi gosterilir 1849 cu ilde Zakiri aile uzvleri ve yaxin qohumlari ile birlikde hebs edib Susa hebsxanasina getirdiler Hebsxanada gullelenen Behbud beyin meyidini sairin qizi Nenes xanim yaxin adamlari vasitesile qaladan ogurlayaraq defn edir Hebsxanada olarken sair bir nece defe yuxari hokumet dairelerine mektubla qanunsuz tutuldugunu yazib bildirse de onun sikayetlerine edaletli cavab verilmedi Sair bir ile qeder Susa hebsxanasinda qaldiqdan sonra muhakime olunmadan Bakiya surgun edildi Necefqulu beyle qardasi oglu Iskender beyi ise Tiflise getirib oradan evvelce Voroneje Voronejden ise Kaluqaya surgun etdiler Sairin ailesi ise Susada qaldi Bakiya geldikden sonra Zakir dovlet idarelerinde calisan dostlarina mektub yazib qanunsuz hebs edildiyini bildirdi O zaman Tiflisde Canisinlik idaresinde isleyen Mirze Feteli Axundzade Ismayil bey Qutqasinli yazilanlara gore o I Qutqasinli ile Car herbi ekspediyasinda olarken tanis olmusdular Baki qubernatoru Mixail Kolyubakin Gurcu knyazi Iliko Orbeliani Zakirin sikayetlerini dinleyib surgunden azad olmasina calisdilar Bundan basqa Zakir Senden redifli seirinde bir nece sexsin gurcu nuceba larinin adini xatirlayir Olan demde mene menzil Sadno Her terefe eyler idim teku do Ivano bey Kolyubakin Iliqo Calisirdi elheq beraber senden Ivano bey deye Zakirin muraciet etdiyi sexs Ivan Silvitiskidir 1820 1874 O 1850 1854 cu illerde Tiflisde nesr edilen Kavkaz qezetinin bas redoktoru olmus M F Axundovun pyeslerini tamasaya qoymusdur Seirde Iliqo deye muraciet olunan sexs knyaz Orbelianidir Mehz onun sayesinde sairin ovladlari surgunden azad olunmus ve sair Knyaz seirinde bunu vesf etmisdir Sair bir nece ay Bakida surgun heyati kecirenden sonra bu sexslerin seyi neticesinde Susaya qayitdi Lakin o omrunun axirinadek polis nezareti altinda yasadi Oglu ve qardasi oglu ise 3 il Rusiyada surgunde qaldilar Qasim bey Zakir omrunun sonlarini maddi ehtiyac ve cetinlikler icerisinde basa vurmusdur Qarabaga qayidanda Rus carizmi ona pensiya kesdi lakin o bu maasi gormedi Maas Susaya catanda artiq gec idi Qasim bey vefat etmisdi O 1857 ci ilde Susada vefat etmis ve seherin Mirze Hesen qebirstanliginda defn edilmisdir YaradiciligiQasim bey Zakir Azerbaycan edebiyyatinda realizmin gorkemli numayendesi maarifci realist satiranin banisidir Zakirin satiralari Azerbaycan edebiyyatinda realizmin formalasmasi ve inkisafinda boyuk rol oynamisdir Edebiyyat tarixinde xususi merhele teskil eden Zakir satiralari feodalizm cemiyyetinin qusurlarini askara cixaran zehmetkes xalqin huquqlarini mudafie eden senet numuneleridir Bu satiralar esas etibarile car hakimleri ve carizmin mustemlekeci qanun ve qaydalari eleyhine cevrilmisdir Ifsaciliq keskin tenqid ve kinayeli gulus Zakir satiralarinin esas xususiyyetlerindendir O ictimai noqsanlari sadece tesvir etmekle kifayetlenmir eyni zamanda onlara qarsi ozunun keskin tenqidi munasibetini nifret ve qezebini de bildirmisdi Qasim bey Zakirin Bax Xeber alsan bu vilanin ehvalin Qarabag qazisi adli satirik seirleri vardir Sair oz eserleri ile cemiyyetin saglam yollarla inkisafina xususile maariflenmesine ve bu yolla cehaletden qurtularaq bey memur ozbasinaligina qarsi cixmalarina calismisdir Onun bu istiqametde yazdigi satiralar o cumleden Aslan qurd ve caqqal Tulku ve qurd temsilleri Dervis ve feqir menzum hekayesi ve basqa yazilari 1988 ci ilde Tiflisde nesr edilen Ana dili dersliyine salinmisdir Sairin yaradiciligi bir de onunla secilirdi ki o yazdigi realist eserlerinde Azerbaycan heyatinin bir cox tipik xususiyyetlerini umumilesdirmeyi bacarmis eyni zamanda satirik seirlerin yeni numunelerini menzum mektub taziyane menzum hekaye ve temsil janrlarini yaratmisdir Q Zakir avam kutlenin gozunu acmaq onlarin savadlanmasina yardim etmek meqsedile gulusun butun