Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Müxəmməs (ərəbcə – beşlik) – orta əsrlər klassik Şərq, o cümlədən Azərbaycan, habelə aşıq poeziyasında lirik şeir şəkillərindən biri.
Əsasən birinci bəndin bütün misraları həmqafiyə olur, sonrakı bəndlərin yalnız sonuncu misrası birinci ilə qafiyələnir. Müxəmməs 5 misralı bir neçə (əsasən, 5-6) bənddən ibarət olur. Bəndlərin sayı 10-15-ə də çata bilər. Son bəndin misralarından birində müəllifin təxəllüsü verilir. Klassik poeziyada qafiyə quruluşu belədir: aaaaa, bbbba, cccca, çççça və s. Aşıq şeirində orta müxəmməs, qoşayarpaq müxəmməs, cığalı müxəmməs və s. şəkilləri var. Məşhur türkmən şairi Molla Henesin "Tahir və Zöhrə" dastanında da müxəmməs şəklinə müraciət olunmuşdur.
Müxəmməs ictimai mövzulu olmaqla, çox zaman məhəbbət və gözəlliyi tərənnüm edən şeir formasıdır.
Quruluşu
1-ci bənd: aaaaa
- Bir bəxşi-xudadır bu məlahət sənə, dilbər,
- Göftarü bəlağət bu fəsahət sənə, dilbər,
- Bu nazü nəzakət, bu təravət sənə, dilbər,
- Məxtum olub ol hüsnü lətafət sənə, dilbər,
- Naz etmə, gəl üşşaqə, əmanət sənə, dilbər!
- ( "sənə dilbər" rədif olduğu üçün qafiyə ondan əvvəlki sözün son hecası götürülür.)
2-ci bənd: bbbba
- Ey məh, nə əcəbsən, nə qəşəngsən, nə gözəlsən?
- Xubluqda bu gün Yusifi-Kən'anə bədəlsən.
- Demək nə rəva, Yusifi-sani, sən əzəlsən.
- Dur, mən dolanım başına, bir yanıma gəlsən.
- Haşa edəməm, bil ki, xəyanət sənə, dilbər!
3-cü bənd: cccca
- Öldürdü məni dərdü qəmü möhnəti-hicran,
- Qurtarsa bu qəmdən məni gər Xaliqi-sübhan,
- Nəzr eyləmişəm, canım edəm vəslinə qurban,
- Yoxdur dəxi bir özgə qəmim, ey şəhi-xuban,
- Gər yetsə canım sağü səlamət sənə, dilbər!
4-cü bənd: çççça
- Avarə gəzərkən mən o divanələr içrə,
- Düşdü güzərim bir neçə məstanələr içrə,
- Saqi tökərək badəni peymanələr içrə,
- Söylədi ləbin vəsfini meyxanələr içrə,
- Yetməzmi bu tə'rif, bu şöhrət sənə, dilbər?!
5-ci bənd: dddda
- Olmaz bu gözəllikdə, deyim, bir bəni-Adəm,
- Heyrandı sənin hüsnünə bu məhvəşi-aləm,
- Əhdinə vəfa eylə, qıl iqrarını möhkəm,
- Ol səcdəgahım, səcdə qılım hüsnünə hər dəm,
- Şayəstədi, əlbəttə, dəyanət sənə, dilbər!
Sonuncu (6-cı) bənd: eeeea
- Salma nəzərindən məni, ey vəhşi-qəzalım,
- Gündən-günə artır, nə edim, dərdü məlalım,
- Rəhm et bana, zülfün kimi aşüftədi halım,
- İnsafdımı mən Xan belə bu hal ilə qalım,
- Etməzmi görən kimsə məlamət sənə, dilbər?!
Cığalı müxəmməs
Ənənəvi aşıq müxəmməsinin (beşliyin) dördüncü misrası ilə beşinci misrası arasına zəncirləmə tərzində beş hecalı doqquz misra yerləşdirməklə düzəldilir. Həmin beş hecalı doqquz misra (bəzən az da ola bilir) cığa-bəzək hesab edildiyindən bu səpkidə qurulan müxəmməsə “cığalı müxəmməs”lər, bəzi hallarda “cığalı zəncirləmə müxəmməs” adı verilir.
Cığalı qoşayarpaq müxəmməs
Müxəmməsin çoxçeşidli formaları içərisində diqqətçəkici qəliblərdən biri də cığalı qoşayarpaq müxəmməsdir. Bu formanın əsas xüsusiyyəti misra daxilində qafiyələnmənin getməsidir. Ona görə də ustadlar onu “qoşayarpaq müxəmməs” kimi səciyyələndirir.
Duvaqqapma
Toy mərasiminin qapanış hissəsində, eləcə də aşıq və sevgilisinin vüsalı ilə bitən məhəbbət dastanlarının sonunda aşıqların oxuduğu şux ovqatlı müxəmməs. “Duvaqqapma” öz funksional səciyyəsinə görə ozan oğuznaməçiliyindəki “Yum vermə” ilə eyni mahiyyətdədir.
Ədəbiyyat
- Ədəbiyyatşünaslıq terminləri lüğəti. Bakı, 1978, səh.119-120.
- Ədəbiyyat (qəbul imtahanlarına hazırlaşanlar, yuxarı sinif şagirdləri və müəllimlər üçün vəsait), Bakı, TQDK, 2010. səh. 622
İstinadlar
- Məhərrəm Qasımlı, Mahmud Allahmanlı. "Aşıq şeirinin poetik biçimləri və çeşidləri" (az.). Elm və təhsil. 2018. 2021-10-16 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-04-13.
Xarici keçidlər
- Bədii ədəbiyyat, ədəbiyyatşünaslıq və onun sahələri 2008-01-23 at the Wayback Machine
- Şifahi xalq ədəbiyyatı 2011-08-07 at the Wayback Machine
- Azərbaycan türklərinin xalq yaradıcılığı
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Muxemmes erebce beslik orta esrler klassik Serq o cumleden Azerbaycan habele asiq poeziyasinda lirik seir sekillerinden biri Esasen birinci bendin butun misralari hemqafiye olur sonraki bendlerin yalniz sonuncu misrasi birinci ile qafiyelenir Muxemmes 5 misrali bir nece esasen 5 6 bendden ibaret olur Bendlerin sayi 10 15 e de cata biler Son bendin misralarindan birinde muellifin texellusu verilir Klassik poeziyada qafiye qurulusu beledir aaaaa bbbba cccca cccca ve s Asiq seirinde orta muxemmes qosayarpaq muxemmes cigali muxemmes ve s sekilleri var Meshur turkmen sairi Molla Henesin Tahir ve Zohre dastaninda da muxemmes sekline muraciet olunmusdur Muxemmes ictimai movzulu olmaqla cox zaman mehebbet ve gozelliyi terennum eden seir formasidir Qurulusu1 ci bend aaaaa Bir bexsi xudadir bu melahet sene dilber Goftaru belaget bu fesahet sene dilber Bu nazu nezaket bu teravet sene dilber Mextum olub ol husnu letafet sene dilber Naz etme gel ussaqe emanet sene dilber sene dilber redif oldugu ucun qafiye ondan evvelki sozun son hecasi goturulur 2 ci bend bbbba Ey meh ne ecebsen ne qesengsen ne gozelsen Xubluqda bu gun Yusifi Ken ane bedelsen Demek ne reva Yusifi sani sen ezelsen Dur men dolanim basina bir yanima gelsen Hasa edemem bil ki xeyanet sene dilber 3 cu bend cccca Oldurdu meni derdu qemu mohneti hicran Qurtarsa bu qemden meni ger Xaliqi subhan Nezr eylemisem canim edem vesline qurban Yoxdur dexi bir ozge qemim ey sehi xuban Ger yetse canim sagu selamet sene dilber 4 cu bend cccca Avare gezerken men o divaneler icre Dusdu guzerim bir nece mestaneler icre Saqi tokerek badeni peymaneler icre Soyledi lebin vesfini meyxaneler icre Yetmezmi bu te rif bu sohret sene dilber 5 ci bend dddda Olmaz bu gozellikde deyim bir beni Adem Heyrandi senin husnune bu mehvesi alem Ehdine vefa eyle qil iqrarini mohkem Ol secdegahim secde qilim husnune her dem Sayestedi elbette deyanet sene dilber Sonuncu 6 ci bend eeeea Salma nezerinden meni ey vehsi qezalim Gunden gune artir ne edim derdu melalim Rehm et bana zulfun kimi asuftedi halim Insafdimi men Xan bele bu hal ile qalim Etmezmi goren kimse melamet sene dilber Cigali muxemmesEnenevi asiq muxemmesinin besliyin dorduncu misrasi ile besinci misrasi arasina zencirleme terzinde bes hecali doqquz misra yerlesdirmekle duzeldilir Hemin bes hecali doqquz misra bezen az da ola bilir ciga bezek hesab edildiyinden bu sepkide qurulan muxemmese cigali muxemmes ler bezi hallarda cigali zencirleme muxemmes adi verilir Cigali qosayarpaq muxemmesMuxemmesin coxcesidli formalari icerisinde diqqetcekici qeliblerden biri de cigali qosayarpaq muxemmesdir Bu formanin esas xususiyyeti misra daxilinde qafiyelenmenin getmesidir Ona gore de ustadlar onu qosayarpaq muxemmes kimi seciyyelendirir DuvaqqapmaToy merasiminin qapanis hissesinde elece de asiq ve sevgilisinin vusali ile biten mehebbet dastanlarinin sonunda asiqlarin oxudugu sux ovqatli muxemmes Duvaqqapma oz funksional seciyyesine gore ozan oguznameciliyindeki Yum verme ile eyni mahiyyetdedir EdebiyyatEdebiyyatsunasliq terminleri lugeti Baki 1978 seh 119 120 Edebiyyat qebul imtahanlarina hazirlasanlar yuxari sinif sagirdleri ve muellimler ucun vesait Baki TQDK 2010 seh 622IstinadlarMeherrem Qasimli Mahmud Allahmanli Asiq seirinin poetik bicimleri ve cesidleri az Elm ve tehsil 2018 2021 10 16 tarixinde Istifade tarixi 2020 04 13 Xarici kecidlerBedii edebiyyat edebiyyatsunasliq ve onun saheleri 2008 01 23 at the Wayback Machine Sifahi xalq edebiyyati 2011 08 07 at the Wayback Machine Azerbaycan turklerinin xalq yaradiciligi