novlerinden satira istehza kinaye sarkazm ve yumordan bacariqla istifade etmisdir Asiqane seirlerini xususile qosma gerayli tecnis ve bayatilarini yaradarken sifahi xalq poeziyasi enenelerinden istifade eden Zakirin Aglaram Oyrenib Ay meded ve s redifli qosmalarini asiq seirinden ayirmaq cetindir Hemcinin onun Arasinda Ay meded Cagidi Ceker Dost yolunda cefa cekdim can uzdum Durnalar Gelsin Gerek Meni Mirze adli qosmalari vardir Zakir ictimai movzuda yazsada mehebbet movzusuna daha cox ustunluk vermisdir Onun muxemmes mustezad tercibend terkibbendlerinin de esas movzusu mehebbetdir Gozum yolda qaldi konul intizar Dost yolu baglandi umid kesildi Dost yolunda cefa cekdim can uzdum Felek sende ne adetdir Ne muddetdir dost yollari misralari ile baslayan qosmalari mehebbet movzusunda yazilmis olsa da ictimai mezmuna malikdir Q B Zakir yaradiciliginda xususi yer tutan Durnalar seirinde ictimai mezmun daha gucludur Sair onu Bakida surgunde olarken yazmisdir Hem lirik hem de epik novde yazan sairin yaradiciliginda menzum hekaye ve temsiller de muhum yer tutur Nizami Xaqani Fuzuli ve basqa Azerbaycan klassikleri kimi Zakir de oz menzum hekayelerinin coxunu muasir heyatin teleblerine uygun olaraq yazirdi Qasim bey Zakir Asiq ve mesuq haqqinda Devesi iten sexs Emirzadeyi mesuq ve cavan asiq Zovci axer Melikzade ve Sahsenem Terlanlar ve elciler Heyasiz dervis ve ismetli qadin Heyasiz dervisler haqqinda adli menzum hekayelerin muellifidir Klassiklerin menzum hekayelerinde mueyyen hadiselerin real insan suretlerinin qabaqcil ideyalarin tesvir ve terennumu verilir Zakirin menzum hekayelerinde mehebbet insanin ulvi ve necib hissi kimi tesvir olunur Mehebbetde sedaqet metanet ve dozumluluk vefada mohkemlik bu hekayelerin bir qisminde esas mezmunu teskil edir Qasim bey Zakir eruz vezninde qezel muxemmes mustezad heca vezninde ise qosma gerayli tecnis kimi janrlardan oz yaradiciliginda istifade etmisdir Zakirin realist yaradiciliginda temsillerinin ehemiyyeti mustesnadir Zakir temsillerini yazarken birinci novbede sifahi xalq yaradiciliginda genis yayilan temsillerden ve meshur hind abidesi Kelile ve Dimne eserinden hemcinin klassik poeziyadaki temsillerden Nizami Celaleddin Rumi Fuzuli temsillerinden de istifade etmisdir Zakir temsillerini yeni tarixi seraite muasir heyatin teleblerine uygun olaraq yazmisdir Bu eserlerde teblig olunan ideya sairin dovru ile hemaheng idi Qasim bey Zakirin temsilleri sirasina Aslan Qurd ve Caqqal Deve ve Essek Sefaqetli dostlar haqqinda Tulku ve Sir Tulku ve Qurd Xain yoldaslar haqqinda adli eserleri daxildir O bir terefden dovrunun ictimai ve siyasi hadiselerine ozunun eyhamlari ile isareler edir zulmun eleyhine cixir o biri terefden zemane genclerine vefa sedaqet merdlik ve s kimi necib terbiyevi meslehetler verirdi Sifahi xalq yaradiciligi ve klassik seir enenelerinden meharetle istifade etmesi onun yaradiciligini zenginlesdirmisdir Irsi ve tedqiqiQasim bey Zakirin edebi irsi hele sagliginda boyuk sohret qazanmis onun yaradiciligi dovrun gorkemli ziyalilari terefinden yuksek qiymetlendirilmisdir Hele XIX esrin 40 50 ci illerinde dovrun en boyuk ziyalisi M F Axundzade sairi genis ictimaiyyete tanitmaq ucun onun Ferzendi eziz seirini Kavkaz qezetinin 50 ci sayinda nesr etdirmisdir XIX esrin II yarisinda Zakir irsine olan maraq genis vuset tapmis basda M F Axundzade olmaqla dovrun ekser ziyalilari edibin eserlerinde qoydugu meselelerin esl meqsedini duzgun anlayaraq onu teblig etmeye basladilar Hemcinin 1925 ci ilde Zakirin eserleri fundamental sekilde Salman Mumtazin tertib ve redaktorlugu ile nesr olundu Bu kitabda sairin 230 seiri verilmisdir ki bu da onun kuliyyatini tam ehate etmirdi Mueyyen qusurlarina baxmayaraq S Mumtazin tertib etdiyi bu kitabi zakirsunasliq elminin fundamental temel dasi hesab etmek olar Mehz bu eserden sonra Zakir irsine maraq daha da artdi ve sonraki illerde onun bazasinda 1936 ci ilde ikinci 1947 ci ilde ucuncu 1953 cu ilde dorduncu 1957 ci ilde besinci 1964 cu ilde altinci 1984 cu ilde yeddinci ve nehayet 2005 ci ilde yeni elifba ile sekkizinci nesri heyata kecirildi Qeyd edek ki 1957 ci 1984 cu 2005 ci ilde Qasim bey Zakir Secilmis eserleri adli kitab Azerbaycan Elmler Akademiyasinin indiki AMEA Nizami adina Edebiyyat Institutu Dil ve Edebiyyat Institutunda elmi isci islemis emekdar elm xadimi Kamran Memmedovun tertibatciligi ile nesr olunmusdur Hemcinin 2013 cu ilde AMEA Elyazmalar Institutunun aparici elmi iscisi Raqub Kerimovun Zakirin elyazmalari esasinda yazilmis ve yeni faktlarla zengin olan Qasim bey Zakir ve muasirleri kitabi cap olunmusdur Qasim bey Zakirin irsini tedqiq edenlerden biri olan Dilare Memmedovanin tertibatciligi ile Qasim bey Zakir meqaleler mecmuesi adli kitab Azerbaycan Elmler Akademiyasi redaksiya nesriyyat surasinin qerari ile cap olunmusdur Azerbaycan Respublikasi Nazirler Kabinetinin 7 may 2019 cu il tarixli 211 nomreli Qerari ile Qasim bey Azerbaycan Respublikasinda eserleri dovlet varidati elan edilen muelliflerin siyahisina daxil edilmisdir Hemcinin baxIbrahimxelil xan Cavansir Molla Penah Vaqif Penaheli xan CavansirMenbeAzerbaycan edebiyyati tarixi 3 cildde II cild Baki 1960 Feyzulla Qasimzade XIX esr Azerbaycan edebiyyati tarixi Baki 1974 Kamran Memmedov Qasimbey Zakir Baki 1957 Kamran Memmedov Qasim bey Zakir Baki 1984 Kamran Memmedov XIX esr Azerbaycan seirinde satira Baki 1975 Qasim bey Zakir meqaleler mecmuesi tertib muqeddime ve izahlar filologiya elmleri namizedi Dilare Memmedovanindir Baki 1985 Suleyman Huseynov Qasim bey Zakir Baki 2010 Raqub Kerimov Qasim bey Zakir ve muasirleri Baki 2013 Xarici kecidlerQasim bey Zakir Secilmis eserleri Boyuk satirik Qasim bey Zakir ve onun maarifcilik fealiyyeti Olmez ESERLERI ILE OLUMSUZLUK ZIRVESINI FETH EDEN SOZ SERRAFI QASIM BEY ZAKIRDiger layihelerdeVikisitatda elaqeli sitatlarVikimenbede elaqeli metnlerVikianbarda elaqeli media fayllarIstinadlarGasymbăĭ Zakir Faceted Application of Subject Terminology Qasim bey Zakir Secilmis eserleri PDF Baki Avrasiya Press 2005 seh 400 ISBN 9952 421 24 7 2024 01 29 tarixinde PDF Istifade tarixi 2024 01 29 Firidun bey Kocerli Azerbaycan edebiyyati II cildde PDF I cild Baki AVRASIYA PRESS 2005 seh 560 ISBN 9952 421 16 6 08 02 2024 tarixinde arxivlesdirilib PDF Kamran Memmedov Qasim bey Zakir Secilmis eserleri PDF AVRASIYA PRESS 2005 seh 400 ISBN 9952 421 24 7 10 02 2024 tarixinde arxivlesdirilib PDF Adile Qocayeva Boyuk satirik Qasim bey Zakir ve onun maarifcilik fealiyyeti 09 02 2024 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 9 fev 2024 Feyzulla Qasimzade XIX esr Azerbaycan edebiyyati Baki Elm ve tehsil 2017 seh 552 ISBN 978 9952 81 76 2 1 09 02 2024 tarixinde arxivlesdirilib Azerbaycan SSR Elmler Akademiyasi Nizami adina Edebiyyat Institutu D Memmedova Qasim bey Zakir meqaleler mecmuesi Baki Elm 1985 seh 208 09 02 2024 tarixinde arxivlesdirilib Qasim bey Zakir Kayzen 2019 2021 08 05 tarixinde Qasim bey Zakir 10 02 2024 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 9 fev 2024 Kamran Memmedov Qasim bey Zakir Secilmis eserleri Baki AVRASIYA PRESS 2005 seh 400 09 02 2024 tarixinde arxivlesdirilib Raqub Kerimov Qasim bey Zakir Baki Elm ve tehsil 2013 seh 252 09 02 2024 tarixinde arxivlesdirilib Eserlerin dovlet varidati elan edilmesi Qaydalari nin ve Eserleri dovlet varidati elan edilen muelliflerin ve dovlet varidati elan edilen filmlerin Siyahisi nin tesdiq edilmesi haqqinda Azerbaycan Respublikasi Nazirler Kabinetinin 7 may 2019 cu il tarixli 211 nomreli Qerari az nk gov az 2019 05 11 2020 11 24 tarixinde Istifade tarixi 2019 05 13